Lögrétta - 02.06.1920, Blaðsíða 1

Ötgefandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Nr. 21.
Sv. Jóusseu & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgöir af
fallegu veggfóöri, pappír og pappa á
þil, loft og gólf, loftlistum og loft-
rósum.
%
Htindraö ðra lininoarrit
Landsbókasafnsins.
Jón Jacobson landsbókavöröur hef-
ur meö samning og útgáfu þessa rits
leyst af hendi þarft og gott verk,
sem kostað hefur mikla fyrirhöfn.
Hann hefur þar með mikilli ná-
kvæmni og vandvirkni rakið, fyrst
og frernst tildrögin til stofnunar
Landsbókasafnsins og síðan sögu
þess um hundrað ár. Ekkert var til
áður urn þetta ritað í samhengi, svo
að af þvi rná ráða, að verkið hefur
ckki verið auðunnið. Saga Lands-
bókasafnsins, sern er em af merki-
legustu stofnunum þessa lands, er
þarna mjög ítarlega sögð. Ritið er
312 bls. í 4 bl. br., eða 39 arkir að
stærð, og útgáfan í alla staði hin
vandaðasta. Framan við það er
mynd stofnandans, C. C. Rafns, og
einum kafla þess fylgja myndir allra
forstöðumanna safnsins, myndir af
húsi safnsins á Arnarhóli og af lestr-
arsölum þess þar og i Alþingishús-
inu áður. Ritið er yfir höfuð höfund-
inum og stofnuninni, sem hann veit-
ir forstööu, til sóma.
Fremst er ritgerð um tildrög og
upphaf safnsins. Þar næst er saga
safnsins i 3 köflum og ihiðast sú
skifting við verustaði þess : 1. Á dóm-
kirkjuloftinu 1825—81, en þar, var
safnið fyrst opnað til afnota; 2. í
Alþingishúsinu 1881—1908, og 3. í
Landsbókasafnshúsinu 1908—18. Þar
á eftir eru stutt æfiágrip yfirbóka-
varða Landsbókasafnsins, Fylgi-
skjöl og Eftirmáli.
Hjer í blaðinu var Landsbóka-
safnsins ítarlega minst á 100 ára af-
mæli þess, í lok ágústmánaðar 1918,
með því að Lögr. flutti þá ræðu
landsbókavarðar á minnirigarhátíð-
inni, en þar er m. a. stofnanda safns-
ins, C. C. Rafns, vel og rækilega
minst, eins og skylt var. Verður þvt
ekki farið út í það hjer að lýsa safn-
inu eða segja sögu þess, eftir ritinu,
sem fyrir liggur, en ætlunin er sú ein,
að benda mönnum á ritið og vekja
eftirtekt á því.,Þó skal minst hjer á
nokkur atriði.
Höf. segir, að hugmyndin um stofn-
un almenns bókasafns á íslandi
muni fyrst skjallega komin fram frá
Þýskalandi, þótt óljós væri í byrjun
Og í sambandi við annað efni. Aðal-
ritari hins kngl. vísindáakademis í
iVjúnchen í Bæjaralandi, Friedrich
Schlichtegroll, ritar Sjálandsbiskupi,
dr. Múnter, 28. ág. 1817 og hvetur til
þess, að stofnað verði fjelag í Khöfn
og Rvík til viðreisnar íslenskum bók-
tnentum, bókasafn o. fl., en Múnter
biskup háfði áhuga á fornum, nor-
rænum fræðum* Brjefið er í heild
þýtt í ritinu, og segir brjefritarinn
að það sje hugsun sín, „að stofnað
verði fjelag til eflingar og aðstoðar
vísindunum á hinu fjarlæga, merka,
fornfræga íslandi.“ Og siðar í brjef-
inu er þessi kafli: „Fyrir löngu hafði
Island, þótt fjarlægt Og fátækt sje,
vakið eftirtekt mína og aðdáun í þess-
um greinum. Frá þeim tímum, er mik-
ill hluti þeirra landa, sem nú ljóma
í ljósi vísindanna, voru sokkin niður
í siðleysi, hljóma þaðan (þ. e. frá ís-
landi) hinir helgu söngvar Eddnanna
yfir til vor, og þar voru fyr en í
mörgum miklu björgulegri löndttm
reistar hallir til verndar hinum rnikla
lampa kristnirinar. Og þar sem eig-
ingirni og sællifi í auðgari löndum,
því miður of fljótt, tókst að spilla
hmni einföldu kenningu, þá hjelt hún
uppi við rætur Heklu nteiri trygð við
alvöru sína og auðmýkt, en í þinum
sólbjörtu hjeruðum ítaliu og Spánar,
svo að þar þurfti fárra breytinga við
til að nálgast aftur hinn háleita, forna
einfaldleik fagnaðarboðskaparíns,
