Lögrétta - 09.06.1920, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
úr því svo myndarlega er ýtt úr vör.
Boösbrjef þetta eða ávarp, er og á
þann veg, aS oss íslendingum má vera
cblandin gleöi aö. —
Jeg hef taliS rjettast aS birta boSs-
brjefiö í heild sinni samtímis sem í
Noregi til þess aS girSa fyrir aS mis-
skilningur nokkur eSa ranghermi
kynni aS slæSast hingaS heim i sím-
skeytum eSa lausafrjettum. Væri því
æskilegt, aS blöS vor vildu geta þessa
cftir föngum.
Helgi Valtýsson.
iiirjii sÉisira.
Þegar hreppsnefndir setjast á rök-
s! ólana, til aS jafna útsvörunum niS-
ur á gjaldendur hreppanna, þá mun
sú algengust aSferSin, aS hver
hreppsnefndarmanna gerir uppá-
stungu aS útsvars-upphæS hvers
gjaldanda. Síöan er tekiö meöaltal
?.f öllum uppástmigunum, og er þá
oftast þar meS fundiö endanlega út-
svariö. Þó mun oft verSa aS bæta
viö eSa- taka af, eftir því sem sveita-
þarfirnar benda til. — Öllum, sem
um máliö hafa hugsaö, er ljóst, aö
slíkt handahóf á ekki viö nútiSina,
hún heimtar skipulag á öllum sviSum.
Þó gert sje ráS fyrir því, sem oft
mun töluveröur misbrestur á, aS allar
sveitastjórnir vinni samviskusamlega,
ieggi á „eftir efnum og ástæ@um“,
þá er þó skipulagsleysiS og handa-
hófiö lítt viöunandi, þegar um er aS
ræSa jafn viökvæmt mál og þaS, aö
taka úr vasa náungans til útgjalda,
sem alla heildina varöa. Útsvarskær-
urnar sanna þetta best. Þær eru eSli-
leg afleiSing af skipulagsleysinu. Ef
unt væri aS finna reglur, sem allir
gætu unaö viö, þá mundu bæöi kær-
urnar og alt vafstriö, sem þeim fylg-
ír, hverfa úr sögunni, og væri þá
ekki rnikiö unniö ?
Mjer hefur 'hugkvæmst skipulags-
form, sem nota mætti viö niSurjöfn-
un útsvara í sveitum. Eh hvort þaS
er svo úr garSi gert, aS allir megi
v:S una, skal jeg ekkert segja um.
Reynslan ein og glöggsýni góöra
manna verSur aö skera úr meS þaö.
Tekjur, eignir og notkun ábúSar, sem
a)t er útsvarsskylt, nefni jeg gjald-
stofna. Gjaldstofnunum er skift í tvo
ílokka; í fyrri flokknum er notkun
ábúSar (jarSar), í síSari flokknum
aörir gjaldstofnar. Álagiö verSur aS
byggjast á tölum, sem alt af halda
sjer, hvort heldur sveitaþarfirnar eru
meiri eSa minni. Nefni jeg þær grund-
vallartölur.
Gruhdvallartölurnar eru ákveSnar
þannig: i. Á ábúö, hvort heldur er
stór eða lítil, eru þær y5% af mats-
verSi jarSa, t. d. af jörS virtri á
4000 kr. verSa þær 8 krónur. 2. Aörir
utsvarsbærir gjaldstofnar eru lagöir
í einingar. Frumeiningin er i kúgildi
í iausafje (búpeningi). Vil jeg nefna
hana stofneiningu. Jafngildi einnar
stofneiningar í atvinnutekjum fæst
meö því aö margfalda ioo meS hlut-
fallstölu peningagildisins, (hlutfalls-
tala peningagildisins hugsast þannig,
aö þurfi t. d. 3 kr. til aS jafngilda
einni kr. fyrir striöiö, þá veröi 100 X
3 ~ 300 (kr.) = x stofneining, talan
too er krónuupphæð sú, sem 1 kú-
gildi gaf af sjer „brúttó“ fyrir
stríSiS).
