Lögrétta - 28.09.1921, Síða 1

'Afgreiðslu- og iim-
heimtramaður: Þór. B.
Þorliksson, Bankastr.
11. Talsími 359.
Vikublað með auk*-
blöðum. Verð: 10 kr.
árg., erlendis 12 kr.
50 aura. Gjalddagi 1.
júlí
Talsimi 178.
Útgefandi og ritstjóri Þorsteinn Gtíslason, Þingholtastræti 17.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Nr. 44
Reykjavik 28. eeptember 1921.
XVI- árg.
Enska lánið.
Þess var getið fyrir nokkru í Mbl.
að sagt væri, að ritstjóri Tímans
hefði tilbúnar 3 skammagreinar út
af lántöku rikisins erlendis, eina til
að nota, ef ekkert lán yrði tekið,
aðra til að nota, ef lánið yrði tekið
i Danmörku og hina þriðiu til að
birta, ef lánið yrði tekið i Englandi.
Og þennan orðróm verðnr ekki
annað séð en að Tíminn staðfesti i
næsta blaði sínu þó undarlegt megi
virðast. Ná er séð hverja af grein-
um þessum bann þurfti að nota,
það er hin slðastnefnda og er hún
birt i siðasta tölublaðinu 17. þ. m.
og tekur yfir helming blaðsins.
Grein þessi er þannig úr garði gerð,
svo villandi, ýkt, röng og ofstækis-
full, að það sýnist fuil þörf á að
leiðrétta hana, því að almenningur
stendur heldur illa að vígi til að
dæma um þetta mál og engin von
um, að réttlítur dómur verði um
það feldur, ef blöðin breiða út rang-
ar fregnir um það. Og sýnilega er
það tilgangur Tímans með grein
sinni, að reyna að sjá um, að al-
menningur myndi sér skoðun um
má!ið á röngum grundvelli, þótt hann
ætti að vera búið að læra það, að
sannleikurinn lætur sig ekki kúga
og að frekjupólitík Tímans leiðir
ekki til þess, sem hann ætlast til,
“heldur beinlínis hins gagnstæða.
Blaðið byrjar greinina með þvi
að lýsa því yfir, að orðrómurinn,
sem það flutti um lánskjörin fyrir
nokkru sé alveg sannur, að því
undanteknu, að ekki þurfi að greiða
103% fyrir hver 100% nema lánið
sé borgað á skemri tíma en 30 ár-
um. Þessi orðrómur sagði, eitir því
sem blaðinu sagðist frá, að tekjur
rikissjóðs væru veðsettar fyrir lán-
inu. í greininni er þvi slegið föstu,
að veðsetning sé engin. En samt
er orðrómurinn um veðsetning sann-
ur. Hvernig má þetta vera? Og
Tíminn segir meira að segja, að
ekki sé unt að veðsetja tekjurnar.
Það var leiðinlegt, að hann skyldi
ekki hafa uppgötvað þetta þegar
hann var að birta þennan orðróm
um daginn, til þess að hann gæti
strax gefið honum rothögg. En út
i það er óþarft að fara, það er nægi-
legt að slá því föstu, að Timinn
viðurkennir, að hér sé um enga
veðsetningu að ræða.
Tímannm þykir lánið of hátt, en
þó er vitanlegt, að -altaf hefir verið
talað um 10 milj. kr. lán og það
óspart látið f Ijós á síðasta þingi,
að minna mætti lánið ekki vera.
Og þó mun Timinn aldrei hafa
haft á móti upphæðinni fyr en nú.
En hvi kemur hann með þetta eftir
á? Hví segir hann þetta ekki fyr?
Hví aðvarar hann ekki i tiraa nm
þessa hættu, sem honum hlaut að
vera kunnugt um, að væri yfirvof-
andi? Sannleikurinn er, að margir
munn telja lánið of lágt, en ekki
of hátt. Það verður að athnga það,
að þingið skipaði svo fyrir að taka
lán til hlutakaupa í Islandsbanka, og
ef af þeim verður, er sennilegt, að
til þess þurfi um helming lánsins,
eða að minsta kosti ekki varlegt að
gera ráð fyrir vernlega lægri upp-
hæð. Eftir þvi, sem sagt er, mun
ríkissjóðnr sjálfur ekki taka nema
litinn hluta af láninu, heldur verður
það að mestu fengið bönkunnm til
meðferðar. í þessu sambandi má
leiða athygli að því, að Timinn
segir, að »umsetningin« á fjárlögum
Dana muni vera 100 sinnum meiri
en i fjárlögum okkar og að þetta
nýja lán svari þvi til 1 miljarðs kr.
láns hjá Dönum. Hér er það ótvi-
rætt gefið í skyn, að rikissjóður
ætli að nota alt lánið, þvi að ann-
ars kemur það ekki í heild sinni
fjárlögunum við, þar sem gera
verður ráð fyrir sem alveg gefnu,
að bsnkarnir geti staðið alveg straum
af sinum parti og iíkissjóður er því
i rauninni aðeins í ábyrgð fyrir þeim
hlutanum, þótt hann sé að forminu
til iántakandi. Og verði hlutir
keyptir í íslandsbanka á ágóðinn af
þeim hlutum að geta greitt vexti
og afborgun af andvirði hlutanna.
