Lögrétta - 13.05.1924, Side 3

T
Spamaðurinn á öðrum liðum en
verklegum framkvæmdum nemur
þá 130 til 140 þús. kr.
þingmaður.
----O----
Síldin og forsetinn.
Mjer duldist það ekki í byrjun,
þegar jeg skriíaði í Lögrjettu og
fann að tveimur atriðum í grein
hr. Kristjáns Bergssonar, forseta
Fiskifjelags íslands, í ritdeilum
hans við hr. Helga Valtýsson, að
svarið mundi verða skammir og
orðagjálfur, í stað röksemda, svo
sem nú er á daginn komið.
það, sem aðallega ber á milh, er
þetta: Mjer finst forseti ekki
skýra nógu rjett og nákvæmlega
frá misklíðarefnum Norðmanna,
þegar hann ræðir um „misklíðar-
efni norskra sjómanna“. Eftir að
jeg hefi hrakið skrif hans um
þetta efni lið fyrir hð, eða hnu fyr-
ir hnu, kemur forsetinn og þykist
einskis hafa orðið var. En það ætti
forseti að vita, að oss var óhætt að
koma beint íraman að Norðmönn-
um og vísa þeim á bug, án þess að
„lita“ málið fyrir Islendingum, því
að þeir, Norðmennirnir, ættu ekki
að eiga upp á pallborðið hjer,
hvorki nú nje í framtíðinni, í þessu
máli. Getur forseta ekki komið
þetta áht mitt á óvart, því að langt
er orðið síðan við áttum fyrst tal
um þessi efni og man jeg ekki bet-
ur en skoðun mín væri þá hin sama
sem nú.
þá kemur dæmið um norska
skipstjórann, bæjarfógetann og
rjettarhaldið. Forseti segir: „Nei,
Ó. H., nú er frásögnin eitthvað ht-
uð, því að þessu trúir enginn mað-
ur, og sjálfs yðar vegna og sóma
þjóðarinnar krefst jeg þess, að
þjer sannið þennan áburð á ísl.
rjettarfar og tilfærið dæmin“. —
Já, herra forseti, því miður hefi
jeg hjer á rjettu að standa. Síðast-
liðið sumar er norska vjelskipið
„Siger“ frá Moldöen einhversstað-
ar innan landhelgi og hafði gert
sig að einhverju brotlegt við ísl.
lög. Varðskipið tekur skipspappír-
ana af „Siger“, fer með þá til
eru ósýnileg með berum augum.
þau hreyfast, taka í sig fæðu, og
þeim fjölgar þannig, að þau skift-
ast í sundur. Frumhlutar lægri og
æðri dýra, og þá einnig manns-
líkamans, eru líkir þessu, og eru
þessar lifandi agnir nefndar frum-
ur eða cellur. þetta á í aðalatrið-
unum einnig við um líkamsgerð
jurtanna. Frumurnar eru hinir lif-
andi og starfandi hlutar líkamans,
en á milli þeirra er tengiefni.
Frumumar starfa saman í hópum,
margar miljónir í hverjum. það
eru nefnd líffæri. Frumur ein-
stakra líffæra eru mismunandi,
eins og ráða má af mismun líffær-
anna. Starf hvers líffæris er summ-
an af starfi frumanna í líffærinu.
pessir örsmáu lifandi frumhlutar
líkamans, sem sjálfir eru líkamir,
eru sameinaðir svo miljörðum
skiftir og verður þá lifandi vera á
hærra stigi. J>ær (frumumar)
starfa allar í samræmi í hverju líf-
færi og líffærin starfa í samræmi
undir aðalstjórn. Boð aðalstjóm-
arinnar berast með taugunum frá
aðalstöðvum taugakerfisins og
með ýmsum efnum, sem berast
frumunum með blóðinu. þannig
starfar heildin í aðdáanlegu sam-
ræmi, eins og frumurnar væru
skynsemi gæddar verur, er lifðu
saman í þjóðfjelögum, margar
miljónir í hverju. Tökum svo þess-
ar óendanlega samsettu heildir, til
dæmis mennina. þeir em að ytra
útliti allir líkir, margir mjög líkir,
ekki aðeins líffærin og hin sýnilega
líkamsgerð í aðalatriðunum, heldur
líka í aukaatriðunum. þegar kem-
Siglufjarðar og afhendir þá bæj-
arfógetanum þar, ásamt skýrslu
um brot skipsins. Skipið kemur
síðan til Siglufjarðar og vill skip-
stjóri leysa út pappírana og vísar
bæjarfógeta á peninga til þess. pað
er alt í lagi. En þá tilkynnir bæjar-
fógetinn honum, að hann hafi
brotið lög landsins og eigi að greiða
400 krónur 1 sekt, en hann segir
nei. Vill bæjarfógeti þá ekki sleppa
skipspappírunum, og endar viður-
eignin á því, að skipstjóri rýkur út
(eins og jeg sagði um daginn) og
sendir þegar eftirfarandi símskeyti
þar innan bæjar á Siglufirði: „By-
fogden, Siglufirði. Da skipsutgift-
erne for m.s. Siger er betalt, men
skipspappirerne tilbakeholdt, er
skipet liggende paa Siglufjords
havn for Deres regning og risiko
indtil disse er avlevert ombord.
