Lögrétta - 07.07.1920, Page 1

Utgetandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsrstrxti 17-
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum. 1
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 26.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar
birgöir af fallegu og endingargóðu
veggfóóri, margs konar pappír og
pappa — á þil, loft og gólf — og
gipsuSum loftlistum og loftrósum.
Talsími 420. Símnefni: Sveinco.
Brjef frá Khöfn.
25. júní.
Nú fer „lsland“ heim á leiS hjeöan
á morgun. Hug'sun okkar íslensku
sendimannanna á suSurjótsku hátíða-
höldin var, aS halda heim aftur með
þessari ferö. En það getur ekki orS-
tð. Nú mun þaS þó víst, aö samein-
ihgarhátíSahöldin fara fram snemma
i næsta mánuði, en ekki fyr en að
rístöönum kosningum hjer, sem eiga
aö fara fram 6. júlí.
Viö íslensku fulltrúarnir eigum
hjer góöa daga. Alt er gert til þess
aö gera okkur dvölina hjer sem á-
nægjulegasta. Síðastl. sunnudag var
okkur, ásamt nokkrum öðrum Is-
lendingum, sem hjer voru á ferð, G.
B. landlækni, M. Pjeturssyni lækni
og alþm. og V. Finsen ritstjóra, boð-
ið til skemtifarar á bílum um Norður-
Sjáland. Var það formaður frjetta-
stofu utanríkisráðaneytisins, hr. Ma-
rinus L. Yde, sem fyrir þvi boði stóð,
og sjálfur var hann með í förinni, og
einnig hr. P. Faber, sem er fullmekt-
ugur þar á frjettastofunni. Hr. M. L.
Yde er kunnugur íslandsmálum,
trjálslyndur maði^- og víðsýnn, og
hefur fullan hug á að verða okkar
landi að sem mesiu : heírr--
stöðu, sem hann skipar, þvi reyndar
er hann bæði danskur og íslenskur
cmbættjsmaður, þar sem danska ut-
anríkisstjórnin fer með okkar mál út
á við. í förinni voru og nokkrir
kunnir blaðamenn og þingmenn
danskir, Kr. Dahl (frá Politiken), H.
Falkenfleth (frá Nat. tid.), L. Han-
sen ritstj. Fred.b. Amtstíðinda, H.
Nielsen (frá Klokken 5) ritstj. og
þingmaður, ráðmaður Jessen Fólks-
í'mgsmaður og Neergaard-Möller yf-
irrjettarmálaflutnirigsmaður. L. Han-
stn ritstjóri var leiðtog|i fararinnar
um Norður-Sjáland og sýndi okkur
m. a. hið gamla og stónnerkilega
Friðriksborgarslot, sem nú geymir
ýms þjóðleg minnismerki Dana og
fjölda listaverka frá bæði gömlum
og nýjum tímum. Náttúrufegurð er
mikil á Noröur-Sjálandi, eins og
mörgum íslendingum er kunnugt um,
og nú á síðustu árum hafa Kaup-
mannahafnarbúar reist þar til og frá,
cmkum við strendurnar, fjölda sum-
arbústaða. Það er yndi að líta yfir
sveitir og bæji Norður-Sjálarids, með
því að hvervetna sjást merki urn hið
háa menning-arstig, sem danska þjóð-
in hefur náð. — Þennan sunnudag,
sem við vorum þarna á ferð, var
haldinn stór almenningsfundur á ein-
kennilega fögrum stað, sem Frúe-
bjerg heitir, í jaðri á stórum skógi.