Jafngildi einnar stofneiningar í
íasteign og sjóöeigái fæst þarínig:
Tekjunum af þessum eignum, sem eru
algerlega hreinar, (nettó), sje deilt
meS hreinum tekjum af einu kúgildi,*
þaö sem út kemur, verSur tala stofn-
eininga; henni (tölunni) sje siSan
deilt í upphæS eignarinnar>, útkoman
verSur jafngildi einnar stofneiningar
a.f eigninni.
Þegar hreppsnefnd hefur fundiS
stofneiningatöluna hjá hverjum gjald-
anda, dregur hún frá eina stofnein-
ingu fyrir hvern framfærling hans.
Hendi og einhvern gjaldanda lang-
varandi veikindi, svo hann af þeirri
orsök getur ekki unnið megin ársins,
skal draga frá eina stofneiningu hjá
lionum.
Siöan er lag-t á þær stofneiningar,
tem eftir eru, samkvæmt grundvall-
artölunum.
Þær (grundv.t.) ákveSast þannig:
Á 1 gjaldskylda stofnein. 1%
- 2 — _ 2%
~ 3 — — 3%
* Hreinar tekjur af einu kúgildi
eru y5—yg af „brúttó" tekjum, sem
þaS gefur af sjer.
-4 — -7 4%
-5 — — 5%
- 6-10 — — 7%
- 11 og þar yfir lO°/o
MiSast þetta viS aS stofneiningin
er sett hlutfallslega sem 100 kr.;
hundraSshlutarnir því = krónur.
Ef samanlögð upphæS grundvall-
artalnanna í öllum hreppum, nægir
ekki til þarfa hreppsins, eöa er hærri
en þær, þá er fundiS hiS rjetta eftir
þessari líkingu:
Merkir H grundvallarhlutfalliS, h
tölu í hlutfalli viS þarfif sveitarinn-
ar, u upphæS þá er grundvallartöl-
urnar samanlagöar gefa og x hina
rjettu upphæö eöa þörf sveitarinnar.
Dæmi: H væri sett sem 1, grunn-
vallar tölur N-sveitar gæfu 4000 kr.
= U; tlú væru þarfirnar aS eins
3500 kr. eða )4 minna og yröi þá H
= % hlutufallslega viS H.
Nú er sjeS aS hver einstaklingur á
aS borga Jý minna en grundvallar-
tölurnar segja. Ef N. N. hefir sam-
kvæmt þeim 150 kr., þá er fljót fund-
iS eftir líkingunni hvaS hann á að
borga:
-i-= iSE x =112:1— 131.07= 13 1 kr.
78 X ; 8
2. dæmi: A. býr á jörS, sem virt er
á 2000 kr. Þar koma 4 kr. til grund-
vallar. A. á 12)4 kúgildi i lausafje
= 12)4 stofneining-u. Nú á A. 5
börn í ómegS og hefur fyrir I gamal-
menni aö sjá, sem ekki getur unniS
íyrir sjer, dragast því frá 6 stofn-
einingar. AS eins 6)4 eru gjaldskyld-
ar. Grundvallartölurnar verSa: 1 +
2 + 3+4 + 5+7 + 3.50 = 25,50 eöa
25.5° + 4 = 29,50, þetta er, sbr. áöur,
)4 of hátt; ætti hann þá aS borga:
^9+0 7 = 25.83.
Páll ísólfsson hefur nýlega haldiS j
hljómleik i Berlín, sem mjög vel er !
látiS af. Hann kemur heim í sumar.
Frá útlöndum kom fjöldi íslendinga
meS Botníu síSast. Var hún fyrsta
skipiS, sem hingað kom eftir aS linna
tók verkfallinu fyrir aSstoð þjóS-
hiálparinnar, og voru flestir háset-
arnir sjálfboSaliöar. MeSal farþega
voru: Hannés Þorsteinsson, skjala-
vöröur og frú, en hann hefur dvalið
}'tra undanfarið viS vísindarannsókn-
ir, Ágúst Flygenring kaupmaSur,
Matth. ÞórSarson útgerSarmaSur,
I'íagn. Kristjánsson kaupmaSur, ung-
frú Dúlla Knudsen o. m. fl.
