Lögrétta - 09.06.1920, Blaðsíða 1

Utgelanái og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiÖslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 355».
N. 22.
Reykjavík 9. júuí 1920.
Sv. Jónssen & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgSir af
íallegu veggfó'öri, pappír og pappa á
þil, loft og gólf, loftlistum og loft-
rósum.
Herra Einar H. Kvaran
- og sálarrannsóknimar.
Herra rithöfundur Einar H. Kvar-
an hefur í síöasta hefti „Morguns“
eytt allmiklu rúmi í aö andmæla mjer
út af andatrúnni og nokkrum um-
mælum mínum um ísl. sálarrannsókn-
arfjelagiö og forgöngumenn þess.
iar eö fyrir getur komið, að jeg
Ij'regði mjer til útlanda mjög bráð-
lega og verði þar í alt sumar, kann
jeg ekki við að láta fyrverandi sam-
verkamann minn og góðkunningja
biöa svo lengi eftir svari, og svara
því nú til bráðabirgða.
Hr. E. H. K. finnur aö vonum all-
mjög til sín sem forseta þessa fje-
lags, er jeg nefndi, og setur ofan í
viö mig, segir mig tala „digurbarka-
lega“, bregður mjer um „fáfræði“ og
„vitleysu" og sit't hvað fleira; segir
að jeg stingi undir stól ýmsu af því,
er sje andatrúarmönnum í vil, aö jeg
ekki nefni það, sem hann viröist gefa
í skyn að síðustu, að hann og þeir
íielagar sjeu eins konar einka-um-
bjóðendur sannleikans.
Sem slíkt sannleiksvitni, er hr. E.
H. K. þykist nú vera orðinn, hefði
honum óneitanlega farið það skár, að
gæta sjálfur betur sannleikans í þess-
um orðaskiftum sínum við mig. Jeg
mun nú í fám oröum reyna að sýna
mönnum fram á, hversu honum hefur
farist þetta. Eins mun jeg reyna að
sýna fram á, bæði nú og síðar, hvoru
megin „fáfræðin“ og „vitleysan“
liggur, að jeg ekki tali um ofurmagn
þeirra „sannana“, er hann hefur sjálf-
ur lagt á borðið fyrir andatrúnni í
nýútkominni bók sinni.
Drýgindi hr. E. H. K. koma einna
best í ljós, þar sem hann er að tala
um tvær greinar mínar, „Andatrúin
krufin" (1906) og „Rannsókn dular-
fullra fyrirbrigða“ (í Andvara 1914).
Þykist hann finna mótsögm mikla
milli þeirra, þar sem það einmitt hafi
verið sami miðillinn ((Marthe Béraud
— Eva C.), sem þeir próf. Richet og
dr. Schrerfck-Notzing hafi rannsak-
b.ö. „Eg veit ekki,“ segir hr. E. H. K.,
..hvort dr. Á. H. B. veit þetta, fyrr
en þegar hann les þessar línur. Þekk-
■ng hans er svo merkilega ónákvæm
a þessu sviði.“ Rétt er það ! En sann-
íeikurinn er nú sá, að um þetta vissi
enginn þá, og ekki vinur minn E. H.
E., er ég reit „Andvaragreinina", af
pví að Eva C. — af mjög svo skiljan-
icgum ástæðum — hafði lagt ríkf
á við dr. Schrenck-Notzing, að dylja
hinn fyrri miðilsferil sinn. En grein-
ina þá reit eg af því, að það var þeg-
ar farið'að bóla á því hér í blöðunum,
að andatrúarmenn ætluðu, beint á
móti tilætlun dr. Schrenck-Notzings
Dalfs, sem vildi skýra fyrirbrigðin
með eðlilegum hætti, að fara að taka
sér þessi „holdgunar-fyrirbrigði" til
mntektar. En nú hefir nokkuð nýtt
bætst við, sem hr. E. H. K. og öðrum
félögum hans er kannske „ókunnugt
um“. Undir eins Og það varð uppvíst,
að hér var um sömu stúlku að ræða
og þá sem ljek leika sína suður í Al-
gier, tóku menn að athuga nánar
„grímurnar" — orðis „manngerv-
inga“ lít eg á sem faguryrsi skálds-
ins — og þá kom það í ljós, að þær
hktust sumar myndum, sem birst
höfðu í myndablaðinu „Le Miroir“,
og ein ljósmyndin sagði illa eftir, því
að þar mátti sjá meiri hlutann af
titli blaðsins MIRO, með sama letri
og á blaðinu var. Hr. E. H. K. verður
.aö lata sér næg-ja þenna þekkingar-
auka í bráð, þangað til ef mér gefst
tækifæri tií að segja nánar frá miðils-
ferli þessarar stúlku síðar. En það
sem þegar er sagt, styrkir óneitanlega
luð fyrra alit mitt a miðli þessum.
