Lögrétta - 18.08.1920, Page 1

Utgclandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiCslu- og innheimtum. I
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 32.
Reykjavík 18. ágúst 1920.
XV. árg.
Sv. Jónsson Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar
birgðir af fallegu og endingargóSu
veg'g’fóöri, margs konar pappír og
pappa — á þil, loft og gólf — og
gipsuSum loftlistum og loftrósum.
lalsími 420. Símnefni: Sveinco.
Finnur Jónsson
prófessor.
-—o—•
Hann hefur dvaliö hjer heima í
sumar um tíma, í kynnisför, lengst
um í Reykjavik, en fór þó nýlega
upp í Borgarfjörö og þaöan til Þing-
valla. 1 för meS honum var Tryggvi
Þórhallsson ritstjóri. Ljet prófessor-
mn vel yfir ferSalaginu og kvaöst
hafa haft af því mikla ánægju. Hann
er riú 62 ára, en frískur og hraustur
enri og lætur lítt á sjá, þótt miki'ö hafi
unniö um dagana. Síöastl. laugar-
dagskvöld var honum haldi'ö hjer
kveöjusamsæti í veitingasal Nýja
kvikmyndaleikhússins og voru þar
saman komnir ýmsir vinir hans og
lærisveinar frá eldri og yngri árurn.
Sæmundur Bjarnhjeöinsson prófessor
stýröi samsætinu, en Siguröur GuS-
mundsson magister mælti fyrir minni
heiöursgestsins, og fer ræöa hans
iijer á eftir:
Gestur vor er sonur íslensks karls
í koti,. Ungur fór hann utan til náms,
til aö fræöast og framast. Harin var
lítt búinn fararefnum — ekkert á aö
treysta nenia sparsemi sína og dugn-
aö. FaSir hans átti ekki digran sjóö
aö gefa honum, sæmdarkonan móSir
hans tók enga dýrgripi uridan skikkju
sjnni, er hún fylgdi honum á leiö til
skips. En samt ljet hann gjöfum leyst-
ur í haf, og þeim gulli og silfri dýrri.
Tvær góöar gjafir þá hann á bernsku-
skeiði. önriur var ást hans á fræðum
•;orum fornum og tungu, er honum
hefur vaxiö undir handarjaöri
íróöleiksmannsins fööur síns, eöa
hann hefur í harin sótt. Hin var vopn
gott, hverju sverði fornmanna betra,
sannkallaður Ættartangi, er hann
hlaut í fæðingargjöf. Þetta vopn var
óbilandi starfsþrek. Og þrekið var ís-
lcriskt, af alíslensku bergi brotið. Með
þessum Ættartanga hefur hann alla
æfi barist fyrir sína andiegu æskuást
og fært henni furðu margan og fje-
mætan finnskatt.
Forfeðrum vorum þótti þaö mikill
frami i fornöld, að komast í hirðsveit
erleridra konunga. En aufúsugestur
vor hefulr hlotið sæmilegri sess en
kostur var á í hirð Ólafs dig’ra eða
Knúts ríka. Forfeður vorir öfluðu
sjer fjár og frama í erlendri víking,
er þeir feldu úthlaupsmenn, lögðu að
velli berserki og hálftröll, unnri sig--
ur á Atla og Sóta eöa hvað þeir hjetu.
vikingarnir^er þeir háfcu orustur viö.
Karls sonur hefur barist annars
koriar baráttu, með æðri hreysti við
tignari víkinga, en íslenskir höfð-
ingjasynir í fornöld. Gott þótti gull-
iö, dýrmætur nrargur gripuririn, er
víkingar höföu heirn með sjer. úr
hernaði. En hversu sem djúpsæjasta
manrivit metur menningar- og jtroska-
gildi norrænna fræða, eins og þau eru
iðkuð á vorum dögum, verður auður
þeirra áreiðanlega virður æðra eðlis
cn'sílfur víkinganna.
