Lögrétta - 18.01.1924, Side 1

m m
Stœrsta
íslenska lands-
blaSið.
LOGRJETTA
Árg. kostar
10 kr. innanlands
erl. kr. 12.50
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
Bæjarblað Morgunblaðið.
Ritstjóri: Þorst Gíslason.
XIX. Arg. 5. tbl.
T
Reykjawlk, FSstudaginn 18. jan. 1924.
ísafoldarprentsmiBja h.f.
10 ára 17. jan. 1924.
Emil Nielsen,
framkv.stj. Eimskipafjelagsins.
Fylgi þjóðarinnar.
Aldrei hafa íslendingar staðið
jafn fast o" einfraga saman um
nokkra framkvæmd eða fjelags-
stofnun eins og þá, sem í dag er
10 ára íjömnl. stofmm Eimskipa-
fjelags íslands. Vilji menn benda,
á ótvíræðasta dæmið mn það, að
íslenska þjóðin geti sameinast öll
í því að hrinda í íramkvæmd
þjóðþrifaverki, þá verður bent á
Eímskipafjelag Islands. Og það
var ekki með’ neinni txegðu eða
óáuægju, að menn fylgdust að
við myndun þessa fjelags. 011
þ.ióðin gekk með fögnuði fjelags
hugmyndinni á hönd, vann fyrír
hana, og studdi hana; og margur
lagði simi síðasta samanspáraða
eyrir fram í þeirri vissu, að með
því væri hann að efla íslenskt
s.iálfstæði og íslenskar framfarir.
Og síi vissa hefir eklci haggást
síðan.
Ef til viii hefir þet'ta almenna
fylgi stafað nokkuð af því, að
þjóðiuni var ljóst, og hafði verið
það lengi. að brýn þörf var á
innlendu gufnskipaf.jelagi. Erlend
ög önnuðust flutninga að og
ftá landinu. Sjálf þjóðiu. sem átti
að njóta fei’ðanna. hafði aðeins
íhlutunarrjett nm það, hvemig
þeiin ferðuni var hagað. Vitan-
Icga voru þær ekki ávalt sem
haganlegastar fyrir landsmenn. En
á stríðsárunum kom þó fyrst fyrir
alvöra í Ijós. hvílíkt happ það
var, að íslendingar áttu sjálfir
skip. pví vafasamt er það, hvort
sið hefðum þá fengið fluttar til
okkar þær lífsnauðsynjar, er við
þurftum, og komið afurðum vor
um á erlenda markaði jafngreið-
lega, ef við hefðum átt það alt
undir náð erlendra gufuskipaeig-
enda. pá sýndi það sig berlega, að
þjóðin hafði skapað sjer einskon-
a'- sterkan og tryggan lífgjafa,
þar sem var Eimskipaf jelag henn-
a*‘.
Vinsældirnar.
pæf hafa verið óvenjulegar og
almgnnar. Á þessu 10 ára skeiði
i
um muni hafa farist sú stjórn úr
hendi. Enda segir fyrsta stjórnin ,
svo um liann í skýrslu sinni til,
fjelagsius yfir árin 1915—1916, að
hún „telji sjer skylt að geta þess,
að framkvæmdarstjórinn hafi leyst
störf sín mjög vel af hendi, og
hlotið almenningslof fyrir fram-
kom sína“. Nú skipa stjórn fje-
lagsins: P. A. Ólafsson konsúll,
fórmaður; Eggert Claessen, banka-
stjóri; -Tón porláksson, alþm.;
Garðar Gíslason, stórkaupmaður,
Hallgrímur Benediktsson, stór-
kaupmaður; Jón Árnason framkv,-
stj.: Halldór Kr. porsteinsson
skipstjóri og Árni Eggertsson og
Ásmundur Jóhannsson sem full-
trúar Vestur-íslendinga.
Skipakostur o. fl.