Christensen captain“. — Svo verð-
ur endirinn á þessu þannig, að í
stað 400 kr. greiðir skipstjórinn
100 krónur í sekt, sem mjer telst
25% hinnar upphaflegu fjárhæð-
ar, eins og jeg tók fram um dag-
inn. — Hvað upplýst hefir verið í
málinu, svo að sektin lækkaði, veit
jeg ekki, en alveg er mjer sama
þótt forsetinn haldi rannsókn sinni
áfram í þessu máli, því að jeg græt
hvorki skipstjórann nje bæjarfó-
getann.
pá kemur síðara atriðið: söltun
utan landhelgi, og vona jeg að for-
seti fyrirgefi mjer, þótt jeg verði
fáorður og noti ekki skammir nje
iilyrði. Er svo með þetta atriði,
sem fleiri, að forsetinn hefir óvart
hlaupið illa á sig, og er því miður
mjög illa að sjer og takmarkaður
í þessu efni, eins og jeg benti hon-
um allítarlega á í grein minni um
daginn. Til að draga allar þær sann
anir saman í eina heild, vil jeg
spyrja forseta að einu: þegar sölt-
unin er 200 þús. tunnur í landi og
jafnmikið utan landhelgi, hvort þá
sú síld, sem söltuð er utan land-
helgi, hafi engin áhrif á markað-
inn? — þetta prjedikaði forseti í
Morgunblaðinu, en jeg hrakti það
í Lögrj ettugrein minni, en þó kem-
ur hann og tekur upp eftir mjer
u m þá síld: „hún er bæði betri og
verri“, og þetta ætlar forseti að
ur hærra í dýraríkið, frá frumum
og lægri dýrum, bætist við ný lífs-
starfsemi, meðvitundarstarfsemin,
sem sjerstakar frumur líkamans,
frumur í taugakerfinu, virðast
hafa á hendi. Og röðin nær lengra.
Hjá mönnunum, æðstu verunni,
kemur fram ný mynd meðvitundar-
starfseminnar, andinn, mannsand-
inn. Fyrir ofan þá meðvitundar-
starfsemi, sem skynjanirnar bein-
línis valda, stendur æðri lífsstarf-
semi, sem lyftir sjer upp fyrir tak-
mörk skynjana heimsins. I meðvit-
undarstarfi dýranna er samræmi
og skyldleiki. En hvernig er þá
mannsandanum farið, sem ekki
unir innan takmarka þess heims,
sem er nefndur hinn raunverulegi
heimur ? Er þar nokkurt samræmi?
Já, andi hinna mörgu miljóna, á öll-
um öldum, hefir starfað svo líkt,
að furðu gegnir. þegar mannsand-
inn hefir verið að reyna að svara
spurningunum um upphaf sitt og
alheimsins, um eðli hlutanna, um
æðstu hugsjónir og æðstu gildi
mannlífsins, þá er samræmið al-
staðar auðsjeð við nánari athugun.
Vitrustu og bestu menn þjóðanna
hafa verið þar sammála í aðalat-
riðunum. Mörg fleiri atriði mætti
nefna, en jeg ætla að láta mjer
nægja eitt í viðbót. Mannsandinn
hefir skoðað heiminn, hinn lifandi
og líflausa, og reynt að þreifa fyr-
ir sjer leiðina að leyndardómum
náttúrunnar. Til þess að reisa
musteri vísindanna hefir hann bú-
ið sjer til byggingarpalla. þeir
heita rannsóknaraðferðir og tilgát-
ur. Ein slík smíði er stærðfræðin.
