Lögrétta - 24.06.1922, Page 1

Stærsta
(slesnka lands-
blaðið.
LOGRJETTA
Áxg. kwtar
10 kr. kuuudands,
erl. kr. 12,00.
SJrifst. og afgr. Ajusturgtar. 6.
Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorst. fiioljmrffi.
XVII. Aro. 42. ftbl.
Reyftjanftý laugardaginn 24. júní 1922.
Tfmaspilling.
Eftir Garðar Gíslason.
Tileinkuð „J. J-‘ ‘ ■
m': —
Irauta- og þrengingatímar verða
oft einstaklingum og þjóðinni til
gans og gæfu. Þeir eru sem „ær-
legir bylur á Kaldadal“ ; styrkja
vilann, stæla kraftana og efla
sawa þekkingu, sem er leiðar-
steaninn úr' ógöngunum. Þá skol-
astaf manni moldrykið og sand-
urin, sem blývindur sólskins-
dapnna báru með sjer, og þá
mnkar vegur falsspámanna og
fláthyggjenda.
Seðan ástæður mannia hjer á
lanli voru góðar, sýndust allir
vegr færir og hneigðust þá hug-
ir missa að nýbreytni í þjóðfje-
lagskipun og verslun. Flokkur
veramanna setti það miark, að
ríki hefði á 'hendi alla fram-
leiðlu og þegnarnir yrðu ósjálf-
stæír þjónar þess. Á hinu leitinu
vori nokkrir menn, sem töldu
bæhur á að mynda með sjer
veramarsamband (,,hring“) með
því aarkmiði „að versla milliliða-
laus ‘ eða forðast viðskifti við
innlada verslunarstjett, en skifta
aðeis við útlendinga.
Þót nikið djúp virðist vera
milliþessara flokka vegna ólíkr-
ar aþinju, hagsmuna og stefnu,
hafa þar einkennilegu fyrirbrigði
®keð í sigu þjóðarinnar, að þeir
hafa oftist unnið s.aman í vin-
«emd og foringjar þeirra verið
jafnvígirtil beggja handa, þegar
því befi. verið að skifta, enda
hafa báð* flokkarnir barist með
líkum vpnum gegn verslunar-
stjettinnisem sameiginlegum and-
stæðing.
Með gún, er jeg skrifaði í 26.
tölublað safoldar 1917 sýndi jeg
fram á, ið hjer væri um tíma-
spillinguað ræða, að stefnurnar
leiddu þjðina í ógöngur og ósátt,
og að vonin, sem forgöngumenn-
imir notðu, væru ekki heiðvirð-
um mörnm samboðin. — Út af
þessari rein minni spunnust
blaðadeilt, sem margir kunna að
mima eft. Endirinn á þeim varð
eá, að þáerandi ritstjóri Tímans,
Guðbrancr Magnússon, gerðisvo-
látandi jiningu í 19. tölubl. Tím-
nns 1917
„Þaðþarf oft og einatt að
tala há, kveða sterkt að orði,
til þesáið fá almenning til að
hlusta. Ig þarna var *kveðið
svona srkt að orði í þeim eiu-
um til^gi. — Kaupmenn og
stórkauuenn eiga ekki að
hverfa ir sögunni. Þroskinn
ekki kdinn á það stig ennþá
— og ilangt í land, að óhætt
sje aðtreysta á samvinnuna
eina í erslun“.
„Að tá hátt og kveða sterkt
að orði“er þokumynd af bar-
dagaaðfei Tímans, sem tilgaag-
nrinn á s helga.
Jeg vir hreinskilnina og lagði
í Það shtið frá mjer pennannj
með þeií ummælum, „að mcð
mála. Ef mjer yrði ekki trúað,
myndi þó reynslan sýna það rjetta
Af andmælendum mínum risti
hr. Jónas Jónsson frá Hriflu
allra dýpst, eins og við mátti bú-
ast, og þrátt fyrir strandsiglingu
ritstjórans, heyrðust falstónar
hans og lærisveinanna út um alt
land um langan tíma.
f síðastliðnum marsmánuði birt-
ist grein eftir mig í Morgunblað-
inu og 17. tölubl. Lögrjettu um
verslunarástandið. Sje jeg að hún
hefir gefið einhverjum*) „J. J.“
tilefni til að riba, meðan jeg var
erlendis, langa grein, er Tíminn
flytur í 12., 13. og 14. tölubl. þ.