Þá ber hr. E. H. K. sérstaklega
þungar sakir á mig út af ummælum
rnínum um tilraunir Crookes við miðl-
ana Home og Florence Cook. Segir
liann fyrst og frernst, að eg styðjist
þar við Lehmann einan, og í öðru
lagi, að eg hafi borið Crookes svik
á brýri. Hvorttveggja er ósannindi,
bið fyrra vísvitandi ósannindi, hafi
hr. E. H. K. lesið Lögréttugreinina
með nokkurri eftirtekt, en hið síðara
sprettur að likindum af því, hversu
merkilega „ósýnt“ hr. E. H. K. er
sjálfum um þessar tilraunir og hversu
lítt hann hefir hirt um að kynna sér
málstað andstæðinga sinna.
Hver, sem nennir að líta aftur i
„Lögréttugrein“ mína (14. april),
hlýtur að kannast við, að eg 1 frá-
sögri minni um Florence Cook styðst
aðallega við Podmore, og vísa til bók-
í.r hans (Modern Spiritualism, II, bis.
155 o. s.) bæði um úrslita-tilraunirn-
ar, eru fóru fram í svafnherbergi
stúlkunnar sjálfrar og um' ljósmynd-
irnar. En Podmore hefur rannsakað
allar þær frumskýrslur, er að þessu
iigrgrja., og eins ljósmyndirnar, sem'
l:ann fékk að skoða hjá Crookes sjálf-
um, — einnig þær, sem ekki voru
birtar. Svo að það er ekki alveg sann-
leikanum samkvæmt, að eg hafi ekki
Iiaft önnur sönnunargögn en það, sem
Lehmann segir um þetta.
Hin ásökunin, að jeg eða Lehmann
eða Podmore eða nokkur arinar, hafi
viljað bera Crookes svik á brýn, nær
ekki nokkurri átt. Þessi áburður anda-
trúar-forkólfanna hér á landi sýnir
aftur á móti, að þeir hafa ekki hug-
mynd um, hvað þeir eru að tala uin.
Sjálfur hefir Crookes að nokkru leyti
viðurkent réttmæti aðfinninganna
rneð því að gefa í skyn, að hann hafi
felt það eitt úr í fyrstu skýrslum sín-
um um Home, er hann hélt vera „smá-
muni“ eða „aukaatriði“, en það ber
emmitt vott um sannleiksást manns-'
ins, að hann gefur þessi „aukaatriði"
og skýrslurnar í heild sinni út síðar.
Meðan Crookes var að fást við
„dautt efnið“, hafði hann auðvitað
allari hugann á verkfærum sínum og
vélurn, til þess að sjá, hvað þær sýndu.
Og það var ekki nema sjálfsagt, þvi
,að ekki pretta hin eðlisfræðilegu á-
höld nema eitthvað fari úr lagi. En
svo virtist Crookes hafa haldið upp-
teknum hætti, eftir að hann fór að
fást við miðlana, hafa hugað mest
aó áhöldunum og hvað þau sýndu,
en gáð síður að og slept frekar úr
íyrstu skýrslum sínum því, sem mið-
iílirin hafðist að. Þegar skýrslurnar
um Home voru gefnar út í heild sinni,
kofn það einmitt í ljós, að Home hafði
sagt og gert ýmislegt, er veikti sönn-
unarmátt tilraunanna, að hann hafði
beint athygli tilrauriamanna frá sjálf ■-
um sér að verkfærunum eða einhverju
.öðru og sagt tilraunamönnum að haga
sjer svo og svo, m. ö. o. haft stjórn
á þeim, í stað þess, að þeir áttu að
hafa fullan hemil á honum. Það er
i>etta, sem þeir Lehmann og Podmore
nafa fundið að og ekki verður hrakið,
hvað sem Borberg hinn danski segir.