LÖGRJETTA
vera rothögg á mig, eftir að jeg
hefi bent honum á, að í hæsta lagi
15% af allri þessari síld, sem sölt-
uð er fyrir utan landhelgi, er lak-
ari en sú síld, sem söltuð er í landi.
Heldur forseti þá, að þær 170 þús.
tunnur, sem þá eru eftir, góð
og gildi verslunarvara, jafnvel
betri en síldin, sem söltuð er í
landi, hafi engin áhrif á markað-
inn? Jeg vil benda forseta á grein
eftir mig í Vísi 11. apríl, þar sem
sýnt er fram á hliðstætt dæmi
þessu, og að jafnvel þurfi ekki
nema 30 til 50 þús. tunnur til þess
að yfirfylla markaðinn og eyði-
leggja hann með öllu, svo sem ljett
ei að sanna.
Forseti talar um síldarmatið og
segir, að merkja þyrfti allar síld-
artunnur og síld, sem metin er 1
landi, til aðgreiningar frá þeirri
síld, sem söltuð er í skipum. Til-
raun hefir verið gerð með þetta, en
engan árangur borið.
Forseti getur þess í Morgun-
blaðsgrein sinni, að síld, saltaðri í
skipum, hafi verið blandað saman
við síld saltaða í landi, en þetta er
svo fátitt, að með sama sanni
mætti segja, að öll hross sjeu glas-
eygð á Islandi.
Ekki skal lasta það, þótt forseti
vilji að einhverju leyti bæta síld-
armatið, en það heíir jafnan sýnt
sig, hvað góð sem síldin er, að mat-
íð gagnar ekkert, ef síldin kemur á
markað þegar verð er að falla. Ef
kaupandi vill sleppa frá kaupunum,
getur hann altaf fundið sjer eitt-
hvað tiL
Fyrv. forseti Fiskifjelags Is-
lands, Jón Bergsveinsson, sem ver-
ið hefir yfirsíldarmatsmaður í 10
—20 ár, og aðrir síldarmatsmenn,
sem reyndari eru og færari í þessu
máli en núverandi forseti, hafa því
miður sjeð lítinn árangur af mats-
starfi sínu ennþá.
Forseti segir: „þegar lengra
kemur fram í grein hr. Ó. H., er
eins og af honum renni berserks-
gangurinn, og eru það líka glögg
einkenni umræddrar sýki“. Eg
benti á í Vísisgrein minni 11. apríl,
að síðastl. ár hefði verið 65% af
útgerðinni íslenskt, 25% af síldar-
söltuninni íslenskt og nær allar síld
Hún er 1 eðli sínu óháð efnisheim-
inum, en mælingarnar og tilraun-
irnar sýna gildi hennar. þessi að-
dáanlegi byggingarpallur, sem
sjálfur er sjerstök bygging, hefir
meðal annars verið notaður til
þess að reisa einhvern tignarleg-
asta turninn á musteri vísindanna,
stjörnufræðina. Stærðfræðin er
hugarsmíði manna og mannsand-
inn hefir oftar komist til þekking-
ar á heiminum, með því að byggja
á því, sem var hans eigin smíði.
Að þessu leyti hefir alheimurinn
legið opinberaður í mannsandan-
um, ef svo má að orði kveða.
Mannsandinn er í samræmi við al-
heiminn. Eigum vjer þá að álíta,
að í hugmyndinni um guð komi
fram eina ósamræmið, þar og ein-
ungis þar sje mannsandinn ósam-
kvæmur sjálfum sjer og alheimin-
um? Brestur hið aðdáanlega sam-
ræmi einmitt í háleitustu atriðun-
um? Nei, mannsandinn getur ekki
sætt sig við þá hugsun. Guðstrúin
er í samræmi við eðli hans og það
er honum sönnun, ekki bein vís-
indasönnun, heldur óbein sönnun.
