Lögrétta - 28.01.1922, Page 3

LÖGRJETTA
9
mikiS glaucom-einkenni, en þaö er
lireinasta undantekning að sjúkling-
arnir verði hennar varir sjálfir, fyr
en sjónin er farin að deprast aðmikl-
um mun.
Þó kemur það fyrir, að menn með
byrjandi Glaueom, en sem ennþá sjá
fullum fetum frá sjer, hætta aS sjá
almennilega nærri sjer fyrir tímann,
uema meS gleraugum, eða sjeu þeir
(eins og langalgengast er), komnir
á „gleraugnaaldur“ *) ; þá að eins
uieS sterkari gleraugum en menn á
þeirra aldri eiga aS þurfa. Sje viS-
komandi ekki fjarsýnn, er nokkuð
upp úr þessu leggjandi.
Verkir eru sjaldgæfir. Hitt er til-
tölulega algengt að sjúklingamir
liafi öSruhvoru óljós óþægindi í aug-
unum, sem þeir geti ekki einusinni
sjálfir lýst, eða muna ekki eftir,
nema farið sje aS grenslast nánar
eftir því.
Á augum með Glaueom er venju-
legast lítiS-að sjá og finna aS utan.
Ekki svo sjaldan eru ljósopin
(pupillurnar) misvíS, og þá víSari
á Veika auganu ;og samdrátturvíSara
Ijósopsins stirSari, þegar ljós fellur
á augun.
Stöku 'sinnum ber á ógreinilegum
bláleitum roða kringum sjáaldur
veika augans, ýmist öðruhvoru eSa
að jafnaSi.
Þó finst og stundum, ef þrýst er
a auguu (utan yfir efra augnalok)
að þau eru mishörð, viðkomu (veika
augaS harSara).
Þessi 3 einkenni finnast sjaldan
í byrjun veikinnar af sjúklingunum
s.lálfum, en venjulega eitt eSa fleiri
þeirra þegar lengur líSur fram, og
ekki hvaS síst eftii- að augaS er orðiS
blint. —
I stuttu máli: Sjóndepra er eina
áreiðanlega einkenniS, sem fyr eða
síðar kemur í ljós. — En auðvitaS
er ekki þar meS sagt, aS alt eldra
fólk, sem fer aS tapa sjón, hafi
ölaucom.
Onngur og háttalag veikinnar. —
Sje auga sýkt af Glauoomi, og ekk-
ert aSgert, verður augaS á lengri
eða skemri tíma steinblint, og er sú
blinda meS öllu ólæknandi.
Ýmist fer sjóndepran þegjandi og
hljóðalaust vaxandi, sjúklingarnir
bafa enga verki, og á augunum er
ekkert aS sjá að utan, eSa þá að
sjónin er verri meS köflum, en betri
6Þess í milli.
Þá kemur þaS stöku sinnum fyrir
— sjerstaklega þegar lengra líSur
á veikina, aS kvalaköst koma í aug-
aS; það verSur rautt og þrútið, og
steinhart viSkomu, en sjúklingarnir
sjá lítið sem ekkert. Getur þá augað
orSið blint á nokkrum dögum, eSa
jafnvel klukkustundum, og dæmi
eru til, að heilbrigSa augaS hafi orS-
ið veikt um leið, og farið sömu leiS-
ina á örstuttum tíma. ÞaS er þó
*) Kringum fimtugs aldur eða tæp-
lega þaS, hætta þeir, sem hvorki eru
nær- eSa f j arsýnir, aS sjá almennilega
nærri sjer, og þurfa til þess gieraugna
nieS þaS sem eftir er æfinar. En frá
sjer sjá þeir eins vel og áSur, eSa því
sem nasst. pessi breyting kemur smátt
og smátt, er öldungis eSlilegt ellimark,
og stafar ekki af neinum óhraustleík
eSa veilu í augífeum. Hinsvegar er þaS
óholt og þreytandi aS nota þá ekki
hæfileg gleraugu viS alla nærvinnu.
En geti menn á þessum aldri t. d. lesiS
fullum fetum gleraugnalaust, er þaS ein-
ungis vottur þess, aS þeir eru nærsýnir,
en ekkert hraustleikamerki, eins og
margir halda.
fiinn bErsyndugi.
Skáldsaga eftir Jón Bjðrnsxon.
Hann gekk svo nærri henni, að hann horfði
niður á höfuð hennar og herðar og stóð
þannig um stund. Hann leitaði að orðum,
sem gætu fullvissað og borið fögnuð. En
fann engin. Þá mintist hann orða Þórunnar
um börnin.