En kannske það hafi einhver áhrif,
að menn heyri álit óháðs manns, sem
er þriðju þjóðar, um þetta.
Dr. Albert Moll segir í riti sínu
,Hypnotism‘ (The Contemporary Sci-
cnce Series), London 1909, bls. 548
o. s.:
„Eins og vér höfum þegar séð, hef-
Crookes ritað skýrslur um tilraunir
smar við Home, sem sýnilega hafa
marga mikilvæga viðauka i sér
fólgna. En hversu lítils virði hann
telu-r viðauka þessa vera, er hann
11e/n,ir ”smámuni“ (trivialities)), má
s.'á a þeirri staðreynd, að hann slepti
þeim alveg í fyrri útgáfunni; auðvit-
að var_þessi útgáfa lengi aðalvígi
spiritista. Önnur útgáfa kom síðar;
en hún kemur, eins og Lehmann hef-
ur sýnt, í gugngerða mótsögn við
fyrri útgáfuna, af því að þessum „smá
munum“, er sýndu hversu áreiðanleg
ö!l skýrslan var, var slept i fyrri út-
gáfunni. Spiritistar eru nú orðnir
merkilega fámálir um þessa gaom-
rýning á tilraunum Crookes; að
minsta kosti hafa þeir aldrei reynt að
mótmæla henni. Þetta er því eftir-
tektarverðara, sem tilraunum Crookes
var áður haldið frarn sem „non plus
ultra“ rannsóknum, og þær þvrtaldar
óaöfinnanlegar."
Sannleikurinn er sá, að Crookes
mun hafa, eins og eg sagði, verið of
góðgjarn og ótortrygginn, og ef til
vill líka of trúhneigður, til þess að
gruna þessa miðla sina urn græsku;
því var það svo „sár-óheppilegt“ fyr-
ir hann, að Florence, — þá gift kona,
— slcyldi verða staðin að svikum
nokkrum árum síðar, og jafn „sár-
óheppinn" hefur hr. E. H. K. verið
í vörn sinni fyrir Crookes,
Þá kem eg að áliti hinnar miklu
lærdómskonu Mrs. Sigdwick á miðl-
inum Mrs. Piper. Mrs. Piper hafði
frá upphafi miðilsferils síns og alt
þangað til Mrs. S. tók sjer fyrir hend-
ur að rannsaka hann frá rótum, verið
talinn lang-helsti og besti miðilinn.
Það var því sist að ráðast á garðinn,
jiar sem hann var lægstur, að skýra
frá niðurstöðu þeirri, sem Mrs. Sidg-
wick hafði komist að um hana. Að
fara að telja fram alt það annað,
er Mrs. S. hefir sagft um afstöðu
sjálfrar sín til andatrúarinnar, hefði
orðið nokkuð langt mál í blaðagrein,
og hr. E. H. K. hefði verið sæmra að
muna sjálfur orð þau, er hann tilfærir
cftir Mrs. S., þegar hann í jan. 19T9
reit þau niðrandi orð um hana, er
lesa má í niðurlagi fyrirlestursins
„Sannanir" (bls. 331) — einhverja
þá grandvörustu og sannheiðarlegustu
manneskju allra tilraunamannanna
liresku, og þá er mikið sagt. En orð
þau, er hr. E. H. K. hefir þar um
hana, verða honum aldrei til sæmdar.
Aftur á móti skal eg gera honum og
öðrum andatrúarmönnum það til geðs
að birta síðar skoðun Mrs. S. á sál-
arrannsóknumvm í heild sinni, og vona
eg þá, að þeir geti ekki sagt, að eg
hafi stungið nokkru undir stól.