Hugsum oss eina frumu mannslík-
amans, t. d. lifrarfrumu. Hún er
starfandi lífsvera í einu líffæri lík-
amans, starfar eftir áhrifum frá
stjórnarstöðvum líkamans. Myndi
hún vita, hvaðan boðin koma og
hvers eðlis þau eru Myndi hún
vita, að líkamanum er að miklu
leyti stjórnað af frumunum í
taugakerfinu og hver feikna áhrif
andinn hefir á gengi líkamans og
alt jarðlífið? Myndi hún vita, að
vilji vor ræður svo mörgum störf-
arverksmiðjumar útlendar, og við
íslendingar værum að verða að
hornrekum leppa Dana og annara
útlendinga. Og það er fylsta alvara
mín, að kominn sje tími til að ger-
breyta „síldarpólitíkinni“ og tala
um þetta mál alvarlega, en ekki að
slá því út í veður og vind og hafa
það í fíflskaparmálum, eins og for-
seti virðist hafa mesta tilhneig-
ingu til að gera, — einmitt sá mað-
ur, sem jafnvel öll þjóðin ætti að
eiga heimting á að hefði augun
opin í þessu málefni, öllum öðrum
fremur.
Forseti gerir lítið úr íslensku
síldinni og hæðist að því, sem jeg
hefi áður sagt í þessu máli. En það
get jeg sagt forseta, að Island á
ekki í neinu jafnmikil auðæfi sem
í síldinni, því að auk mergðarinn-
ai' er hún lýsismeiri og mjölmeiri
en nokkur síld heimsins, og mark-
aðurmn fyrir þær afurðir nær
óþrjótandi. Og ekki mundu þeir út-
lendmgar, sem eiga síldarverk-
smiðjur hjer, vera að auka þær og
endurbæta, ef þeir teldu ekki arð-
væniegt aö ávaxta fje sitt á þann
hátt. Jafnvel Islendingar gi’æða á
því að reka sínar lítilfjörlegu lýs-
isbræðslur og slorverksmiöjur til
þess að breyta síldinni í lýsi og
mjöl. Gamlir og þaulreýndir útgerð
armenn hafa nú heldur tekið
þennan kost, þótt þeim hafi verið
innan handar að selja síldina á
höfnunum miklu nær síldarmiðun-
um heldur en þessi bræðslutæki
eru.
Fyrir nokkrum dögum kemur til
mín útgerðarmaður hjeðan úr
bænum, segir mjer að hann hafi
stórt og gott skip, sem hann vilji
selja síld af næsta sumar. þegar
hann hafði lýst fyrir mjer skipi og
veiðarfærum, ráðlagði jeg honum
að bjóða síldina í Noregi. Yarð það
úi að hann símaði þangað og fekk
ágætt tilboð, ef hann skilaði síld-
inni þangað í verksmiðju. Spurði
jeg hann þá, hvort honum sýndist
ekki, að þægilegra hefði verið að
setja síldina í síldarverksmiðju
ríkisins hjer heima, og fá fyrir
hana sama verð sem í Noregi. Sner-
ist hann þá illa við og kallar þetta
,.þjóðnýtingu“, bolsjevisma, jafn-
um líkamans og enda lífi hans að
því leyti, að hann getur svift hann
lífinu með beinu ofbeldi eða nær-
ingarskorti? Nei, vjer búumst ekki
við því, enda þótt hún hefði með-
vitund á sama hátt sem hin lægri
dýr, sem vjer ekki einu sinni vit-
um til að frumur hafi. Hugsum oss,
að fruman gæti sagt, að hún vissi
ekkert annað, en að hún nærðist
til þess að lifa, og lifði til þess að
vinna sitt ákveðna starf í lifrinm,
að hún skildi ekkert af því, sem
vjer nefndum, og tryði þessvegna
engu af því. Myndi oss þykja það
skynsamlegt ? Sumum ef til vill, en
enginn myndi álíta hana hafa á
rjettu að standa. En jeg er þess
fullviss, að þeim ferst ekki rjettar,
sem neita guði og leyndardómum
hans.
3. Eilífðartrú og vísindi.
I kaflanum á undan var reynt
að benda á ósamræmið á milli guðs-
trúar og heimsþekkingar vorrar, í
nokkrum orðum. þessu næst ætla
jeg, einnig í fáum orðum, að at-
huga eilífðartrúna frá sama síóp
armiði.
Vísindin viðurkenna tvent í
heiminum, afl og efni. Vjer verð-
um varir við aflið að því leyti sem
það verkar á efnið. Jeg ætla ekki
að rekja hinar ýmsu myndir afls-
ins, en aðeins nefna þyngdaraflið,
rafmagnið, segulmagnið og afl
það, sem kemur fram við efna-
breytingar (t. d. dynamitspreng-
ingar). Vísindin segja, að aflið sje
ævarandi, eilíft. það verður ekki til
af engu og það verður aldrei að
3
aðarmensku og Tímapólitík. Nú
getur óhlutdrægur lesari dæmt um,
hvort betra muni að framleiða lýsi
og mjöl hjer heima í verksmiðjum
rikisins og fá afgreiðslu á hálfum
degi, eða verja hálfum mánuði í
Noregsför, sem vitanlega kostar
stórfje og aflatjón. — Sömu menn
gfcta komið og úthúðað manni fyr-
i>' heilbrigðar ráðleggingar, sem
vitanlega -Jcomast í framkvæmd
innan lítils tíma, en slík skamm-
sýni kemur verst niður á þeim
sjálfum.
