Lögrétta - 26.08.1922, Side 3

LÖGRJETTA
3
listasafn hins ágæta íslenska
myndhöggvara Einars Jónssonar.
Þykir okkur helmingi meira til
listaverka hans koma, eftir að viö
höfum sjeð landið og alt hið
mikilfenglega í íslenskri náttúru,
sem hlýtur að hafa fýlt listamanns-
sál hans guðmóði.
Oft höfum við verið að liugsa
vyn, hvort allir menn í þessu landi
sem að eins á 1000 ára gamla
menningu —; en ekki valdboðs-
menningu — væru listamenn. Við
liöfum hitt svo mörg tónskáld,
skáld, málara, söngvara, orgel-
og pianoleikara með ágætum hæfi-
lcikum, að okkur ihefir verið ó-
blandin ánægja að því. Og hóg-
værö þeirra og yfirlætisleysi í
allri framgöngu hefir hrifið okk-
ur og má teljast 'mikils virði ekki
síst á þessari öld, uppskafnings-
háttarins.
Okkur var vitanlega söknuður
að því, að sjá ekki hjer í landi
sem annarstaðar forn mannvirki.
Þó höfum við sjeð nokkrar gaml-
ar kirkjur og bóndabæi, sem hafa
sagt okkur hætti úr sögu liðins
tíma. Og við höfum sjeð margt
mjög eftirtektarvert af gömlurn
munum, t. d. á Þingvöllum og
Hólum í Hjaltadal og vænt þótti
okkur að sjá haug Egils Skalla-
grímssonar við Borgarnes og
Snorralaug í Reykholti. Jeg vona
að ganda kirkjan á Víðimýri,
sem alveg er einstök í sinni röð,
verði keypt af landinu og haldiö
við sem minnismerki, fyrir óborn-
ar’ kynslóðir.
Við höfðum gaman af því, að
koma á forngripasafnið hjer og
liitta hinn margfróða. forstjóra
þess, Matthías ÞórSarson.
— Eruð þjer á förum hjeðan?
— Nei við dyeljum hjer til
mánaðarloka og búumst við að
eiga ánægjulega daga það sem
eftir er viðstööunnar hjer á gamla
íslandi.
En þegar við förum, þá erum
við þó ekki farin fyrir fult og-
alt. Við höfum í hyggju að koma
hingað aftur næsta Wmar og
ferðast þá inn í óbygðir, einkan-
lega um svæðið milli Langjökuls
og alt austur að Vatnajökli.
Við erum þakklát hverjum
þeim manni, sem við höfum hitt
og hefir sýnt okkur gestrisnj og
alúð. Og vænt þótt okkur um að
sjá, hve íslendingar eru miklir
föðurlandsvinir. Jafnvel á miust-
•
bæjunum sjáum við myndir af
bestu sonum þjóðarinnar. — —
— Jeg reyni að gera alt sem
jeg get til þess að verða íslandi
að liði, í hverju tilliti sem er og
að endingu endurtek jeg orðin,
sem jeg sagði í byrjun þessa
raáls: Jog trúi óbifanlega á fram-
tíð Islands.
Eigi aðeins fiskveiðarnar og
landbúnaðurinn, heldur einnig
námugröftur gæti orðið til þess
að efla veg Island/ í framtíðinni
og jeg «r sannfærður um, að þeg-
ar tímar líða fram verða margar
litlu hafnirnár hjerna stórar og
nuka hag þessarar góðu eyju.
■o-
Maðurinn er með ósköpum fædd-
ur. Misvitur er Jónas. Rjettara
mundi þó vera að segja, að óvitur
væri Jónas. Eftir langa og virð-
ingarverða þögn byrjar hann enn
á ýfingum við mig (Tíminn 19.
ágúst sl.), en fer þar jafnfjarri
því, sem upphaflega var um deilt
og áður. Þetta verður ekki skilið
nema á eina lund. Manninum er
meðsköpuð löngunin til hnútu-
kastsins, og er auðsjeð, að hann
fær ekki lengur við hana ráðið.