Annars er það stórum ýkt hjá Tím-
anum að umsetning dönsku fjárlag-
anna sé 100 sinnnm hærri en okk-
ar. Það verður að ganga út frá, að
blaðið meini með »umsetning« hlut-
fallið milli tekna og gjalda rikissjóðs
beggja ríkjanna og er því rétt að
upplýsa, að samkvæmt fjárlögum
vorum fyrii árið 1922 eru tekjur
áætlaðar um 7,3 milj. kr. og gjöld
um 9,3 milj. kr., en samkvæmt fjár-
lagafrumvarpi dönsku stjórnarinnar
fyrir átið 1. april 1921 til ^i.mars
1922 eru tekjur danska ríkisins áætl-
aðar tæpar 320 milj, kr. og gjöld
um 374 milj. kr. Hér skakkar bvi
meira en helmingi hjá blaðinu. Að
sönnu skiftir þetta ekki miklu máli,
en fyrst frá þessu er sagt á annað
borð, sýnist viðkunnanlegra, að það
sé nærri sanni.
Þá talar blaðið nm borgunina til
milliliðanna og álitur slikt eins dæmi.
En svo er ekki. Þetta er mjög al-
gengt. Sem dæmi má nefna, að
Norðmenn tóku í fyrra mjög stórt
lán hjá Englendingum með i2°/0 af-
föllum en auk þess fóru 6°/0 i bostn-
að og tii milliliða svo að lántakend-
ur fengu ekki útborgað nema 82%
en vér höfnm fengið 84°/,,. Þetta
er orðinn svo rótgróinn siður i fjár-
málaheiminum, að hjá þvi er naum-
ast hægt að komast. Er óþarfi ai’
Tímanum að líkja þessu við húsa-
brask, því að vel hefði hann mátt
muna, að Samband samvinnufélag-
anna mun fara svipað að þegar það
er milliliður milli kaupfélaga og er-
lendra heildsala, en þann millilið tel-
ur Timinn kannske lika óþarfan?
Næst talar Tíminn um það, að
tolltekjnrnar eru sérstaklega settar
sem trygging fyrir láninu og segir
með þessu gengið inn á nýja braut,
vér séum settir á bekk með Tyrkj-
um og lánveitendur geti bannað
oss að lækka tollana. Þetta er þvi
rétt að athuga dálitið nánar.
Eins og kunnugt er, hefir það
áður komið fytir, að rikissjóður
hefir sett veð eða sérstaka tryggingu
fyrir lánum, og má í því efni nefna
þau dæmi, sem hér segir:
1. Árið 1912 var tekið V* “ifi-
kr. lán hjá Statsanstalten for Livs-
forsikring gegn handveði i banka-
ViXtabiéfum.
2. Arið 1913 var tekið t/a milj.
kr. lán hjá Stóra norræna ritsíma-
félaginu gegn tryggingu i símatekj-
unum.
Arið 1917 var tekið 2 milj. kr.
lin i Handelsbanken i Kanpmanna-
hðfn gegn veði i skipum rikissjóðs.
4. I fjáraukalögum fyiir irin
1920—1921 er heimílað að taka alt
að 70000 kr. lán til rekstrar Helgu-
staðanámunni gegn veði í henni.
Það er þvf nokkað fjarii sanni,
að með þessn hafi verið farið inn
á nýja braut, og ef vér erum á
bekk með Tyrkjum fyrir þessa sök,
þi höfum vér fyrir Iöngu verið
komnir á þann bekk.
Það er beinlínis rangt, að lánveit-
endur hafi nokkurn íhlutunarrétt um
toIUlöggjöf vora, og er það næsta
ófyrirleitið af blaðinu, að leyfa sér
að skrökva þannig að öllum lesend-
vjm sínum. Vér höfum að sjálfsögðu
óskertan rétt til að br:yta tollalög-
gjöf vorri eins og vér viljum, og
lánveitendum eiu óheimil öll afskifti
bæði af löggjöf vorri f tollamálum
og í öðrum málum, Hið sama er
um innheimtu tollanna.