þegar farið var að hreinsa af kirkj-
unni viðbætur siðlausra tíma. — En
cinkurn barst mjer fyrir hugskots-
sjónir hið virðulega íslenska ástand
þessi kyrláta nægjusemi, þessi
trygga rækt við bæði goðbornu syst-
kinin, trúarbrögðin og vísindin, og
hið háa stig sannrar menningar á
þessú undursamlega eylandi, sem
hinn ágæti Breti Mackenzie lýsir svo
grandgæfileg'a. Jeg geng í huganum
inn í litla húsið íslenska prestsins,
sem er tryggilega varið gegri sand-
loki ; jeg sje hann við lesborðið sitt,
sokkinn niður i bestu rithöfunda for-
tiðar og nútíðar, sje hvernig hann
ferðast um Grikkland og Austur-
álfu og ítalíu að fornu og nýju og
svalar fróðleiksfýsn sinni, eins og
andríkur fræðimaður, sem er að gæða
sjer á bókmentaperlum í einhverri af
höfuðborgum Norðurálfunnar; — jeg
sje dómarann, vörð laganna, umboðs-
mann stjórnarinnar, vera að stytta
sier vetrarkvöldin löngu við lestur
fræðíríta, sem embættisbræður hans i
mestu menningarlöndunum alls ekki
lita við lengur fyrir ótal andvana
dægrastyttingum og svonefndum
skemtunum; — rnargan bóndann um
jólaieytið með latneskan sagnaritara
íyrir framan sig, sem harin hefur
fengið að erfðum, vera að endurnæra
rólegan og styrkan anda á kjarngóðri
andlegri fæðu; —* hinn virðulega
biskup eyjarinnar, hvernig hann á
hátíðisdögum hvetur kennarana og
siálfan æskulýðinn í kirkjunum og
skólunum til rækilegra bóknámsiðk-
ana, og sýnir þeini, að þær eru ótærn-
aridi lindir gleði og rólegrar ham-
ingju, og gengttr á undan þeim með
góðu eftirdæmi......Og hvað getur
geymst þarna, í þessum kyrláta króki
jarðarinnar, handa eftirkomendunum,
sem verða kann í hers höndurn, ef
stormar g'eisa aftur um lönd Norður-
.aifunnar, sem vel getur að borið, eins
og nú hefur nýlega að- óvörum raun
á orðið fyrir sakir æðisgenginnar
metorðagirndar eins manns! Þarria
iengst norður á Thule eiga vísindin
að gera sjer hæli, sent vera kann að
hfi hinar ág'ætustu stofnanir anriar-
staðar í álfunni....“ Er svo gerð
grein fyrir því í brjefinu, hvernig
höf. hugsar sjer fyrirkomulag og
verksvið fjelags og bókasafns hjer á
landi, sem fullnægt geti hugsjónum
hans. Eri brjefið er ritað að nýlokn-
um Napóleons-ófriðnum og ber nokk-
urn vott um hugsunarhátt fræði-
manna í sambandi við þær styrjaldir,
setn þá höfðu geisað í álfunni, þvi
hugsun hans er, að stofria hjer alls-
herjarsafn, sem geymast ntegi hjer
óhult á afskektum stað, hvað sem á
gangi úti utn heiminn. Fyrir þessa
hugmynd sína var Schlichtegroll gerð-
ur heiðursfjelagi Bókmentafjelágsins,
en hann andaðist skömmu síðar, og
1 ók þá C. C. Rafn við og kom bóka-
safnshugmyndinni í framkvæntd, en
Rask hafði þá rjett áður beitst fyrir
stofnun Bókmentafjelagsins.
Þegar litið er yfir sögu safnsins,
hljóta menn að veita því sjerstaklega
athygli, hve peningaráðin eru afskap-
lega lítil alt fram á síðustu tima og
sparnaðarhugsuniri rík, þegar um
einhver framlög er að ræða. Það ligg-
ur jafnvel eitt sinn við málaferlum
út af 76 skildingum, sem töldust vera
ofborgaðir fyrir lítils háttar aðgerð
í safnsins þarfir, og er þetta nálægt
1870. „Sýnir þetta,“ segir höf. rits-
tris, er nefnir nokkur fleiri lík dæmi,
„hversu alt var rígskorðað hjer á
landi fyrir hálfri öld, og stundum
vildi kenna talsverðrar smámuna-
serni einnig í opinberum viðskiftum,
ettda höfðu menn þá ekki lært að
sólunda bæði sínu fje og annara og á-
byrgðartilfinning þá yfirleitt rík fyr-
ir þvt, sem mönnum var trúað fyrir.“
Höf. ritar mjög vel og hlýlega um
jtá menn, sem fyrir safnið hafa rnest
nnnið, fyrst og fremst stofnandann, C.
