Lögrétta - 11.02.1922, Blaðsíða 2

gátu ekki bygt hið mikla land,
sem þeir höfðu lagt undir sig.
Iinsku landnemunum fanst að
Frakkar stæðu sjer fyrir prifum
og reyndu af fjandskap að halda
fyrir sjer landi er þeir hefðu ekk-
ert að gera við.
Ómögulegt er að segja neitt um
hvernig málum hefði skipast í
Ameríku ef landnemamir hefðu
verið látnir sjálfráðir. En um
þetta leyti höfst sjö ára stríðið og
gerðist þá m. a. sá atburður, að
James Wolfe hershöfðingi vann
Oanada og mistu Frakkar þar
mikið land. Stóð Englendingum
nú opin leiðin vestur á bóginn.
IíOilsiana, suðurhluti Misissippi-
dalsins var eign Frakka áfram,
þangað til Napoleon seldi Banda-
ríkjunum það í byrjun 19. aldar.
Saga Canada sýnir að Englend-
ingar vora betri landnemar en
Frakkar. Stjórn nýlendunnar var
fyrir tilviljun falin 'óvenjulega
hygnum manni, Sir Guy Carleton,
sem bætti nauðungarkjörin . er
frönsku landnémamir áttu við. að
búa og stjórn þeirra hafði sett.
Og hin óvænta afleiðing þessa
varð sú, að þegar heimskuþrái
ensku stjóraarinnar og þingsins
knúði 13 ensku nýlendurnar til
uppreisnar, hjelt franska faýlend-
an, sem tekin hafði verið með
vopnum 20 árum áður,áfram trygð
við bresku krúnuna. Þessi fá-
menna franska nýlenda er nú orð-
ir. hið mikla sjálfstjómarland Can-
ada, sem er litlu víðáttuminna en
Eandaríkin sjálf. Arið 1911 voru
íbúar þessa lands 7^4 miljón, en
þó byggja aðeins 2 menn hverja
enska fermílu, að meðaltali.
Hverj i r eru þá aðaldrættirnir
í sögu ensku landanna í Ameríku?
Englendingar koma ekki fyr en
seint til sögunnar og það e.r ekki
ágirad heldur frelsisþrá sem knýr
þá vestur. Þeir nema lönd, sem
engir aðrir (að undanteknum frum
bvggjunum) höfðu gert tilkall til,
vegna þess að þau virtust fremur
óvistleg og fátæk. Mjóa röndin,
sem numin var á strönd Atlants-
hafsins, breikkaði smám saman við
styrjaldirnar. sem háðar voru í
Evrópu. New York var tekin af
Iiollendingum árið 1664 rgCanada
af Frökkum 1759. Og það sem
komst í hendur Breta, því gátu
þeir haldið, vegna þess að þeir
höfðu oftast yfirráðin á hafinu.
En hinn heimskulegi misskilning-
ur, að nýlendurnar væru til vegna
móðfarlandsins en ekki sjálfra sín,
leiddi til borgarastyrjaldar, og
mistu Bretar þá meirihluta ríkis
síns vestan Atlantshafe. Hvort
þttta hafi verið happ eðá óhapp
ec spuming, sem ekki þarf langr-
ar rökræðu. Jeg vil aðeins benda
á, að Georg Washington má teljast
einn af bestu verndurum hins nú-
verandi breska heimsveldis. Því
að það lifir nú einmitt vegna þeirr
«ar ógleymanlegu fræðslu, sem
Washington veitti Georg konungi
þriðja og ráðherrum hans.
Saga Englendinga í Ameríku er
í mörgum atriðum samhljóða sögu
þeirra í Ástralíu og Suður-Ame-
ríku. Ástralía og New-Zealand
varð eign Breta af því að engir
aðrir kærðu sig um löndin eða
höfðu mátt til að nema þau, Kap-
ríkið varð ensk eign fyrir tilvilj-
un á tímum Napoleonsstyrjald-
anna. Suður-Afríkusambandið hefir
sjerstöðu að því leyti, að land-
nemarnir þar eru bæði hollenskir
og enskir. Jeg gæti trúað, að marg
ir álíti, að Búastríðið sje sjer-
staklega svart blað í sögu Eng-
lands og að það sje nefnt sem
söunun fyrir hinni hóflausu valda-
græðgi, sem oss er borin á brýn.