á með fyrirsögninni „Athugasemd
og ástæður“. Svargrein þessi er
eftirtektarverð að því leyti, að
hún gengur algerlega fram hjá
aðalatriðum greinar minnar: versl-
unarástandinu, f járkreppunni, hin-
um ýmsu verslunarstefnum, bjarg-
ráðum úr ógöngunum o. s. frv.
— Þó segir höf. að það „sje full
þörf fyrir samvinnumenn að at-
huga afleiðingar staðhæfinga* ‘
minna, líklega þeirra, er hann
sjálfur treystir sjer ekki að gera
„athugasemd“ við. — Hann játar
að „ekki sje unt að svara öðru,
en taka hvert atriði fyrir sig‘ ‘,
og bætir svo við: „Annars bera
kenningar höf. (G. G.) með sjer
sinn eiginn dóm, ef þær eru athug-
aðar hver fyrir sig“. Úr því fara
allar „Athugasemdir" hans að
verða þýðingarlitlar, nema til þess
að útskýra fyrir skilningslitlum
lesendum Tímans hvernig beri að
skilja það, sem í grein minni
stendur svo dómurihn verði rjett-
látur. En til þess var „J. J.“ illa
trúandi, enda ganga allar hans
19 „Athugasemdir" í þá átt að
afbaka og hártoga þýðingarlítil
aukaatriði og samlíkingar, er
hann reitir úr samhengi hjer og
hvar úr greininni. Frá Tímans
sjónarmiði geta þetta máske heitið
athugasemdir, en mjer er ráðgáta,
því J. J. lætur greinina heita
tveimur nöfnum, nema það eigi
að tákna hágöfgi hennar; því þar
eru engar „ástæður“ — 'hvorki
gefnar nje hraktar.
Þótt það spilli tíma mínum, að
elta ólar við „J. J.“ og „athuga-
semdir“ hans vil jeg þó gera það í
þetta sinn, til þess að sanna það
sem jeg hefi sagt og sýna ridd-
arahátt hans, sem vafalaust hef-
ur sínar „afleiðingar" fyrir kom-
andi ár.
Fyrstu ath. gerir J. J. út af því,
að jeg nefndi ekki hverjir muni
hafa valdið „núverandi eymd“ og
kallar hann það slæma gleymsku.
Jeg gerði iað vísu nokkra grein
fyrir skoðun minni í því efni,
en auljsjáanlega ekki á þann
hátt að J. J. gæti við unað. Hann
vill kenna þar um fyrst og fremst
„miljónaeyðsla fiskhringsins, síld-
arspekúlantanna 1919—1920“. —
*) þessi „J. J.“ virðist vera and-
legt afkvæmi Jónasar frá Hriflu, en
íöðurbetrungur að því levfi, að hann
Það er rjett að flestir þeir, sem
framleiddu og versluðu með þess-
ar vörur, töpuðu miklu fje vegma
verðfallsins, en þess ber að gæta,
að minstur hluti þess fjár tapað-
ist út úr landinu. Það tapaðist
mest sem vinnulaun greidd lands-
mönnum og ýmiskonar gjöld til
ríkisins. — Skaðinn lenti á út-
gerðarmönnum og kaupmönnum,
sem J. J. hefur aldrei vorkent,
og aldrei fyr harmað, að f je gengi
úr þeirra vasa til verkamanna og
almennra þarfa. En hjer álítur
þetta göfugmenni að ofan á þeirra
eigið tjóm beriaðsakaþáumaðhafa
bakað þjóðinni ,núverandi eymd‘.
Samkvæmt verslunarviti og kenn-
ingum J. J. á hver >að versla með
sína eigin framleiðslu þar til hún
er komin í hendur neytandans.
Hefði nú farið betur á því að alt
tapið, er stafaði af verðfallinu
hefði lent á vinnulýð landsins ?
Eða ætlast J. J. til þess, að eng-
ar framkvæmdir verði í landinu
á komandi árum, aðrar en þær,
sem fyrirsjáanl^ga gefa af sjer
ágóða? Hvað má segja um Samb.-
verslumina ? Yerslunarólagið og
neyðarástandið var hvorki þorsk-
nje síldarútgerðarmönnum öðrum
fremur að kenna, heldur þeim,
sem „spekúlera“ í mannaveiðum,
þeim sem á seinni árum hafa lagt
fram kráfta sína til þess að út-
breiða róg og rangar hugmyndir
og sá illgresi í ísl. þjóðarlíf; og
voma jeg, að J. J. afsáki þótt jeg
„gleymi" aftur að nefna nöfnin.
