Lögrétta - 29.07.1924, Blaðsíða 1

Iimheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
l*or8teinii Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 29. júlí 1924.
44. tbl.
Umvíðaveröid.
Frá Lundúnafundinum.
í síðasta blaði var sagt frá und-
irbúningi og upphafi Lundúna-
fundarins. póttu þá málin horfa
sæmilega. Síðan hafa ýmsir erfið-
leikar komið fyrir. Segir svo frá
þessu í síðustu skeytum:
Alvarlegir erfiðleikar hafa nú
(23. þ. m.) komið fram á ráðstefn-
unni í London. Hafa fulltrúar
banka og fjesýslumanna, sem ætl-
að var að taka þátt í lánveitingunni
til þjóðverja, einróma látið í ljós,
að það sje ekki nægileg trygging
fyrir láninu, að einn Bandaríkja-
maður bætist við í skaðabótanefnd-
ina, því samt sem áður sje engin
trygging fyrir, að ekki verði vil-
hallur meiri hluti í nefndinni. Enn-
þá alvarlegri er þó önnur krafa,
sem væntanlegir lánveitendur hafa
komið fram með,sem sje sú,að þeir
gera það að skilyrði fyrir lánveit-
ingunni, að engar ákvarðanir, sem
heimili einstökum aðiljum að hafa
frjálsar( hendur gagnvart þýska-
landi, í ýmsum nánar tilteknum at-
riðum, sjeu gerðar. En fyrsta
nefnd, sem skilað hefir áliti sínu
viðvíkjandi vanrækslum þjóðverja
í skaðabótamálinu, gerir einmitt
ráð fyrir að þetta sje leyft. Tilraun
til þess að ná samkomulagi við
fulltrúa lánveitendanna hefir enn-
þá orðið árangurslaus. Símað er
frá Berlín, að þjóðverjar gleðjist
yfir erfiðleikum þeim, sem fundur-
inn á við að stríða. óska þeir ekki
þátttöku og segjast aðeins rnunu
undirskrifa sjerfræðingatillögurn-
ar, ef þeim verði leyft að taka þátt
í umræðum um málin. — þ. 24. þ.
m. er ennfremur símað frá Lond-
on: I gær var haldinn sameiginleg-
ur fundur allra fulltrúa á skaða-
bótaráðstefnunni, og varð hann
árangurslaus. Lánveitingin til
þjóðverja er nú aðalatriðið, sem
barist er um. Theunis forsætisráð-
herra Belga hefir komið fram með
tillögu til málamiðlunar og er efni
hennar það, að skaðabótanefndin
núverandi noti heimild þá, sem
henni er gefin til þess, að skipa
undirnefnd, er skipuð sje óvilhöll-
um sjerfræðingum, til þess að
kveða upp úrskurði. Nefnd þessi
hefir fult úrskurðarvald um van-
rækslur af þjóðverja hálfu og vald
til þess að ákveða, hvort trygging-
ar þær, sem settar eru fyrir lán-
inu, geti talist fullnægjandi.Frakk-
ar eru ófúsir á að sleppa meirihl.-
valdi því, sem þeir hafa í skaða-
bótanefndinni. En lán er ófáanlegt,
nema valdsvið skaðabótanefndar-
innar breytist. Seinna kom Herriot
fram með tillögu um það, að
Frakkar ábyrgðust endurgreiðslu
á lánum til þjóðverja, en fengju
ýms rjettindi fyrir, en því var
hafnað. Hefir staðið í þessu stappi
síðan. Seinustu fregnirnar segja,
að ákveðið sje að boða þjóðverja
nú á fundinn, sem fullkornnum
þátttakendum, og verði umræðum
frestað þangað til.
Eiðaskóli. Annað kenna'.aem-
bættið þar er laust og er umsókn-
arfre.stur til ágústloka. Launin eru
samkv. 26. gr. launalaganna frá
1919 og húsnæði eftir því sem hús-
rúm skólans leyfir. Kenslugreinar
kennara þessa verða sennilega
náttúrufræði og náttúrusaga,
iandafræði, fjelagsfræði, danska
og söngur.