Þar voru um 5000 menn saman komri-
ir, karlar og konrir, en ræðumaðurinn
var Suður-Jóta-foringirm H. P. Hans-
sen, áður ráðherra. Var það fagurt á
að sjá, er mannfjöldinn hafði skipað
sier um brekkuna framan viðtræðu-
stólinn, undir laufhvelfing skógar-
ins. Slikir furidir sem þessi, eru ár-
lega haldnir á Fruebjerg, og hefur
það nú viðgengist í 25 ár, en þetta
mót hafði sjerlega vakið athygli
vegna þess að hr. H. P. Hanssen tal-
aði þar nú, en hann hafði einnig tal-
að þar fyrir 25 árum, þegar staður-
inn var fyrst gerður að alntennum
fundarstað. Víða var farið um daginn,
Þv> bílana ber hratt yfir á rennsljett-
utn vegunum. En um kvöldið var setst
að máltíð á Skodsborgarhóteli og
rætt um gagnsemi góðrar sambúðar
milli Dana og Islendinga, eigi síður
ýftir að ríkistengslin voru slitin en
aður, og voru allir a sömu skoðuri um
það, að þau úrslit styddu góð sam-
skifti og vinfengi rnillj þjóðanna
framvegis.
Á mánudagsmorguninn vorum við
til viðtals hjá konungi og um kvöldið
var stjórnarfulltrúinn, Jóh. Jóhannes-
son bæjarfógeti, í veitslu hjá hon-
um, sem haldin var fyrir meðlimi
liinnar alþjóðlegu nefndar, sem með
suðurjótsku málin hafði haft að gera.
Konungur og drotning búast nú til
íslandsferðar, eins og kunnugt er, en
nokkuð mun koma þeirra dragast
fram yfir það, sem ætlað var, og ekki
liklegt að þau geti komið fyr en í
agúst. —
Á miðvikudagskvöldið, 23. þ. m.,
buðu formenn Ríkisþingsins okkur í
veitslu á Nimbs-hóteli og var þar m.
a. Neergaard forsætisráöherra, og af
öanskíslensku nefndarmönnuhum þeir
Borgbjerg ritstjóri og Kragh rektor,
sem tekið hefur sæti í nefndinni í
síað I. C. Christensens, eftir að hann
varð ráðherra. Þaðan voru Islandi
sendar mjög hlýjar kveðjur og óskir
af þessum forvígismönrium hins
danska þings og dönsku stjórnarvald-
anna. Sögðu þeir þar skýrt og hik-
iaust, að íslenska þjóðin hefði átt
ijett til sjálfsákvörðunar um mál sín,
eiris og hún fjekk 1918, en Jóh. Jóh.
bæjarfógeti þakkaði dönsku stjórn-
málamönnum það rjettlæti og víðsýni,
sem komið hefði þá fram hjá þeim
í viðskiftunum við ísland, og sagði
eitthvað á þá leið, að við Islending-
ar litutn svo á, að með sameining
Suður-Jótlands viö Danmörku kemúr
þeim makleg laun fyrir það. — Mátti
heyra það bæði hjá konungi og
stjórnmálamönnunum, að þeim þætti
vænt um heillaóskirnar, sem hingað
komu frá Reykjavík í tilefni af sam-
eiriingunni.
Fyrir utan þessar opinberu veitslur
höfum við og mætt bestu viðtökum
hjá einstökum mönnum. Landar okk-
ar margir eru hjer nú. G. B. landlækn-
ir sagði í veitslunni á Skodsborg, að
harin hefði aldrei áður mætt hjer
jafri mörgum löndum og nú. Einn af
þeim, Halldór Sigurðsson kaupm. á
íngólfshvoli, hjelt okkur mörgum
veitslu á þriðjudagskvöldið var. Var
þar fjörugt og glatt á hjalla. M. a.
lar í veitslunni frú Rasmussen, kona
lCnud Rasmussen Grænlandsfara.
Sömuleiðis vorum við í boði hjá dr.
Valtý Guðmundssyni. — í gær vor-
um_ við hjá Gunnari skáld Gunnars-
svni og frú hans. Þau eru nú ný-
komin heim hirigað frá Róm, voru
þar um tíma í vetur og vor með syni
sína tvo, og er sá eldri nú 6 ára, en
sá yngri 7 mánaða gamall. Sögur G.