Stórum betri þykir oss fslending-
um skatturinri, er gestur vor hefttr
tært oss af Finnmörk sirini en bjór-
skinn þau og safalar, er Noregskon-
ungum voru færð af annari Finn-
mörk foröum. Margt er þar að sjá og
fá, er skattur kotungssonah er. Hvar
.sem Hefmskringla er á íslensktt les-
m um lönd, leita allir, hvort heldttr
vísindamenn eða aðrir, til haris. Þang-
að sækjum við %ægustu sögur vor-
nr í Itesta búningi, sem kostur er á,
Njálu, Eglu, Gisla sögu Súrssonar,
með skýringum torskilinna orða, og
1'a.ð á sömu blaðsíöunni, sem orðið
kemur fyrir i sögunni. Ekki þarf að
tefja sig á að fletta þeim upp í orða-
bókum. Vel er þar búið í heridur les-
cnda. Þangað sækjum við bókarbákn,
er geymir öll skáldakvæöi vor hin
ícrnu, drápur, kviður, flokka
lielgikVæða, á blaðsíðum sínum.
utgáfur hans endast án efa lang-
an aldur. Jeg vona, að á þeim sannist
ummæli sjálfs hans um útgáfur Jóns
Sigurðssonar í grein um visindastörf
hans, ritaðri með hlýlegri aðdáun á
binum mikla manni, að þær „staridi"
lengi „vegna þess að hann las rjett,
skrifaði upp áreiðanlegia, var allra
manna bestur prófarkalesari.“ Og
hann hefur gert skáldakvæðum vor-
tun betri skil en gefa þau út, svo mik-
iö heljarverk sem slíkt starf er. Kyn-
iega eru fjölmörg þessara kvæða ort.
Vjer getum lesið í þeirn erindi eftir
erindi frá upphafi til erida, skilið í
þeim ef til vill hvert orð, einkurn ef
vjer höfuð lesið ofurlítið í fornkvæð-
um vorum og fornsögum á skóla-
bekk, og samt ekki botnað minstu
vitund í erindinu, ekki svo mikið sem
grilt i hugsunina, sent er satt að seg-ja
sorglega oft sorglega smá og visin.
Nú viljurn vjer hafa fyrir því, að
komast að efni og hugsun þessa
skrýtilega skáldskapar, vita merking-
ar á öllum þeim aragrúa einkenni-
legra og forneskjulegra orða, er þar
iinnast, og þá snúum vjer oss til hans.
Nú fýsir oss að öðlast vitneskju um
einhver atriði í sögu forníslenskra
bókmenta, t. d. fræðast um eitthvert
skáldið, hvenær það var uppi, hvað
dreif á daga þess, hvað það hefur
ort, hvernig kvæðum þess hefur ver-
ið foröað frá glötun, þótt ekki væri
til storkusteypt bókhlaða, eða oss
ieikur forvitni á að vita, hvenær feg-
urstu fornsögur vorar eru ritaðar,
hversfi háttað er handritum þeirra,
. hvað ritað hefur verið um þaér á ýms-
1 um tímurn og ýmsum tungum. Þar
er skjótt af að segja, að uni alt ]>ess
konar og ótölulega margt annað í
fornbókmentum vorum öflum vjer
oss rækilegasta fróðleiksins, sent fá-
anlegur er um þessa fornu og myrku
stafi, i bókmentasögu hans hinni
tniklu, sem hann varði mörgtim ár-
í tun til að semja. Við ber það, að
ungir ljóðavinir eða skáld eru ekki
sterk á bragsvellinu, fipast í brag-
lögurium, brestur brageyra. Þeim
er ráðandi til að leita bragfræði hans.