Árið eftir að fjelagið var stofn-
að, ljet það bvggja fyrsta skip
sitt, „Gullfoss“, og síðar á sama
ári „Goðafoss“. En hann strand-
fjelagsins hafa. þær verið í fylsta
samrn'ini við fúsleik manna á
stofnun þess. Skip þess hafa verið
cg eru óskabörn landsmanna. peim
hefir verið fa.gnað með sjerstök-
u m innileik í hVert sinn, er þau
hafa komið í höfn „heil hildi frá“
aneð dýran farm. pau hafa verið
kvödd, er þau ljetu í haf, með
fíeiri árnaðaróskum en títt er um
skip. Skáldin hafa tökið þau sjer
a? yrkisefui. Kvæðum hefir rignt
yfir þau frá því fyrsta til þess
síðasta. pegar Goðafoss gamli
strandaði, mun flestum hafa fund
ist sá atburður þannig, að hann
væri þjóðar-óhamingja. En ást
m.anna til fjelagsins kom þó greini
legast í ljós í þeim samhljóða
eggjunarorðum. sem háinst hvað-
anæfa að, að láta ekki hugfallast,
hddur afla nýs skips.
Auðvitað stafa þessar vinsældir
nokkuð af því,. að þjóðin öll á
skipin, en ekki fáeinir einstakir
rnenn. En hitt veldur líka mikht,
að framkvæmdastjórn fjelagsins
hefir verið fráhærlega lipur og fús
td þess að verða við beiðnum
manna tnn viðkomustaði skipanna.
pau koma ekki aðeins við á bestu
og stærstu höfnttm landsins, held-
ur og alstaðar þar, sem menn
þurfa þeirra með og skortir nattð-
synjar, án tillits til þess, hvort
það svarar kostnaði. TJm margar
þessar hafnir er það svo, að önn-
ur skip fást ekki til að koma á
þær. Framkvæmdarstjórinn hefir
skilið hlutverk fjelagsins svo vel
sem best verður gert — að skipin
eru til fyrir alla þjóðina.
pýðing fjelagsins út á við.
Eimskipafjelagið hefir ekki að-
eins gert gagn innanlands. pað
hefir einnig, fremur flestu öðru,
birt erlendum þjóðum sjálfstæði
vort og getu, og komið þeim til
að ííta á okkur og virða okxur
sem sjerstaka þjóð. Skip þesshafa
borið fána vorn uni heimshöfin og
i aðrar heimsálfur, og það hefir
sýnt sjálfstæðistákn vort víðar og
betur en nokkuð annað. Og skip
fjelagsins hafa sýnt okkur sjálf-
um og öðrum þjóðum, að sjó-
mannastjettin ökkar er jafn táp-
mikil, hugrökk og hagsýn og sjó-
mannastjett annara þjóða, sem sem þannig fjekst var þó
betri skilyrði hafa þó haft til að
þroska hana.
Stjórnir fjelagsins.
Eimskipafjelagið var stofnað 17.
jan. 1914. Fyrstu stjórn þess sltip-
uðu Kveinn Björnsson, formaður;
Halldór Daníelsson, varaformað-
iit; Olafur Johnsou, ritari; Garðar
Gíslason. vararitari og * Eggert
Claessen, gjaldkeri. Síðar 16. mars,
tók Olgeir Friðgeirsson sæti í
stjórninni. Fyrsta verk hennar var
það að tryggja fjelaginu fram-
kvæmdarstjóra. Rjeði hún Emil
Nielsen, sem þá var skipstjóri á
,.Sterling“ í þá stöðu. Hanu liefir
verið framkvæmdarstjóri fjelags-
ins síða.n alt til þessa dags. Og
Hús Eimskipafjelagsins.
aði, ári síðar, eða 1916, eins og
áður er á vikið. „Lagarfoss“
keypti fjelagið 1917. Og loks ljet
það byggja annan ,,Goðafoss“
árið 1921.
En auk þess að reka þessi þrjú
skíp. hefir fjelagið 'haft aðrar
framkvæmdir með höndum. pað
afgreiðir hæði skip ríkissjóðs,
„Yillemoes“ og „Esju“ ; það hefir
hygt stórhýsi hjer, mikið og vand-
að, og með því lagt hönd að
því að bæta húsnæðisleysi það,
sem hjer er.