Forseti segir ennfremur: „Nú er
Óskar orðinn jafnaðarmaður". það
skiftir engu, hvort jeg er jafnað-
aimaður eða ekki. það þarf eng-
an jafnaðarmenn til að sjá það, að
okkur er nauðsynlegt að eignast
síldarverksmiðjurnar sjálfir. Jeg
ei alls ekki hlyntur þjóðnýtingu
yfirleitt, en hjer er hún bráðnauð-
synleg og hægt er að slá tvær flug-
ur í einu höggi með henni.
1. að koma af okkur Dönum og
cðrum útlendingum, sem nú eiga
verksmiðjurnar og megnið af síld-
arsöltuninni, og
2. að íslendingar sjálfir eigi
síldina, veiði hana sjálfir, verki
hana og græði á henni.
Jeg hefi áður, í Vísisgrein minni,
sýnt fram á, að þær verksmiðjur,
scm nægja mundu landsmönnum
sþálfum, kosti 3 til 4 miljónir
króna, en slíka fjárhæð eiga ein-
stakir menn örðugt með að leggja
íram, eins og nú standa sakir hjer.
Sjálf útgerðin á að vera frjáls
og í einstakra manna höndum, en
þar sem útlendi markaðurinn á
síldarafurðum er miklu meiri en ís-
lenski flotinn getur sjálfur aflað,
hefi jeg ekkert á móti því, að út-
Fndingar veiði í bræðslustöðvar
okkar í stað þess, að nú veiðum
við í þeirra stöðvar. Við eigum að
græða á þeim. það er rjetta aðferð-
in. það skulu menn sanna, að þess
verðúr ekki mjög langt að bíða, að
síldarafurðir verða langverðmæt-
asti útflutningur landsins.
það get jeg sagt forseta, að eng-
inn reyndur nje þektur útgerðar-
maður treystist til að mæla því
ástandi bót, sem nú er á síldarat-
vinnuveginum, þó sjerstaklega síld
engu, eða að minsta kosti sjáum
vjer ekki upphaf þess nje endi.
Hjer komum vjer þá að markverðu
atriði, eilífðarkenningu vísindanna.
En þessi kenning virðist koma í
bág við daglega reynslu. Ef jeg slæ
hamri á steðja, þá virðist aflið
hverfa, er hamarinn nemur staðar
á steðjanum. En krafturinn í högg-
inu hefir klofnað 1 tvent. Nokkuð
fór til þess að hrista steðjann, en
steðjinn hristi aftur jörðina og
loftið í kring. Hinn hlutinn af
kraftinum breytti mynd, breyttist
í hita. Við höggið hitnaði steðjinn,
ef til vill ómælilega lítið, og sá hiti
fór út í loftið og í jörðina; hann
dreifðist þar út þangað til hvort-
tveggja var komið í jafnvægi. þá
erum vjer komnir að einni mynd
aflsins enn; hitinn er mynd, sem
aflið tekur á sig. Áður en vjer
skýrum þetta nánar fyrir oss, skul-
um vjer athuga, hvernig menn
hugsa sjer efnin í eðli sínu. Vís-
indamenn hafa gitskað á, að öll
efni sjeu sett saman úr ómælilega
smáum ögnum, ódeilisögnum, en
hver ódeilisögn úr enn minni ögn-
um, frumögnum. Ekki hafa menn
sjeð þessar agnir. Á síðustu tímum
hefir verið gitskað á, að þessar
agnir væru samsettar úr enn
smærri ögnum, frumeindum svo
nefndum, og að þær sjeu allar eitt
og sama efni, sem taki á sig ýms-
ar myndir. Ef til vill sje þetta
frumefni æterinn eða ljósvakinn.
Ljósvakinn er efnið, sem fyllir all-
an geiminn, en hann hefir enginn
getað rannsakað. Eins og ryk þyrl-
I ast eða hafið þyrlast upp í ský-