Lögrétta - 10.01.1922, Blaðsíða 1

nrrr
Stærsta
Islenska lands-
blaðið.
ÍUULSLS.X SDUUJUJUL
LOGRJETTA
rrmn,
Árg. kostar
ÍO kr. innanlands,
erl. kr. 12,SO. jj
■
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorsteinn Gíslason
XVII. árg. 2. tbl.
Reykjavik, Þriðjudaginn 10. janúar 1922.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
tannlœknir
Próf frá tannlæknisakóla Khafnar
Hverfisgötu 14. Reykjavik.
Býr til gervitennur af öllum
gerðum.
Kaupþingið.
Ræða formanns Verslunarráðsins,
Garðars Gíslasonar stórkaupmanns
við opnun þess 6. jan. 1922.
Háttvirtu gestir!
VerslunarráðiS hefir gerst svo
djarft aS stofna til kaupþings. —
pað hefir lengi, — já, frá fyrstu
vegum þess, alið þá ósk, að koma
4 fót miðstöð fyrir verslunarstjett-
ina, þar sem ekki aðeins gefst kost-
ur á ýmiskonar markaðsfrjettum og
verslunarupplýsingum, heldur einn-
ig að þar geti farið fram verslun
með líkum hætti, sem á erlendum
kaupþingum.
Því hefir lengi verið viðbrugöið,
hve íslendingar eru ósparir og
-eyðslusamir á tíma, enda hefir fátt
:knúð þá til tímasparnaðar hafi
neyðin látið þá afskiftulausa. Nú er
það öllum lýðum ljóst, að sparaður
tími er ávinningur, og óþreytandi
kapphlaup er háð efetir þeim
"tífikjum, sem tímann spara. — Pram-
leiðslutækin margfalda afurðirnar;
farartækin verða sífelt fullkomnari
og hraðameiri; og frjettirnar ber-
■ust á svipstundu á%raföldum. Þeir
sem ekki verða aðnjótandi tíma-
sparandi tækja, dragast aftur úr í
lífsbaráttunni og verða ósjálf-
bjarga.
Þegar ritsíminn lagSist hjer að
landi og talþræðir tengdu fjarlæga
staSi, færSist líf í ísl. verslunar-
'stjettina, og viS þau tímasparnaðar-
'tæki hefir hún vaxið og dafnað von
um fremur, þrátt fyrir ýmsa erfiS-
leika og ókjör, sem erlendir stjett-
.arbræður þekkja ekki. Bn verslunar-
•stjettin íslenska má ekki þreytast á
að ryöja grjóti úr götu. Hún verð-
ur aS nota, þau ráS, sem hún þekkir,
til þess að sp'ara tíma. Þótt talsíma-
sambandiS sje oft gott og gagnlegt,
tekur það oft langan tíma að gera
verslun á þann hátt, og undir hæl-
inn lagt, hvort heppilegustu viS-
skiftin nást. Þess vegna tíðkast í öll-
um löndum sú venja, að kaupsýslu-
menn, er hafa til kaups eða sölu
verðmæti eSa vörur í stærri stíl,
koma saman á ákveSnum staS og
tíma, og þar fara aðalviSskiftin
fram, annaðhvort einslega manna á
milli, eSa mönnum gefst kostur á
aS keppa um hlutina með yfirboð-
um, sem gefin eru í heyranda hljóSi.
pað sparar tíma þeim, sem kost eiga
á aS ná til slíkrar verslunarmiS-
stöSvar; og þeir sem í fjarlægð biia
geta notað milligöngu trúnaðar-
manna. Jafnframt er íiokkur trygg-
ing fyrir því, að á þennan hátt ná-
ist sanngjörnust og heppilegust við-
skifti, því á slíkum stöSum eru vana-
lega viS hendina nauðsynlegar upp-
lýsingar, og þangaS sækja líkleg-
ustu viSskiftamennirnir.
Auk tímasparnaðarins og þeirra
þæginda aS geta á vissum stað hitt
marga viðskiftavini, á kaupþingið
með upplýsingum þeim, sem þar
liggja fyrir, aS geta sparað f je bein-
línis, þaS fje, aS meira eSa minna
leyti, sem kaupmenn hver í sínu
lagi verja til þess að afla sjer upp-
lýsinga um vörur og verðlag utan-
lands og innan.
En miSstöð sú, sem hjer er um að
ræða, á ennfremur að hafa hlut-
verk, sem ekki er þýSingarminst,
eins og liögum vorum er háttaS.