----o-----
Falleg bók.
Nýkomin er út lítil en falleg bók,
sem heitir „Heilög kirkja. Sextug
drápa eftir Stefán frá Hvítadal“.
Drápan er dróttkvæð, snjöll og vel
ort, og minnir hún á hinar miklu
helgidrápur miðaldanna, Lilju og
Rósu, og margt er þar svo vel
sagt, að þangað er að leita saman-
burðar. Hún er trúarljóð, sem dáist
að hinni kaþólsku kirkju og hvetur
til afturhvarfs þangað. þetta er
annað erindið:
Himna-drottinn, heyr mig auman,
hreldum manni' að tungu íeldu
giæður elds, og iyfti ljóði
ljómi þinna riku dóma;
veit mjer styrk til stærri verka;
streymir það fram, er andann dreymir;
leið þú mig i dýrð við dauða,
drottinn minn, i ljóssins inni.
Útgáfan er sjerlega vönduð, eitt
erindi á blaðsíðu, og rammi í
kring í gömlum stíl, letrið gotn-
eskt, upphafsstafir stórir, rauðir
og rósum prýddir, eins og venja
var fyrrum, og yfir höfuð er allur
frágangurinn svo, að ánægja er að.
Bókin er prentuð í Acta, en forsíðu
og ramma hefir Björn Björnsson
teiknað.
---o---
Heinrích Erkes
háskólabókavörður í Köbi.
Margir Islendingar kannast við
Heinrich Erkes. Hann hefir ferðast
sex sinnum á íslandi. oftar en
nokkur þýskur vísindamaður eða
fræðimaður. Hann hefir farið víða
um landið, einkum um Norður- og
Suðurland, og um óbygðir landsins.
Hann hefir farið um Sprengisand
og kannað Dyngjufjöll og Ódáða-
hraun og ritað um þau. Nú í sumar
ætlar Erkes í sjöunda sinn til ís-
lands og fer hann 5. júlí frá Kaup-
mannahöfn með Gullfossi til Rvík-
ur. þaðan ætlar hann austur í
Rangárvallasýslu, upp á Heklu, ef
veður verður bjart, en annars er
ferðinni heitið upp í fjöll og óbygð-
ir norður af Rangárvallasýslu og
Hreppunum og Eystri-Tungunni.
þá ætlar hann norður Kjöl, og vill
kynna sjer fjöll og dali milli
Skagafjarðar og Eyjafjarðar.
Hann langar til að ganga upp á
Vindheimajökul, því að þangað
segir hann að engir ferðamenn hafi
komið. Jökullinn er brattur mjög
og erfiður uppgöngu. Howall hinn
enski varð frá að hverfa þar sem
hann leitaði uppgöngu á hann. En
vera má, að dönsku landmælinga-
mennirnir hafi komið upp á Vind-
heimajökul. þeir klifra upp á hvert
fjall, er landmælingarnar krefjast
þess.
Ef tíminn og ferðapeningarnir
leyfa, ætlar Erkes víðar um Norð-
urland; einnig langar hann að
bregða sjer norður í Kolbeinsey, ef
veður leyfir. þangað hefir enginn
vísindamaður komið. Hann hefir
safnað öllu, sem um eyna er ritað,
og vill nú leigja mótorbát, ef gæft-
ir eru góðar, til þess að komast
þangað.