En þeir, sem þannig eru van-
gerðir frá náttúrunnar hendi,
verða að þola, að þær hnútur,
sem þeir kasta sjeu gripnar á
lofti og sendar aftur eða aðrar
sviplíkar. Menn sá eftir eðli sínu
og innræti og uppskeran fer eftir
því. Jónas hefir nú um langa
hríð látið „hnútur fljúga um
borð“ og stundum beint þeim að
saklausum mönnum. Ekki ætti
honum því að bregöa undarlega
við, þó að honum hryti hnúta
stöku sinnum.
Fræðslan endurgoldin. Jeg sleppi
í þetta sinn að mótmæla ýmsum
vitleysum í grein Jónasar. Það
bíður betri tíma. En í stað þess
vildi jeg gera honum sömu skil
og hann mjer. Hann hefir nú síð-
ast tekið að sjer að fræða lesendur
Tímans um það, hvað eigendur
Mrgbl. segðu um mig og störf
mín við blaðið. Jeg get ekki end-
urgoldið þetta með öðru en því,
að fræða lesendur Mrgbl. um það,
hvað eigendur Tímans segja um
Jónas og störf hans við kaupfje-
lagablaðið. Jeg geri ekki annað
en grípa hnútuna á lofti og senda
hana aftur. Og ræður Jónas hvern
ig hann bregst við henni.
Sambandsfundurinn. Á aöal-
fundi Sambandsins hjer í vetur
urðu svo sem að líkindum lætur
r.iklar og margvíslegar umræður
um kaupfjelögin og blað þeirra,
Tímann. Á Jónas var og minst, og
það mjög skilmerkilega. Það var
vitanlega kaupfjelagsmaður, sem
það gerði og því einn eigandi
Tímans. Er ekki hægt að segja,
að mikið álit eða frábær þökk
komi fram í þeim ummælum um
Jónas. Aðalatriðin úr ræðu þessa
manns, eða þau sem snertu starf
Jónasar fara hjer á eftir, eins og
þau eru sögð manna á milli.
Varðhundurinn. Ræðumaður
kvað það hafa verið sið bænda
meðan tún voru ógirt að hafa
hunda til þess að verja þau. Nú
væru tún víðast ’orðin svo vel
girt, að þessir varðhundar væru
orðnir óþarfir. Fyrir hefði það kom
ið, að slíkir hundar hefðu gerst
svo grimmir, að það hefði orðið
að setja þá í hlekki. Og stundum
hefðu þeir jafnvel orðið svo trylt-
ii, að þeir hefðu lagst á hús-
bændur sína. En þá hefði ekki
verið annars kostur en skella úr
þeim tennurnar með naglbít eða
þá í öðru lagi að „slá þá af“.
Þess má geta, af því það skýrir
málið enn betur, að þessi sami
maSur kom að síðustu fram með
þá tillögu að hætt væri að gefa
„Tímann' ‘ út.
Menn skilja sjálfsagt, að hjer
er átt við árásir „Tímans“ (Jón-
asar) á Pjetur heitinn Jónsson at-
vinnumálaráðherra, sem vitanlega
var einn eigandi „Tímans“. —
Jónas er hjer sjerkendur af ein-
um eiganda blaðsins sem óþarfur
varðhundur. Og ekki nóg með
það. Það er ennfremur gefið í
skyn, að þessi varðhundur sje tek-
inn að gerast svo grimmur, að
hann sje farinn að leggjast á
eiganda sinn eða húsbónda. Á
tvær leiðir bendir ræðumaður ti
þess að gera hann óskaðlegan —
annaðhvort að tannskella hann
með naglbít eða slá hann hrein-
lega af. Þannig hljóöar yfirlýs-
ing þessa eigenda „Tímans” um
starf Jónasar. ,
Nánari lýsing. Aðra hnútu send-
ir Jónas, sem jeg verð að fara
nokkrum orðum um. Hann gerir
tilraun til að einkenna skáldskap
minn og aðra liæfileika mína.