Fjárhagurinn.
Eimskipafjelagið var stofnað
með hlutafje frá Islendingum hjer
á landi og í Vesturheimi. pað ?jé
kki
nægilegt til að byrja með rekstur
fjelagsins. Tók það því hollenskt
lán í Nederlandsche Scheeps-
Hypotheekhank í Rotterdam. -
Byrjunarörðugleikarnir voru tals-
verðir., Fyrsta skrifstofa. fjelagsins
brann. ,,Goðafoss“ strandaði. o
var það fjelaginu mikið tap. En
það sigraði þessa örðugleika. —•
,Lagarfoss‘ varð fjelagið að kaupa
þegar skipaverðið var sem hæst.
Og lolcs komu kröfumar um kaup
á nýjuni .,Goðafossi“. Og varð
þá fjelagið aðtakanýtt gylliualán.
pað eru þessi lán, sem nú eru
þyngsti bagginn á fjelaginu. —
Yeldur því gengismunurinn, sem
orðiiui er síðan lánin voru tekin.
pá var gvllinið í íslenskum kr.
það sýnir nægilega. hvernig hon- 1,50. Nú þarf að borga fvrir það
ltr. 2,60. Sá munur, sem þetta
veldur á þeirri upphæð sem þarf
í afborganir og vexti af lánunum,
er mikið fje. Vitanlega hefði fje-
lagi.ð getað staðið enn betur að
vígi". fjárhagslega, ef það hefði
lagt kapp á að moka inn fje á
stríðsárunum, eins og flest gufu-
skipafjelög gerðu þá, og gátu gef-
ið 70—100% í arð, og jafnvel
rneira. En það hefði komið öllum
landsmönnum í koll í hærri farm-
gjöldum og um leið dýrari vöra,
ef fjelagið hefði valið þá aðferð.
Enda var það tilætlunin frá því
fyrsta, að farmgjöld með skipum
þess 'skyldu vera svo lág, að
það gæti aðeins horið reksturs-
kostnaðinn og gefið þeim lands-
mönnum. sem fje höfðu lagt í
fyrirtækið, sæmilegan arð af pen-
ingum sínum. petta gat fjelagið
líka á góðu árunum. En þegar
kolaverð steig geypilega, vöru-
notkun þvarr og fólk tók að ferð-
ast minna — en þetta kvort-
tveggja hefir aukin útgjöld, en
minkandi tekjur í för með sjer —
og þó einkum vegna gengismun-
arins, Ieiddi þetta það af sjer, að
fjelagið hefir ekki getað greitt
hiuthöfunnm a i'ð síðustu tvö ár-
in. petta kann nú einbverjum að
þykja skarð í þá gleði, sem fje-
lagið hefir verið þjóðinni. En þeg-
ar tekið er tillit til þess, hvílíkt
gagn fjelagið hefir gert landinu
þessi 10 ár, þá má með fullum
rjetti segja, að menu megi vera
ánægðir, ef það getur skrif-
að af‘ eignum sínum og borgað
a.f hollensku lánunum, svo skipin
verði eftir fá. ár skuldlaus og
fúll eign þjóðarinnar.
Stuðningnum á ekki að vera lokið.
pað liefir verið á það minst
hjer að framan, hve einhuga og
fúsir landsmenn gengu að því að
stofna og styðja Eimskipafjelag-
ið En þeim stuðningi á ekki að
vera lokið. Hann á að halda á-
fram af jafnmiklum fúsleik lands-
manna og á fyrstu árum fjelags-
in.s. Sá stuðningur gétur komið
fram á margau hátt, meðal ann-
ars í því, að allir þeir. sem þurfa
að láta flytja að og frá landinn,
noti til þess skip þess. — pað
á að vera kappsmál Islendinga, að
þetta fyrsta alþjóðar-fyrirtæki
blómgist sem fyrst og mest. Menn
mega ekki aðeins gera kröfur til
fjelagsins um auknar ferðir og
fleiri viðkomustaði skipanna. Með
þeim kröfum verða þeir líka að
standa þjettara og fastara saman
um það »ð efla fjelagið. TJm leið
styrkja þeir þjóðina alla. Eim-
skipafjelagið á að vera og er
einn aflviðurinn í nýrri og traust
ari þjóðlífshyggingu.