Einhvern ykkar langar, ef til vill, að
komast niður i norrænni goðfræði,
hinum dásamlegasta slcáldskap og
biinni stórfenglegustu hugsmið, ef
nienn að eiris komast alla leið að and-
anuni, sent stpnum hefur því miður
gersamleg-a mistekist. Þjer getið þá
byrjað á Goðafræði hans. Ef bændur
lands vors vilja skilja heitið á bú-
jörð sinni, verða þeir að leita skiln-
ingsins í nægtabúri hans. Það hendir
oft, sem kunnugt er, ritandi menn og
konur, að þau vita ekki, hversu staf-
l
i
,setja,ber ýms orð, er þau þurfa í þann
evip að nota. Þá er að grípa til „Orða-
kvers íslenskrar tungu“, sem hver
sendibrjefsfær íslendingur ætti að
cig-a. Furðumikill fróðleikur hefur
komist í jafnlítið kver. Ef til vill
]>ykir yður þq einkennilegast þess, er
þjer nú heyrið um verk hans, að í
cinni ritgerð þessa Hafnarprófessors
megið þjer fræðast um nöfri á ám
Lænda vorra. Sænskum vtsindamanni
þótti nöfn þessi svo merkileg og
fróðleg, að hann sagði löndum sin-
rm frá þeim ásamt hugleiðingum um
þau. Er ritgerð um ])etta ramíslenska
cfni prerituð í einni bók hans. (Gustaf
Cederschiöld, Fresta* Duger, jámte
rndra Uppsatser; sjá ritgerðina
„Skelsa. Brynja, Dig-ra“ o. s. frv.).
Þið sjáið á ]>essu, að mikill og fjöl-
l.-reyttur er finnskatturinri. Jón skóla-
rieistari Þorkelsson ritaði um vis-
mdastörf Jóns Sigurðssonar, að vj er,
sein lítið ynnum, skildum eigi, hversu
jtessi þjóðmæringur vor hefði feng-
ið jafnmiklu afkastað og honurii
auðriaðist. Mjer hafa oft komið. ])essi
rmmæli í hug, er jeg hef hugleitt hið
snma urn gest vorn. Ef öllutn vðrk-
uni hans væri hlaðið hjer fyrir fram-
an okkur, myndum vjer silakeppirnir
'nalda, að hann væri orðinn jafn gam-
all þeim öldungum bibliunnar, er
írægð hafa hlotið fyrir háari aldur.
Mikið hefur þessi landi vor, er tví-
tugur sigldi með tvær hendur tómar til
útlends háskóla, gert til að auka þekk-
írig útlendra vísinda- og mentamanna
á bókmentum vorum. Hitt er þó
meira virði, að verk hans hafa gert
það ómetanlega rniklu auðveldara en
áður, lærðum og ólærðuim, utan larids
og irinan, að afla sjer þekkingar á
voru merkilega móðurmáli og bók-
mentum. Og minna má á, að vísindin,
eða svonefnd andavísiridi að minsta
kosti, eru að eðlisfari í sambandi
hvert við annað. Önnur andavisindi
græða því óbeinlínis á vexti og við-
gangi hverrar eiristakrar greinar
þeirra. Margir vísinda- og menta-
iðkendur, aðrir en þeir er leggja stund
á norræn fræði, geta þvi sótt og sækja
areiðanlega margt í rit Finns Jóns-
ronar til skýririgar á efnum þeim, er
þeir leita skilnings á. Margt má vita-
skuld líta á öðruvisi en hann hefur
gert, og er sist tiltökumál. En mjer
er óskiljanlegt, að nokkur íslending-
ur, er ann turigu vorri, bókmentum
vorurn og þjóðarsæmd, kunni Finni
prófessor Jónssyni ekki þakkir fyrir
æfistarf hans og ást á fræðum vor-
um, ef hann veit nokkur deili á verk-
unt hans.
