Lögrétta - 23.08.1921, Side 2

1
LÖGRJBTTA
•l I '

í mollulegum bókmentum og fá-
breyttu fjelagslífi. Hann gettir
rýmkað um, þar sem of mikill er
smáborgarskapurinn, kjaftháttur-
inn, eða menn eru of hársárir. Slík
gamansemi er hvorki klúr nje sær-
andi, því list er aldrei klúr.
Og ef þessi nýja útgáfa af gam-
ansögum Gröndals gæti að ein-
hverju leyti orðið til þess að efla
skilning manna á þessu efni, þá hef-
ir hún ekki farið erindisleysu, hvað
sem menn annars kunna að halda
um hana. Ýmsar tegundir slíks
skáldskapar eru til frá fomu fari
og vísindin hafa langa lengi brotið
heilann um eðli og tilgang hans og
háðsins yfirleitt — þann feril má
rekja óslitið allar götur frá Aristó-
teles. Einhver hefir skýrgreint
mennina þannig, að þeir væru dýr,
sem gætu hlegið. Og í sambandi við
það hefir franski heimspekingur-
inn Bergson gert þá athugasemd,
að maðurinn væri skepna, sem hleg-
ið væri að. Og það á að minsta
kosti alt eins vel við um mennina í
Hel j arslóð ar orastu.
Um útbreiðslu þessarar bókar,
eins og annara þeirra, sem út eru
gefnar á þessum síðustu og verstu
tímum, fer annars eftir því ,þvað
buddan segir“ hjá bóndanum. —
Margir kvarta nú um það, að þeir
verði að draga að sjer hendina,
meira en þeir vildu um bókakaup,
vegna þess hvað þær sjeu dýrar.
Nokkuð er þó bókaverð misjafnt
hjer, miðað við stærð og gæði, en
þó mun sannleikurinn sá, að bæk-
ur eru nú ekki hlutfallslega dýrari
heldur en fyrir stríðið. Og ýmsu
eyða menn sjálfsagt nú, þrátt fyrir
alt dýrtíðarhjal, sem ekki er þarf-
ara en það, þó menn keyptu sjer
góða bók. En ef til vill á það ekki
við síður nú en áður, sem Gröndal
skrifaði einu sinni í brjefi (í Óðni) :
þegar fólkið hefir ekki að jeta, þá
er alt svo dauft og drungalegt, en
þó sá það ekki á, að ráð hafði það
til að eyða 9000 kr. í kómedíur,
tombólur og basar — svon;i eru ts-
lendingar. Með öllu þeiria fram
farakjaftæði og búskapartali hafa
þeir ekki vit á lífinvi heldur en
hundar.
Vþg.
-------0-------
Uti um heim.
Enduppeisn Þýskalands.
Öfriðuriun og ekki síður »friður-
inn« hefir gert Þjóðverjum þcngar
búsyfjar. Atvinuulíf þeirra og fjir-
hagur er stórlamað og mörg sam-
bönd þeirra út á við slitin. Þeir
vinaa þó mjög ósleitilega að endur-
reisn þjóðféiagsins á öllum sviðum,
þó hart sé aðgöngu og erfitt um
framkvæmdir. Þeir láta sér ekki slst
umhugað um það, að koma á aftur
góðum samböndum og samvinnu
við aðrar þjóðir, ekki aðeins f versl-
unar- og viðskiftamálum, heldur
einnig, og ekki siður, i andlegum
máluœ.
Fara Þjóðverjar ýmsar leiðir til
þessa og hefir yfirleitt orðið vel á-
gengt og hafa nú aftur náð mörgum
samböndum og samstarfi við út-
lendar þjóðir og stofnanir. Til þess
að gefa mönnum nokkra hugmynd
starf þeirra á þessi sviði, að því
er til audlegra starfa kemur, verður
sagt hér nokkuð fra svonefndri há-
skóla viku, sem ekki alls fyrir löugu
var haidin i Leipzig. Þangað var
stefnt mentamönnum bæði þýskum
og erlendum — um i^oomanns —
og voru svo haidnir visindalegir fyrir-
lestrar, söngskerotanir, ýmsar sýning-
ar opnar og gestunum kynt það sem
mafkvesðast þótti i borginni og
helst auðkendi þýskt þjóðlif. Adar
eða flertar menningarþjóðir (þó ekki
íslendingar?) áttu þarna fulltrúa,
nema Frakklsnd og England, jafn-
vel fyrirverandL óvinaþjóðir eins og
Bandaríkin, Japan, Ítalía og Beigia.
