Lögrétta - 02.11.1920, Blaðsíða 2

a
LÖGRJRTTA
i-ÖGRJETTA kemur út á hverjum mi8-
znnudegi, og auk þess aukablöB vi8 og vi8,
V er8 io kr. árg. á Islandi, erlendis 12 kr.
50 au. Gjalddagi 1. júli.
iSnaSur", eftir Helga H. Eiríksson
verkfr.; „Málmar fundnir á íslandi“,
cftir Björn Kristjánsson; Verndunar-
brjef og einkaleyfi, eftir G. M.
Waage; „Ágrip af sögu gaslýsingar-
innar“, eftir Jón Egilsson; grein um
G. Kr. M. Waage og ýmislegt fleira.
í inngangi að IönaSarhugleiSingum
sínum segir G. G.:
Dr. Helgi Pjeturss gat þess einu
sinni í greinarkorni nokkru, að hann
áliti himnarríkssælu aSallega fólgna
í aukinni starfsemi og vandvirkni.
Petta er einkar fögur hugsun og vilji
menn athuga þetta nánar, má brátt
komast aS raun um, aS sæla felst í
ndkilvirkni og vandvirkni. Starfs-
löngunin er meSfædd og meSvitundin
i^m aS hafa lokiS vel sjerhverju starfi
gerir menn sæla. Auk hinnar andlegu
sæhi, sem vandvirknin hefur í för meS
sjer, skapar hún líkamleg gæSi eSa
velmegun, því allir vilja skifta viS
vandvirka menn; þaS má því segja,
aS vandvirknin verSi „látin í askana“
og þess vegna er áríSandi, aS hver
cinstaklingur og þjóSin í heild sinni
sje vandvirk, aS öSrum kosti verSa
viSskifti vor út á viS ávalt ótrygg.
ÞaS vantar mikiS á, aS vjer Islend-
ingar getum yfirleitt talist mikilvirkir
cg vandvirkir, en aS því marki verS-
um vjer aS keppa. SkilyrSin eru hjer
fyrir mikilvirka menn, landiS lítt unn-
iS, iSnaSur lítill og á lágu stigi, margs
konar iSnaSargreinar geta blómgast
hjer engu síSur en annars staSar, sjeu
þær reknar á skynsamlegan liátt.
AuSsuppsprettur eigum vjer í sjó og
á landi og sem betur fer, hafa ýmsir
atorkumenn ausiS úr þeim, einkum
hvaS sjávarútveg snertir. En afurS-
irnar fara óunnar eSa hálfunnar í önn-
ur lönd og eru því mikiS óarSvænni
en ella. Fyr eSa síSar munum vjer
eins og aSrar þjóSir komast aS raun
um, aS hagur einstaklinga og þjóSar-
innar fer eftir því, hve mikiS og vel
er unniS úr því, sem náttúran leggur
css til, —
Saga Borgarættarinnar, eftir Gunn-
ar Gunnarsson, er nýkomin út á ensku
og heitir þar „Gestur eineygSi".
Framan á bókinni er mynd af Gesti.
Rottum á aS reyna aS útrýma úr
Rvík meS eitrun um allan bæ, innan
húss og utan þar sem þurfa þykir.
Á sjerstakur maSur aS standa fyrir
því, sendur frá Ratin-rottueitursfje-
laginu. En rottur hafa undanfariS
gert ákafan usla, ekki síst í geymlsu-
húsunum niSur viS höfnina.
Augnablik.
—o—
Sveipast húm yfir heiSi,
hálfrökkvast miSnæturstund.
Festir blær sjer' blund.
— Sje jeg í vatninu veiSi,
,,vaka“ þar fiskar og gára sund.
Sefur barr og grösug grund.
Grætir njóla víSilund.
— Heilagan friS er sem himininn breiSi
hljótt yfir jörS og kyrSin seiSi,
sjálfstæSi minnar sálar eySi. —
Birtist munfögur meyja,
morguns í dyrum hún hlær,
dregur fortjald fjær.
— Glókollar toppana teygja.
TandroSna fjöll. En hörpu slær
fugl á víSi fjær og nær.
— Fráneyg brosir laushár mær.
Sjálfum mjer vil jeg í faSm hennar
fleygja.
Finst mjer jeg lyftast, jörSin þegja,
sjálfstæSi minnar sálar deyja.