Því verður ekki neitað að þetta
var mesta vandræðamál. En jeg
held ekki að annar aðilinn eigi
einn sökina, og mjer þykir mikið
ei úrslitin hafa ekki orðið Suður-
Afríku til hagsældar. Að minsta
kosti er vert að minnast þess, að
tveir foringjar búanna, sem gátu
sjer heimsfrægð fyrir hreystilega
vörn gegn Bretum, juku frægð
síua 15 árum síðar með fram-
göngu sinni er þeir vörðu breska
heimsríkið í eldraun þeirri, sem
vjer erum nýlega komnir úr.
Kjarni sannleikans í þessu máli
er, að minni hyggju fólginn í því,
að sá hluti treska heimsríkisins,
vjer höfum nú litið á, Canada
Suður-Afríka og Ástralía, er í
rauninni ekkert heimsveldi. Það
er flokkur þjóðræðisríkja, þrjú
sambandsríki tengd móðurlandinu
vegna sameiginlegra hagsmuna og
tilfinninga, en jafn óháð því í öll-
um almennum málum eins og
Bandaríkjunum eða Ncregi. Þau
eru í rauninni lýðveldi að öllu
nema nafninu. í stað þess að önn-
ur ríki kjósa sjer sjálf landstjóra
eða forseta, hafa þessi lönd land-
stjóra er breska stjórnin skipar
tii þess að gegna störfum kon-
ungsins í samráði við þingið. En
þingbundinn konungur hefir, eins
og allir vita, miklu minna vald en
lýðveldisforseti — og margfalt
minna en það, sem fersetinn í
Bandaríkjunum fer með. Þessi
sn.áu þingstjórnarlöndin—því það
eru þau enn að íbúatölu, og telja
aðeins 15 miljónir — hafa vernd
af herflota Breta, og þessa vernd
fá þau án þesf , að borga nokkuð
fyrir, ekki einu sinni með því að
láta Breta njóta hagkvæmustu
tollahlunninda, þó oft h fi komið
fram tillögur um sameiginleg toll-
lög fyrir alt breska heimsveldið.
Nýlendurnar geta verndað eigin
iðnað sirnn með innflutningstoll-
nm á vörum frá Englai.di og þær
nota sjer þetta frelsi mjög. Þær
geta jafnvel hindrað allan inn-
flutning frá móðurlandinu. Eng*
ar skuldbindingar um gagnkvæma
hjálp hvíla á nýlendunum; þó Eng
lcndingar eigi í stríði þurfa þær
ekki að senda einn einasta mann.
Nýlenduliðið sem tók þátt í ófriðn
um var alt sjálfboðalið. Og ef ein-
hver af nýlendum Breta fyrir
handan hafið, kynni að óska þess
að „skera á fangalínuna”, að
ganga út úr hinu svonefnda enska
heimsveldi, þá er óhugsandi, að
Englendingar reyndu að halda yf-
irráðum sínum me ðvopnum. Inn-
an ríkisins verður aldrei framar
neitt frelsisstríð.