G. fljúgri nú í þýðingum út um alla
Evrópu og er það mikill sómi fyrir
okkar fámennu þjóð. Hann hefur nú
lokið við nýja bók, sem heitir „Salige
ere de enfoldige" (Sælir eru einfald-
ir) og kemur hún út í haust, og þá
jafnfranrt á dönsku og íslensku og
nokkrum fleiri málum. G. G. er altaf
jneð hugan hálfari heima og allar
sögur hans eru um íslensk efni. Þessi
siðasta er Reykjavíkursaga.
Þ. G.
Frá danska sendiherranum.
Lögrjettu hefur borist eftirfarandi
tilkynning frá danska sendiherran-
um:
Þó Danmörk hafi í rauri og veru
lekið við yfirráðum Suður-Jótlands
nóttina milli 16. og 17. júní, eftir að
iandamæri þau, sem ákveðin voru við
’/ersalafriðinn höfðu verið tilkynt
Danmörku og Þýskalandi, hefur
samningur sá milli Dana og banda-
manna, sem formlega fær Dönum
íullveldi Suður-Jótlands, fyrst verið
"ndirskrifaður í París 5. júlí.
Eftir að hans hátign konungurinn
hefur, 28. júhí staðfest þau — um 80
lög, sem ríkisþirigið hafði samþykt
nokkrum dögnm áður, um danska
iöggjöf í Suður-Jótlandi, mun kon-
ungurinn 9. júlí undirskrifa lögin urn-
sameiningu Darimerkur og Suður-
' Jótlands.
Beykjavík 7. júlí 1920.
9. júní verður þess vegna haldinn
hátíðlegur sem sameiningardagur. io.
júlí er ætlunin að konurigurinn ásamt
íylgdarliði sínu fari yfir hin fyrri
iandamæri. n. júlí verður haldin há-
tíð sú í Dybböl, sem áöur hefur verið
getið um og 12. júlí verður heimsókn
í Tönder. Gestir þeir, sem danska
stjórnin hefur Uoðið, Jóh. Jóhannes-
son alþingisforseti og Þorst. Gíslason
ritstjóri taka þátt í öllum þessum há-
tíðahöldum.
Nýtt skipulag.
Á síðustu árum hefur mikið verið
íætt og ritað um það, sem aflaga færi
i þjóðfjelaginu með því skipulagi, sem
nú er á þvi. Eftir því sem menningu
nútímaris hefur þokað áfram, hafa
tnisfellur hennar lika komið meira i
tjós. Og í margra augum hafa þess-
ar Tnisfellur orðið svo nriklar, að þeir
hafa áfelst alt skipulagið, alla menn-
inguna, alt ríkið, og viljað það alt
saman feigt. Aðrir hafa stungið upp
á ýmsum breytingum og bótum o. s.
frv. — Hjer er auðvitað ekki ætlunin
að gera neiria tilraun til að rekja sögu
eða starf þessara hreyfinga, enda eru
margar þeirra mönnum kunnar, s. s.
iafnaðarstefnan, sem í rauninni er
eiri stærsta hreyfingin í þessa átt, þó
hún komi fram með ýmsum blæbrigð-
um og nú síðast bolsjevisminn, sem
aö ýmsu leyti er ekki annað en til-
raun til að koma kenningum hinnar
upprunalegu jafnaðarstefnu í hag-
uýta framkvæmd í lífi þjóðanna.
Hjer er að eins ætlunin að benda
stuttlega á-ema nreyrn.&„„0,
enri sem komið er, er reyndar
mest á pappírnum, en hefur hlotið
fylgi margra og er líka í samræmi við
margt það, sem mönnum virðist eftir
icynslunni að dæma, fara í rjetta
?tt, og hefur sumstaðar verið fram-
kvæmd á ýmsum sviðum og í brot-
um, en aldrei í heild, eins og lijer er
gert ráð fyrir.
Þetta kerfi er kent við þýskan
manri, dr. Rudolph Steiner.