Kvaka álftir og endur
úti viS hólma og sker.
Blærinn blaka fer.
— Háfjalla rísandi rendur
raSast sem segl, þau viS himinn ber,
svifljett lyftast sýnist mjer.
Siglir jörS nm loga ver.
— Örlar í fjarska á eilífSar strendur,
alfaSir þar i fjöru stendur. —
Blossandi ljós á báSar hendur! —
Sigurj. Jónsson.
fiiðria Diiíelsdðtiir.
Síðumúlaveggjum.
(Flutt viS gröfina 15. júní 1920).
I.
MjúkvængjuS sóldís um ljóshvolfiS
líSur,
landinu’ og mönnunum armana býSur;
sveitunum gefur hún grænan hjúp.
HjarniS sem lá yfir hjeraSsins barmi
IdekkjaS í vetrarins steyka armi,
I l>reytt í veltandi vatnahjúp.
VoriS á þúsundir hjálpandi handa,
’neilbrigSar raddir og lækningaranda,
taufgar hiS smáa lyng sem eik.
DauSinn sem hjarnið er blæja yfir
blómin,
brýtur hver vorsól upp helgidóminn:
I lifiS fær sigur i síSsta leik.
! Æskan er sumar, en ellin er vetur;
aldur og tíminn sitt fangamark setur
• hvarvetna, bæSi’ á hugi’ og lönd;
æskunni, sumrinu, ellinni, snjónum,
ylnum og blómunum vallar-grónum
stjórnar hin málttka huliSshönd.
II.
í Sæl ertu, GuSrún, aS ganga inn í
voriS;
gott er aS ljúka viS siSasta sporiS,
hlýtt þegar ljós yfir landi skín;
gott er aS losna viS ellinnar ísa,
I yngdur sem blómiS mót geislunum
rísa
' — nú hefur þetta náS til þín.
Vel ertu búin aS vinna og stríSa
vaka og hjáípa og sætiS aS prýSa:
. Þú varst svo íslensk í allri gerS,
minnug á fróSleik og feSranna siSi,
| fullhugi traustur á þessu sviSi,
móSir og kona mikilsverS.
LokiS er dagsverki löngu og fríSu,
'iggja þess minjar í HvítársíSu,
þar sem þú ræktaSir reitinn þinn,
áttir þitt sumar og sólskin - og snjóa,
signdir þitt hreiSur sem fjallelsk lóa.
— gott er aS eiga þar grafreitinn.
AlúSarþökk fyrir dæmiS og daginn,
dygSina, kjarkinn og góSvildar-
blæinn,
húsfrevjustarfiS í hálfa öld.
I'ylgi þjer sóldís í himinsins heiSi,
hvíli þig friSur aS enduSu skeiSi.
— FarSu svo vel, meS fagran skjöld.
Halldór Helgason.
Sælir eru einfaldir.
Nútímasaga úr Reykjavík
eftir Gunnar Gunnarsson.
(Frh.)
ViS börSumst hvort sinni baráttu
— hún sinni viS dauSann, jeg minni
viS lífiS. ViS hjálpuSum hvort öSru
eftir mætti. En jeg virtist þurfa meira
1 hennar hjálp aS halda, en hún á
minni. HvaS eftir annaS spurSi jeg
sjálfan mig, hvaSan hún fengi þetta
ofurmannlega afl sitt. Og alt af varS
jeg aS svara því, aS þó jeg þættist
vita þaS, vissi jeg i rauninni ekkert
um þaS — og aS sú lind, sem hún
drakk úr, væri aS minsta kosti ekki
mín heilsulind. Því jeg var nú einu
sinni ekki eigs og hún. Hún benti mjer
oft á daufa sólskiniS, sem fylti litla
herbergiS. Og hún brosti í þakklæti
í hvert skifti. OrS hennar urSu stöS-
ugt slitróttari: Hún talaSi um sólina.
Og um blómin. Og um guS. — Jeg
vissi aS þaS væri vor — sagSi hún alt
i einu hátt og skært, og svo varS rödd-
in aftur ógreinilegt uml.
Hún hafSi legiS máttfarin um
stund.
Þegar Grímur ElliSagrímur kom,
aró hún andann ótt og títt, eins og
áSur, og mjer fanst hún vera veikari.