„Ojámrit falla ödets lotter*, segir
Runeberg. Fleira en silfur og gull og
rnetorð falla menskum mönnum mis-
jafnt ,í skaut. Slíkt g;era öll gæði
mannlegs lífs. Surnir sjást aldrei
koma miklu i verk, og margt má slíku
böli valda. Suma vantar alla löngun
til andlegra starfa. Aðrir eru gæddir
slíkri starfslöngun, en skortir starfs-
þrek. Mörgum er g-efið bæði andleg
áhugaefni og þrek til að vinna að
þeim, en vantar fje og færi til æðri
starfa en strits fyrir sig og sína. Gest-
ur vor hefur í senn öðlast löngun,
færi og orku til mikilla starfa. Að
því leyti er harin mikill gæfttmaður.
Hann liefur, að kalla, hvert kveld
sjeð lokið nokkru starfi, líkt og sniið-
tirinn, er Longfellow kveður um,
honum hefur hvern dag hlotnast sú
hamingja að sjá lífsstarfið vaxa. Iðni
hans og æfilöng iðkun sörnu greinar
sýna mikla trúmensku. En slíkt sjest
mörgum yfir. Og þótt sumir telji það
satt, sem sagt hefur verið, að sitthvað
sje einatt vitska og" vísindi, og líti
—- stundum að rjettu — smáum aug-
um á málfræðilega nákvæmni, fáengir
alvörumenn komist hjá að virða trú-
iyndið, auk þess sem öll visindi niega
auka vísdóminn, ef rjett er að farið.
Minna má og á, að vjer sjáum að eins
rðni og árangur iðninnar. Enginri-nema
gestur vor veit baráttu þá, er'hann
hefur átt við óþjált og umfangsmik-
ið efni, eng-inn nerna hann veit, hverja
sjálfsafneitun harin hefur rnátt sýna
og þola.svo aðhann fengi fullgertslíkt
sem hann hefur af hendi leyst. Það
cr því sist ofmælt um gest vorn, að
hann hafi trúr verið, þjónað þeirri
h.ugsjón með trúmensku, er hann
hefur helgað krafta sína. Hann hefur
bka hlotið trúrra þjóna verðlaun.
I lann liefur verið krýndur þeirri lifs-
ins kórónu, sem snriðuð er úr virð-
1 ing og eftirtekt starfsbræðra hans
víðsvegar um lörid, og viðurkenriing
þjóðar hans á. að hann sje i röð
rnerkustu sona hennar á dögTmi hans.
Þetta síðastmælta þori jeg að full-
yrða, þótt jeg hafi því nriður ekki
iieitt umboð frá „háttvirtum“ almenn-
ingi þessa lands til að tjá gesti vor-
um virðing haris og þakkir.
Kæri Finnur prófessor Jónsson!
Nokkra skólabræður yðar, kunn-
ingja og lærisveina langaði til að vera
með yöur stutta kvöldstund, áður en
þjer færuð að heiman heim á leið.
Þjer hafið komið þarinig fram við
kerisveina yðar, að allir þeir nemend-
ur yðar, bæði danskir og íslenskir,
er jeg lief heyrt minnast á yður, hafa
borið til yðar hlýjan hug. Jeg skal
scgja af hverju. í þessu undarlega og
óskiljanlega lifi getur fátt undar-
iegra en það, hve sjaldgæf er ósín-
8'Jörn góðvild, hve velgengni bræðra
vorra og granna fær oss sjaldan ein-
,ægrar gleði, svo að ekki sje meira
\
H.f. „Völundur“
Timburvezlun — Trjesmiðja — Tunnugerð
lieykjavik.
Smíðar flest alt, er að húsbyggingoim (aðallega hurðir og glugga)
og tunnugerð (aðallega kjöttunnur og síldartunnur) lýtur.
Selur flestar algengar tegundir af timbri (furu og greni) i hús, hús-
gögn, báta og amboð.
Ábyrgist viðskiftavinum sinum nær og fjær þau bestu viðskifti, sem
völ er á.
Fljót afgreiðsla. Símnefni: Völundur. Sanngjarnt verð.
sagt um þessa Syrgisdali lífs vors.