»En þetta er ímyndun þín. Þórunn að þú
hafir svikið einhvern. Þú hefur öllum reynst
trú, börnum og — manni. Þú ant börnum
þínum og annast þau með sama innileik og
áður. Eg hefi séð sama gleðiglampann í
augum þinum nú, þegar börnin koma að
hnjám þínum, eins og fyrst þegar eg kom
á heimilið. Og mér getur ekki skilst, að þú hafir
brugðist Halldóri. Hvað gerist, þegar
kona bregst manni sínum? Hún hættir að
virða hann, elska hann, muna hann, hann
þurkast burt úr lífi hennar, hann er ekki fram-
ar til fyrir hana og ekkert, sem þeim hefur
verið sameiginlegt og heilagt. Engu þessu
er til að dreifa með ykkur Halldór. Þú ert
honum ekki einungis sama kona og áður,
heldur betri. Mér fipst að þetta hafi verið
okkur öllum þremur ávinningur«.
Þórunn spurði með grátskjálfta í röddinni:
»Hvað hefur þá gerst? Eg finn, að eitthvað
hefur komið fyrir. Eg er ekki sama Þórunn.
Eg get grátið af engu, hlegið af engu. Eg
er ýmist hrædd eða hugrökk. Eg veit, að
þetta — stafar ef til vill af öðru, af — —
----en eg hef aldrei verið svona áður.
Stundum finst mér eg vera betri, stundum
verri. Og svo eru augun, þessi stingandi,
nsergöngulu augu. Fólkið horfir öðruvisi á
mig en áður. Eg finn það. í hvert skifti,
sem Hildiríður lítur á mig, er eins og hún
ætli að kremja mig«.
Skarphéðinn stóð enn i sömu sporum og
horfði niður á bana. Alt í einu beygði hanii
sig niður og kysti á hár hennar með svo
mikilli iotningu og auðmýkt, að það var því
líkast, sem hann stæði frammi fyrir sjálfum
guði. En einn koss getur bundið og leyst,
getur grætt og glatt Og nú kastaði Þórunn
sér niður í grasið oít grét svo þungt, að
Skarphéðni fanst jörðin taka undir Kn þetta
var ekki af sorg. Þessi grátur var útrás
heilagra, tilfinninga og flutti með sér.frið.
Skarphéðinn beið eftir því, að Þórunn sef-
aðist, þá sagði hann:
»Ef þú værir heilbrigð kona, mundirðu
líta á þetta öðrum augum. Barnið, sem þú
ert að gefa líf, fyllir þig óróleik og sundur-
leitum hugsunum. Eg er ánægður, eða reyni
að vera ánægður, meðan við erum bæði hrein
i hugsun og verkum. Mér þykir meira
að segja vænt um, að eg hefl enn á ný verið
snortinn af þessum heilaga eldi mannshjart-
ans, og að þú hefur fengið nýjau straum
inn í líf þitt. Eg held, að þú hafir þurft
þess með. En guð hjálpi okkur báðum, ef
helgin hverfur og við gleymum því, að þú
ert kona annars manns. Koini það fyrir,
megum við aldrei sjást úr því«.
Þórunn svaraði þessu engu. Hún hvíldi
með höfuðið á handiegg sínum og starði nið-
ur á'ána. En þögn hennar var Skarphéðni
sarna og samþykki.
»Nú ætla eg að fara eitthvað hér uppeftir,
Þórunn«, sagði Skarphéðinn eftir nokkura
þögn. »Eg ætla að liggja úti einhverstaðar
hérna uppi í fjallinu og láta sólina blessa
mig, þegar hún rís í fyrramálið*.
Hann rétti henni höndina. Hún leit um
leið í augu hans. En hann sá ekkert í tilliti
hennar. Augun voru hjúpuð í grátslæðu.
Skarphéðinn gekk upp með gilinu. Hon-
um fanst friður náttúrunnar faðma sál hans
að sér, og grösin brosa upp til sin gegnum
daggartárin. Þetta var alt svo unaðslegt,
jafn vel grátur Þórunnar, því hann var
sem nú var hreinast og
Hann tók upp lítinn stein,
votann af dögginni. Þetta var nú ekki nema
litill óásjálegur melsteinn. En hann var flka
fallegur. Hann stakk honum í vasa sinn
eins vandlega og það væri dýrindis gim-
steinú.
Hann kleif upp í mitt fjallið. Þangað

sprottiun af því,
| best í sál hennar.
bafði hann aldrei komið fyr í fjallinu var
einstakur klettur, hár og þverhnýptur og
ógengur nema að ofan frá. Skarphéðinn fór
upp fyrir haun, komst fram á hann og sett-
ist þar.