Grímur baS lágt afsökunar á því, að
hajm hefSi ekki getaS komiS fyr. ÞaS
varS til þess, aS jeg horfSi á klukk-
una — hún var orSin tvö. Svo spurSi
hann mig stuttlega um líSan Önnu, —
þreifaSi lífæS hennar og hlustaSi
hjaríaS. Mjer fanst reyndar, aS hann
beindi athygli sinni alt í einu mikiS
aS mjer. Þegar hann hafSi skoSaS
hana og stóS aftur upp, lýsti látbragS
l.ans ósjálfrátt einmitt því, sem jeg
óttaSist .... En jeg þorSi ekki aS
spyrja, og hann sagSi ekkert. Hann
fór og þvoSi sjer viS þvottaborSiS.
Hann var nokkuS lengi aS því og
svipurinn var alvarlegur og hugsandi,
Þegar hann loksins lauk því, stóS
hann kyr um stund og horfSi þegjandi
á Önnu.
— Þú ættir heldur aS fara út í lyf ja-
búSina og fá dálítiS morfín, sagSi
hann viS mig og skrifaSi lyfseSil í
snatri. Ef hún vakrtar og finnur verki,
þá gefSu henni tuttugu dropa. ÞaS er
þaS eina, sem viS getum gert — og
fceSiS og sjeS hvaS setur.
— VerSur þú hjer á meSan, spurSi
jeg og bjóst til þess aS fara.
— Jeg hef ekki tima til þess, svar-
aSi hann, — og þess þarf heldur
varla. Hún vaknar varla fyrst um
sinn. — Og þú verSur ekki augna-
fclik. Stúlkan hefur nóg aS gera niðri.
Hún sagSist ekki hafa komiS hingaS,
af þvi aS hún hefSi sjeS þig fara upp
Hún er heldur ekki vel frisk sjálf.
ViS urSum samferSa út dimt loftiS
cg niSur stiganri. Þegar viS komum
út í dagsbirtuna, sá jeg aS augu Gríms
voru vot. Þegar hann tók eftir augna-
ráSi mínu, fór hann undir eins aS tala
í ákafa. eins og til aS dreifa athygli
minni: — Þetta er auma ástandiS,
sagSi hann — og beiiti mjer, aS viS
færum báSir sömu leiS. ÞaS koma
t kki einungis hundruS, heldur þúsund
sjúkratilkynningar. ViS erum eitthvaS
tólf, læknarnir — og riokkrir af þeim
þegar veikir ViS höfum fundiS marg-
ar fjölskyldur, sem ekki gátu einu
sinni sent eftir lækni. Margir liggja
vist, sem viS vitum ekkert um, og
fá enga hjálp, enga hjúkrun og engan
mat. ÞaS er óskaplegt. ViS erum aS
stofna skrifstofu fyrir sjálfboSahjálp
— hver sem getur, verSur aS gefa
sig fram og hjálpa, meSari liann getur
staSiS uppi. Barnahæli hefur þegar
veriS stofnaS. Nú — vertu sæll. Jeg
kem aftur svo fljótt sem jeg get —
sennilega eftir nokkra klukkutíma.
LyfjabúSin var meira en full. Jeg
varS aS bíSa í hálftíma eftir af-
greiSslu. Þá náSi jeg í áfgreiSslumann
sem jeg þekti, og hann miskunaSi sig
yfir mig. Þegar jeg kom út á götuna
aftur, var jeg svo óttasleginn og ó-
þolinmóSur, aS jeg hljóp — en það
vakti enga athygli þeirra fáu manna,
sent á ferli voru, því margir þeirra
voru i eins miklum önnum og jeg.
Eftir nokkrar mínútur kom jeg aS
lauSa húsinu. En jeg hægSi ekki ferS-
ina. Jeg hljóp upp stigann, en reyndi
aS fara eins og liljóSlega og jeg gat
og þegar jeg var loksins kominn upp
á loftiS, aS dyrum vinstúlku minnar,
stansaSi jeg til aS draga andann; svo
&S jeg truflaSi hana ekki meS því aS
koma móSur og másandi inn. Hjart-
aS barSist i brjósti mjer og blóSiS
þaut fyrir eyrum mínum. Jeg barSi
aS dyrum af gömlum vana, en varlega
— og hlustaSi. Jeg hjelt niSri í mjer
andanum og hlustaSi — en heyrSi
ekkert hljóð aS innan. Svo opnaSi jeg
dyrnar hljótt og gekk hægt inn yfir
þröskuldinn.