Nú mun einhver lesandinn ef
til vill grípa fram í: Hefir ekki
biturt o g hörmulegt frelsisstríð
staðið Irlandi í tvö ár? Jeg svara
því að þessi athugasemd raski á
eogan hátt ummælum mínum. f
fyrsta lagi er aðstaða írlands,
vegna landfræðislagrar 1 gu þess,
alt önnur en landanna fyrir hand-
ar. höfin. En þetta er vitanlega
ekki úrslitasvarið við atkugasemd-
inni. Hið sanna svar er það, að bar
áttan í írlandi er ekki barátta
Englendinga gegn írum, heldur
Ira gegn sjálfum sjer. Það er
bcrgarastyrjöld, sem Ei.glending-
ar reyna að miðla málum í. Jeg
ætla ekki að segja álit mitt um
hvers eðlis þessi mildigamga sje,
eða hvert gagn húu hafi í för
með sjer. Vera má að Enlendingar
hafi, á viðsjárverðum tímum, kom-
i5 þannig fram, að þeir hafi orð-
i"' til að auka fjandskapinn milli
flokkanna í írlandi og bakað sjer
íueð því hatur axmars aðilans áin
þcss að hljóta ástir hins. Marg-
i> eru þeirrar skoðunar — hitt
kemur ekki málinu við, hvort jeg
er það. En því vil jeg halda fram,
að Englendingar muni aldrei kúga
írland ef það óskar þess í ein-
lægni að verða frjálst. Sannleik-
anum er misboðið ef öðravísi er
sagt frá. írland er ekki samhuga
cn skift í tvo fjandsamlega flokka
— það er mergurinn málsins og
sorglegasta atriðið. írlandsmálin
rýra því ekki þennan sannleika
ei jeg sagði fyr: að England muni
aldrei reyna að kúga með vopnum
þau dótturríki sín úti í heimi,
sem á stjórnskipulegan hátt óska
þcss að segja skilið við heims-
vc-Idi. England mundi ekki sjá
neina ástæðu til að gera það; það
vinnur ekkert og getur ekkert
ur.nið frá dótturþjóðum sínum,
sem vert er að berjast fyrir. All-
ir hagsmunirnir, sem hið núver-
andi samband hefir í för með sjer,
fayggjast á gagnkvæmu vimarþeli
milli nióður og dætra, og vinátt-
unni verðnr ekki haldið við lýði |
með vopnum. Það er erfitt að
ákveða takmörkin fvrir vitfirring-
unni í alþjóðaviðskiftum — en
hvaða þjóð gæti verið svo heimsk
að segja við aðra: „Elskaðu mig,
annars skal jeg reyna iað drepa
þig ef jeg get”.
Það er ómögulegt og jafnvel
sennilegt að reynt verði að gera
nánara kerfi úr þjóðasambandi
því, sem nú myndar liið breska
heimsveldi og leggja þeim fleiri
kvaðir á herðar en sagt hefir ver-
ið frá. Hvort þetta er hyggilegt
eða e'kki kemur ekki þessu máli
við — jeg hefi ekki gert mjer
það ljóst. Viðfangsefni vort er
heimsríkið eins og það er í dag.
Jeg hefi reynt að gefa yfirlit yfir
sögu þess og núverandi ástand,
hvað hinum enskumælajidi hluta
þess viðvíkur. Hlutlausum athug-
anda stendur næst að dæma um
hvort slík fjölskylda sjálfstjórnar-
þjóða sje heiminum holl eða ekki,
hvort hún sje eðlilegt, óhjákvæmi-
legt og yfirleitt heillavæmlegt fyr-
irbrigði, eða sje sprottin af rán-
um og svívirðilegri græðgi í rjett-
ii.di annara. Vjer sem tölum „inn-
ar að”, lítum á fyrirbrigðið í
fögru ljósi. Okkur finst, að þetta
samband milli dætraþjóðanna og
m.óðurlandsins auki yfirleitt vel-
gengni, auðæfi og hamingju þeirra
sem við það búa. En múlið hefir
raáske aðra hlið í augum þeirra,
sem líta á það utan að. Gæti jeg
sarnfært mig um að þetta þjóða-
samband hafi í liðinni tíð verið
hmglátt, og á komandi tíð ógnun
við aðrar þjóðir heimsins, mundi
jeg ekki hika við að gerast mót-
hcrji breska heimsveldisins. En
jeg verð að viðurkenna, að ekkert
hifir getað sannfært mig um þetta.
Þvert á móti virðist mjer það vita
a, gott, að svo mikilh hluti heims-
ins er undir stjórn svo skyldra
þjóða, að innbyrð.is erjur milli
'þeirra mundu verða. skoðaðar
sem borgarastyrjöld, er allir vildu
spyrna á móti. Friður er hin mikla
hin stærsta ósk framtíðarinnar og
ef breska heimsveldið vinnur að
friði, þá skapar það sjer tilveru-
rjett, að mínu áliti. En spurning-
unni um það, hvort Bretaveldi
yinni í raun og vera að friði eða
ekki, læt jeg öðrum eftir að svara.