Grundvöllurinn er eins konar þrí-
skifting þjóðfjelagsstarfsins og opin-
bers lífs, þó á alt annan hátt en riú
er algengast. Þessi kenning vill þvert
á móti kljúfa ýms af þeim störfum,
sem nú eru saman undjr sömu stjórn.
Hún gerir ráð fyrir því, að konrið
verði á þremur stjórnum eða ráðum,
sem hvert hafi til meðferðar sína
grein þjóðmálanna. Þessi ráð. mætti
nefna atvinnuráð, rjettarráð og menn-
ingarráfc. Skiftingin er til komiri af
því, að mönnum hefur þótt óþægi-
legt og ranglátt að láta sama valdið
lara með allar greinarnar, og vera
þannig oft bæði málsaðili, sækjandi
og verjandi — og dómari í sinni eig-
:n sök, auk þess sem úrslit margra
mála, eru þá komin undir áliti manna
sem litla, eða enga, þekkingu hafa
á þeim.
Ln í raðunum með 'þrískiftingunni
ciga þeir borgarar að ráða hverjum
málaflokki, sem að honum vinna og
]>ar eiga hagsmuna að gæta — þjóð-
íjelagsheildai innar og sjálfra sín.
Atvinnuráðið fæst við og stjórriár
atvinnumálum þjóðanna og fram-
leiðslu. Verksvið þess er að eins vör-
urnar — vörumagn, vöruverð, fram-
leiðsla og umsetning, og í því sitja
íulltrúar þeirra atvinnugreina, sem
að þessu lúta. Það hefur umsjón með
þessum málum að öllu leyti, sjer m.
a. um, að samrænri sje nrilli gróða
1 einstaklingsins og heildarinnar, án
þess þó að heildin þurfi að taka alla
I framleiðslu í sínar hendur, eða ein-
slaklingurinn verði sviftur uppsker-
unni af því, sem hann sáir.
1 menningarráðinu eru hins vegar
rædd og ráðið til lykta svonefndum
andlegum málum og í því sitja full-
ti'úar andlegra starfsmarina. Það veit-
ir þeim málum forstöðu á sama hátt
cg atvinnuráðið sínum málum, og
I sjer um að verklegt og efnalegt lif
þjóðanna fari ekki inn á þær brautir,
XV. ár.
að hagur andlegra 'starfa og starfs-
manna sje borinn fyrir borð — held-
ur sje samræmi nrilli þess.#
Þriðja ráðið, eða rjettarráðið, er
svo eins konar miðlari milli hinna
tveggja. Það á aðallega að sjá um, að
liin þroskist samhliða og í samræmi
hvort við annað, það staðfestir þau
lög, sem frá hinuiri koma o. s. frv.
Til þessa ráðs eiga allir, karlar og
konur, sem eru fjár sins ráðandi, að
iiafa kosningarrjett.
Þetta er mjög stuttlega frá öllu
skýrt, en verður gert nánar síðar. En
hvað sem úr þessu kann að verða, þá
er hjer að ýmsu leyti um merkilegt
mál að ræða og mál sem sjálfsagt
gæti einnig að einhverju leyti á síri-
um tima átt erindi hingað.
Úti um heim.
Ameríka og þjóðabandalagið.
Eins og kunnugt er, er baráttan um
forsetakosninguna í Bandaríkjunum
nú að byrja fyrir alvöru. Og eitt að-
aimálið, sem þar kemur til greiria og
deilurnar snúast um, er afstaða
Bandaríkjanna við friðarsamningana
og þjóðabandalagið. Lögrjetta hefur
áður skýrt frá skoðunum ýmsra
stjórnmálamanna Bandaríkjanna á
þessum málum og deilunum, sem um
þau hafa orðið i senatinu. En þáð
neitaði, eins og kunnugt er, að sam-
þykkja friðarsamningana, en vildi
lemja .eins konar sjerfrið við mið-
veldin, sem Wilson neitaði aftur á
móti að fallast á. Eins og fregnirnar
af þessum deilum hafa borist hingað,
’■ “fur einriá mest borið á Logde sena-
1°r 1 motfcprrrnTnni g-egn Wilson. En
jafnfi;amt honum hefur þó aniiM
senator látið þar mjög til síri taka, en
það er Hiram Johnson frá Kaliforníu.
sem eirtnig hefur verið mikið umtal-
aður í sambandi við forsetakosning-
arnar, þó annar maður yrði í kjöri, s.
s. Harding.