Aðra ath. reynir J. J. að gera
útaf ummælum mínum um að-
gerðir annara þjóða til varnar
fjárhagsvandræðum. Hún hljóðar
svo:
„Samkvæmt ummælum höf.
um sammötuneyti og hlý hús
handa fátæklingum, virðist hann
hallast allmikið að sameignar-
stefnunni. Hins vegar hefur
óvíða orðið vart við aðgerðir í
þessa átt frá hálfu Morgunblaðs-
manna. En eftir síðari lið grein-
arinnar mætti gera ráð fyrir
að höf. samþykti hjer á landi
háa tolla á aðflutta vöru, sem
heftu innflutning, jafnvel þó að
kaupmenn hefðu þá lakarj at-
vinnu' ‘.
1 fyrsta lagi tilgreindi jeg fyr-
iikomulag hjá öðrum þjóðum, án
þess að láta í ljósi eigin skoðun.
í öðru lagi má benda mannvinin-
um á það, að mannúð ræður meiru
en etjórnmálaskoðun um það
hvort nauðstaddir menn eru mett-
aðir og hýstir.
í þriðja lagi hefur höf. ekki
ástæðu til að gefa í skyn iað mann-
úð og hjálpsemi þeirra manna,
er að Morgunblaðinu standa, sje
minni en annana. manna t. d. að-
standenda Tímans eða jafnvel
hans sjálfs.
í fjórða lagi ljet jeg ekkert
álit í ljósi um aðflutningstolla,
og því síður hvort þeir hefðu áhrif
á atvinnu kaupmanna. En það
dylst ekki að höfundui ætlast til
nð- eigin hr.gsmn'iur ráði skoðun-
flestir muni telja það ókost á
þingmannaefnum.
Annars minnist jeg ekki nð Lafa
sjeð fátæklegri athugasemdir eft-
ir óheimskan mann, enda hefur
höf. sjeð nektina, því h>ann lofar
meiru um þetta síðar.
Þriðju ath. gerir J. J. við það,
að jeg getþessiaðaðrarþjóðir reyni
að draga úr kreppunni meðal ann-
ars með því að styðja vinnuveit-
endur til að framleiða sem mest
og haganlegast. Er sú athugasemd
á þessa leið:
„Atvinnurekendur eiga þannig
að þiggja hjálp frá þjóðfjel
aginu. Þeir eru þá ekki sjálf-
um sjer nógir. Ríkisvaldið er
beðið um aðstoð sína. Skyldi
höf. hiafa athugað hvaða afleið-
ingar slík uppgjöf hefir á að-
stöðu þeirra, sem hrópa hæst á
frjálsa samkepni, þegar vel
gengur, en biðja þjóðfjelagið
um auka vernd jafnskjótt og
móti blæs“.
Þó jeg í þessu sambandi að-
eins talaði um framkvæmdir ann-
ara þjóða á þessu sviði, er það
vitanlegt að hjer á landi er einnig
ýmislegt gert af hálfu þess opin-
beria til að styðja atvinnurek-
endur og framleiðendur bæði með
beinum fjárframlögum, samgöngu-
bótum, mentun o. ifl. og kemur
mjer mjög á óvart að J. J. skuli
gera athugasemd við það; hann
sem í öðru orðinu þykist vera
talsmiaður bænda, — fjölmenn-
ustu atvinnustjettar landsins. Hjer
finat honum það ganga goðgá
næst, að þeir þiggi stuðning eða
vemd af þjóðfjelaghm og álítur
að hver eigi að vera sjálfum sjer
nógur. Engin samvinna? Það væri
gullvægt ef höf. breytti sjálfur
eftir þessu og sletti sjer ekki
fram í annara manna mál og at-
hafnir, — en þess er víst engin
von. En því talar hann hjer þvert
á móti betri vitund? Hann veit
að enginn er sjálfum sjer nógur,
því er verkaskifting og þjóðfje-
lagsskipun niáuðsynleg. Þjóðfje-
lögin sjá sjer hag í því að styðja og
glæða þá atvinnuvegi sína, sem
þjóðf jelagsheildinni era gagn-
legastir, þó þannig að hvorki skerð
ist framsóknarviðleitni nje „frjáls
samkepni' ‘ einstaklinganna. Sem
dæmi má benda á Búnaðarf jelagið.