Enginn þýskur maður mun hafa
keypt svo margar ísl. bækui sem
Erkes, nema ef til vill prófessor
Konrad Maurer. þó safnaði hann
eigi bókum, sem voru prentaðar á
Hólum, nje íslenskum bókum og
bæklingum í öllum greinum, eins
og Erkes gerir. Maurer keypti
bækurnar til þess að nota þær við
rannsóknir sínar um sögu Islands,
en Erkes er bókavinur og bóka-
safnari; er hann einstaklega vel að
sjer í íslenskri bókfræði. Hann á
hjer um bil fjórðu hverju bók, sem
út kom á Hólum, en þær voru í alt
um 800, eða rjettara sagt háskóla-
bókasafnið í Köln, því að Erkes hef
ir fyrir nokkru gefið eða látið það
safn fá alt hið íslenska bókasafn
sitt, svo að hægt verði fyrír þá, er
vilj a, að fræðast þar við háskólann
um Island. Sjálfur hefir Erkes nú
á hinum síðari árum haldið fyrir-
lestra í háskólanum í Köln um Is-
land, íslenskar bókmentir eða eitt-
hvert íslenskt efni, og nú í vetur
hefir hann í huga að lýsa landi og
þjóðfjelagi voru yfirleitt. Er von-
andi að hann gefi út bók um ísland
áður en langt um líður; ef hún
næði útbreiðslu, gæti hún gert Is-
landi gagn, því að hún mun verða
rituð með góðum hug til landsins
og Erkes þekkir það vel. Annars er
það leiðinlegt, að ýms hin bestu rit,
sem rituð hafa verið á þýsku um
ísland, svo sem hin ágætu rit Kon-
rads Maurers, hafa svo að segja
engri útbreiðslu náð. Jeg kom í
fyrra á háskólabókasafnið í Giess-
en og spurði þar eftir helstu ritum
Maurers um ísland, en þau voru
þar eigi til. þá spurði jeg eftir „Is-
land“ eftir Paul Herrmann, er
kom út í hinu handhæga fræðirita-
safni „Aus Natur und Geistes-
welt“; hugði jeg að hún mundi
vera þar, af því að safn þetta er
alkunnugt um þýskaland, en hún
var þar eigi heldur.
Erkes hefir nú í fjögur ár verið
þingmaður fyrir Köln-Aachen í
prússneska landsþinginu. Hann er
fjölhæfur maður, verksjeður, víð-
förull og víðsýnn. Hann hefir í
mörg ár verið kaupmaður, en varð
að láta af kaupskap, er heims-
ófriðurinn hófst. Kom honum þá
að gagni, að hann hafði gefið sig
að vísindum.
Erkes er mjög vel að sjer í
tungumálum og hefir gefið út góð-
an leiðarvísi í íslensku handa þjóð-
verjum. Hann hefir lengi borið
hlýjan hug til íslands, og var einn
af þeim þremur mönnum, sem áttu
fyrstu upptökin að þýska Islands-
vinafjelagið var stofnað.Hinir voru
þeir dr. Cahnheim í Dresden og
þorvaldur Thoroddsen. þótt fjelag
þetta hafi eigi orðið það, sem
stofnendur þess gerðu sjer von um,
hefir það þó unnið töluvert gagn.
Erkes er maður látlaus, viðfeld-
inn í umgengni og ræðinn og
skemtilegur.
Staddur í Bad Nauheim,
á Jónsmessu 1924.
Bogi Th. Melsteð.
----o-----
Mullerskóli. Líkamsæfingar Múll-
ers hins danska eru nú orðnar
heimskunnar. Á íslensku hefir ver-
ið þýdd bók hans „Mín aðferð“, og
voru þær æfingar mikið notaðar
um eitt skeið hjer að minsta kosti.
Mörgum þótti þó, sem þær væru
nokkuð umsvifamiklar og þyrfti til
þeirra útbúnað, sem ekki væri auð-
velt að útvega í heimahúsum. Hef-
ir því seinna komið upp annað
Mullers-kerfi, einfaldara og útbún-
ingsminna, en þó svo, að ýmsir
læknar telja, að með því fáist mjög
góðar og heilsusamlegar æfingar,
á skömmum tíma, og nokkurskon-
ar bað og húðstrokur á eftir, með
hjálp einfaldra áhalda, sem til eru
á hverju heimili (vatnskanna, skál
og þurka). þetta kerfi hefir þó ver-
ið hjer alt að því óþekt, uns ungur
maður og áhugasamur, Jón þor-
steinsson frá Hofstöðum, tók sjer
fyrir hendur að fara til útlanda til
þess að læra það og læra að kenna
það, við Mullerskóla í Kaupmanna-
höfn. En skólar fyrir þetta kerfi
eru nú komnir upp víða um lönd.
