Lögrétta - 24.06.1922, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
segir sjálfur frá, því að hann
varði til þess launnm sínum, sem
kennari Kennaraskólanis, þó að
hann kendi alls ekkert og tæki því
launin fyrir ekki neitt. Jónas
hefur hvað eftir annað fjargviðr-
ast yfir því, að menn taki borg-
un fyrir störf sín, en honum dettur
ekki í hug að finna að því, þó
að hann taki sjálfur laun og dýr-
tíðaruppbót fyrir starf sem hann
hefur alls ekki unnið.
9. „Tíminn“ er beðinn að gera
svo vel, og fræðia lesendur sína
um það, að það er í almæli, að
stjórnin hafi ákveðið að náða
Ólaf Friðriksson Möller, en þori
ekki lað láta það berast út fyrir
kosningarnar, til þess að spilla
ekki fyrir Hriflulistanum.
Lanðsverslunin og
sjávarútvegurinn.
Tíminn hefur nokkrum sinnum,
fyrir munn Jónasar frá Hriflu
o. fl. mjnst á mig og Fiskifjelag
íslands, síðan jeg tók þar við
forsetastörfum á s. 1. vetri.
Blaðið er aðalmálgagn Fram-
sóknarflokksins og ritstjóri þess
fulltrúi B-listans, sem hefur Jónas
fyrir efsta mann. Magnús Krist-
jánsson, forstjóri Landsverslunar,
er einn af leiðandi mönnum flokks
ins, samkvæmt frásögn Tímans.
Jeg geri því ráð fyrir, að sú
stefna í landsm., sem þessir aðilar
halda fram í blaðinu, sje stefna
Framsóknarflokksins.
Það hefur nú lengi verið op-
inbert leyndarmál, að rekstur
Landsverslunar er flokksmál
Framsóknarflokksins; en að stein-
olíusala Landsverslunar væri sjer-
stakt flokksmál, hefur ekki verið
sannanlegt fyr en Jónas gerði
það augljóst með greinum þeim,
sem hann hefur ritað í síðustu blöð
Tímans með yfirskriftinni: jFram-
sóknarflokkurinn og Fiskifjeiagið'
Menn hafa ekki vel getað áttað
sig á, hvemig á því stendur, að
leijðtogar Framsóknarflokksins
skuli láta steinolíuverslunina sjer-
staklega til sín taka. Þeir skoða
sig eins og kunnugt er fyrst og
fremst fulltrúa bænda og sam-
vinnumanna; en bændurnir hafa
enga verulega þörf fyrir stein-
o>líu til sinnar framleiðslu. Aftur
á móti hafa útgerðarmenn og
kaupmenn mjög mikla þörf fyrir
steinolíu. Sjerstaklega eru það þó
eigendur mótorbátaútvegsins sem
ríður á að fá olíu svo ódýra og
með sem bestum og hagfeldustu
kjörum sem frekast er unt. En
það eru einkum þeir, sem síst
vilja að Landsverslunin skifti sjer
af olíuversluninni, eftir þá reynslu
sem fengist hefur á árinu 1921.
Menn hefðu getað skilið það,
að Framsóknarflokkurinn hefði
lagt áherslu á, að Landsverslun
hefði haft með höndum sölu á
.1 arðyrkjuverkfærum, tilbúnum á-
burði, útlendu kjamfóðri og öðr-
um nauðsynjum, sem sjerstaklega
þarf með til framleiðslu búnaðar-
ins, ef þeir hefðu trú á gagnsemi
Landsverslunar; og sennilega
hefðu kaupmenn og útgerðarmenn
látið þá vöruverslun Landsversl-
unar afskiftalausa. En leiðtogar
Framsóknarflokksms nefna það
ekki á nafn að fela Landsv. út-
vegun á þeim vörum sem bænd-
umir þarfnast helst til sinnar
framleiðslu.