Það sem hann segir um skáld-
skapinn er ekkert annað en tugga
út úr öðrum, sem hann gleypir
athugunar- og rannsóknarlauSt, Sú
fræðsla, sem hann veitir um mig
að öðru leyti, er jafn villandi.
En fyrir þessar tilraunir hans til
lýsingar á mjer verður hann vita-
skuld að fá aðra á sjer. Og vill
svo vel til, að sú lýsing er fyrir
hendi og hefir lengi verið, þó
hún hafi ekki veriö birt vegna
þess, að Jónas baðst friðar og
griða. En nú hefir liann brotið
a.f sjer þau grið.
Auknefnin. í fari Jónasar hefir
ýmislegt birtst, sem orðið hefir
tii þess, aö almenningur hjer á
landi hefir gefið honum nokkur
auknefni. Hann hefir svo sem
kunnugt er ýmist verið nefndur
tjaldabaksmaðurinn, kafbáturinn
eða moldvarpan. Og eitt auknefn-
i-J var honum gefið á einum lands-
kjörslistanum, en það getur ekki
birtst á prenti. Hjer skal ekkert
um það dæmt, hvort hann á öll
þessi auknefni með rjettu. En
óskiljanlegt er, að menn hafi ver-
ið svo örlátir í nafngjöfum sín-
um, ef hann hefir á engan hátt
til þeirra unnið. Og út frá þeim
verður að skýra skapferli manns-
ins og starfsemi að sínu leyti
eins og nútíðarmenn verða að
hugsa sjer útlit og einkenni for-
feðra vorra af þeim auknefnum
sem þeim voru gefin af sam-
tíðarmönnunum. Eitt vel jgefið
nafn getur varpað skýrandi ljósi
yfir þann, sem fær það.
Allir 'vita, að það eru einkenni
kafbátsins, að hann fer að mestu
leyti undir yfirborði sjávar, leyn-
ist og læðist og leggur skipin
á hol án þess nokkurri vörn verði
við komið. Hann vinnur sín
hermdarverk í myrkrinu og þögn-
inni, svíkst að óvinunum. Enginn
veit hvar hann er eða hvar hon-
um muni skjóta upp næst.
Einhverja líkingu hlýtur al-
menningsálitið að hafa fundið með
Jónasi og kafbátnum þegar það
gaf honum kafbátsnafnið. Það
mætti hugsa sjer, að mönnum
hefði fundist bardagaaðferð
mannsins minna á háttalag þessa
iílræmda undirheimafara. Eftir
því ætti Jónas að starfa þannig,
að yfir honum væri jafnan ein-
hver hula. í þeirri starfsaðferð
birtist hvorki dirfska, hreinskilni
nje karlménskuhugur. Hann gæti
ef til vill tekið sjer í munn orð
Ibsens: „Andsigt til Andsigt har
jeg aldrig været en modig Mand“.
Að sama brunni ber, ef reynt
er að skýra moldvörpunafnið. Það
dýr er, eins og allir vita, ekki
sjerlega ljóselskt. Hún grefur í
myrkrinu, kemur ekki upp á
yfirborðið. Þar er líkingin með
henni og kafbátnum. Og í því á
hún sammerkt við starfsaðferð.
tjaldabaksmannsins.
Eiginleikarnir. Ef nöfnin lýsa
rjett sjereinkennum Jónasar, þá
eru þau sjereinkenni vel fallin
til að ryðja honum braut til vegs
og valda í sjúku þjóðfjelagi, þeg-
ar þeim er beitt með nógu mik-
illi einbeitni og lægni. Kafbáts-
náttúran er sigursæl. En þessir
sömu eiginleikar gera hann ófær-
an til þess aS vera einn þeirra
manna, sem hafa örlögsíma lands
og lýðs í höndum sjer. Þar er
tjaldabaks-eðlið og moldvörpuað-
ferðin eitur. En það eitur hefir
nú dropið um hríð yfir íslenska
þjóð, og á sennilega eftir að gera
enn. Því eðlinu afneita fáir.