Af Noiðurlandaþjóðunnm voru Sví-
ar fjölmennastir og var með þeim
stúdectakór frá Lundi og söng við
góðau orðstýr Frá Notðmönnnm
voru m. a. prófessoramir Wenger
og Bjerknes og er sá siðari frægur
veðurfræðingur. Frá danska háskól-
anum kom enginn fulltrúi, en 25
danskir rithöfundar og listamenn
voru þar, þar á meðal dr. Emil
Rasmusaen og er hér farið eftir frá-
sögn hans.
Aðnr en hin eidnlega háskóla-
vika hófst, var nokkrnm dögum
eytt til þess að ferðast um umhverf-
ið og skoða ýmislegt, sem ferða-
menn fá annars venjulega ekki að
sjá, t. d. auk opinberra bygginga,
allskonar verksmiðjur og hin risa-
vöxnu bikaforlög Reclam, Teubner,
Peters o. fl. Einknm er stórhýsi
Rec’am tilkomumikið. Þar ern hin-
ar alkunnu sroáútgáfur prentaðar,
^heftar, bundnar og algerlega frá
þeim gengið. Þar er bókaforði sem
i eru 25 milj. biodi. Einstakt í sinni
röð er einnig hið svonefnda Deutche
Bíicherei, stórfelt nýtisku bókasafn
þar sem safna á saroan bókstaflega
öllu því sem nokkurntima hefirver-
ið prentsð í Þýskalacdi, á þýsku
eða öðrum málum. Þar er einnig
gifurlega stór og þægilegur lestrar-
salur og liggji þar m. a. stöðugt
frammi um 3 þúsund rit. En i Þýska-
landi eru alls gefin út um 27 þús.
tímarit.
Siðan hófust fyrilestrarnir i há-
skólannm rúmlega 30. T. d. var
talað um gildi háskólanna i andlegu
lifi Þýskalands (próf. Litt), um and-
legt samband Skandinaviu og Þýska-
lands (próf. Mogk), um rrodann í
hinum þýska idealisma (L'psius), um
uppruna og heimkynni Eddukvæð-
anna (Sievers), uro relativitetskenn-
ingu Einsreins (Jnffé), um gildi lút-
erstrúarinnar fyrir evrópuroenning-
una (Boehemer), um frumkristni og
jafnaðartnenskn (Leipoldt) og sagði
það tvent væri hvort öðru andstætt.
Auk þess voru sýod söfn og til-
raunastöðvar háskólans, t. d. hin sil-
fræði'ega tilraunastofa Wundts, sem
verið hefir fyrirmynd slikra stofnana
erlendis og talaði eftirmaður hans
(Krueger) um Wundt og starfseroi
hans.
Auk þessa var svo hljómlist mik-
ið stunduð. Sýndar voru ýmsar
operur (Fidelio — Oberon — Síð-
asta æfintýri Don Juans) og einnig
die Meistersinger Wagners og söng
þar »hmn guðdómlegi* Wolf frá
Mttnchen eitt aðalhlutverkið. Sömu-
leiðis mátti heyra þar Tannhauser,
Tristan und Isolde 0. fl. Þá var
baldin Hftadel-konsert 1 Thomas-
kirkjunni, en þar er heimsfrægt kór.
Einnig var haldinn samsöngur til
að kynna mönnum nýja þýska
kirkjumúsik og söng þar og lék
kór og orkester háskólans sjálfs.
Samir frægnstu stjórnarar Þýska-
lands stjórnuðu þessum hljómleik-
um.