Ekki er óliklegt, að einhver brosi
að þeirri kenningu Tímans, að ekki
sé hægt að veðsetja peninga, sem
ekki »eru til«. Út i það skal ekki
farið, en ekki sýnist ritstjórinn vera
fróður um viðskiftaiífið.
Blaðið segir, að lánið sé 10 milj.
kr., en eins og kunnugt er, er það
500000 sterlingsprmd og mun lánið
verða tæplega 9 milj. kr. að frá-
dregnnm aflöllutn og kostnaði, eftir
þvf útliti, sem nú er nm gengi á
sterlingspundum og eftir þvi, sem
þegar er breytt í krónur. Það sem
vér fáum fyrir þessi 500000 ster-
lingspund verður þvi sem næst 9
milj. kr., og ef nú sterlingspundið
lækkar niður i hið venjulega og
eðlilega gengi sitt, ca. kr. 18,20,
áður en vér borgum höfuðstólinn,
þurfum vér að borga aftur um
9100000 kr. Nú veit að sönnu eng-
inn um gengisbrej tinguna með vissu,
en benda má á það, að til þess að
sterlingspundið komi niður i hið
venjulega verð sitt, þarf gengi þess
ekki að lækka meira á næstu 2 ár-
um en það hefir nú lækkað á fáum
mánuðum. Likurnar til þess, að vér
þurfum ekki að borga meira, en að
framan er greint, eru því miklar.
Og það er áreiðanlegt, að þessi af-
föll eru mjög lítil,*eftir þvi sem nú
tiðkast og hefir tiðkast. Til saman-
burðar má geta þess, að rikissjóður
vor varð árið 1919 að greiða 405000
kr. i afföll af 41/* mil. kr. láni, er
tekið var hjá dönskum bönkum,
ekki nema til 20 ára. Með sams-
konar afföllum á þessu nýja láni
hefðu þau orðið yfir 800000 kr,
Það verður þ^í ekki annað sagt, en
að afiöllin á þessu enska láni séu
eins Htil og frekast er hægt að bú-
ast við. Vér fáum undir 9 milj. kr.
og þurfum senniiegast ekki að borga
nema rúmar 9 milj. kr.
Ummæli Tímans, um að frádrag-
ist fyista árið 2300000 kr. eru þvi
alveg út i loftið, og að draga vexti
fyrsta árið frá sem tap er auðvitað
hin einstakasta fjarstæða, fyrst og
fremst af því, að þeir eru ekki greidd-
ir fyiir fram og því næst af þvi,
að vitaskuld hlntu vextir að greiðast
frá lántökudegi, hvar sem og hve
nær sem lánið var tekið. Og hvi
vill Tíminn þá ekki draga frá nema
1 ?rs vexti? Hví dregur hann ekki
30 ára vexti frá? Með þvi móti
gat hann sýnt fram á, að vér fengj-
um ekkert af láDÍnu. Hví vill hann
fylgja sérstakri reglu um vexti fyrsta
ársins ?
Ef vér kjósum að borga lánið alt
eftir 10 ár, þurfum vér aftur á móti
að borga afföll, sem nema hér um
bil sömu upphæð fyrir þessar 9
milj. kr. og vér greiddum 1919 fyr-
ir 4^ milj. kr., svo framarlega sem
gengi “sterlingspunda er' þá orðið hið
venjulega. Timinn mun ekki hafa
reist sig eins hátt yfir afföllunum
1919 og hann gerir nú, þótt þau
væru margfalt meiri þá, en þá var
hann lika stjórnarblað að s/8 hlutum.
Það veldur kannske nokkrn.
Þá eru vextirnir. Þeir eru að
sönnu háir, en þó ekki hærri en
svo, að ýms riki hafa orðið að sæta
hærri vöxtum. Og alþekt, öflug og
auðug ensk fjélög hafa orðið að sæta
sömu og jafnvel harðari kjörum hjá
bönkum síns eigin lands. Það má
sanna hve nær sem er. Eins er það
vitanlegt, að ýmsir fjármálamenn,
enskir og danskir, hafa látið það
álit i ljósi, að kjörin væru eins góð
yfiríeitt og frek. st væri hægt að
vænta, sérstaklpga þar sem vér er-
um alveg nýir gestir á enska lána-
markaðinum og því alveg óþektir.
Það er satt, að vaxtafúlgan er há, en
þess verður að gæta, að lánið á ekki
að nota sem eyðslufé, heldur sum-
pait til að borga áfallnar skuldir,
sem nú munu bera ekki lægri vexti,
og sumpart til að styðja og hjálpa
atvinnuvegum vorum, og sýnist ekki
ástæða til að örvænta um, að þeir
geti, með/því að fara hyggilega að
ráði sinu, borgað bæði vexti og af-
borganir af láninu. Það er ekki
dýrara en bankalán eru nú yfirleitt.