— Jónas bið jeg engrar afsök-
unar, þó jeg heilsi honum ný-
kjörnum á þing með þessari grein.
Hún hefir sjálf rjettmæti sitt í
sjer fólgið. Og hann hefir gefið
tilefnið til hennar.
J. B.
--------o-------
Erlent fjármagn cg fólks-
futningur til Islands.
Ummæli Einars Benediktssonar.
„Norsk Pressekontor“ í Kristj-
aníu sendi tíðindamann á fund
Einar Behédiktssonar skálds er
hann var á ferð í Noregi í síð-
asta mánuði, og liefir viðtalið ver-
ið birt í ýmsum blöðum í Nor-
egi. Snýst viðtalið einkum um
stjórnmál íslands nú, og aöalefni
þess er afstaða íslendinga til er-
lends fjármagns og aukins vinnu-
lcrafts í landinu við innflutning
frá öðrum þjóðumí. Er innflutn-
ingsmöguleikum til íslands mikill
gaumur gefinn á Norðurlöndum
um þessar mundir. Hjer fer á
eftir útdráttur iir ummælum Ein-
ars Benediktssonar um nauðsyn
á auknu fjármagni og vinnuafli.
— Það eru tvö aðalatriði,' sem
sennilega verður einkum að hafa
hugföst til þess að geta gert sjer
ljóst, hvaða stefnu Island verði
að taka. Fyrra og veigamesta at-
riSið er það, hve þjóðin er afar
fámenn í hlutfalli við hin stór-
kostlegu náttúruauðæfi og miklu
víðáttu. Hitt atriðið er hin alda-
gamla niðurníðsla landsins síðan
frá dögum dönsku einokunarinnar.
Fyrra atriðið rökstyður og gerir
nauðsynlegt, að landiS geri alt
sem hægt er til þess að útvega er-
lent fje til allra atvinnugreina,
svo sem námugraftar, fossavirkj-
unar o. s. frv. Síðara atriðið sýn-
ir nauðsyn þess, aS allri orku sje
beitt í þá átt að koma sem fyrst
á nýtísku vinnuaðferðum og fá
vinnukraft. handa landbúnaðinum,
í stað hins úrelta lágs, sem mark-
að hefir tilyeru sína í hinum á-
gætu og í eðli sínu frjósömu sveit-
um íslands.
Einkum er það með tilliti til
Noregs, að það má teljast náttúr-
leg nauðsyn, að íslendingar taki
upp samvinnu við gamla bræður
sína. Norðmennirnir eru sú þjóð,
sem fljótust er allra til þess að
venjast íslenskiun landbúnaðar-
háttum, læra málið og kynnast
hinum sjerstöku vinnuaðferðum.
Þannig má nefna sem dæmi, að
þegar ritsíminn var iagður á ís-
landi, mestmegnis af norskum
verkfræðingum og norskum vinnu-
lýð, þá vildu flestir þeirra vera
kyrrir á íslandi að lokinni síma-
lagningunni, og þeir sem fengu
stöðu þar undu sjer ágætlega og
urðu merkilega fljótt heimavanir.
Spurningar blaðamannsins verða
þess valdandi, að Einar Bene-
diktsson fer að tala um einangrun
arstefnuna, sem Islendingar virð-
ast hafa hallast að síðustu árin.
— Því ber ekki að neita, segir
hann, að í opinberum umræðum
og jafnvel á Alþingi hafa komið
fram skoðanir, sem gætu gefið ,út-
lendingum ástæðu til að halda að
íslendingar vildu vera einangrað-
ir eða taka upp nokkurskonar
Kínverjahátt gagnvart öðrum
þjóðum. Þetta má ekki misskilja.