Þjer eruð „einn af fáum“, er gæddur
er slikri góðgirni, sem er jafndýrmæt
og göfug og hún virðist fágæt. Jeg
veit, að miklu fleiri en jeg hafa sjeð
gieðina glampa á andliti yðar, er oss
gekk vel. Og slíkura glömpum gleym-
um vjér seint. Og jeg veit líka, að
skólabræðrum og æskuvinum býr lík
Iriýja í brjósti til yðar og nemöndum
\ðar, sem eðlilegt er. Þjer hafið sýnt
þeim sömu trygð sem vísindagrein
yðar, sömu góðvild sem lærisveinum
yðar.
Að svo mæltu óska jeg yður góðr-
ar heimferðar ogmargrastarfsáraerin,
svo að aukast megi finnfjeð, er þjer
færið nemendum og iðkendum rior-
rænnar turigu og norrænna menta.
Prófessor Finnur Jónsson svaraði
með langri og snjallri ræðu. Hann
lýsti gleði yfir dvölinni hjer heima
og kvað sjer mikla ánægju að sjá þar
I sámsætinu marga gamla og góða
kuinning'ja, og meðal þeirra andlit,
sem hann mintist frá drengjaárum
.iínum, er hann var búðarpiltur hjer í
bænum. Hann hafði ekki komið hing-
í ð til lands í 8 ár, ekki frá því sum-
árið 1912. Allmiklar breytingar
kvaðst hann sjá hjer i framfaraáttina
frá því. er var hjer síðast, og af hin-
um verklegu framförum þótti honúm
mest varið í hafnargerðina. Einnig
Ilefði sjer verið mikil ánægja, að líta
yfir höfuðbólið borgfirska, sem hann
hefði heimsótt, þ. e. Hvanneyri. Há*
skólans mintist hann eirinig, og fór
am hann lofsamlegum orðum og ósk-
aði honum góðrar framtíðar. Um
starf sjálfs sín sagði hann, að það
væri framhald af starfi þeirra Svein-
bjarnar Egilssonar og Koriráðs Gísla-
sonar. Að loknu háskólanámi i forn-
tungunum, grísku og latínu, sneri
hann sjer að ranrisókn fornnorrænna
bókmenta, og varð byrjunin á þá leið,
að hann fór að skrifa upp fornkvæðin
fyrir sjálfan sig, en síðan að g-agri-
rýna þau og leita sem fylstra upplýs-
mga um höfunda þeirra, en það svið
bafði ekki nrikið verið kannað áður,
(ða um það ritað. Upp úr því varð
svo til bókmentasaga hans og verk
hans um skáldakvæðin, en framhald
rf því er þýðingin á Lexikon poe-
ticum og það verk, sem því heyrir
tíl. Var hann þar aftur kominn yfir í
æskunámsgrein sína. Kennarastaðan
■víð háskólann gerði honum kleift að
gefa sig allan við þessum störfum,
og að þeim var honum ljúft að vinna,
m a. vegna þess, að þar var um að
ræða bókmentir hans eigin lands.
Harin kvaðst jafnan hafa fylgt því
með áhuga, sem gerðist hjer heima,
og það hefði sjer jafnan sárast svið-
ið, er þvi hefði verið beint að sjer
hieðan að heiman, að hann vildi ekki
vel landi sínu og þjóð. Vjek harin
svo aftur máli sínu að íslandi og ís-
lensku þjoðlífi, kostuni þess og ágöll-
um. M. a. mintist hann þess, að hann
hefði komið hjer inn í búð, þar sem
verslað var með skrautgripi. Sá hanri
jiar ásamt mörgu fleiru eggjabikara
úr silfri, þótti þeir fallegir og spurði,
hvað þeir kostuðu. Honum var sagt,
að þeir kostuðu 60 kr. Spurði hann
þá, hvort nokkrir keyptu slíka rnuni
svo dýru verði, en seljandi svaraði
því játandi og bætti við, að fólk liti
ckki við þvi, sem ódýrt væri. Með
vaxandi velmegun og manndáð að
mörgu leyti, hjelt ræðumaður, að full-
mikið væri komið hjer irin af þeirri
stórmensku, sem þarna væri lýst. En
> til að vega móti þessari sögu, sagði
hann aðra. Hann hafði mist niður úr-
:ð sitt og datt glerið úr lokinu, rjett
áður eri hann fór frá Khöfn. Gekk
bann þá til úrsmiðs og spurði, hvort
ekki væri hægt að bæta um þetta í
skyndi. Úrsmiður leit á og sagði, að
umgerðin væri undin og viðgerðin
lilyti "að taka töluverðan tíma. Fór
svo F. J. með úrið heim án viðgerð-
ar. Þegar hingað kom, fór hann til
úrsmiðs og bað hanri að setja glerið
í lokið. Hann leit á og gerði þetta á
svipstundu. Hvað kostar? spurði F.