Þá er sanvanburður hr. E. H. K. á
?,Sálarrannsóknarfélaginu breska“ og
samnafna þess íslenska. Breska félag-
ið er einmitt óaðfinnanlegt og heiðar-
legt rannsóknarfélag, af því að það
játar enga trú, en rannsakar fyrir-
brigðiri hlutdrægnislaust, og tekur alt
til greina, bæði það sem mælir með
cg móti. En það er hreinasta uppnefni
að kalla ísl. fjelagið „rannsóknarfje-
lag“, eins og til þess er stofnað í lög-
tim þess, af því að það gengur út
frá því sem s ö n ri u ð u, sem á að
sanna. Jeg er ekki með þessum orðum
að finna að því, þótt einstakir fjelag's-
raenn hafi þá sannfæringu, að sam-
Land hafi fengist við framliðna menn
— þeir um það! — en eg átel það,
að heilt fjelag skuli nefna sig „rann-
sóknarfjelag" og ganga-þó út frá því
sem gönnuðu, sem það með tilraunum
þeim, er það gengist fyrir, ætti annað
hvort að reyna að sanna eða afsanna
nieð hlutlausum, óaðfinnanlegum
rannsóknum. Þá er menn eru fyrir-
íram sannfærðir um það, sem þeir
l ykjast ætla að sanna, verður úr slík-
um „rannsóknum" aldrei annað eri
„vítahringur" (circulus vitiosus).
Vegiu- og álit félagsins hefði aftur
á móti orðið mun meira, hefði það
boðið mönnum, sem voru anriarar
skoðunar og ekki sannfærðir, en að
öðru leyti hæfir til þess, að taka þátt
í rannsóknunum. Nú skreytir fjelagið
s;g ’riafni, sem það alls ekki á skilið
að bera og hefir lítinn sóma af. Aftut
á móti hefur bretska Sálarrannsóknar-
tjelagið áunnið sér virðingu allra
dómbærra manna anriara en ofstækis-
manna, jafnt meðhaldsmanna sp'irit-
ismans sem mótstöðumanna haris, senv
sannnefnt vísindafjelag. Ranusóknar^
rnenn þess „sefja', ekki, og þeir rann-
saka alt með nákvæmni og samvisku- ;
remi. En ísl. tilraunamenriirnir hafa j
gert sig seka i hvorutveggja, bæði
sefjan og ónákvæmni. Að vísu hef
jeg ekki sjálfur verið viðstaddur til-
raunir þeirra, og þó mæli jeg þetta
ekki út í hött. Jeg hef orð eiris af
vönduðustu og gætnustu læknum
þessa bæjar fyrir því, hvernig einn
af andatrúarforsprökkunum hagaði
sér við eina tilraunina, þar sem lækn-
L'inn var viðstaddur. Andatrúarmað-
urinn spurði beint miðilinn: „Er það
ekki koria? Er hún ekki svona og
svona klædd? Jú! kemur heim! Vissi
jeg ekki! o. s. frv.“ Þetta er tilrauna-
kák og ekkert annað. Nú og þegar
Indriði „misti“ handlegginn! - en sú
saga kvað nú eiga að sigla og spyrj-
ast víða! —: Spurði eg einn lækna-
skólariema, sem þar sagðist hafa verið
við staddur, og þreifað um miðilinn,
hvort hann hefði þreifað um síðuna
á miðlinum? Jú, Og um bakið? Já!
En um sjálfan axlarliðinn? Nei! —
Þetta er nákvæmni eða hitt þó heldur.
En kannske aðrir tilraunamenn hafi
gert þetta betur. Helst virðist ísl. fé-
lagið hafa tekið sjer Ameríska sálar-
rannsóknarfjelagið til fyrirmyndar
En það hefur orðið' fyrir þvi óhappi
- — liggur mjer við að segja — að fá
íyrir aðalstarfsmann sinn mann, sem
er fullur oftrúar og hindurvitna. Hann
hefur nú meðal annars gert þá spán-
nýju uppgötvun, og eftir því sem E.
H. K. segist (bls. 275 o. v.) sannað
það, „með vísindalegri nákvæmni, í
bókum, sem skifta þúsundum blað-
síða“, að t. d. geðveiki og brjálsemi
stafi frá öðrum heimi. Þarna er fyrir-
myndin!