Og nú blasti við honum undursamleg sjón:
eveitin öll, fjallahlíðar, fjallatindar, áin í
ótal bugðum, grænkandi engi, bæirnir, spegil-
slettur sjórinn langt á haf út. Hann fekk
hjartslátt af fögnuði að fá að vera aðnjót-
andi þessarar sjónar. Og óafvitandi fór hann
að blessa nátturuna, frið hennar, fegurð, birt-
una, döggina. Það spratt því líkt fossfall
af lífsást fram í sál hans, að hann táraðist
af gleði. Og inni í honum var sem kvæði
við: lífið! lifið! eins og fagnandij lofsöngur
færi þar fram.
Eu innan um allan þennan ósjálfráða fögn-
uð var eitthvað, sem minti á Þórunni i
hvamminum, grátfagra og göfuga, í þungri
baráttu við sjálfa sig, sæla og harmþrungna
í senn. Honum fanst hann lifa heilt líf á
þessu augnabliki.
Þegar Skarphéðinn hafði setið þarna um
stund, heyrði hann hvelt hó fyrir ofan sig
í fjallinu, og nokkuru siðar grjóthrun og
skruðningar eins og alt væri að hrynja.
Hann leit upp og sá mann koma í hendings-
kasti niður fjallið, og fór hann svo geyst, að
Skarphéðni sýndist hann velta niður grjót-
urðina.
Þegar hann nálgaðist, sá Skarphéðinn að
þetta var Friðrik. Hann kallaði óðara til
hans og varð glaður við að hitta hann þarna.
Friðrik rak upp hljóð af undrun og datt
strax í hug heilt kynstur af trölla- og útilegu-
mannasögum. En þegar hann sá kennara
sinn sitja á klettinum, fór hræðslan af. Hann
kom í snarkasti upp á klettinn til hans.
»Ert þú orðinn útilegumaður um leið og
j eg sleppi af þér hendinni? spurði Skarphéðinn.
»Nei, ekki var það aðalerindið. Eg átti
að leit að nokkurum kindum, eða bauðst til
að leita að þeim. En meðan veðrið er svona,
fer eg ekki heim. En því situr þú hérna?
Ekki ert þú lagstur út eða orðinn smali?
hvorttveggja undantekning, en að
kastinu afstöðnu er sjónin venju-
lega mun verri en á undan og hrak-
ar hraðar eftir það. Þessi köst geta
komiö hvað eftir annað, líka í blind
augu, og stundum fyrst þá. Kveði
mikið að þeim, geta augun sprungið
Algengara er þó aö sár detti á þaU,
sem svo valda sjúklingunum mik-
illa óþæginda. Á endanum visna svo
augun og linast upp, hverfa þá allir
verkir að mestu leyti.
Hinsvegar eru það margir glau-
com-sjúklingar, sem hafa gengið með
blint eða blind augu, árum eða ýafn-
vel áratugum saman, án þ.ess nokk-
urn tíma aS hafa kent óþæginda
eða verkja.
Frá fyrstu byrjun veikinnar, og
þangað til augað er orðitS alblint,
líður altaf tiltölulega langur tími,
venjulega nokkur ár, sjaldan minna
en eitt áx. En eins og áður er getið,
vita sjúklingarnir náiega aldrei um
fyrstu byrjun veikinnar.
Glaucom legst svo að segja undan-
tekningarlaust á bæði augu, en lang-
oftast með millibili, sem venjulega-
nemur nokkrum árum.
Meðferff á Glaucomi og horfur
fyrir lœltningu. Nútímameðferðin
miðar öll að því, að lækka þrýsting-
inn í augunum varanlega, og þá
svo mikið, að augað, og þá fyrst og
fremst sjóntaugin skemmist ekki
frekar. En sjúklingarnir geta aldrei
fengið aftur, svo nokkru verulegu
nemi, sjón þá sem þeir þegar hafa
mist. Hjer er því ekki um eiginlega
lœkningu að ræöa, heldur að eins
stöðvun á veikinni.
Til að lækka þrýstinginn eru ýmist
notuS meðul, eða uppskuröur, er
gjörður á augunum; stundum hvort-
tveggja saman.
Meðalameðferðin er aðallega í því
fólgin, að uppleystum efnum er
dreypt í augað (einusínni eða oftar
á dag), og verður það að gjörast að
staðaldri, ef að gagni á að koma. —
Ýmsir annmarkar eru á þessu:
droparnir eru dýrir og halda sjer
illa, svo að oft verður að endurnýja
þá. Margir fá þrota, verki eða óþol-
andi sviða í augun við notkunina,
sjerstaklega er fram í sækir, og
verða að hætta fyrir þá sök. En að-
al-ókosturinn við meðalameðferð-
ina er sá, að hún er sjaldan einhlít
til langframa, endirinn verður lang-
samlega oftast sá, aö augað eða aug-
un verða blind.
Með uppskurði fæst oftar varan-
leg stöðvun, þó ekki líkt því altaf,
og ekki ósjaldan þarf að endurtaka
hann á sama auganu.