Til útlanda til sumardvalar, eru ný-
farnir m. a. læknarnir GuSm. Björn-
son landlæknir, Magnús Pjetursson
og. Sig. Magnússon yfirlæknir á
berklalæknafund i Stokkhólmi, Jón .
ASils prófessor og dr. Jón Þorkels-
son skjalavöröur á sagnfi-æSinga-
íund, Jóhannes Jóhannesson bæjarfó-
geti og Þorst. Gíslason ritstj. á sam-
einingarhátíS Danmerkur og SuSur-
Jótlands.
Meðan ritstjóri Lögrjettu er er-
lendis á sameiningarhátíöinni, verS-
ur störfum hans viS blaSiS gegnt á
sama staö og áSur.
Jón Magnússon, forsætisráSherra
og frú hans, komu úr utanför sinni
meÖ Botniu síSast.
Kaldavermsl. Ritd. um þá bók i síS-
asta tbl. er ekki eftir hr. Snæbjörn
jónsson, en margir hafa getiS þess
til.
Ág. H. Bjarnason prófessor er ný-
íarinn til útlanda og dvelur fyrst um
sinn í Englandi.
ViSjálagáfjárríka vinnum. oglausa-
ítienn, sem aö litlu eða engu leyti ræða
sig sjálfir, er sú breyting frá aSalregl-
unni, aö grundvallartalan á 1. gjald-
skylda stofneiningu er 3%, 4.% á þá
næstu o. s. frv. Ef þaS er ekki gjört
þá verður aS draga frá og telja gjald-
írjálsa 1 stofnein. hjá hverjum, sem
fæðir sig sjálfur, t. d. hjá húsbænd-
um og húsmönnum, svo rjettlátur
samanburöur fáist.
HeiSruöu hreppsnefndir! Jeg læt
þessa hugmynd frá mér fara til ykk-
ar, í trausti þess, aS þiS kynniS ykk-
ur hana, geriö endurbóta tillögur á
henni ef ykkur sýnist þurfa og notiS
hana siðan viS vandasamasta starf-
iö ykkar. Vænti jeg þess, aS þó gall-
ar kunni á aö finnast, aö þeir sjeu
ekki svo miklir, aS meS góSri sam-
hjálp og samvinnu, megi takast aS
bæta úr þeim.
Sig. G. Sigurðsson.
Læknaþing veröur haldiö í Stokk-
hólmi í lok þessa mánaSar, aðallega
lil þess að ræSa um berklaveiki og
varnir gegn henni. En eins og kunn-
ugt er, situr hjer nú nefnd á rökstól-
um til aö ræða þetta mál, enda er
berklaveikismáliS oröiS hjer sem víSa
annarstaSar, hiö mesta alvörumál og
brýn þörf, aS gera alt sem unt er til
aS hefta frekari framgang þessa
þjóSarmeins. Tveir ísl. læknar sækja
fundinn, þeir landlæknir G. Björnson
og Magnús Pjetursson. Yfirlæknir
heilsuhælisins á VífilsstöSum, Sig.
Magnússon, var einnig sjálfkjörinn
lil fararinnar, en hætti viö á síöustu
stundu, þar sem svo mikiS var aö
starfa á hælinu, aö hann vildi ekki
yfirgefa þaS eöa fá i hendur ókunn-
um mönnum.
Tíðin er nú góS hjer sunnanlands.
En norðanlands og austan er enn
jarðlaust allvíða.
Prjettir.
Sáttmálasjóðurínn. HáskólaráSiS
hefur veitt neðanskráSar upphæSir úr
SáttmálasjóSnum þetta ár: Dansk-ís-
lenska fjelagiS fær til að efla hiS
andlega samþand fnilli íslands og
Danmerkur kr. 1500. — Utanfarar-
styrkur kandidata: Árni SigurSsson,
cand. theol., kr. 2000; Sveinbjörn
Jónsson, cand. juris, kr. 2000, GuSm.
Thoroddsen, læknir, kr. 2500; Helgi
Skúlason læknir, kr. 1500. — Utan-
laiarstyrkur háskólakennara : Stefán
Jónsson, docent, kr. 2000; Á. H.
Bjarnason prófessor, kr. 2000. — Til
' ísindalegrar starfsemi, safna o. s.