Anna lá alveg eins og þegar jeg
skildi viS hana. Breytingin var aS
eins sú, aS andlitiS var svo fölt —
og aS hún andaSi ekki .... Jeg ætl-
aSi fyrst ekki aS trúa því. BrosiS,
sem enn þá var á andliti hennar og
svo þaS, aS breytingin var nærri því
tngin — rughrðu mig. Jeg þreifaSi
um hönd hennar, ruglaSur og meS
skjálfandi hjarta — höndina, sem lá
í sólskininu og var köld.
Jeg settist niSur. Og alt í einu varS
alt hljótt i sál minni og umhverfis
mig .... ÞaS var eins og hjarta mitt
hefSi tæmst alt í einu og sál min
lamast.
Dúfan mín var flogin burtu. —
Dúfan mín hafSi yfirgefiS mig.
Jeg veit ekki hvaS jeg sat þarna
iengi. Jeg man, aS þegar jeg hafSi
setiS hreyfingarlaus í nokkurn tíma,
fjell jeg á knje hjá rúminu og reyndi
aS biSja — biSja til henriar guðs.
En þaS litla samband sem jeg fyrir
hennar aSstoS hafSi viS hann meSan
hún lifSi — var nú slitiS. Alt var
autt og tómt.......Jeg hætti and-
varpandi viS þaS og stóS upp.
Og jeg settist afturístólinn við rúm-
stokkinn. — Vertu sæl, sagSi jég og
strauk hvaS eftir annað kalda hönd
hennar — og jeg fylti huga minn
þakklæti og kveSjum. Jeg vissi aS
eins ]K:tta eitt: aS dúfan mín var farin
— og aS sál min var einum griSa-
staS fátækari en áSur.
Svona sat jeg, jjegar Grímur ElliSa-
grimur kom í annaS sinn. ÞaS var
hann, sem veittí Önnu síSuístu þjón-
ustuna, lokaSi augum hennar og
krosslagSi hendur hennar.
/
Svo urSum viS samferSa niSur. Jeg
beiS eftir honum, meSan hann fór inn
Het kg1!. octr. Söassnrance-Gompag'ni
tekur að sjer allskonar sj óvátryggin gar.
UmboSsmenn úti um land:
á IsafirSi: Ólafur DavíSsson kaupmaSur
á SauSárkróki: Kristján Gíslason kaupmaSur
á Akureyri: Pjetur Pjetursson kaupmaður
á SeySisfirSi: Jón bókhaldari Jónsson í FirSi.
I AðalumboðsrnaSur fyrir Island
Eggert Claessen, hæstarj.málaflutningsmaður.
og tilkynti atburSinn. Þegar hann
kom þaSan út, tók hann undir hönd
mjer og viS leiddumst þögulir burtu
írá jressu húsi, sem mjer fanst alt í
einu vera svo eyðilegt, já, næstum þvi
óvinveitt mjer. Jeg spurSi hann ekki
fcvaS hann vildi mjer, eSa hvert hann
ætlaSi meS mig. Mjer var sama um
þaS.
En ]>egar jeg var setstur heima í
í tofunni hans og frú Vigdís hafSi
tekiS af mjer frakkann og hattinn,
iann jeg alt í einu til þakklætis fyrir
jiaS, aS ]>arna hjá j>eim ætti jeg enn
]>á eftir snefil af heimili — og jeg
íór aS segja frá. Jeg sagSi þeim frá
Önnu — hvaS jeg vissi um hana,
hvernig hún hefSi veriS, hvaS hún
hefSi sagt eSa gert í ]>etta eSa hitt
skiftiS, — sagSi frá því' rólega og
blátt áfram, eins og j>aS bar fyrir mig
og í ]>eirri röS, sem því skaut upp í
huga mínum. AS lokum sagSi jeg frá
síSustu tímum hennar, — hvaS hún
hefSi sagt viS mig og hvaS hún hefSi
mætt dauðanum hraustlega. En jeg
þagSi um, alt þetta meS dúfuna mína.