Hefir J. þ. nú komið upp einum
slíkum skóla í Rvík, og allmargir
þegar orði til að sækja hann og
láta vel af. íþróttaáhugi er nú all-
mikill mcðal ungra manna og er
ekki nema gott eitt um það að
segja, þegar skynsamlega er á
haldið. En miklu meira mætti þó
gera til þess, en orðið er, að koma
einföldum en heilsustyrkjandi lík-
amsæfingum inn í daglegt líf
manna. Ættu slíkar æfingar, sem
Mullerskerfi þetta, að geta komið
þar að notum, ef menn hafa þolin-
mæði til að byrja einu sinni á því
fyrir alvöru. En auðvitað er mik-
ilsvert að læra kerfið rjett. Ættu
því þeir, sem þess eiga kost, að
sækja skólann, t. d. utanbæjar-
menn, ef þeir eru hjer á ferð. —
Meðal þeirra, sem nota þessar æf-
ingar, og opinberlega hafa mælt
með þeim, má nefna Svein Björns-
son fv. sendiherra.
----o---
Heilbrigðismál.
I.
„það er einhver áreiðanlegasti
votturinn um siðferðilegan þroska
og öfluga framsókn til efnalegs
sjálfstæðis hverrar þjóðar, að með
henni þróist skilningur á því,
hversu afarmikla þýðingu það hef-
ir, að sem flestir- einstaklingar
hennar sjeu heilbrigðir og starf-
hæfir, — skilningurinn á því, að
það er blátt áfram siðferðileg
skylda hvers einstaklings að stuðla
að því, að svo megi verða; það þarf
umfram alt að verða öllum lýðum
ljóst, að heilbrigði hvers ein-
staklings hefir ómetanlega prak-
tiska þýðingu fyrir þjóðarheild-
ina, það þarf að vinna að því af öll-
um mætti, að sem flestir limir
heildarinnar sjeu starfhæfir. Heil-
brigði er starfhæfi og starfsgleði“.
þessi orð eru höfð eftir prúss-
neskum stjórnmálamanni, sem átti
sæti í ráðuneytum þeirra Vilhjálm-
anna þýskalandskeisara. Og hann
er svo sem ekki sá einasti, sem
slíkt hefir látið sjer um munn fara.
Allir þekkja hin alkunnu orð
Prj edikarans: aumasti hje-
g ó m i, h j e g ó m i, a 11 e r h j e-
g ó m i. þetta er í hinni latnesku
þýðingu biblíunnar (V u 1 g a t a)
Vanitas, vanitas, omnia
v a n i t a s. — Hinn alkunni stjórn-
vitringur Benjamín Disraeli (síðar
Lord Beaconsfield) sagði oft á tíð-
um, að hitt mætti eins til sanns
vegar færa í stjómmálunum:
Sanitas, sanitas, omnia
s a n i t a s: heilbrigði, heilbrigði,
alt er heilbrigði. — Heilbrigði er
undirstaðan undir velfarnan hverr-
ar þjóðar og þrótti. það er því
fyrsta og sjálfsagðasta skylda
sjerhvers stjórnanda að beita sjer
fyrir umbótum á heilbrigðisástandi
þjóðar sinnar og öllum hugsanleg-
um framförum, sem þar að lúta.