C. Rafn, sem lengi var lífiís og sálin í
öllu, sem fyrir safnið var gert, og svo
Jón Árnason, sem manna lengstTiefur
veitt safninu forstöðu, H. Kr. Frið-
Reykjavík 2. júní 1920.
riksson yfirkennara o. s. frv. Harin
hefur notað annáls- og árbókar-leið-
ina, og ritið er, eins og' áður segir,
Sítmið með ntikilli nákvæmni og vand-
vrkni. Eri það er auk þess vel ritað
og smekkvíslega, og í ræðutn höf.,
sem haldnar hafa verið á hátíðadög-
um safnsins, eftir að ltann tók við for-
stöðu þess, kemur vel fram andríki
hans og mælska.
Ritið er að'eins prentað í 500 ein:
tökum og mun á 2. hundrað þeirra
íara út úr landinu, til bókasafna viðs-
vegar.um heim, svo að hjer getur rit-
ið ekki orðið t margra höndum.
borsieinn l Dorsleinsson
skáld.
Eins og áður hefur verið frá sagt
hier i blaðinu, er hann nýl. kominn
hingaS vestan um haf, ásamt konu
sinni, til dvalar hjer heima, að minsta
kosti um tíma. Hann er, svo sem
lcunnugt er, eitt af kunnustu ljóð-
skáldum íslendinga vestan hafs, lið-
lega fertugur að aldri, <ættaður úr
Svarfaðardal við Eyjafjörð, en hefur.
ctvalið vestan hafs í 19 ár.
Þorsteinn er listfengur i fléiru en
ijóðagerð. Hann er mesti hagleiks-
maður í dráttlist og hefur gert fjölda
mynda, sem fengið hafa mikla út-
breiðslu meðal Islendinga vestra.
Nokkrar af þeim myndum eru nú
hjer til sölu í bókabúð Þór. B. Þor-
lákssonar (á afgreiðslustofu Lögr.)
og verða þær einnig sendar til útsölu
í bókaverslanir úti um land.
Ein myndin er af Jóni Sigurðssyni
forseta, stór og falleg mynd í skraut-
legum ranima, en neðan við hana eru
myndir, sem sýria J. S. á ýmsunt aldri
og einnig konu hans, gerðar eftir
Ijósmyndum af þeirn. Yfir rnynd J. S.
stendur: Allra manna vænstur. —
Allra manna snjallastur. — Allra
rnanna bestur. Og ýnis orð og setn-
ingar, sem eiga að einkenna lif hans
og starf, eru til og frá á rammanum.
Örinur mýridin sýnir fyrstu ráð-
lierrana austan hafs og vestan, þa
Iíannes Ijlafstein og Thomas H. John-
son. Eru myndir þeirra í súlnaramma, .
tneð bogum yfir, og ýrnsar táknmyrid-
ir í kring, svo sem kona á skaut-
búningi, sem á að tákna fjallkonuna,
cðru megin að ofan, ,en hinu megin
koriumynd, sem á að tákna Kanada.
A súlnafótstöllunum er öðru megin
mynd af þinghúsintt hjer, en hinu-
megin mynd af þinghúsi Manitoba.
Á súlunni Hafsteins megin er þetta
erindi eftir hann úr kvæðintt „Hafís-
inn“;
„Öllum hafís verri er hjartans ís,
cr heltekur skyldunnar þor.
Ef hann grípur þjóð, þá er glötunin
vís,
þá gagnar ei sól nje vor.
En sá heiti blær, setn til hjartans nær
írá hetjanna fórnarstól,
bræðir andans ís, þaðan aftur rís
tyrir ókomna tíma sól.“
Á miðsúlunni eru erindi úr Háfa-
rnálunl. En á súlunni hjá Th. H. John-
son stendur þetta, er tekið mun vera
úr ræðu eftir hann: „Að eins rióttin
gerir stjörnurnar sýnilegar. Það er
nóttin, tími myrkursins, sem birtir
hið dýrðlegasta, sem mannlegt auga
ttokkurn tíma fær að sjá.— Saga,
seg þú nijer: hverir eru þínir göfug
ustu synir? Tíminn bergmálar svarið,
— þeir, sem mestan sigurinn unnu ,
á hættunnar tíð.“ — Á miðsúlufót-
stallinum eru tengdar hendur.