Aftur á móti virðist það mjög
mikið áhugamál flokksins að
Landsverslun versli með vörur,
sem til framleiðslu sjávarfanga
heyrir, svo sem kol og olíu. Ó-
neitanlega virðist þetta dálítið
undarlegt og ekki laust við að
si.mir útgerðarmennirnir sjeu
farnir að hugsa dálítið um hvern-
ig á þessari umhyggju Fram-
sóknarflokksins fyrir sjávarútveg-
inum stendur.
1 eftirfarandi greinum verður
minst á hitt og þetta í sambandi
við Landsverslun, Framsóknar-
flokkinn o g sjávarútveginn, í
von um að menn fari betur að
átta sig á, hvemig þessari um-
hyggju er varið.
Þegar fyrirsjáanlegt var, að
Landsverslun mundi bíða fjárhags-
legan skaða á kola- og saltversl-
un þeirri, er hún var látin reka
á ófriðarárunum, voru samin lög
um það, að þann skaða skyldu
landsmenn greiða með sjerstök-
um tolli á þessar tvær vöruteg-
undir. Kolatollurinn var lögbðinn
i 10 kr. á hverja smálest og salt-
i tollurinn 8 kr. Landsverslun er
i nú fyrir nokkru hætt að selja
j salt, og skaðann sem af þeirri
( verslun varð, hafa nú útgerðarm.
! greitt að fullu og var þá salt-
| tollurinn afnuminn. Landsverslun
heldur ennþá áfram að selja kol
og menn halda ennþá áfram að
I borga kolatollinn; reyndar var
I hann lækkaður seinni hluta árs-
! ins 1921, þar sem fyrirsjáanlegt
j þótti að skaði á kolasölu Lands-
j verslunar eftir þann tíma mundi
ekki verða svo mikill að 5 kr.
tollurinn mundi ekki nægja.
Menn búast því við að kolatoliur-
inn verði afnuminn um líkt leyti
og Landsverslun hættir að selja
kolin, því ætlast er til að menn
greiði ekki þenna sjerstaka toll
eftir að skaði Landsverslunar á
kolasölunni er greiddur að fullu.
Þessar tvær vörutegundir, kol
og salt, eru svo að segja ein-
göngu notaðar ,af útgerðarmönn-
nm til fiskiframleiðslunnar; út-
gerðarmenn hafa sætt sig við að
greiða þessa sjerstöku tolla, þar
sem það er gert samkvæmt lö^um.
Aftur á móti vilja þeir ekki sætta
sig við það, að lagðir sjeu að
óþörfu sjerstakir skattar á þeirra
atvinnugrein af stofnun eins og
Landsverslunin er, án sjerstakrar
lagaheimildar, en að slíkt hafi
átt sjer stað með olíusölu Lands-
verslunar skal nú sýnt fram á
með rökum.
Samkvæmt reikningi Landsversl
unar, sem prentaður er í A-deild
alþingistíðindanna árið 1921, þing-
skjal nr. 435, bls. 1070—71, stendur
að Landsverslun skuldi krónur
6880162,50, 31. des. 1920. Það er
sú peningaupphæð sem Lands-
verslun hefur yfir að ráða af fje
landsmanna. Af þessari upphæð
skúldaði verslxmin ríkissjóðnum
beinlínis kr. 2941754,01.