Yfirleitt var reynt að draga fram
sem mest og best og sem fjölbreytt-
ast sýnishorn af þýsku andlegu lifi
og talað hreinskilnislega og hispurs-
laust uui ástandið og frarotíðarhorf-
urnar. Meginihrifin, sem gestirnir
sögðnst hafa orðið fyrir, voru þessi:
V:ð Þjóðverjar erum sigraðir, við
erum illa staddir, en við tökum aft-
ur til starfa, við endurskoðum og
eadutnýjum sjálfa okkur og skoðan-
fr okkar, en örvæntum ekki fyrir
nokknrn mun. Yfirleitt þóttust flest-
ir gestirnir hafa fengið aðra hug-
mund um þýskt andlegt lif nútfm-
ans, sérstaklega við hiskólana, en
þeir höfða áður, þar sem t. d. Frakk
ar hafa á síðka tið að ýmsa leyti
niðrað þeim.
Þýskir háskólar hafa þó síður en
svo við glæsileg kjör að búa sem
stendur. í Leipz'g einni eru yfir
6 þús. stúdentar. Mjög margir þeirra
verða að vinna fyrir sér jafnóðum.
1 Berlín vinna margir þeirra I skrif-
stofam eða bönkum, eða þeir spila
við dans og skemtanir á nóttunni,
til þess að fi peninga til að standa
nám á daginn, og þeir eru þjónar
í veitingahúsum.
Allmikil trúaralda kvað einnig
ganga yfir æskulýðinn þýska,
einkum tilhneiging til hinnar gömlu
þýsku dulspeki. Félög hafa einnig
verið stofnuð til útbreiðslu á kenn-
ingum heimspekingsins F chte og
eru í því um 100 þús. manns. Ætl-
unin mun að halda þessum »vik-
um« áfram og spá margir þvf að
þarna verði með tímanum merkileg
menningarmiðstöð, að sínu íeyti eins
og Leipziger Messe er á sínu sviði.
Því Þjóðverjar eru einráðnir í þvi
að »reyna að vinna og örvænta ekki».
Sjálfstœdiskpöfup Swert-
íngja.
Nýlega var getið hér í blaðinu
hinnar mikln hreyfingar, sem mynd-
ast hefir meðal Svertingja vlðsvegar
um heim, í þá átt að sameina kyn-
stofn sinn og stofna allsherjar Svert-
ingjaríki. Gera þeir tilkali til Afríku
og viíja ná þar fullum réttindum og
slíta algerlega af sér ok hvitra manna.
í nýkomnum skeytam segir, að þeir
séa nú sestir á rökstóla í New York
til þess að ræða mál sín og leggja
ráðin á, og að þeir hafi í hótunum.
Svertingjar eru voldagur kynstofu
að tölunni til, alls um 400 miljón-
ir manna. Frumheimkynni þeúra er
Aftika eða miðbik hennar alt miili
Indlandshafs og Atlanzhafs, frá suð-
urmörkum eyðimerkurinnar Sahara
og suður fyrir miðjarðarbaug að
heimkynnum Hottentotta og Búsk-
manna. Þessi landsvæði byggja þeir
enn að mestu leyti, en sá hluti
þeirra sem þar býr er á mjög lágu
menningarstigi og þessum »heima-
öldu« svertingjum mundi ekki til
hugar koma að hefja sjilfstæðisbar-
áttu. Hreifingin kemur úr anaari átt:
frá Svertingjum þeim, sem fluttir
vora vestur til Aroeríku í þrældóm
og eru nú fjölmennir orðnir í þeirri
álfci. Hafa þeir mannast vel á slð-
ustu áratugnm og lært siði og ósiði
menningarþjóðanna.
Sjálfstæðishreifing Svertingjanna i
Amerlku er ekki ný. í allmör, ár
hefir verið unnið kappsamlega að
þvl, að vekja þá til meðvitundar um
mannréttindi þeirra og þjóðarrétt-
indi, og cú er hreifingin orðin al-
menn i Norður-Aroerlku. Foringi
þessarar hreifingar nú heitir Marcus
Garvey og er fæddur á Jamaica.