Þegar jeg loksins hætti og horfSi
á vini mina, — jeg veit ekki, á hvaS
jeg horfSi á meSan jeg talaSi — varS
jeg fyrst undrandi á því, aS sjá aS frú
Vigdis grjet, og aS jafnvel Grímur
komst viS.
— ÞiS skuluS ekki gráta hana
Önnu, sagSi jeg rólega. ÞaS er ekkert
sorglegt viS þaS, aS hún er horfin inn
á friSarlandiS mikla. Ef til vill hefur
hún fundiS guS sinn ....
Frú Vigdís stóS snögglega upp og
fór út úr stofunni hágrátandi. Þá
þoldi jeg ekki meira. Jeg veit ekki,
hvers vegna jeg grjet, — heldur ekki
hvaS lengi. En þegar mjer varS rórra
aftur og kom til sjálfs mín og leit í
kring um mig, sá jeg aS jeg var ein-
samall. Jeg sat kyrr um stund, og
reyndi aS kyrra sál mína. En hjarta
initt var þreytt og þungt. ÓþolintiveeS-
is- og óróaalda reis i huga míniim.
Jeg stóS upp, fann yfirhöfn mína í
íorstofutmi og hefSi fariS hljóSalaust,
ef frú Vigdís hefSi ekki náS mjer i
riyrunum:
— FerSu? spurSi hún og brosti vin-
gjarnlega, en augri hennar voru rauS
og á svipnum mátti enn þá sjá geSs-
nræringu hennar. Jeg gat engu svaraS
henni. Jeg vissi eiginlega ekki, hvort
jeg vildi heldur vera eSa fara.
— Grímur baS mig aS segja þjer,
aS hann kæmi aftur undin eins og
fc.ann gæti og vildi gjarnadala viS þig,
bætti frú Vigdís viS, þegar jeg stóS
kyr, hikandi og óráSinn. Þá ákvaS
jeg aS bíSa hans.,
Frú Vigdís tók nú yfirhöfn mína
i annaS sinn, ljet mig setjast í hæg-
indastól, helti í vinglas, sem jeg
tæmdi meS ákafa — og fjekk mjer
vindlinga — og settist síðan and
spænis mjer. ‘Svo fór hún aS segja
mjer frá hinu og þessu, — hvaSa
kúnningjar okkar hefSu veikst, og
livernig liði hjá þeim, — aS Grimur
hefSi ekki komið heim fyr en klukk-
an tvö í nótt, — aS hann hefSi veriS
vakinn aftur klukkan fimm, og hefSi
varla haft augnabliksfriS allan dag-
inn. ÞaS var auSheyrt á hreimnum, aS
hún talaSi aS eins til þess aS sefa
mig. ÞaS var auSsjeS, aS hún gætti
]>ess meS vilja, aS jeg þyrfti engu aS
svara. Og smám saman sveif mjer svo
iítil! friSur i brjóst, en þaS var aö eins
friSur sljóleikans.
Þegar viS höfSum setiS svona um
stund, kom Grímur ElliSagrímur inn
i frakkanum og meS hattinn á liöfS-
inu, slengdj, sjer í stól og baS um vín-
glas. Frú Vigdís skeinkti víniS, hljóp
svo fram og kom undir eins aftur meS
smurt brauS á fati. Grímur gleypti
nokkrar sneiSar steinþegjandi — enn
þá hafSi hann ekkért sagt, nema beSiS
nm vínglasiS. Imksins ppurSi frú Vig-
dís, sem setst var aftur og horfSi á
hann ástúSlegum og umhyggjusömum
'iugum:
— KemurSu frá frú Ragnar?
— Já, — svaraSi Grímur þreytu-
'ega. 1 lún er dáin.
Nú varS aftur þögn um stund.
Svo rjetti Grímur sig í stólnum, —
hann hafSi eins og fallið saman um
stund.
— ÞaS var ægilegt, sagSi hann og
liann talaSi svo rólega, aS ]>ungi orða
hans varS enn þá meiri. Jeg hef sjald-
an sjeS mann eins auman og Helga
Ragnar. Hann rjeS sjer ekþi. Hann
vafSist um hana, eins og til þess aS
halda meS valdi í síSasta lífsneistann.