:rv.: Til rannsóknarstofu læknadeild-
arinnar kr. 6000. — Til áhaldakaupa
handa heimspekisdeild kr. 2500.
'juSm. G. Bárðarson, til jarSfræði-
rannsókna, kr. 2000. — Sig. Nordal,
prófessor, til útgáfu rits um Snorra
Sturluson lcr. 1500. — Lagadeild, til
aS undirbúa efmsskrá yfir íslensk
lóg, kr. 1000. — Jakob Jóh. Smári,
magister, til útgáfu íslenskrar setn-
ingarfræSi, kr. 2000. — Bókmenta-
íjelagiö, til að búa undir útgáfu ís-
lensks kvæðasafns frá árinu 1400 til
1800, kr. 1000.
Magnús Jónsson, cand. juris et
polit., sá, er var ritari sambands-
1-efndarinnar 1918, er skipaSur pró-
fessor innan lagadeildar Háskólans,
í staö hæstarjettardómara L. H.
Bjarnason. Hann tekur þó ekki við
embætti sínu, fyr en eftir eitt ár.
Pjetur Jónsson, söngvari, er í París
’im þessar mundir, og hefur haldiö
þar söngskemtun viS góSan orSstýr.
Hann kemur heim í sumar.
Vestur-íslendingar, um 25 aö tölu,
tetla að koma hingað í skémtiferS í
sumar.
Guðm. Einarsson frá MiSdal, sá
sem gert hefur standmyndirnar í húsi
Nathan og Olsen, hefur nýlega staS-
:st inntökupróf viS listaháskblann
cianska. Gengu undir þaS 21 ungir
nyndhöggvarar og stóSust aS eins
tveir, GuSmundur og danskur mavur,
Jörgensen aS nafni.
Sveinn Sigurðsson, cand theol., frá
SeySisfirði er nýkominn úr feröalagi
um England og NorSurlönd, þar sem |
hann hefur dvalið um tíma undanfar- j
iS, bæöi við háskóla og utan þeirra, j
cöallega til þess aS kynnast hlut-
drægnislaust, frá ýmsum hliðum, sál-
arrannsóknum nútimans. M. a. kynt-
ist hann Mr. Peters þeim, sem hingað
á aö koma á vegum Sálarrannsókna-
fjelagsins.
Sigurður ó. Lárusson, cand. theol.,
er nýkosinn prestur í Stykkishólmi
—• Helgafellsprestakalli — meS 180
atkv. Magn. GuSmundsson hlaut 153
atkv. Hr. S. Ó. L. veröur vígSur 27.
þ. m. Hann hefur annars undanfariS
dvaliS í Englandi, Þýskalandi og
Danmörku, til aS kynnast þar kirkju-
og trúarlífi landanna, áSur en hann
gerðist kennimaður hjer heima.
Danskur. kennimaður, *dr. theol.
Skat Hofmeyer, mun koma hingaS
i sumar í erindum dansk-islensku
kirkjunefndarinnar.
Til strandvama viö ísland eru á
siöustu fjárlögum Dana áætlaöar 400
þúsund krónur. „Beskytteren" annast
þær nú, undir stjórn de Bang, og
Stúlkur þær, er ætla aS sækja um inntöku í Kvennaskólann næsta
vetur, sendi forstöSukonu skólans sem fyrst skriflegar umsóknir
sínar. Umsóknum frá nýjum námsmeyjum fylgi bóluvottorS ásamt kunn-
áttuvottorSi frá kennara eöa fræðslunefnd. Einnig skal tekiS fram í um-
sókninni, í hvaSa békk umsækjandinn æskir upptöku.
MeSgjöf meS heimavistar- og hússtjórnar-stúlkum, er ekki hægt aS
ákveða að svo stöddu, en hún mun ekki verSa hærri en nauösynlegt er
cftir því verðlagi, sem verður gildandi næsta skólaár.
Skólagjald fyrir bekkjarnámsmeyjar veröur 100 kr., en 65 kr. fyrir
hússtjórnarnámsmeyjar.
SkólaáriS byrjar 1. okt. n. k. og sjeu þá allar námsmeyjar mættar.