Landsverslunin fjekk leyfi til
þess að ráða yfir þessum miljón-
um ,af fje landsmanna til vöru-
kaupa. Hún gat ráðið eða rjeði
yfir flutningaskipum landsins til
þess að flytja vörumar á til
landsins og meðfram ströndum
þess.Engin skortur var á nokkurri
nauðsynjavöru hingað til landsins
árið 1921, nema steinoliu. Menn
töldu því sjálfsagt að Landsversl-
unin mundi leggja aðaláhersluna
á að birgja mótorbátaútveginn að
góðri og ódýrri steinolíu, þar sem
það var eina nauðsynjavöruteg-
undin sem nokkur hörgull var á
að fá flutta til landsins. En hvað
skeður ? Þegar vertíðin á Norður-
landi stendur sem ihæðst, hefir
Landsverslun enga olíu að selja,
hún var ekki til; það leit út fyrir
að landsversun hefði gleymt mó-
torbátaútveginum á Norðurlandi,
gleymt að útvegurinn á Norður-
landi þyrfti að nota olíu. Fyrir
skeytingarleysi á því, að gegna
þeirri sjálfsögðu skyldu, sem á
henni hvíldi í þessum efnum, hefði
allur fiskiflotinn á Norðurlandi,
sem olíu notar, orðið að hætta
veiðum þegar vertíðin stóð sem
hæðst, hefði ekki annara notið við
en Landsversl. Það var að eins
fyrir sjerstakan dugnað og skjót-
ar framkvæmdir nokkurra kaup-
manna og útgerðarmanna, sem því
var afstýrt að fiskiflotinn yrði
að hætta í bili. Þeir kaupmenn og
útgerðarmenn, sem það gerðu,
höfðu engar miljónir af almanna-
fje yfir að ráða. Þeir nutu ekki
einu sinni aðstoðar landsstjómar-
innar eða bankanna með yfir-
færslu á gjaldeyri til þeirra olíu-
kaupa, hvað þá annað. Þegar
Landsverslunin með fullar hendur
af fje landsmanna brást, tóku þess-
ir menn við, mennimir sem blöð
Framsóknarflokksins eru altaf að
ófrægja og ofsækja.
Árið 1921 flutti Landsverslun
inn um 15000 föt af steinolíu.
Samkvæmt efnareikningi Lands-
verslunar, sem prentaður er í
nefndaráliti meiri hluta samvinnu
nefndar síðasta þings, er verð-
mæti óseldrar steinolíu um síð-
ustu áramót talið kr. 306439,81.
Sje gert ráð fyrir að Landsversl-
un reikni steinolíuna með svip-
nðu verði um áramót eins og
forstjóri Landsverslunar segir í
118 tbl. Mrgbl., að hún hafi kost-
að í fyrra sumar, eða um 71 kr.
fatið, miðað við 150 kg., hafa þá
átt að vera rúmlega 4300 tunnur
óseldar um áramótin. Landsversl-
un hefir þá selt um 10700 tunnur
á árinu. Á þessum 10700 tunnum
hefir hún grætt rúmar 140 þús.
krónur samkvæmt rekstursreikn-
ingi þeim yfir Landsverslun, sem
prentaður er í áliti meiri hluta
samvinnunefndar síðastn þings;
en 140 þúsund króna gróði á
þeim 10700 tunnuin. sem Lands-
verslun samkvæmt framansögðu
seldi á árinu, er sama og 13 kr.
skattur á hverja tunnu, sem
Landsverslun hefir talið sjer leyfi
legt að legga á sjávarútvegs-
menn eftir eigin geðþótta og án
sjerstakrar lagaheimildar. Þegar
það er nú athugað, að steinolían
var einasta nauðsynjavörutegund-
in, sem þörf var á að Landsversl-
un flytti hingað til landsins á ár-
inu 1921 og steinolían er vara,
sem notuð er til vjelbátaútgerð-
ar, er stimda þorsk- og síldveið-
iar, sem gefa ríkissjóðnum mestar
tekjur af öllum útfluttum vör-
um landsmanna, þá hefðu hag-
sýnir forstjórar Landsverslunar
látið gengishagnaðinn, sem Lands-
verslun fjekk fyrir aðstoð stjórn-
arvaldanna með peningagreiðslur
í útlöndum, lenda eingöngu á
st einolíukölunni; það var í alla
staði eðlilegt og forsvaranlegt; en
gengishagnaðurinn nam samkvæmt
reikningum Landsverslunar, sem
þingið 1922 fjekk til athugunar,
kr. 348225,19. Ef þessi gengishagn-
aður hefði verið látinn koma olíu-
versl. að notum, eins og eðlilegast
hefði verið, og einnig gróði sá
sem tilfærður er að Landsverslun
hafi beinlínis haft af olíuverslun-
inni 1921, .eða kr. 140229,19, þá
hefði Landsverslun getað selt
bverja tunnu af olíu 38 kr. minna
að meðaltali en hún gerði og samt
haft álitlegan varasjóð, varasjóð
sem var hærri en allur reksturs-
hagnaður Landsverslunar varð á
rúmlega átta miljón króna vetsl-
unar umsetningunni á árinu 1921.