Það nýtur mikils fjárstyrks af
ríkissjóði, sem enginn átelur
(nema máske J. J.?). Því fje er
varið til ýmsra þarfa bændastjett-
arinnar, meðal annars til verð-
launa þeim sem fram úr skarar í
búnaðarsamkepninni. Það er ekk-
ert óeðlilegt þótt stjettimar þurfi
meiri vernd og stuðning frá þjóð-
fjelaginu „þegar á móti blæs“, en
því miður eru þá ríkishirslumar
venjulega tómar eða sandi orpnar
frá sólskinstímanum og veit J. J.
máske hver best hefur þirlað
sandinum síðan hann lenti á „gras-
eynni1 í sandhafi ísl. skulda“
(sbr. Fjármál landsins í 22. tbl.
Tímans).
• Fjórða áth. ,er áremtilegnst. -
á að í ólduróti því, sem heims-
styrjöldin hefir vakið, dafni sund
uriyndi og stjettarígur eins og
þang og þari, og að nýjum lífs-
skoðunum skyti upp, sem næðu
því betri rótum sem þjóðimar
kæmust í meiri ógöngur.
Þarna hefir J. J. fundist vefa
til sín talað, og neitar því af
miklum fjálgleik, að öldurót sje
nauðsynlegt fyrir vöxt þangs O'g
þara. Einnig mótmælir hann þvl
kröftuglega, að það hafi gróðrar-
skilyrði í úthöfum — hvoriri ofan
á sjó nje niðri á botni. Að vísu
gaf jeg aðeins í skyn, að þang Og
þarj hefði tilveruskilyrði í öldu-
róti, eins og vitanlegt er, án þess
jeg nefndi að öldurót eða sjávar-
dýpi væri nauðsynlegt þeim plönt
um. En það lítur út fyrir að J. J.
sje áhugamál að sýna þjóðinni
sjerþekkingu sína í þessum efn-
um og tilhneigingu til að skríða
á mararbotni, þegar honum ber
sem manni að mæta rökföstum
skoðunum, er kasta ljósi á myrkra-
verk hans. Mun vinum bans
þykja það illa farið, að hetjan!
noti sitt dýrmæta púður á þöng-
ulhausa á mararbotni, þegar til
frægðar er að vinna á yfirborðinu.
Honum hefir ekkert þótt athuga-
vert, að jeg siagði meðal annars:
„Einstaklings- og eignarrjetturinn
er fyrir borð borinn, en ábyrgð.ar-
lausum orðhákum hossað í örxd-
vegi‘ ‘ .... „er þessi hringmyrid-
un (c: sambandið) til mikils tjófis
fyrir hana (c: verslunarstjettina).
og alt 'þjóðfjelagið“ .... „Bygg-''
ing samvinnuverslunarinnar ér
meingölluð að ýmsu leyti‘ ‘ ....
....„Engirn þjóð er efnalega
sjálfstæð án eigin verslunarstjett-
ar“ .... o. fl. sem jeg hjelt að
kæmi í bága við hans margþvældu
samvrnnukenningar.
Ef höf. skýtur aftur upp, vona
jeg að hann fáist til að rökræða
við mig um verslunarástandið og
fyrirkomulag þess, en láti þang
og þara hlutlaust á meðan.
Þá álítur J. J. að nýju lífsskoð-
anirnar, sem fram hafa komið í
seinni tíð, muni vera skrítnar, úr
því þær þrífist þegar þjóðimar
komast í sem mestar ógöngur.
Máske er hann hneigður að kenn-
ingum Bolsjevíka, vegna þess hve
skrítnar þær era?
Fimtu ath. gerir hann eftir að
hafa rangfært það sem jeg sagði.
Hann vill láta mig hafa sagt, að
ríkin knýji menn nú með valdj til
að vinna og spara, og út af því
spinnur hann:-
„Höf segir að hjá mentaðri
. og sjálfstæðari þjóðum knýl
ríkisvaldið menn nú til að vinná
og spara, eins og það hafi fyr
knúið menn til landvama með-
an stríðið stóð“
Og því finst honum rjettmætt að
lobað yrði hjá 3—400 kaupm. í
Reykjavík! (svo margir munu
ekki vera til) ef þingi og stjóm
sýndist svo.
En jeg sagði í grein minni „að
IriS ’"ontriðri og sjSlfstæðnri. þjóð-
tluanuiu jyndum ‘ við verða sam- sjer engan