Inntökupróf (fyrir nýjar námsmeyjar) fer frarn 2.—4. okt. Inntökuskil-
yröi í bekkina hin sömu og undanfarin ár.
Hússtjórnardeildin byrjar einnig 1. okt. n. k. NámskeiSin verSa tvö;
hiS fyrra frá 1. okt. til febrúarloka, en hiS siðara frá i. marts til 1.
júlí 11. á.
Umsóknarfrestur til 1. ágúst.
Stúlkur þær, er þegar hafa sótt, hvort heldur um bekkina, hússtjórn-
ardeildina eSa heimavist, geri forstööukonu skólans aövart hiS fyrsta
ef þær ekki vilja ganga að þeim kjörum, sem hjer eru tekin fram.
Reykjavík 7. júní 1920.
Zngibjörg? H. Bjarnason.
. fluplækiisferðíilao 1920
með „Sterling" 6. ferð 4. júlí, austur um land til ísafjarSar. Dvel þar til
2). júlí. Fer meS „Suðurlandi“ til Reykjavíkur.
A. FJELDSTED.
handsamaöi hann 3 útlenda botnvörp-
unga á ólöglegum veiSum i landhelgi
í fyrstu ferð sinni.
Búnaðarskýrslur fyrir áriS 1918,
eru nýkomnar. Voru þá hjer í far-
dögum 645 þús. sauSfjár, og er þaS
7% fleifa en árinu áSur. Á sama tíma
voru nautgripir 24.311, og er þaS
heldur meira en árinu áður, og nem-
ur mestu á kálfum, en kýr eru hjer
um bil jafn margar. Hross voru 53.218
og hafa þau aldrei veriS talin fram
jafn mörg. Geitarækt er einnig nokk-
nð að aukast, og fnætti" þó meira.
Hefur geitfje fjölgaS á árinu um 337,
er nú 1704.
Eins og oft hefur áður veriö talaS
um, var töSufengur meS mesta móti
þetta ár, eða 385 þús. hestar, og er
þaS nærri helmingi meira en áfinu
áður. Einnig hefur kartöfluuppskeran
minkaS dálítiS, úr 30 þús. niSur í 26
þús. tunnur. Af mó voru teknir upp
577 þúsund hestar.
Fóstbræður Gunnars Gunnarssonar
eiu að koma út á ensku. Þeir eru
einnig komnir út á islensku, í þýSingu
eftir Jak. Jóh. Smára.
Drengurinn.
Eftir Gunnar Gunnarsson.
Drengurinn og veraldarvöldin.
ÞaS ber viS, aS ísinn kemur á vorin
— hafísinn, heimskautsísinn. Hann
kemur aS norSan, rekinn af stormi
og straumi — heilar eyjar, meS stór-
um og smáum ísfjöllum, sem flytja |
meS sjer snjó og kulda og nístandi
ísnálaþoku frá ríki dauöans. Hann
fyllir firðina og legst eins og óslít-
andi helfjötur kring um strendurnar
á stórum svæðum. Stundum stendur
hann ekki viS nema fáa daga, — en
það getur líka komið fyrir, aS hann
liggi svo mánuðum skifti, jafnvel
fram á mitt sumar.
Þegar ísinn kemur, deyja blómin,
gróSrarlitur vorsins föjnar og hjelu-
blóm vetrarins vaxa aftur á glugga-
rúSunum. Farfuglarnir, þessir kátu,
tryggu sumargestir landsins, sem
farnir eru að svipast eftir hentugum
stöðum til hreiörageröar, sjá alt i
einu, aS þeir hafa veriS of fljótir á
sjer, komiS of snemma frá suðri og
sól. — Þeir eiga bágt með að átta sig
á því, öll merki voru til þess, aS nú
ætti sumarið aS vera komiS hingaS
— og þeir hoppa og flögra hryggir
fram og aftur i stórum hópum. Þeir
géta ekki fengið af sjer aS snúa viS,
þeir megrast, en skilja ekki, hvernig
á þessu stendur, — söngvar þeirra
veröa fáir og hljómlitlir, og stórir
hópar deyja úr hungri.