Hefði landsverslun sjeð um að
birgja landsmenn að steinolíu,
svo enginn hörgull hefði á henni
verið, og hefði hún látið mótor-
bátaútveginn njóta gengishagnað-
arins, sem áður er á vikið, og þar
með selt olíuna um 3$ kr. lægra
verði en hún gerði og samt haft
varasjóð að upphæð rúm 85 þús.
kr. þá hefði Landsverslun gert
mönnum dálítið gagn og ríkis-
sjóðnum einnig, þá hefði hún haft
tilverurjett og þá hefði engin am-
ast við henni. En ekkert af þessu
geirði Landsverslun.
( Sá gróði sem tilfærður er að
Landsverslun hafi haft á steinolíu
versluninni árið 1921, er talin rúm
140 þús. kr.; þessir peningar eru
að sjálfsögðu eign útgerðarmanna,
sem fengið hafa steinolíu hjá
Landsverslun á árinu og verður
krafist endurgreiðslu á þeim síð-
ar- En samkvæmt áðurnefndum
reikningi Landsverslunar er rekst-
ursgróði hennar á allri miljóna-
umsetningunni 1921 aðeins rúm 73
þús. kr., þrátt fyrir allar ívilmanir
með yfirfærslu peninga o. fl. og
verður af því agljóst, að næstum
helmingur af hinum tilgreinda
gróða á olíusölunni er farinn í
annað. Þó nú Landsverslunarreikn
ingurinn sýni aðeins rúmlega 140
þús. kr. gróða á þessari vöruteg-
und árið sem leið, þá er hann svo
lítið sönnunargagn að menn vita
ekki hverju. þar er að trúa. Keikn-
ingurinn er sem sje þannig úr garði
gerður að hann hlýtur að vekja
óhug allra hugsandi manna, sjer-
staklega ef jafnframt er tekið til
athugunar skrif forstjóra Lands-
verslunar og annara Framsóknar-
flokksmanna um steinolíuverslun-
ina í sambandi við hann.
Hver trúir því t. d. að forstjóri
L ands v e rslun ar (hafi haft kr.
848046,65 liggjandi uppi í Sam-
bandshúsi að kvöldi hins 31. des.
1921, eins og reikningurinn gefur
til kynna? Því trúir enginn mað-
ur. Sjálfir þingmennirnir trúa því
ekki, og þeir fara ekki í neina
launkofa með það, að þeir trúi því
ekki. í áliti meiri hluta samvinnu-
nefndar stendur um þetta atriði:
„Peningar í sjóði 848 þúsund kr.,
ei í raun rjettri að mestu úti-
standandi skuldir við áramót, en
með því að halda bókum verslun-
arinnar opnum fram í marsmánuð
á yfirstandandi ári, hefir tekist
að ná fúlgu þessari inn undir
reikningsskil ársins 1921“.
Menn geta ekki látið vera að
spyrja: Eru engin takmörk fyrir
því, hvað þessari stofnun, sem
kallast Landsversun, er leyfilegt
að gera og hvað ekkií Ef hún má
Ihalda b'ókum sínum opnum frfem í
marsmánuð, er þá nokkuð því til
fyrirstöðu að hún geti haldið þeim
opnum fram í apríl eða maí, eða
jafnvel eins lengi og forráðamönn-
um hennar sýnist?