J. „Ekki neitt,“ svaraði hinn. — Þótt
litlu hefði sig munað, að borga að-
gerðina á úrinu, þá sagði hann að
sjer hefði þótt vænt um þetta, því
þarria fann hann einn af þeirii gömlu
og góðu kostum íslendinga. — Hann
endaði svo ræðu sína með því að
biðja menn að drekka skál íslands.
Á eftir var sungið: „ó, fögur er vor
fósturjörð."
í samsætislok mælti Sæmundur
prófessor Bjarnhjeðinssori nokkur
orð til heiðursgestsins og var hann
svo kvaddur með heiílaóskum og
húrraópum.
Leikhús.
Athugasemdir og ádrepur.
Leikfjelagið er hætt störfum fyrir
nokkuð löngu og horfur á því, að það
geti ef til vill ekki byrjað þau aftur
í haust. Og ástæðan er húsnæðishrak.
En þó leikir verði nú að leggjast hjer
riiður fyrir húsnæðisskort, er það í
rauninni ekki annað en endir á sögu,
sem byrjuð er fyrir löngu. Því hús-
næðisþrengsli og illur aðbúnaður hef-
ur um mörg undanfarin missiri haml-
að starfi fjelagsins.
Sjálfsagt er það þó ekki eingöngu
húsnæðisskortinum að kenna bein-
linis, að síðustu starfsár fjelagsins
l.afa að ýmsu leyti verið daufari og
bragðminni, en oft var áður. Fjörið
er minna í fjelaginu og áhuginn. Það
væri þó að ýmsu leyti ósanngjarnt
að tala um áhugaleysi í þessum efn-
um, því það er vitanlegt, að leikj-
unum hefur verið haldið hjer uppi
íyrir atfylgi örfárra manna, sem fórn-
að hafa þeim tómstundum sínurn og
hæfileikum. Og því verður ekki neit-
að með sanngirni, að ýmsir leikend-
anna hjer hafi listarhæfileika til að
halda uppi leikjum hjer og þá svo
svo góða, að þeir eigi skilið betri
aðbúnað og umhverfi en það, sem
leiksviðið og leikhúsið hjer hefut
veitt til þessa. En þess hefur ekki
altaf verið gætt, eða verið uin't að gæta
þess, að fara í vali leikkritanna eftir
J: cim kröftum, sem fyrir voru, því
.góðu kraftarnir" eru ekki margir og
íiestir aukaleilcendurnir, sem hjer
komu fram t. d. siðastliðinn vetur,
voru ljelegir og skeindu að ýmsu
leyti áhrifin af leik hinna. Hjer kem-
ur og einnig anriað til greina, svo
rem það, að flestar hópsýningar leik-
íielagsins, eða stórar sýningar, þar
sem margt fólk þarf að korna fram
— hafa farið i handaskolum. Þetta
kom t. d. greiniléga frant í Sigurði
Braa eftir Bojer og deyfði að ýmsu
leyti heildaráhrif leiksins — ekki síst
þar sem ritið er á sumum þeim stöð-
um svo veiklega úr garði gert frá
höf. hendi, að það hefði átt að berast