Við verkjum í blindum glauc-
om-augum er venjulega ekki hægt
að gjöra neitt er aö gagni megi koma
nema að taka augun- burtu.
Eins og sjá má af þessu, eru horf-
ur fyrir lækningu (stöðvun) altaf
vafasamar yfirleitt, og þá verður
heldur ekki sagt með nokkurri vissu
fyrirfram um hvert einstakt sjúk-
dómstilfelli. Þær eru mun befri, ef
sjúklingarnir koma snemma. — Bn
þó ekki fáist fullkomin stöðvun,
tekst oftast að tefja fyrir algerðri
blindu að miklum mun, Stoodúm
svo lengi, að sjúklingarnir, s«m
flestir eru komnir á gamalmldur,
halda einhverri sjón til æffloka.
Þegar sjóninni er svo mikið hrak-
að, að sjúklingamir sjá aðeins lifla
Skímu, er vonin lítil sem engin tím
að takast megi að bjarga auganu frá
algerðri blindu, þó oftast megi tefja
eitthvað fyrir henni.
| Og sjeu augun orðin alblind, er
j ekkert hægt að gjöra, eins og áður
hefir verið drepið á.
Eftirlit eftir á bráSnauðsynlegt.
j Þar sem aldrei verður sagt um með
vissu, hvort tekist hafi að stöðva
! Glaucom varanlega, leiðir það af
j sjálfu sjer, að eftirlit með sjúkling-
^ um, eftir að þeir eru farnir frá lækni
er bráðnauðsynlegt, og gildir þetta
; líka þótt sjúklingnum sjálfum finn-
I ist alt vera í lagi. Ef vel ætti að vera
! ættu allir glaucomsjúklingar að
, mæta til eftirlits að meðaltali 4 sirm-
um fyrsta árið, síðan ef til vfll
sjaldnar, ef ekkert hefir fundist at-
hugávert í fyrri skiftin. Því lengri
tími sem líður frá, svo að ekkert
finst að, því betri verða horfumar
fyrir varanlegri stöðvun.
Auðvitað getur alt slampast af án
eftirlits, og gerir sem betur fer oft-
sinnis. Og heldur er ekki svo aö
skilja að glaucomsjúklingur geti alt
af trygt sjer sjón æfilangt, með því
að mæta reglulega til eftirlits og
fara að öllu leyti eftirráðleggjingua
^.ugnlæknis. En víst er úm það, að
af sjúklingum þeim, sem hafa verið
udir læknishendi og orðið blindir
síðarmeir, hefði mátt bjarga mörg-
um, hefðu þeir mætt til eftirlits í
tíma.
Hjer á landi standa menn að þessu
leyti tilfinnanlega ver að vígi en er-
lendis, þar sem samgöngur eru greið-
ari og ferðir ódýrari, ekki hvað síst
vegna þess að almennir læknar, með
venjulegum útbúnaði getá ekki haft
eftirlit þetta á hendi, svo í lagi sje.
Er þá öll blinda ólœknandif Nei,
— Hjer á landi er star (cataraeta)
algengasta orsökin til blindu, þegar
Glaueomi sleppir. Reyndar er ekki
um blindu í orðsins fylstu merkingu
að ræða, því starsjúklingar geta aS
minsta kosti altaf greint nótt frá
björtum degi, ef ekki er fleira að,
en til allrar vinnu eru þeir jafnófær-
ir og alblindir menn.
Sjeu augim að öðu leyti heflbrigð,
eru horfur fyrir lækningu sæmileg-
ar. En til þess þarf uppskurðar með,
og gleraugna á eftir að staðaldri. —
Nokkrir fleiri augnsjúkdómar geta
valdið blindu, og batnað þó aftur
að meira eða minna leyti. En þeir
eru margfalt sjaldgæfari, og skal
ekki fariö nánar út í þá hjer.
Niðurlag. Jeg hefi í grein þessari
farið hratt yfir efni, og aðeins drep-
ið lauslega á það helsta. Að síðustu
vildi jeg rifja upp fyrir mönnum
aðalatriðin, en þau eru þessi:
Qdaueom er dlkynjuff mignveiki,
sem leiffir undantekningarlaust til
ólœknandi blindu, ef ekkert er aff-
gert.
Oiaucom legst altaf á bœði augu,
en venjulega liffur lengri effa skemri
tími milli þess aff augun veikjast.
Einkenni veikinnar eru oftast ó-
Ijós. Flestir verffa ekki annars varir,
en sjóndepru, sem smátt og smátt
fer í vöœt.
Horfur fyrir lœkningu eru altaf
vafasamar, en batna aff miklum mun
ef sjúMingar koma snemma til lœkn-
is, og geta komið þvi viff aff mmta
öðru hvoru tU eftirlits, eftir aff þeir
ern farmr frá latkni.
Ujón þá sem glaucomsjúklingar