Það er máske þess háttar bók-
færsla, sem Tíminn óskaði eftir að
komið yrði á, þegar hann skrifaði
mest um tvöföldu bókfærsluna við
Iiandsverslun hjer uin árið. Menn
vita ekkert um þess háttar hluti.
Almenningur veit ekkert hvort
Landsverslun starfar eftir nokkr-
um fyrirskipunum eða reglum,
nema þeim sem hún kann að setja
sjer sjálf í það og það skiptið.
Menn eru famir að sannfærast
betur og betur um það að „Lands-
verslun er orðin að ríkj í ríkinu,
sem sjálft þingið ræður ekk-i við“
eins og einn þingmaðurinn komst
svo skarpviturlega að orði á síð-
asta þingi.
Reykjavík 18. júní 1922.
Jón E. Bergsveinsson.
------o-----
Erl. simfregmr
Khöfn 19. júní.
Loftskeyti kringum jörðina.
Símað- er frá New-Ýork, að hug-
vitsmanninum Marconi hafi tekist
að senda loftskeyti alla leið kring-
um hnöttinn.
Nýr forsætisráðherra í Japan.
Kato aðmíráll, sem undanfarið
hefur verið flotamálaráðherra
Japana hefur tekið við forsætis-
ráðherrastörfum í ráðuneytinu.
Setuliðið fer heim.
Símað er frá Berlín, að í gær
hafi setulið Bandamanna byrjað
að verða á burt úr Efri-Slesíu.
Það sem eftir var af liði Ame-
ríkumanna í Rínarlöndunum hef-
ur nú verið kvatt heim. En í
stað þess hefur verið sett franskt
setulið og vekur þetta hina
mestu furðu.
Kínverska borgarastyrjöldin.
Reuters frjettastofa flytur þá
fregn frá Peking, að stjórnin í
Norður Kína (Pekingstjórnin)
hafi lýst yfir því, að hervalds-
stjóm Sun Yat Sen, sem síðan
1917 hefur ráðið yfir Suður-Kína
og haft bækistöð sína í Kanton,
sje upphafin, og að Kanton lúti
framvegis Peking-stjóminni. Her-
lið Kanton stjómarinnar hefur
verið gersigrað og því tvístrað í
allar áttir- Sun Yat Sen er flúinn.
Khöfn 20. júní.
Samkomulag um fjármál Evrópu.
Símað er frá London, að sam-
komulag hafi tekist milli Lloyd
George og Poincaré um fyrirkomu
lagið á alþjóðaláninu, eftirgjöf
herlána og stefnu Frakka og
Breta á ráðstefnunni í Haag. Að
þessu fengnu hafa Frakkar fall-
ist á að taka einnig þátt í ráð-
stefnunni.
Irsku kosningarnar marklausar
Blaðið „Daily Telegraph“ legg-
ur áherslu á, að kosningamar
sem fram fóru 15. þ. m. til írska
grundvallarlagaþingsins, hafi orð-
ið markleysa ein, því að eigi hafi
greitt atkvæði nema þriðji hver
kjósandi í hæsba lagi, og fólkinu
bægt frá kosningunum með hót-
unum um ofbeldi.
--------•--------
Fulltrúar Dana
á ráðstefnunni í Haag, sem nú
er komin saman em danski sendi-
herrann í París, H. A. Bernhoft
kammerherra, sem er formaður
sendinefndarinnar, en varamaðuv
er Axel Nörregaard, sendiherrá
Dana í Haag. P. O. A. Andresen
ríkisskuldastjóri (vaxamaður hans
er Eigil Leth) og skrifstofustjóri
í utanríkisráðuneytinu W. Borg-
bjerg era sjerfróðir ráðunautar £
fundinum, af Dana hálfu.