Svarið við þessari spurningu er
auðvitað mjög undir því komið,
hvaða álit menn hafa á enska
flotanum, eðli hans og verkefnum.
Heimsstríðið bygðist á yfirráðun-
um á hafinu og augljóst er, að
það gat ekki staðist ef önnur þjóð
hcfði orðið voldugust á hafinu og
slltið sambandinu milli Englands
og nýlendanna. í heila öld eftir
orustuna við Trafalgar — eða frá
1805—1905 — áttu Eúlendingar
ei gan alvarlegan keppinaut á haf-
inu. Flotinn gaf Englendingum
geisileg völd, og völd eru, eða ættu
að vera sömu þýðingar og ábyrgð.
Eí: menn álíta, að Enlendingar
hafi verið óafvitandi ábyrgðar-
i; nar og misbeitt völdunum, þá er
k.eðinn upp áfellisdómur yfir
þeim. En virðist mönnum, að Eng-
Ir nd hafi ekki misbeitt valdi síii’
heldur beitt því til þess að halda
uppi frelsi iithafanna, þá hefir
ríkið hreinan skjöld. Að minsta
kosti er eitt víst: að r eðan eigi
er skipaður alþjóðafloti til% þess
að faafa eftirlit á höfunum, þá
verður einhver sjerstök þjóð að
hafa sterkastan flota. Ef ekki
England þá einhver onnur. Áður
en yfirráð Breta á hafinu eru
fyrirdæmd, verður því að komast
að niðurstöðu um, hvaða þjóð
eigi að fara með þessi yfirráð.
Gæti jeg trúað, að menn kæmust
ú’ öskunni í eldinn í þeirri leit. —
Nú víkur að því, sem að mínu
áliti er miklu örðugra viðfangs-
efni. — Þeim hluta heimsveldis-
ins, sem orðið „Empire“, keisara-
dæmi táknar jafnrjettilega, eins
og það forðum táknaði keisara-
dæmið rómverska, makedoniska
eða Nopoleonsríkið. Þar verða fyr-
ir manni stór lönd og þjettbýl —
sem frá morgni sögunnar hafa ver-
ið fræg sem undralönd heimsins
og alls ekki hafa bygst Engilsöx-
um, en er nú stjómað af nokkrum
er.skum mötnnum, með aðstoð her-
liðs ef þörf gerist.
Þetta fyrirbrigði er allkynlegt,
ekki síst í augum þeirra, sem
búa í þjóðfrjálsu landi. Fljótt á
litið virðist það undarlegt, að
enska þjóðin sje einvaldsherra yfir
miljónum manna, sem eru henni
ókunnir og ólíkir að kyni, erfða-
vemjum og trúarbrögðum. Og
rienn munu spyrja: Hvemig getur
slíkur órjettur haldist uppi ?
Yert er að gefa því gætur, að
það er þ.essi hlúti breska heims-
veldisins, sem veldur því, að það
e svo mikill hltfti af heiminum.
Að vísu væri ríkið víðlent þó Ind-
land væri undan skilið, en ibúa-
tala alls ríkisins væri þá ekki
,nema 62—63 miljónir, eða dálítið
minni «en Þýskalands fyrir ófrið-
ir.n og miklu minni en Bandaríkj-
anna. Það er fyrst þegar Indland
og Birma og hinn mikli aragrúi
íbúa þeirra, 315 miljónir, er tal-
ið með, að fjórði hver maður á
jörðinni er breskur þegn. Og til
þess að halda yfirráðunum í Ind-
landi tóku Bretar að sjer stjórn
Egyptalandsp þó þeim væri það
þvert um geð, og komu sjer upp
varðstöðvum á leiðinni þangað, í
Gibnaltar, Malta og Aden.