Gamli Gladstone var nú, eins og
kunnugt er, ekki rjett á sama máli
í stjórnmálum og Beaconsfield lá-
varður, — þeir voru þar jafnan á
öndverðum meið, en í þessu atriði
kom þeim þó saman. Gladstone
vildi að læknisfróðir menn væru
sem mest hafðir í ráðum um upp-
eldi barna og unglinga, um húsa-
gerð og allan aðbúnað mann.a, at-
vinnu og alla lifnaðarhætti, og
þótti sem þá mundi hverri þjóð
betur gegna, og svona hafa fjölda-
margir aðrir merkir stjórnmála-
menn hugsað og talað. Má á sama
standa hvort litið er aftur til fom-
aldar eða til hinna nýjustu tíma; á
öllum öldum hafa verið til merkir
menn og víðsýnir, sem þetta hafa
sjeð og látið sjer hugleikið um að
opna augu alþjóðar fyrir þessari
nauðsyn, að sem flestir einstakling-
ar gætu verið hraustir og heilsu-
góðir, starfhæfir, afkastasamir og
vinnuglaðir; undir því væri mest
og best komin velfaman þjóðfje-
lagsheildarinnar. —
það er vitaskuld, að aldrei verð-
ur komist hjá sjúkdómum að öllu
leyti. þeir era eitt af bölvun þeirri,
sem mannkyninu fylgir, og aldrei
verður umflúið til fulls, en mikið
má úr því bölvi draga, ef einhuga
er við snúist. það er haft eftir
Hippokrates gamla, að svo er um
marga sjúkdóma, að ekki koma
þeir sem skúr úr heiðskíru lofti,
heldur verða þeir margir hverjir
til smátt og smátt, úr einhverjum
yfirtroðslum, oft smáum, en marg-
víslegum, og máske daglegum, á al-
mennustu heilbrigðisreglum. Slíkar
yfirsjónir valda ýmist skaðsemd-
um á einstökum líffærum eða á öll-
um líkamanum, vinna í kyrþey sitt
eyðileggingarstarf, þar til líkaminn
er allur ofurliði borinn; maðurinn
legst veikur, er ekki lengur vinnu-
fær og er orðinn hjálparþurfi. En
hinn sanni tilgangur allra læknis-
vísinda á að rjettu lagi að vera sá,
að afstýra sjúkdómum svo sem
frekast er unt, kenna mönnum að
varast þá. Og þetta er nú í raun og
veru að verða stefnuskrá læknavís-
inda vorra tíma; margir frægustu
læknar útlendir eru nú þegar
farnir að krefjast þess í ræðum og
ritum, að svo verði sem bráðast, og
leggja beinlínis áherslu á, að öll
kensla læknanema miði í þessa átt:
að afstýra sjúkdómum.
Af innlendum læknum man jeg i
svipinn ekki til að neinn hafi kom-
ið orðum að þessu nema próf.
Guðm. Hannesson í Læknablaðinu.
En George Newman, einhver at-
kvæðamesti heilbrigðisfræðingur
með Bretum og einn af helstu
mönnum þeirra í hinu nýstofnaða
heilbrigðisráðuneyti, ritaði nýlega
eftirtektaverða grein í hinu fræga
læknisfræðislega tímariti Breta,
British Medical Journal, sept.
1923: The permeation of the medi-
cal curriculum by preventive
teaching, og mætti kalla þetta hina
nýju stefnu í heilbrigðismálum.
Koma hjer á eftir ýmsir kaflar úr
þeirri grein í íslenskri þýðingu.
Framh.
Gamall læknir.
-----o----
Enskt herskip kom hingað í gær
og verður hjer um tíma. það er
flaggskip einnar flotadeildarinnar
og er foringi á því kapt. Evans,
einn í röð kunnari flotaforingja
enskra. Hann var með Scott í heim-
skautsleiðangri á árunum og gat
sjer þá góðan orðstír, og einnig á
stríðsárunum. — Núna eftir mán-
aðamótin er von hingað á einum
10—12 herskipum frá Bandaríkj-
unum, sem höfð era á verði og
vakki hjer í höfunum í sambandi
við heimsflugið.
Norskur ferðamannahópur kom
hingað með Mercur síðastl. laug-
ardag og er nú á ferð til þingvalla,
að Gullfossi o. s. frv. Er Vilhj. Fin-
sen formaður fararinnar, en blaðið
Tidens Tegn í Osló, sem V. F. er
meðritstjóri við, hefir gengist fyr-
ir henni. Eru ýmsir kunnir menn
í þessari för, flestir frá Osló.