En nýlega hefur Johnson í viðtali
við blaðamann frá Norðurálfu lýst
skoðun sinni á öllum þessum málum
og veröur sagt hjer nokkuð frá því,
þar sem þau orð lýsa mjög vel, ekki
að eins persónulegri skoðuri hans,
heldur hugsunarhætti þess öfluga
flokks, seni hann telst til, og er þar
að auki sköðun, sem sennilega á eftir
að ráða miklu í stjórnmálastefnu
Bandaríkjanria, ekki síst í afstöðu
þeirra til Evrópu.
Fríðarsamningrirnir eru merkasta
skjalið, sem nokkru sinni hefrir legið
íyrir senatinu, sagði Johnson. Þar
siást ekki að eins nýjar og áður ó-
þektar samninga-aðferðir, helduF
snerta þeir líftaugina í öllu efnalegu
hfi og sambandi þjóðanna. Þegar lit-
ið er á stjórnmálaástand heimsins,
þegar Parísarfundurinn hófst, verð-
•ir því ekki neitað, að sigurvegararnir
höfðu svo að segja ótakmarkað vald,
til að gera friðinn úr garði, eins og
þeim sjálfum þóknaðist. Og alstaðar
heyrðist hrópað á rjettlæti, hrópað á
nýtt tímabil, sem þjóðabandalagið
ætti að leiða yfir heiminn. Þó þjóð-
irnar hefðu áður fyr verið eigiri-
gjarnar og' ofstopafullar, þá væri því
mi lokið. Nú áttu hugsjónirnar að
iklæðast holdi og blóði. Og þetta
gjálfurflóð fossaði yfir heiminn —
ekki sist yfir Bandaríkin, þar sem
nokkrum miljónum dollara var eytt
til að gylla þetta fyrir fólkinu. Nokkr-
ir pólitískir viridhanar breiddu það m.
a. út, að nú væri öllum styrjöldum
lokið. Alt þetta varð til þess að skapa
kröfur og vonir um þjóðabandalagið,
sem það hefur síðan ekki uppfylt. —
Þegar friðarsamningarnir voru loks-
ins opinberaðir, urðu gjálfraranir
aftur að fara á stað, til að berja í
brestina.
Friðarg/eröin í París var ekkert
arinað en skvaldur og skýjaloforð —
ekkert verulegt friðartilboð. Á eftir
því hefur hjer í Ameriku komið annað
skvaldrið ekki betra — þjóðræknis-
skvaldrið.
Um bandamenn Ameríku sagði
Johnson, að England hefði átt besta
aðstöðu á friðarfundinum, því það
hefði átt þar ekki að eiris bestu menn
heimarikisins, heldur ýmsa mætustu
ínennina á fjármála- og þjóðrjettar-
sviðinu úr öllu hinu víðlenda heims-
1 iki. Og Bretar færðu sjer Bandaríkin
vel í nyt, sagði hann um afstöðuria
ril Breta. Frakkar fyrirlíta okkur,
ítalir hata okkur, Japanar hæðast að
okkur, — Því allar þessar þjóðir skör-
uðu eld að sinni köku og áttu mann-
val á fundinum. En það var það, sem
Baridaríkin vantaði.