Hún á aS sameina vora veiku krafta
í þaS afl, sem best fullnægir við-
skiftaþörfum landsins. — Hún á að
gefa kaupsýslumönnum kost á að
kynnast hver öðrum, og bera ráS
sín saman. Hún á að reka í útlegð
ásælni og öfnnd, en glæSa samúS
og góSan verslunarmáta.
Þegar litið er 4 alt þaS gagn, sem
kaupþinginu er ætlað að gera, má
virðast sem Verslunarráðið þurfi •
litla dirfsku til þess að koma því á
stofn. En í því efni er á niargt aS s
líta. Pyrst og fremst hiS núverandi
erfiSa fjárhagsástand þjóSarinnar,
og slæmu horfur verslunarstjettar- ■
innar. Vjer sjáum fjörbi’ot ogbæxla-
gang stórþjóðanna, og vitum hve
lítils megnugir vjer erum í því öldu-
róti, sem heimsstyrjöldin hefir vak- ’
ið; má því búast við að þetta fóstur
vort sje þegar á flæðiskeri.
í öSru lagi er af vanefnum til
kaupþingsins stofnað. Þótt Versl-
unarráSiS og einstöku aSstendendur
þess, leggi fram ókeypis vinnu og
umsjón meS kaupþinginu, þarf tölu- j
vert f je til rekstursins. Má benda
á símskeytakostnað, þóknun fyrir j
upplýsingar, húsnæði og húsgögn, \
Ijós og hita o. fl. I þessu sambandi í
er mjer ljúft að geta þess með bestu i
þökkum fyrir hönd kaupþingsins, að !
StjórnarráS fslands, báðir bankarn-
ir, Fiskifjelag íslands, Fjelag ísl.
botnvörpueigenda og fleiri, hafa
þegar lagt fram og heitiS nokkrum'
fjárupphæSum í þessu augnamiSi.
En stofnunin þarf meiri styrk. Því
svo s*öddu sjeS sjer fært að taka á
leigr stærra og hentugra húsnæði.
Stafar þaS bæði af núverandi kyr-
stöðu í verslun og fjárhagsástæðum
stofnunarinnar. En vjer höfum full-
an hug á aS bæta úr þessu strax sem
kringumstæður leyfa eSa þegar vjer
sjáum aS vjer höfum áhuga og ör-
lyndi kaupmanna og annara góðra
manna aS bakhjalli, og reynslan sýn-
ir að öðru leyti aS húsnæðið sje ó-
fullnægjandi.
Tíminn verSur aS leiSa í ljós að
hverju gagni þessi veiki vísir kann
aS verða í viðskifta- og þjóSlífi voru,
það er aS miklu leyti undir þróska
og árvekni verslunarstjettarinnar
komið. En viS, sem næst þessari
stofnun stöndum, höfum litiS til
þessa dags með eftirvæntingu og
óskum aS hann marki nýja og betri
stefnu í viðskiftalífi þjóðarinnar.
Um leiS og jeg nú fvrir hönd
Verslunarráðs íslands lýsi því yfir
að kaupþing Reykjavíknr er stofn-
sett í dag og verSur eftirleiðis til af-
nota samkvæmt þeim reglum, sem
því hafa verið settar, þakka jeg yS-
ur öllum, sjerstaklega þó ráSherrum
Islands, bankastjórum og ritstjórum,
fyrir þá velvild og samúS, er þjer
hafið sýnt með þátttögu og návist
ySar.
Einnig leyfi jeg mjer sjerstaklega
að þakka þeim ræðismönnum er-
lendra ríkja, er hafa heiSraS oss
meS komu sinni hingaS og óska jeg
að með kaupþmginu aukist og eflist
viðskifti viS landsmenn þeirra og
ríki, sem þeir eru fulltrúar fyrir.
Að endingu bið jeg ySur alla aS
óska meS mjer aS kaupþingið komi
að góSu gagni í þjóðlífinu. — ÞaS
blessist og standi sem lengst!
Um fyrirtæki þetta og aðdrag-
anda þess hefur Jón Þorláksson
vei’kfr. látið oss í tje eftirfarandi
upplýsingar:
Nálægt 1880 var fyirst farið að
hefja máls á því að veita Þjórsú á
Skeiðin og Þjórsá eð;. Hvítá á
leyfi jeg mjer að nota þetta tækifæri
til aS mælast til þess aS kaupm. sýni
henni örlyndi og styðji hana í orði
og verki, svo hún aftnr á móti geti
gert þeim sem mest og best gagn.