Ámaðaróskir
margar og innilegar munu fylgja
Eimskipafjelagi íslands, er það
leggur inn á starfsbraut næstu 10
ára. Allir landsmenn munu mæt-
ast í þeim óskum. En þeir ættu
að gera meira. peir ættn að gera
það heit á 10 ára afmælisdegi
þess — og efna það — að veita
því framvegis, eins og hingað til,
allan þann styrk, er þeir geta
rnestan og bestan í tje látið. pjóð-
iii á að sýna það, að henni hafi
skilist, að við þetta fjelag er ekk-
ert of vel gert.
1914. — 17. janúar -— 1924.
Til yðar, sem eruð á hafinu.
í dag era liðin 10 ár síðan að
fjelagið, sem oss öllum er ivo
kært, Eimskipafjelag íslands, var
stofnað. petta fyrirtæki, sem hef-
ir haft svo afarmikla þýðingu fyr-
ir land vort, heldur í dag 10 ára
afmæli sitt.
í minningu um það langar mig
ti'. að minnast yðar, sem á skip-
unum eruð, yðar, sem átt hafið
svo mikinn þátt í því að fyrir-
tæki þetta hefir heppínast.. Á
stríðsárunum, þegar aðrar þjóðir
urðu að þola neyð og skort, sáuð
þjer fyrir landinu yðar; þegar
tundurduflin flutu um höfin og
kafbátarnir sátu um bráðina, þá
stóðuð þjer hugprúðir á verði
yðar, bæði á þilfarinu og við viel-
ina, og á hverri stundu máttuð
þier húast við að heyra hvell, er
orðið gæti það síðasta, sem þjer
heyrðuð. Rólegir stóðuð þjer þar
til þess að þjóna landi yðar og
þeim, sem heiina voru, og bygðu
á yður, að þjer munduð færa þeim
lífsnauðsynjar þeirra og koma af-
urðum landsins á erlenda markaði,
svo að hægt yrði að greiða þessar
nauðsynjár. pað var ekki hættu-
laust, hvorki þegar þjer siglduð
einir, nje þegar þjer siglduð í
herskipafylgd í hóp með öðrum
skipum, og máttuð búást við árás,
hvenær sem vera skyldi. Vinir
raínir, fvrir alt þetta þakkar ís-
lenska þjóðin vður.
íslenska þjóðin þakkar yður
einnig fyrir, að þjer hafið siglt
vðar unga fána um höfiu, hæði í
Evrópu og í öðram heimsálfum;
og hafa allar þjóðir þannig fyi'ir
rcilligöngu hinnar íslensku sjó-
manna;stjettar, læi*t að hafa í
heiðri og virða laud yðar, þjóð
og fána.
Á þessum afmælisdegi vill Eim-
skipafjelag íslands færa y8ur
þakkir fyrir það verk, sem þjer
leysið daglega af hendi og fyrir
vilja vðar og áhuga á því að sýna
öllum skiftavinum fjelagsins hjálp
seuni og liðsiuna þeim. Hvort sem
slórhríðamar geysa eða skarnm-
degismyrkrið lykur um fjöll og
f’rði, höfum vjer aldrei heyrt.
kvartanir eða ónotaorð frá vður,
þá er vjer höfum skýrt yður frá,
að fólki á lakari höfnunum l*gi
á lífsnauðsynjum, eða þyrfti að
koma frá sjer afurðum sínum, og
þyrfti því að fá yður þangað; þá
voruð þjer ávalt þegar í stað fús-
ir til þess að koma til hjálpar, og