Sömu trúar er nú geðveikralæknir
vor, Þórður á Kleppi orðinn, maður-
irm sem þetta varnarskjal E. H. K.
virðist aðallega samið fyrir, maður
sem ætti að stunda nútímalækningar
og fylgjast sem best með í fræðigrein
sinni, en trúir í þess stað á sálnaflakk
og djöfulæði og hagar sjer samkvæmt
þ-ví. Honum er nú í vörn hr. E. H.
K. skotið inn undir það, að Kristur
hafi verið þessarar trúar; en svo er
aftur læknirinri, þessi heiðursmaður,
látinn gefa vottorð um það í niður-
lagi „Trúar og sannana", bls. 369),
að kenningar Krists sjeu „hárrjettar".
Eg veit ekki, hvað öðrum finst um:
slíkt. En mjer finst það dálítið óvið-
feldið, svo að eg segi ekki meira.
Jeg hjelt satt að segja, að Kristur
hefði verið tig-naður fyrir hina háleitu
kærleikskenningu sína og dýrðardæmi
sitt í lífinu, en ekki fyrir trú samtíðar-
innar á djöfulæði, og að Kristur þyrfti
ekki yfirlýsingar Þórðar á Kleppi, um
rjettmæti kenriinga sinna.
Á. H. B.
A t h s. Þó Lögrjetta taki sjálf eng-
an þátt í deilum þeim, sem hjer er
um að ræða, hefur- hún að sjálfsögðu
ekki viljað neita' svo þjóðkunnum
manni, sem hjer á hlut að máli, um
túm fyrir enn eitt svar við þeim
árásum, sem á hann hafa verið gerðar.
Úti um heim.
ítalskir jafnaðarmenn.
Snemma í vor kom til Khafnar
stndinefnd frá ítalíu til þess að ræða
v Ið rússneska stjórnarfulltrúann Lit-
vinoff um heimsending herfanga
beggja ríkjanna. í ítalíu voru þá um
5000 rússneskir herfangar, sem lent
höfðu þangað frá Austurríki, eri i
Rússlandi um 400 ítalskir. í sendi-
nefndinni voru þrír menn og einn
þeirira þingmaður úr flokki jafnaðar-
inanna. í Politiken er birt viðtal við
hann. ITann sagði, að rússnesku fang-
arnir vildi ekki leggja á stað, nema
þeir fengju tryggingu fyrir þvi að
þeir kæmust alla leið heitn og engar
gildrur yrðu fyrir þá lagðar. Þeim
væri kunnugt um, hvernig Frakkar
hefðu farið með 20 þús. Rússa frá
vesturvígstöðvunuin, sem neitað
hefðu að láta senda sig heim til þess
að berjast með her Denikins. Þeir
voru þá sendir til Afriku og settir þai
inn í nýlenduher Frakka, sem mynd-
aður er að miklu leyti af afbrota-
rnörinum. Margir af þeim eru nú
íallnir eða dauðir af sjúkdómum hita-
beltisins, sagði ítalinn. En hann
sagði, að fangarnir í ítaliu hefðu ver-
ið látnir ganga til atkvæða um, hvert
þeir vildu skila sér, og er ekki ófróð-
lcgt að líta á þá atkvæðagreiðlsu.
XV. á.
Einn vildi láta senda sig til Koltsjaks-
hersins, 55 vildu fara i her Denikins,
400 voru frá Ukraine og vildu kom-
ast þangað heim, 12 frá Rúmeníu, og
vildu lika kornast heim. En allir hin-
ir voru á bandi bolsjevíkastjórnarinn-
ar og vildu fylla hennar flokk.