það er gert ráS fyrir því, aS allir
aSstendendur VerslunarráSsins og
styrktarmenn kaupþingsins, ásamt
ræSismönnum erlendra ríkja, hafi
frjálsan aðgang að kaupþinginu og
njóti endurgjaldslaust þeirra upp-
lýsinga, er það getur gefið.
Að undirbúningi og stofnun kaup-
þiugsins hafa auk meSlima Versl-
unarráSsins mest og best unniS þeir
Georg Ólafsson, John Penger og Jón
Hjartarson. Pyrir þaS eiga þeir
bestu þakkir.
Jeg veit að yður muni finnast hús-
rúmið þröngt og illa lagað til kaup-
þings, því leyfi jeg mjer að geta
þess að VerslunarráSiS hefir eigi aS
Plóann. Búnaðar'élag Fuðuramts-
isr.s tók málið tií rannsóknar og
lét framkv. lauslegaf mæliugar
á árunum 1881—1895. Að þessum
mælingmn unnu húfræðingarnir Ó1
af,.r Ólafsson (síðar bó’ di íLind-
arbæ), Gísli G. Scheving (síðar
bóndi í Stakkavík) Sveinbjöm Ól-
afsson á Eyrarbakka og síðast og
mest Sæm. heitinn Eyjólfsson.Var
niðurstaða allra mælinganna sú,
að kleift væri að ná vatninu. Á al-
þingi 1901 bar þáverandi 2. þingm
Áms. Sig. Sigurðsson ráðnaut-
ur, fram tillögu um fjárveitingu
tú verkfræðings í þessu skyni, en
hiín var feld þá. Á árunum 1902
—1905 bárust landsstjóm og Al-
þrngi áskorauir frá sýsluncfnd Ár-
nessýslu, þingmálafundum þar í
hjeraðinu og frá Búnaðarþinginu
(1905) um að iitvega verkfræðing
frá útlöndum til þess að rannsaka
málið, og á þinginu 1905 var fjár-
veitingin til Búnaðarf jelags fs-
lands hækkuð í því skyni að fjel-
agið gæti kostað þessa rannsókn.
Utvegaði Búnaðarfjelagið ungan
verkfr. frá Heiðafjelaginu danska
K. Thalbitzer, til þessara rann-
sókna sumarið 1906, og lagði hon-
um til nauðsyulega aðstoð.
Tihalbitzer lagði til að Þjórsá
yrði veitt á Skeiðin en Hvítá á Fló
ann. Hann áætlaði stærð áveitu-
svæðisins í Flóanum 169,5 ferkm.
og kostnaðinn 600 þús. kr. Búend-
ur á áveitusvæðinu vom þá deigir
við að leggja í svona mikinn kostn
að, en undirhúningi og mælingum
var haldið áfram.Árið 1913 bar
Sig. Sigurðsson ráðunautur fram
tillögu um að rannsakað yrði
hvort ekki mætti gera tilteknar
breytingar á tilhögun þeirri, er K.
Th. hafði stungið upp á, í því
skyni að lækka kostnaðinn, og var
veitt fje til þessa á þinginu 1913
og rannsóknin falin þáverandi
landsverkfræðing Jóni Þorláks-
syni, en aðstoðarmaður hans Jón
H. ísleifsson verkfræðingur fram-
kvæmdi mælingamar og vann að
áætlunargerðinni. Áætlun þeirra
nam 450,000 kr., en stærð áveitu-
landsins 151,5 ferkm., enda var
þá slept svæðiþví sem Miklavatns
mýraráveitunni úr Þjórsá var ætl-
að að ná til. Tillögum verksins er
samkv. till. þeirra J. Þ. og J. H.
ísl. ekki mjög frábrugðin uppá-
stungum Thalbitzers í neinum höf-
uðatriðum.
Samkvæmt þingsályktun frá Al-
þmgi 1915 skipaði landsstjómin
16. febr.1916 þriggja manna nefnd
til að undirbúa áveitumálið fyrir
næsta þfcg, þá Jón Þorláksson
verkfr. (form.), Gísla Sveinsson
lögfr. og Sig. Sigurðsson ráðunaut
Þeir undirbjuggu löggjöf um mál-
ið í samráði við bútndur 4 áveitu-
svæðinu, og vom síðan á Alþingi
1917 samþykt lög um áveitu á Pló-
ann, og staðfest af konungi 14.