Hann er aðeins þrítugur að aldri,
vel mentaður maður í listam og
visindum, hefir farið viða um lönd
og mörgu kynst; hann er rithöf-
undur og ræðuskörungur og gagn-
kunnugur sögu kynbálks sins. Hug-
sjón hans er sú, að stofna rlki allra
Svertingja í Mið-Afríku — Ethiopiu —
sem standi „fyllilega jafnfætis stór-
veldunum og safna þangað Svert-
ingjum öllum víðsvegar úr heiroi,
meðal annars þeim, sem stolið var
til Ameriku.
í orði kveðuu hafa Svertinjgar
þegar stofnað þetta iíki sitt, bráða-
birgðalýðveldi, líkt og Iýðveldi Sinn-
Feina i írlandi, og er Marcus Garv-
ey forseti þess. Haun er ennfrero-
ur forseti »Hins almenna framfara-
félags Svertingja* og »Heimsbanda-
lags Alfríkcþjóðarinnar*, forstjóri
eimskipafélagsins »Svarta stjaraan*
og »Verslunarfélags Svertingja*, rit-
stjóri og útgefandi blaðsius »Negro
World« sem er áhrifamesta Svert-
ingjablaðið i heimi, og miljóair
svartra manna tigna hann sem end-
urlausnara sinn. Framfarafélag Svert-
ingja telur nú 4 miljón félagsmenn
og á fundi sem haldinn var i félag-
iuu síðastliðið snmar var samþykt
yfirlýsing um réttindi Svertingja og
grundvallarskjal um frelsi þeirra. Var
skjal þetta i 66 liðum og lýst þar
yfir fullu jafnrétti Svertingja við
aðrar þjóðir og tilkall gert til hölds-
réttar þeirra i Afriku, »ættaróðali
allra Svertingja. Evrópa fyrir Ev-
rópumenn, Asía fyrir Asiumenn og
Afríka fyrir Afrikumenn bæði þá sem
heima eru og fjarstaddir*. Þar er
ennfremur krafist, að Svertingjar fái
rétt til að hafa atkvæðisbæra full-
irúa á öllum alþjóðaráðstefnum og
þvi lýst yfir, að Svertingjar virð
alþjóðasambandið að vettugi svo
framarlega sem það reyni til að
halda fyrir þeim skýlausum rétti
þeirra.
Eimskipafélagið »Svarta stjarnan*
á að hafa 2J/a miljón sterlingspunda
höfuðstól og er hver hlutur 24
shillings, og mega eigi aðrir en
Svertingjar vera hluthafar.
Þá hafa Svettingjar kosið sér
»hæstráðanda« og verða allir að
hlýða boði hans og banni. Heitir
sá Gabriel Johnson er hlotið hefir
þetta veglega embætti, en varamað-
ur hans heitir Marke. Má sjá á
þessu, 'að Sveitingjar hafa miklar
ráðagerðir frammi og eru stórhuga.
En bætta stafar engin af þessu i
bráð. Til þess er hinn mentaði
hlnti þeirra of fámennur ennþá.* En
þeir koma áreiðanlega síðar.
--------0---------
Það mundi^ekki vcra úr vegi að
athuga lítið eitt greinarstúf i Tím-
anuro, sem kom út 20. þ. m. um
búskapinn á Vifilsstöðum, þvi að i
henni er ýmislegt sem einkennir
blaðið.
Blaðið byrjar með tilvitnun i bibl-
íuna og verður eigi annað sagt en
að það eigi vel við hjá einum upp-
gjafa-drottinsþjóui og er vel að hann
sýnir, að hann hefir haldið eitthvað
við hinum heilögu fræðum, enda
var ekki vanþðrf á að sýna það al-
meaningi svart á hvitu, þvi að ella
mundi þvi trauðla trúað, þar sem
allir munu hafa álitið, að hann hafi,
síðan hann flosoaði upp fri Hcst-
þingunum, eingöngu gefið sig við
þvi að rita nið um einstaka menn,
sem hafa verið svo lánsamir að vera
honum i vegi á braut blaðamensku-
spillingarinnar. Það er ekki að
undra þótt slikur húðarjálkur kristn-
incar liki sér við spámenn Gamla
testamentisins, en sennilegt er að
hann geri sér sjálfum fullhátt uodir
höfði, (r haan álitor að laDdsstjórn-
in telji hann" jafnsnjallan og Akab
taldi spámanninn Mika. Að minsta
kosti er ekki vitað, að landsstjórnin
hafi uokkru sinni virt hann svars.