LandiS er sorgbitiS, og mennirnir
verSa þunglatnalegir í gangi og dapr-
ir til augnanna. Kuldinn frá hafísn-
ttm á svo ljettfæra leið inn í hugann,
— gleSin frýs og fölnar .... Á nú
lika aS svifta þá þessu stutta sumri?
Ísinn haföi legiS landfastur í marg-
ar vikur. Þá vaknaöi Skúli eina nótt
í kofa sínum og gat ekki sofnaS aft-
ur. Hann lá vakandi nokkra • stund
c>g hnipraði sig saman í rúmínu.
RúmstæSiS var áfast viS vegginn, og
slegiS saman úr óhefluSum boröum.
8kúli gat ekki haldiS á sjer hita, og
þó ltafði hann breitt ofan á bómullar
teeppisræfilinn sinn bæði yfirfrakk-
ann sinn, sem var orSinn bættur, og
líka vaxdúkstreyjuna sína. Þar aS
auki sótti á hann einhver óró, svo
aS hann gat ekki legiS kyr, — einhver
undarleg hugsun unt aS eitthvaS kall-
aði að — eitthvaö óvænt biði hans
Og alt i einu fleygði hann fötun-
urn ofan af sjer, stökk frarn úr rúm-
inu, kveykti á kerti, sem stóS í trje-
s.jaka á borðinu, og fór í flýti að
klæða sig.
Meöan á því stóS, var hann í hug-
i'ittum aS striða við eitthvaS, sent þó
var óljóst fyrir honum. — SíSustu
dagana hafði sú löngun vaknaS hjá
honurn hvaS eftir annaS, að ganga
yfir fjöröinn á isnurn. Hann haföi
sagt viS sjálfan sig, jafnótt og hann
varS þessarar lögunar var, að þetta
væri elcki annaS en heimska, — hann
hefði ekkert yfir fjöröinn að gera. Og
svo var sú ganga alls ekki hættulaus.
— ÞaS gátu verið vakir í xsnum —
og þaS var jafrível víst, aS þar hlutu
iS vera vakir. HafiS lagSi ekki milli
ísjakanna, og þeim var ekki alstaSar
þjappað fast saman — langt í frá.
En þaS var einmitt hættan, sem
freistaSi hans og æsti löngun hans
cinhvern veginn svo undarlega. Þeg-
ar hann hugsaði um hana, hafSi ein-
hver þægilega kitlandi tilfinning'
!• iengiö vald yfir honum — forboði
þeiri-ar sjei-kennilegu ánægju, sem
kfshættunni er samfara. Oft haföi
hann veriö fast aS því kominn, aS
lata eftir þessari löngun sinni. En
þegar á átti aS herða hafði hann orS-
iS sjálfum sjer gramur. —Þetta er
barnaskapur ! -— heimskulegur bai-na-
skapur! hafði hann þá hugsað, eins
og óneitanlega var ekki fjarri lagi,
og svo hætt viS þaS.
En það var víst heldur mikiS af
barninu eftir í honum enn þá.........
Aö minsta kosti fór nú svo, aS með-
an hann stóS þarna og klæddi sig í
cinhverju fáti viS bjarrna frá blakt-
andi kertisljosinu, var allur efi um
þaö horfinn úr huga hans, hvort
hann ætti að reyna að ganga yfruin.
ÞaS haföi eitthvaS, sem honum var
ekki ljóst, og hann reyndi ekki helcl-
ur aS skýi-a fyrir sjei', gerst þar inni
íyrir, svo aS nú var þaS, sem áður
liaföi aÖ eins veriö flöktandi tilhneig-
mg, orðiS aS föstum ásetningi. Það
var ekkei't áhorfsmál lengur, engum
efa undirorpiS — á einhvern leynd-
ardómsfullan hátt var þaö orðiö hon-
um óhjákvæmileg nauðsyn, aS ganga
yfir fjöi-öinn. Og hann átti aS gera
þaS núna — einmitt núna! — Það
varS elcki framar hjá því komist.
Hann kveykti á olíuvjelinni sinni
og setti ketilinn á hana. Og þegar
liann var alklæddur, rendi hann í flýti
á kaffikpnnuna. Altaf var eitthvert