nóv. 1917. Samkvæmt þeim lögum
var svo stofnað áveitufjelag, og
því sett fjelagslög (áveitusam-
þykt), en í því fjelagi eru allir
eigendur fyrirhugaðra áveitujarða
Jarðeigendur (áveitufjel.) kosta
áveituna að %, landssjóður leggur
til 14 hluta. Landsstjórnin á að
annast framkvæmd verksins með
samráði við stjórn áveitufjelagsins
Áveitufjelagið hefir fyrir sitt
leyti saniþykt á undanförnum aðal
fundum sínum að ráðast í verkið,
og skorað á landsstjómina að hefj
ast handa nm framkvæmdir, nú
síðast á aukafundi í ágústmánuði
1921. Hinsvegar gerðist það í mál-
iru, að þegar bankamir (Landsb.
og íslandsb.) tóku að sjer að út-
vega innlenda ríkislánið 1919 (3
milj. kr.), þá gerðu þeir það að
skilyrði við landsstjórnina, að 1
milj. kr. yrði varið til Flóaáveit-
unnar. Þannig var þá fjeð til fyr-
irtækisins fengið, eða mestur
hluti þess, og framkvæmd verksins
nú afráðin samkvæmt mjög ein-
dregnum áskormium þeirra manna
sem eiga að hera mestan hluta
kostnaðarins, en það eru meðlimir
áveitufjelagsins.
Öllum er það ljóst, að kostnað-
virinn verður nú miklu hærri að
krónutali en áætlunarupphæðir
þær, sem nefndar hafa verið.
Um verkið sjálft má geta þess,
að lengd áveituskurða og þurk-
skurða er áætluð samtals uim 200
km. eða 21 mílur danskar, en taliS
sjálfsagt að nokkru þurfi þar við
að hæta af smærri skurðum. Upp-
gröfturinn úr þessum skurðmn er
áætlaður % milj, teningsmetra,
og þarf að leggja helminginn af
því í garða. Nálægt 40 brýr eru
ráðgerðar á skurðunum, sumar úr
járnh. steinsteypu, sumar úr trje.
Kostnaðarsamasti hluti verksins
verður aðalskurðurinn úr Hvítá,
3 km. næst ánni. Hann er áætlaður
15,7 metrar að botnbreidd og dýpt
in um 4 metrar mest, uppgröftur-
inn á þessum 3 km. um 140 þús.
tenm. Talsverð hraunlklöpp er í
þessu skurðstæði, og er gert ráð
fyrir að rannsaka vandlega hvort
ekki megi finna hagkvæmara
skurðstæði áður en byrjað er að
grafa hann.
Að tilhlutun vegaanálastjóra
Geirs G. Zoeg*a var keypt frá
Ameríku skurðgrafa mikil, sem
notuð hefir verið við skurðgröft
fyrir Skeiðaáveituna. Verki henn-
ar á Skeiðunum verður v'æntan-
lega lokið á miðju næsta sumri,
og verður hún þá látin byrja á
aðalskurði Plóaáveitunnar. Lýs-
ingu á vjel þessari og vinnubrögð-
um befir vjelstjórinn, Guðmnnd-
ur Ágústsson frá Birtingabolti,
skrifað í síðasta árgang Búnaðar-
ritsins. — — —
Eins óg áður er um getið í
blaðinu, hefir framkvæmdarstjóm
verksins um næstu tvö ár verið
falin Jóni Þorlákssyni. Auk hans
e” svo ráð fyrir gert að 1 fastur
verkfræðingur verði við verkið, og
aðstoð til mælinga eftir þörfum.
Út af missögnum í „Tímanum1 ‘
um þessa ráðningu biður hr. J.
Þ. oss að geta þess:
1. Að hann hafi gefið kost á
sjer til starfsins fyrir bein
tilmæli stjóroenda áveitufé-
lagsins.
2. Að öll vehk þau, er vinna
þarf við framkvæmd áveitunn
ar, fa.lli undir þá grein verk-
fræðinnar, sem hann hefir
stuindað sjerstaklega og tekið
próf í, og er það sama próf
sem K. Thalbitzer og aðrir
þeir verkfræðingar, er fást
við áveitur í Danmörku, hafa
tekið.
3. Að af upphæð þeirri, sem
. „Tíminn“ telur að eigi að
vera laun hans í þessi tvö ár,
eigi að greiða kostnað við
skrifstofu og teiknistofu fyr-
ir verkið í Reýkjavík, og
laun handa einum föstum
verkfræðingi vj?T verkið, en
afgangurinn ganga til launa
J. Þ.