En þetta er nú aðeins formáli.
Eitt af aðalatiituðunum í »Tíma«-
eintaki þessu er það, að sjálfur rit-
stjórinn gerði sér »beinlinis ferð«
suður að Vífilsstððuro, til að Hta
þar á búskapinn. Þetta verður að
athugast vel og alþjóð verður að
taka vel eftir því hvað ritstjórinn
sjálfar leggar i sölnrnar til þess að
fræða. Hagsum oss það. Hann tek-
ur sér fyrir hendur að fara alla leið
frá Laufási við Reykjavík til Vlfils-
stað?, gerir sér, eins og hann kemst
að orði, »beinlíais ferð« í þessum
tilgangi, líklega þó ekki fyr en hann
var búinn að hirða Laufástúnið, og
að eigin sögn þá fyrst, er hann var
orðinn þreyttur á »illum spádómum*
í garð stjórnarinnar. Og hvað sér
hann svo á þessum stað? Hann sér
alt í besta gengi. Betur rekinn bú-
skap en nokkurs staðar annais staðar
á landinu. Auðvitað dettur engum
i hug að efast um þetta, og ef ein*
hverjum skyldi detta i hug að bera
brigður á að ritstjórinn þekki bú-
skap allsstaðar á landinn, er ráðleg-
ast fyrir þann hinn sama að láta
slikt ekki í Ijósi, því að annars á
hann vissa von á margdálkaðri
skammagrein í »Tímanum«, sem er
sendur ókeypis inn á flest heimili
landsins.
En eg kemst út frá efninu, eg
ætlaði að tala meira um »beinlínis
ferðin«, til Vífilsstaða og dýrðina,
sem herra ritstjórinn sá þar, Þar
er eins og tekið er fram, búskapur-
inn afbragð og alt búið að borgt
sig. En athugar ritstjórinn, þessi
nýi Mika spámaður islensku þjóðar-
innar þá ekki, að þessi búskapur er
rekinn nndir yfirumsjón Jóns Magnús-
sonar forsætisráðherra og að hann
hlýtur að eiga bróðuipartinn af lof-
inu? Hefir hann athugað hvað hann
er að gera? Tæplega. Hann man
líklega ekki að læknirinn á Vífils-
stöðum er bróðir forsætisráðherra
og að hann hiýtur líka að eiga eitt-
hvað : f þessu lofi, þvi að líklega
ræður ráðsmaðurinn ekki meirn en
húsþændurnir. Þar mun ekki gilda
sama reglan og um Tryggva og
Jónas.
Ji, og alt er búið að borga sig
strax. Auðvitað dettur engum i hug
að rengja þetta. Mjólkin úr kún-
um hefir borgað það alt, þ/í að
hún er reiknuð með Reykjavlkur-
verði. Sýnilega má það mikið hafa
upp úr mjólkinni og er freistandi
að reikna út hvað þeir muni á henni
græða, sem engu þurfa til jarðabóta
að kosta heldur fá alt frá feðrum
sinnm, eins og mjólkurgrósserinn i
Laufási. En það er best að reyna
að reikna það út seinna.
Aumingja nýi spámaðurinn frá
Laufási, sem altaf skammar stjórn-
ina fyrir alt, þurfti þá ekki Iengra
en hálftíma ferð úr föðurhúsam til
þess að sjá lofsamleg verk þessarar
sömu stjórnar. Hún borgaði sig
ferðin sú. En ætli spámaðurinn vildi
ekki, þegar ekki er mjög annrlkt i
Laufási, gera svo vel og taka sér
ferð á hendur t. d. að Lauganesi og
Kleppi og sjá hvernig Þar er um-
horfs. Sú ferð þarf eiginlega ekli að
kosta hann neitt, ef hann fer á
vagnhestinnm og í öllu falli verður
kostnaðurinn ekki meiri en andvirð-
ið fyrir 2—3 litra af mjólk. Þar sér
hann kanrske eitthvað ennþá betra
en á Vífisstöðum og gæti það orð-