ítalski þingmaðurinn brosti, þegar
minst var á Fiumedeiluna, sagða, að
D’Annuncio væri skáld, og annað
væri eiginlega ekki um það mál að
segja. Alvarlegasta mál ítalíu væri nú
fjárhagsástandið. Striðið héfði skap-
að þar neyð og harm og óskaplegar
skuldir. Kol vantaði og sömuleiðis
hráefni til iðnaðarins. Alt þetta væri
að sjálfsögðu hemill á verslun og við-
skifti. Og þetta ástand hefði svo,
eins og eðlilegt væri, áhrif á stjórn-
málaástaridið. Verkalýðurinn vildi
lifa við betri kjör nú en fyrir stríð-
ið. En liann gæti það ekki, þess vegna
hataði hann nú alla þá, sem komið
hefðu striðinu á stað, eða auðgast á
j ví. ítalski jafnaðarmannaflokkurinn
stæði öðru vísi að vígi en jafnaðar-
menn í öðrum ófriðarlöndúm Evrópu.
Hann hefði frá upphafi unnið á móti
stríðinu og sagt fyrir alla þá óham-
ingju, sem hlyti áð verða því sam-
fara. En hann hafði ekki völdin og
mótmæli hans voru að erigu höfð.
Þrátt fyrir sigurinn, verður nú ítalía
að þola allar þrengingar ófriðarins,
sagði ítalski þingmaðurinn, og nú
skilur öll þjóðin, að það var rétt, sem
við sögðum áður um þessi mál. Okk-
ar flokkur hefur því vaxið mjög í
áliti, einnig meðal borgaraflokkanna,
og fjöldi manna hefur gengið yfir í
hann. Við kosningarnar í deseniber í
vetur fengum við 157 þingsæti, en
l.öfðum áður 36. Reyndar höfum við
erin ekki nema þriðjung atkvæða í
þ.inginu, en okkar flokkur er sterk-
asti flokkurinn þar. Móti okkur eru
að eins smáhópar af borgaraflokkun-
um gömlu, og svo er hinn katólski
ílokkur sem gengur með jafnaðar-
menskugrímu og hefur mikil áhrif
meðal bændastjettarinnar. En tak-
mark okkar er að koma á verka-
mannastjórn og gerbreytingu á efna-
Iragssviðinu og í iðnaðinum. Við vilj-
um fá ráðstjórn, alveg eins og í
Rússlandi. Við höfum gengið í sam-
band við alþjóðafjelagið þar (3.
Internationale). Grundvallaratriðið í
stefnuskrá okkar við kosningarnar
var, að ráðstjórnin rússneska fengi
þegar í stað viðurkenningu og hætt
yrði ófriði gegn henni. Síðan hefur
iíalska þingið samþykt ályktun, sem
íer í þessa átt, og þótt merkilegt
kunni að virðast, greiddu allir með-
limir stjórnarinnar henni atkvæði.
Jafnaðarmannaflokkurinn beitir nú
afli sínu til þess að koma á fullkomn-
um friði, bæði- við Rússland og
Þýskaland, og berst gegn þeim ó-
ijetti, sem skapaður var með Versala-
samningnum. Þeirri stefnu ætlum við
r.ð halda fast fram, þangað til banda-
mannaríkin neyðast til að falla frá
kúgunarstjórnmálastefriu sinni gagn-
vart hinum sigruðu löndum, svo aö
Þjóðverjar megi aftur lifa og starfa
og Rússar fái að ráða sjálfir fram úr
málum sínum. Og við erum jafnt á
nióti samningnum frá Saint Germain,
þar sem gert var upp á milli ítaliu og
Austurríkis, eins og við erum á móti
V ersala-samningunum. Við viljum
ekkert ofbeldi hafa. Saint-Germain-
samningurinn var alls ekki lagður
fyrir ítalska þingið, heldur var hann
staðfestur af konunginum. Við höf-
um, svo greinilega sem verða má,
krafist þess, að kjör Austurríkis
ierði bætt. Um austurríska Týról
sem ítalía hefur nú innlimað, höfum
við krafist þess, að landið fái þjóð-
icgt sjálfstæði, og svo mun líka verða.
Frakkar og friðurinn.
Hjer i blaðinu hefur áður ýmislegt
verið sagt um ágreining milli Þjóð-
verja og Frakka út af þeim atriðum
íriðarsamningana, sem þá snerta sjer-
staklega, og fullnæging þeirra. Ríkj-
andi skilningur Frakka á þeim mál-
um kemur ljóst fram í ræðu, sem L.
Barthou flutti í franska þinginu síð-
?st i marts í vor, er mál þetta var tek-