Sá, sem hefur fylgst með í stjórn-
inálum heimsins eftir að samningarnii
voru undirskrifaðir, hefur hlotið að
sjá, hvernig stórveldin hafa eftir sem
áður haldið áfram sömu stjórnmála-
stefnunni. Stefnan er þó nú, enn þá
meir en áður, eigingjörn og skamm-
•sýn. Þó við hjer í Ameríku getum
ekki stansað þetta, getum við afsalað
okkur allri ábyrgð á því, með því
cið taka alls ekki þátt í því. Banda-
■'íkin hafa barist fjettlátri baráttu,
raeð aðstoð hers og fjármagns, fyrir
afnámi herriaðaranda Norðurálfunnar
og vilja nú ekki sjá honum skjóta
upp aftur hjá hinum stórveldunum.
11. nóv. 1918 var Ameríka það land
sem allir litu til vonarauglum. En
efnd þeirra vona hefur breytt skoð-
ununum á okkur, sagði Johrison. Og
augu manna hjerlendis hafa opnast
fyrir því, að í Englandi, Frakklandi
og Italíu hefur verið barist fyrir
j'ijóðabandalaginu af orsökum sem
hljóta að vekja efasemdir Ameriku-
mannsiris. Samileikurinn er sá, að
Bandaríkin þurfa’ekki stuðning ann-
ara landa, þar sem þau hafa aftur
á móti í mesta máta notað stuðning
Bandaríkjarina. Við þurfum enga
bandamenn til að verja sjálfa okkur
og sterndur okkar, eins og við höfum
gert hingae tji; Og fjárhagslega sjeð,
ev það okkur-engntn vinningjur, að vera
í bandalagi við ótal þjóðir, qern eru
rúnar inn að skinninu.
Stefna okkar í utanríkismálum
verður framvegfs nriðuð við amerísk-
tr grundvallarreglur og amerískar
hugsjónir. Og til þess að halda þeirri
stefnu, þurfum við ekki að vefja land
okkar inn í leynisamninga annara og
taka á okkur annara ábyrgð. Þjóða-
bandalagið heldur áfram hinni gömlu
milliríkjastefnu. Ef talað er við
stjórnmálamenn Evrópu um afnám
leynisamninga, br.osa þeir háðslegía.
1 febrúar 1918, sagði Wilson for-
ie.tr: Nú er ekki lengur hægt að skáka
heilum þjóðflokkum úr eiriu ríkinu
í annað, án vilja þeirra. Sjálfsákvörð-
unarrjetturinn er ekki lengur innan-
lómt orð.“ Berið þið þetta svo saman
við t. d. Shantung-málið. Japanska
keisararíkið, sem hefur 60 milj. íbúa,
fær hjá friðarþinginu i París 40 niilj.
Kínverja í viðbót. Og svo gortum við
af því, að hafa kent austurlandabú-
-um að virða sjálfsákvörðuriarrjettinn.
Svartasti kapítulinn í sögu Banda-
ríkjanna er sá, þegar undirskrifaður
var samningurinn, sem fjekk Japön-
um yfirráðin í Shantung. Það var
hrottalegur löörungur á alt rjettlæti.
Ef senat Bandaríkjafiria gengi inn á
íriðarsamningana, éins og-þeir koma
frá Wilson, þá hefði það orðið sam-
sekt í einum stærsta .glæp mannkyns-
íögunnar.
Annað dæmi má nefna. í aprílmán-
uði í fyrra sögðu vesturheimsku blöð-
in frá þvi, að Bandaríkin, England
■~>g Frakkland hefðu gert samband til
verndar Frakklandi, ef Þjóðverjar
gerðu árás. 25. apríl þverneitaði
einkaritari Wilsons öllu slíku, sam-
kvæmt símskeyti frá forsetarium
sjálfum. Nokkrum dögum seinna voru
léynisamningarnir opinberaðir í
Frakklandi. Það'var fyrst 10. maí, að
Wilson minnist á, að þetta bandalag
sje til, — heima í Bandaríkjunum
iíssí enginn um það. Þetta er eins
dæmi í sögu okkar. Þarna sjáið þið
fyrsta beina sambandið nrilli forset-
ans og þjóðabandalagsins. En það er
bandalag hernaðarþjóða. öllurii hug-
sjónuni, er fyrir löngu kastað fyrir
borð. Bandalagið geynrir möguleika