Þriðja myndin er af okkar fræga
landa vestan hafs, Vilhjálmi Stefáns-
syni norðurfara. Neðan við andlits-
r.tynd hans er mynd, sem sýnir fæð-
ingarstað hans, Huldárhvamm í Ár-
nesbygð í Ný-íslandi. Margar tákn-
tnyndir eru á rammanum í kring og
jafnframt setningar og erindi úr ís-
lenksum ljóðunt. Þar eru sýnd gömul
víkingaskip, gamall sagnritari við
skriftir, ísl. bær og hús í Kanada,
menri við vinnu vestra og hjer 0.
m. fl.
Fjórða myndin er af „Gullfossi“,
fyrpta skipi Eimsk.fjel. íslands. Súl-
ur eru beggja megin og á fótstöll-
unum myndir af Rán og Ægi, en haf-
dísir ntargar sveima í sæ neðan
við myndina af skipinu. Á súlunum
ctu þessi erindi, sem vera -munu eftir
höfund myndarinnar:
Island á sjer afl í fossum,
borg i bergi, björk i holtum.
Mannvit, mannshönd. morgna riýrra.
Ásheim íslenskan endurskapar.
Eimskip íslenskrar auðnudísar
nægt og nytsemd Norðri flytji.
Ar og alfriður eilíf-gæða \ ,
lýðunt lýsi, landið blómgi. .
Auk þessara fjögra stóru niynda
cru ýmsar smærri: Drangey, Lög-
berg, Goðafoss i Skjálfandafljóti og
Geysir. Surnar eru myndirnar litaðar,
aðrar svartar. Þær eru allar ódýrar,
myndin af J. S. að eins kr. 2.50, ráð-
herramyndin kr. 3.50, hiriar stóru
myndirnar kr. 3.00.,—■ Víst má telja,
að þær g'angi hjer vel út, enda er
jtegar töluvert selt af þeim þá fáu
daga, sem þær hafa verið hjer til
sýnis.
Það var ætlun Þorsteins, að gefa
út safn af ljóðmælum sínum hjer
heima, enóvíst er, hvort af því getur
orðið nú fyrir haustið, eiris og til
stóð. En hjer í bókaverslanirnar er
nú komin eftir hann ljóðabók, sem út
kom í Winnipeg 1918 og heitir „Þætt-
ir“, eða „Ljóða-þættir“, í 3 köflum:
Vorsöngvar, Auðunnarkviða vest-
firska og Sórihættir. Mun bók þessi
vera prentuð upp úr „Voröld“, blaði
Sig. Júl. Jóhannessonar, þvi þar birt-
ust þessi kvæði fyrst. Þetta er byrjun
fvrsta kvæðisins x Vorsöngvum:
■, Sunnan úr ársölum eyglóar vorboð-
inn flýgur.
Yljandi, hækkandi röðull um bláhim-
inn stígur.
Baðast í vermilaug fagrahvels fjör-
, vakin jörðin.
Frjóangar jurta og meiða úr læðingi
brjótast.
Gullroðnar leika sjer bárur tttn blik-
andi fjörðinn.
Blærinn og fjólari í ástsælum lifs-
draumi njótast.
Vorgyðjan ljúfa urn loftið og foldina’
og sæinn
lííinu heilsar og býður því sólríkan
daginn.
En þetta er síðasta eriridið í Attð-
unnarkviðu:
Ársól íslands bygðar!
yfir þjóð lát skína
lifsins almátt allan,
andaris meginþrótt.
Verði æskan endurborin
æðra göfgi ’ins forna máttar:
gimsteinninn, sem greyptur sje í
gull, í viljans eldinóð sótt.
Helður lands sje lífi og eignum stærri.
Landsins guð sje trúin, vonin, ástin.
Korfi sjerhver Auðunnar nteð augum
út til ljóssins þess frá skapanótt.
Og þetta er fyrsta erindið í Són-
háttum og heitir : Áfram :
Ef veitstu hvað þú vilt — ef arit
þú heitt
því verki, er krefst þtn hugsjón,
stattu þá
sem bjargið fast, er brýtur straum
sjer á,
og buga lát ei tilraun þína rieitt.
Ef lífi þínu er til þess einhvers eytt,
sem örvar, glæðir ljósið samtíð hjá,
þótt lausa aura’ og lönd þú haíir fá,
er lífsgjald þitt í fjelagssjóðinn greitt.
Því skaltu’ ei hræðast heimskra
nianna sköll,
nje hjeraðsglópsiris illmálgt kals og
spott.