Um Indland get jeg talað af
meiri þe'kkingu, en þeir sem að
eins lesa blöðin og jafnvel ferða-
langar, því að jeg hefi sjálfur
fcrðast um landið þvert og endí-
langt, og seinna varið heilu ári
af æfi minni til þess að kynnast
sögu þess og högum. Afleiðing
þessara ferða og rannsókna var
sú, að jeg myndaði mjer ákveðna
skoðun í málinu, og jeg get skýrt
frá henni strax. Hún er sú, a.ð
yfirráð Breta í Indlandi, jafnvel
þó í bvrjuninni, fyrir 150 árum.
hafi fjegræðgi og nokkrir glæpir
verið þeim samfara, hafi 'yfirleitt
orðið landinu að ómetanlegu gagni
Yfirráð Breta hafa ekki verið land
n.u „positivt“ fanoss. en þau hafa
verið vörn gegn öðru og alvar-
legra böli. Þau eru, eins og aldrei
vcu'ður of oft tekið fram, meðal
en ekki markmið. Meðal iil þess að
vekja 300 miljónir mánna af svefni
stjórnmálalegs vanmættis og gera
úr þeim hið mikla lýðveldi, sem
þjóðin lífsþroska síns vegna er
fyllilega fær um að mynda.
Þeg«r Portugalar höfðu fundið
sjóleiðina. til Indlands stofnucfu
f.estar Evrópu þjóðirnar sef á
ströndum landsins — fyrst og
fremst Portúgalar sjálfir, en einn-
ig Frakkar, Hoífendingar og Dan-
ir Eigi vora Englendingar nemir
fc rgöngnmenn í þessu, en aðeins
þátttakendur í almennri verslunar-
hreyfingu, Austur-Incliaf jelagið
fjekk sjerleyfi hjá Elísabetu drotn
ingu til verslunarreksturs árið
1600 og rak versltm í Indlandi í
150 ár, án þess að láta sjer koma
til hugar að eignast annað land
en lóðimar, s un verslunarhús þess
stóðu á. En í byrjun 18. aldar tók
ríki Stórmógúlsins, senð staðið
'hafði * með afburða blóma í 3—4
mannsáldra, að gliðna í sundur.
Ástandið í Iandinu var hið versta
og alt komst á ringulreið. IJpp-
rei'.smirgjarnir undirkonungar mó-
gúlcsins, eins og nizaminn af Hyd-
ei'abad, hérnaðarribbaldar, eins og
Hyder AIi frá Mysore og hreinir
rænin'gjaforingjar, eins cg foringi
M ahrattanna skiftu landinu á milli
sín og lifðu á ránum og þjóðníðslu
Ræningjaherir, útbúnir með ridd-
araliði, fótgönguliði og fallbyss-
i>rn fóru um landið í þeim tilgangi
einnm að ræna. Þá var það óvenju
duglegur Erakki, Dupleix, er sá
hvaða leið ágjarnir Evrópumenn
ættxt á borði. Hann sá að liægt
væri að ráóa yfir mikílum bluta
londsins með tikstyrk fáeinna
er.skra hermanna, undir stjórnend-
tira, sem gætu kent innlendum
mönnum vopnaburð. Kom hann
þcssu fyrirtæki í framkvæmd og
var heppinn í fyrstxx. Auðvitað var
það eitt af fyrstxx vcrkum hans,
að reka Englendinga úr Indhmdi.
Austur-Indiaf jelagið átti því hend-
ur sínar að verja og einn góðan
veðurdag var verslunarfyrirtækið
oiðið að hervaldi. Fyrstu stríðin í
Indlandi voru vísir til sjö ára
stríðsins og frelsisstríðs Ameríku-
rnanna. Áform Frakka um yfir-
v' ðin yfir Indlandi hurfu ekki úr
sögunni fyr en með ósigri Napo-
leons. Til þess að koma þeim í
f, amkvæmd rjeðist hann inn í Eg-
yptalaind og með Páli Rússakeisara
hafði hann afráðið xxm árás á Ind-
land landlciðis um Persíu og Afg-
hanistan. Þó það sje hafið yfir
a-llan efa að fyrstu drögin til
er.sk ra landvmninga í Indlandi
eigi rót sína ;.ð rekja til franskra
brellna, þá vil jeg ekki þar með
sc'gja, að stofnun enska ríkisins í
Indlandi, sem er verk sni'llinganna
Robert Clive og Warren Hastings,
hafi ekki átt neitt skylt við ágirnd