Veslings maSurinn .... Hann hróp-
aSi til hennar, — já, jeg held aS hann
hafi langaS til aS hrista hana, til aS
sjá eitthvert lífsmark. Hann hagaSi
sjer alveg eins og óSur maSur. Og
í>egar jeg varS aS segja honum, aS
öllu væri lokiS, — þá þaut hann upp,
mótmælti hástöfum, grátandi og biSj-
andi og var aS því kominn, að ráSast
á mig. — Og svo leiS yfir hann ....
LeiS yfir hann. Grímur andvarpaSi
]>ungan. — Nokkur svona andlát enn,
— og þaS verSur ekki mikiS eftir af
rnjer — er jeg hræddur um — sagSi
hann óvenju kjarklaus. Jeg hjelt þó,
aS jeg væri sæmilega stæltur, eftir
alla þá banabeSi barna, sem jeg hef
staðiS viS. ÞaS þarf taugar til, aS
sjá móSur skilja viS barn sitt. En
þetta var þó verra. Því Helgi Ragnar
er skýr maSur —- hann sagSi margt
voSalegt .... ÞaS var ægilegt.
Hann stóS alt í einu upp.
— Jeg verS aS fara aftur, sagSi
hatm og strauk vanga konu sinnar
— strauk hann hvaS eftir annaS. —
VerSurSu samferSa? spurSi hann mig.
Þú verður aS gefa þig fram viS skrif-
stofuna, ef þjer finst þú meS nokkru
móti geta hjálpað. ViS skulum reyna
aS sjá um, aS þaS verSi einhverjir af
mínum sjúklingum, sem þú færS aS
sjá um. Vertu sæl, Vigdís, — jeg kem
varla heitn fyr en einhvern tíma í
kvöld.
Jeg flýtti mjer út á undan, svo aS
„þauíssetu kvatt hvortriinnað. í friSi. —
Þegar viS Grímur ElliSagrímur
höfSum gengiS þegjandi um stund,
sagSi hann: Þú hittir vist Pál Einars-
son þarna. Hann mun hafa gefið sig
fram — til skrifstofustarfa. Hann
riáði í mig til þess aS biSja eins konar
afsökunar á kvöldinu í gærkvöldi. Jeg
svaraSi honum því, aS jeg hefSi ekki
tíma til aS hugsa um smávægi — og
að jeg áliti þaS óverjandi aS persónu-
iegar væringar spiltu á nokkurn hátt
samvinnu okkar. ÞaS Ijet hann sjer
nægja. Hann heldur vist, aS þétta frá
í gærkvöldi geti lognast svona út af
— en þar skjátlast honum, þeim góSa
tnanni. Jeg á ekki meira saman viS
hann aS sælda. En það undarlegasta
er. aS nú finn jeg aftur til óvissunnar
— um það, hvort dómur minn sje
rjettur eSa rangur. Jeg hef þaS aS
eins á tilfinningunni, skilurSu. og jeg
lief engan tíma haft til þess aS hugsa
um þaS. Þrátt fyrir alt getur stundum
veriS eitthvaS bölvans mikiS aSdrátt-
arafl í fari Páls. — Nú — en þaS
cr alls ekki ætlunin, aS fara aS ræða
]>etta núna. Jeg ætlaöi aS eins aS segja
þjer — og þú virSir mjer það ekki
á verra veg — aS persónulega andúð
cg skoSanamun hefur maSur ekki
leyfi til aS hugsa um, eins og sakir
standa nú. Láttu þaS engin áhrif hafa
á þig, þó þú hittir Pál endur og eins
og eigir kannske eitthvað saman við
hann aS sælda. HugsaSu um ekkert
t.nnaS, en þaS, aS gera eins mikiS
gagn og þú getur. ÓgeS þitt á Páli
vcröuröu að geyma til betri túna. Ef
}>ú velur þá ekki sömu leiöina og jeg
— aS slá striki yfir alt saman — og
hann líka.
Skömmu seinna skildust leiðir
okkar.
Þegar jeg gekk inn í nýstofnuSu
skrifstofuna, sem komiS hafði veriS
fyrir í flýti í opinberri byggingu, lagði
uiaSur einn viS ysta borSiö vinnu sína
frá sjer, stóö upp og gekk á nróti
nrjer.
MaSurinn var Páll Einarsson.
Fjelagsprentsmiöjan