Það er næsta undarlegt, að Tím-
inn skuli ekki bafa athugað það fyr
en nú, að vexti þarf að borga a
láninu. Hann vildi umfram alt taka
lán i fyrra og þá voru vextir yfir-
leitt hærri en nú. Það er þvi ekki
vel skiljanleg sú skelfing sem grip-
ur hann alt i einu nú, er hann
reiknar vextina. Annað er og næsta
undarlegt og það er, að hann virð-
ist mest kenna Danmerkurför for-
sætisráðherrans um úrslitin. Flestir
mundu þó telja, að fjármálaráðherra
verði að bera mesta ábyrgð á lán-
tökunni. En forsætisráðherrann er
nú sárasti þyrnirinn i augaTímans,
og svo mjög súrnar honum í aug-
um, að hann sér hreinustu oísjónir
og alstaðar er forsætisráðherrann í
þessum ofsjónum. Og það er víst,
að þessar ofsjónamyndir hans eru
mjög fjarri veruleikanum. Það vita
alíir nema hann.
X.
Dofra-brautin
Nýjasta járnbrautin í Noregi er á
allra vörum vegna slysfarar þeirrar,
er gerðist í sambandi við vígsluhá-
tíðina. Þetta er að sumu leyti merk
asta brautin í Notegi, þegar frá er
skilin Bergen-brautin, og hún hefir
otðið dýrasta brautin, sem Nort-
menn hafa nokkurn tíma lagt.
Með lögum frá 1908 gerði stór-
tingið norska áætlun um járnbraut-
atbyggingar á næstu 20 árum. Land-
ið er hálent og strjálbygt, og fram
að þeim tíma höfðu flestar járnbraut-
ir legið með ströndum fram og
flatuingarnir gengu í miklum króka-
leiðum. Það vantaði aðalæð í járn-
brautarkerfið, einkum í norðanverðu
landinu. Til þess að bæta úr þessu
var ákveðið að leggja járnbraut úr
Guðbrandsdölum norður yfir Dofra-
fjöll og til Þrándheims og aðra vest-
nr Raumudal. Hin fyrnefnda járn-
brant er nú fullgerð. Liggur hún
frá Dombaas í Guðbrandsdölum þvert
norður yfir fjöll og firnindi til Stör-
en, en þangað var áður braut frá
Þrándheimi, sem þó varð að endur-
k>ygRÍa. Er nýja brautin milli Dom-
baas og Stören 157,9 km. en vega-
lengdin frá Stören til Þrándheims
51 km. Hæst er brautin milli stöð-
vanna Hjerkinn og Kongsvold; er
hún þar í 1022 metra hæð. Fjórtán
nýjar stöðvar eru á þessari leið. Er
útsýDÍ mjög fagurt víða á leiðinni
og mun brautin eflaust vera notuð
mjög mikið af erlendum ferðamöun-
um. En auk þess tengir hún héruð-
in í Þrándheimi við suðnrdalina og
verða allar samgöngur að norðan
við Kristjaniu framvegis um þessa
braut.
Byrjað var á lagninsju brautarinn-
ar árið 1910 og 17. þ. m. var hún
vígð. Þegar lagt var t þetta nórvirki
var kostnaðurinn áætlaður 17 milj.
en hann varð 61 miljón króna, þar
af nýja brautin milli Dombaas og
Stören 46 milj. og endurbygging
brantarinnar milli Stören og Þránd-
heims 15 miljónir. Til samanburð-
ar má nefna, að Bergen-brantin (Berg-
en-Hönefos) kostaði 62 milj. en hún
er 402.7 km. á lengd. Hefir þessi
nýja braut þvi orðið miklu dýrari
hlutfallslega.
í nóvembermánuði er gert ráð
fyrir, að annar helmingur hinnar
brautarinnar, sem nefnd var, Ranmu-
dalsbrautin milli Dobaas og Aan-
dalsnes, verði fnllgerður. Var byrjað
á honum 1912 og sá hlutinn, sem
nú er að verða fullgerður, Dombaas-
Bjorli, er 57 km. á lengd. Var þessi
spotti áætlaður cð kosta 15 milj. kr.
en kostnaður hefir orðið 49 milj.
Kaflinn frá Bjorli og niður að Aan-
dalsnes i Raumudalsfirði er miklu
erfiðari viðureignar og verður hann
ekki fullgerður fyr en eftir 2—3 ár.
Báðar þessar járnbrautir eru sér-
lega vandaðar og þó þær liggi í
fjalllendier hallinn ótrúlega lítill. A