Þær dægurflugur suða sig í hel.
En stefndu beint á hugans hæstu fjöll,
þótt hálfnist ei sú leið, hún ber þess
vott,
ef áfram hjeltstu, að þú vildir vel.
XV. ár.
Dálítið ritsafn, sem „Fíflar“ heitir,
hafa þeir gefið út í Winnipeg Þor-
sleinn og Hjálmar Gíslason bóksali.
Tvö liefti hafa komið út af þvi, hið
fyrra 1914, og er það orðið nokkuð
kunnugt hjer, því það hefur verið
hjer í bókaverSlunum. En síðara heft-
ið kom út í haust, sem leið, og ’er
nú nýkomið hingað í bókabúð Þór.
B. Þorlákssonar, en mun bráðlega
fást í bókaverslunum úti um land. í
"því eru smásögur eftir þá útgefend-
urria, munnmælasögur gamlar hjeðan
að heiman, þýddar smásögur og ýmis-
légt til dægrastyttingar. Enginn efi
er á þvi, að mörgum mun þykja gam-
ari að lesa þetta kver.
Bæði „Ljóða-þættir“ og „Fíflar“
eru í umboðssölu hjá Þór; B. Þor-
lákssyni.
Ný ljóðabók.
Jakob Jóh. Smári: Kaldavermsl.
Bókaverslun Ársæls Árnasonar.
Einhver hefur sagt, að Smári væri
skáld litanna —■■ einkum hins bláa
litar. — Þetta getur vel verið. — En
mjer finst hann fyrst og fremst vera
skáld þagnarinnar og friðar-
iiis. — Tónar hörpu hans eru seið-
andi sonnettu-söngvar, mjúkir og
Jxýðir. í kaldavermslulindum hans
speglast blítt og dreymandi fjöllin
f igurblá og margs konar fegurð nátt-
úrunnar. — Bókin er spjaldanna á
milli sent samfeldur óður til náttúr-
unnar. Hann syngur sig svo inn í
náttúrufegurðina, að hann getur
sagt á bls. 218: „Jeg er dáinn — og
lifi þó. — Er orðinn hluti af jörð-
inni. Fjalldrapakjarrið er hár mitt.
Augu mín eru orðin að cljúpum leiftr-
endi vötnum."
Og þetta á bls. 16:
Jeg vildi lifa í lands míns grærium
blómuni
í íjúfri brekku um heitan sumardag -
og vera brot af heiðar yndisómum,
ein ögn í blæsins þýða vængja slag.
Og þetta á bls. 167:
Sál mín er tjörn í dal, sem fjöllin dylja.
Djúpið er kyrt, með heitum undir-
straumi.
Þótt frost og vetur foldu snælín
sauini,
hún frýs ei - lindir jarðar vatnið ylja.
Vissulega bera líka Kaldavermsl
þess rnerki, að þau hafi hitnað ýið
hinn „innra eld“, sem öll sönn skáld
eiga. — Seinna í því satna kvæði
kemst Pegasus svo hátt með skáldið,
að því verður að segja:
,,Á sólhvítum háfjallahnúki jeg stend
og horfist í augu við guð.“
Yndisleg þykir mjer og lýsing af
islenskri sveitablíðu í kvæðinu „Há-
sumar“ á bls. 179. — En aðallega er
Smári skáld þagnarinnar. Og því
segir hann á bls. 114:
„En niest er þó á óró æstra hranna
aö yrkja ljós og kyrð í sálutn riiarina."
Hann elskar þögnina og lognið. —
Fjarri hávaða og dægurþrasinu ligg-
ur skáldheimur Smára. — Og þó lif-
ir hann mitt í glaumnum. —• En hann
hefur náð þeirri miklu list, að þrátt
fyrir ytri hávaða, getur hann þó lifað
þagnheimi sínurn — skáldheimi sín-
um, þar sent _er friður, fegurð og
samræmi i sálunni.
I kvæðinu „Við sjó“ verður jafn-
ve) hávaðinn að logni. Á bls. 63 í
kvæðinu „Jöklasýn“, sem mjer þykir
t era ágætt, segir' hann: — „Háleit
þögnin sjálf er drottins kall.“ —
Kvæðið „Skýjarof" á bls. 201, er lýs-
ing af. því, þegar skáldið gengur inn
í þagnarheitn sinn. — Og hvað finn-
ur hann þar inni ? — Sntári segir:
„Þá opnuðust dyrnar og ljós sá
jeg skína.
Það streymdi að ofan í hjartans hof -
með hátign og rósemi þína.“
Sem sje — hann finnur sjálfan