Hin sterka þjóðernistilfinning, sem
varðveitt hefir íslenskt þjóSerni
og tungu frá glötun, á tímum
hins hræðilega verslunaroks, kem-
ui í Ijós á þennan hátt hjá ein-
staka íslendingum nú á tímum,
sem ekki skilja til fullnustu hvað
felst í orðinu þjóðernisstefna. —
Spurningunni um uppruna og þjóð
erni er blandað saman. Og þegar
þessi hugtök ruglast saman frammi
fyrir kjósendum, sem öldum sam-
an hafa vanist ’hatri til erlendrar
áþjánar, þá er skiljanlegt aS fallið
geti orð, af vörum lýðskrumara,
sem álíta sjer stundarhag í því —
og þetta getur gefið almennings-
álitinu blæ, er getur haft skaðleg
áhrif gagnvart útlöndum og hin-
um almennu grundvallarreglum
um frelsi milli þjóðanna. Það er
sennilega af þessum ástæðum, að
á síðustu árum hafa verið settar
ýmsar reglur um starfsemi er-
lendra borgara á íslandi og jafn-
vel innan íslenskrar landhelgi.
Eigi þarf að eyða orðum að
því, hvort heilbrigt sje eða yfir-
leitt rjettlátt að takmarka frelsi
lítlendrar þjóðar innan umráða-
sviSs annarar. Jafnvel þó önnur
þjettbýl ríki hefðu ástæðu til þess,
og þó að sum gömul menningarríki
hafi gefið nokkur fordæmi í þessa
átt, þá kemur íslendingum það
ekkert við. Fólksskorturinn á Is-
landi ritar í þessu efni grundvall-
arlög frelsis og jafnrjettis, sem ís-
lensku þjóðerni að mínu áliti vær£
dauöasök að brjóta.
Blaðamaðurinn spyr næst hvern
ig jarðvegur sje fyrir jafnaðar-
stefnuna á íslahdi.
— Önnur ríki Evrópu verða fyr
ir sterkum hræringum -vegna spurn
ingarinnar um hvort einstaklings-
frumkvæðið eigi að víkja úr sessi
fyrir allsherjar rekstri atvinnu-
veganna samkvæmt kenningu jafn
aðarmanna, en í þessu efni er ís-
landi öðruvísi varið. Á Islandi er
ekki hægt að ræða þetta mál enn.
Það er enginn jarðvegur fyrir
jafnaðarmensku á Islandi, í þeim
skilningi að ríkiö taki að sjer
rekstur almennra fyrirtækja sem
nú eru rekin af einstakliagum.
Ræktun landsins og bygging hafa
ekki gefið neina átyllu til þessa.
Nokkrar tilraunir, sem á ófriðar-
árunum og eftir ófriðinn voru
gerðar til þess að láta ríkið reka
atvinnufyrirtæki, hafa líka borið
svo ljelegan árangur, að endur-
tt-kning slíkra tilrauna verður sí-
felt óvinsælli.
Blaðamaðurinn spyr hvort nokk
urra nýmæla megi vænta í íslensk
um stjórnmálum og svarar Einar
því á þessa leið.
— Mjög sennilegt er, að bráð-
lega verði boðaS til þjóðfundar á
Þingvelli, þar sem heilbrigð skyn-
semi þjóðarinnar fái að láta til
sín heyra og samþykkja nokkur
grundvallaratriði í íslenskum
stjórnmálum. Að minni hyggju
verður þá óefað lögð mesta á-
herslan á frelsi án þjóðemismis-
munar, fyrir vinnukraft og fjár-
magn, og mjög sennilega verður
kosningalögum stórbreytt, því þau
hæfa mjög illa íslenskum stað-
háttum..
— Landshættir, lega íslands og