Lögrétta - 05.08.1924, Blaðsíða 1

Innheimtaog afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslas.on
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
Reykjavík, þriðjudaginn 5. ágúst 1924.
45. tbl.
50 ár.
Nú í ár eru liðin 5Q ár frá því,
er einveldinu var lokið hjer á
landi. Stjórnarskráin, sem skóp
hjer þingbundna stjórn, var gefin
út 5. jan. 1874, og Kristján kon-
ungur IX. færði íslandi hana að
gjöf á 1000 ára afmælisbátíð
þess 2. ágúst 1874. þá var stofnað
ráðherraembætti fyrir ísland, en
danska dómsmálaráðherranum
falið að gegna því. Fyrsti íslenski
ráðherrann hjet Klein, og var hann
lijer í fylgd með konungi sumarið
1874.
Með þessu hefst nýtt tímabil í
sögu íslensku þjóðarinnar, en að-
dragandi þess var hin langa stjórn
málabarátta, sem háð var undir
forustu Jóns Sigurðssonar.
50 ára tímabilið frá 1874 skift-
ist í þrent; í þrjátíu fyrstu árin
er æðsta stjórn íslands í Kaup-
mannahöfn, en flytst heim til
Reykjavíkur ,1904, og eftir lok
heimsstyrj aldarinnar miklu verður
sú breyting, að Island er viður-
kent frjálst og fullvalda ríki.
það er mikið efni að íhuga, hver
áhrif þessar stjórnarfarsbreyt-
ingar hafa haft á hag og hugsun-
arhátt íslensku þjóðarinnar. Yfir-
leitt eru þessi 50 ár framfara-
tímabil, og þó einkum og sjer í
lagi síðustu 20 árin, eftir að æðsta
stjórnin fluttist inn í landið.
Eru það stjórnarfarsbreyting-
arnar, sem hafa valdið þessu að
mestu leyti, eða er það jafnframt
eða fremur eitthvað annað? þetta
er efni, sem vert er að íhuga, og
mun nánar verða vikið að því síð-
ar hjer í blaðinu.
----o----
Sala pöjarða.
------Niðurl.
Hitt dæmið er af hinu forna
prestssetri Undirfelli í Vatnsdal.
Bað ábúandinn fyrst um kaup á
jörðinni 1912, og skal nokkuð nán-
ar sögð saga þess máls, því hún
sýnir þó, að sýslunefnd hefir auð-
sjáanlega þótst hafa vandamál með
höndum, að geta gert að vilja ábú-
andans, án þess að verða opinber
að vísvitandi lagabroti.
I sýslufundargerð Austur-Húna-
vatnssýslu frá 1912, bls. 80 til 35,
stendur:
„þá voru lögð fram bónarbrjef
frá ábúendum eftirgreindra kirkju-
jarða, til þess að fá þessar ábúðar-
jarðir keyptar:
b. Undirfell í Áshreppi, tilheyr-
andi Undiríellsprestakalli.
Sýslunefndin lýsir því yfir (með
3 atkv. gegn 2, að því er Undirfell
snertir), að jarðir þessar heyri
ekki undir j arðir þær, er getur um
í 2. gr. laganna um sölu kirkju-
jarða, frá 16. nóvbr. 1907“.
Undirskrift fundargerðar þess-
arar er þannig:
„Gísli Isleifsson, Árni Á. þor-
kelsson, þórarinn Jónsson, Ludvig
Knudsen, Jónas Bjarnason, Björn
Árnason“.
Ósamþykkir að því leyti, að vjer
teljum það vafasamt, að Undir-
fell í Undirfellsprestakalli heyri
ekki undir 2. gr. laganna um sölu
kirkjujarða írá 16. nóvbr. 1907,
enda aðeins samþykt með 3 atkv.“.
Guðm. Ólafsson. .Jón Kr. Jónsson.
I næstu sýslufundargerð sömu
sýslu (frá 1913), bls. 12 til 36,
stendur:
„Framlagt brjef Stjórnarráðs Is-
lands dags. 31. júlí f. á„ um, að
atkvæðagreiðsla fari fram að nýju
um sölu á kirkjujörðinni Undirfelli
í Áshreppi, sem sýslunefnd hafði
til meðferðar í fýrra. Að viðhöfðu
nafnakalli lýsir sýslunefndin því
yfir, að umrædd jörð heyri undir
2. gr. laganna um sölu kirkjujarða
frá 16. nóvbr. 1907. Já sögðu:
Björn Árnason, Guðm. Ólafsson,
Jón Kr. Jónsson, Ludvig Knudsen.
Nei sagði Jónas Bjarnason. Árni
Á. þorkelsson greiddi ekki at-
kvæði, og telst því með meiri hl.“.
Við atkvæðagreiðsluna 1912 er
auðsjeð, að sumir sýslunefndar-
menn hafa af sjáanlegum ástæðum
hliðrað sjer hjá að greiða atkvæði,
þar sem 3 eru með sölunni, en að-
eins 2 á móti (þeir sem ágreining-
inn bóka með undirskrift sinni).
Stjórnin á þökk skilið fyrir kröfu
sína um nýja atkvæðagreiðslu
1913, sem leiðir í Ijós, að enginn
er þá með sölunni nema einn mað-
ur (mágur umsækjandans).
Næsta tilraun hans að ná jörð-
inni var sú, að fá þingmann til að
koma kaupum í gegn með sj erstök-
um lögum á Alþingi skömmu síð-
ar, en það mistókst einnig. Sýnist
nú svo, sem saga þessa máls ætti
að vera á enda, en svo er þó ekki.
Síðastliðinn vetur var aðstaða um-
sækjanda breytt svo umsækjand-
anum í vil, að auk þess sem hann
átti nú sjálfur sæti í sýslunefnd,
var enginn þeii’ra sömu manna
fundarmaður, sem greiddu at-
kvæði móti sölunni 1913, og þess
utan var nú af sjerstökum ástæð-
um stuðningsvon nýrra manna.
Fyrir síðasta sýslufundi lá enn
beiðni frá ábúanda Undirfells um
að fá ábýlisjörð sína keypta, og af-
greiddi sýslunefndin málið þann-
ig, að með sölu greiddu atkvæði:
Jón Jónsson, Jónas Björnsson,
Kristján Sigurðsson, þorsteinn
Bjarnason. Móti sölunni greiddu
atkvæði: Sýslumaður Bogi Bryn-
jólfsson, Árni Á. þorkelsson, Haf-
steinn Pjetursson, Ólafur Lárus-
son og umsækjandinn greiddu ekki
atkvæði.
þótt kunnugir skilji frumhlaup
hinna 4 sýslunefndarmanna, er nú
enn fást til að gefa því atkvæði
sitt, að Undirfell sje selt, er þetta
öðrum lítt skiljanlegt, enda mun
það eitt af því ósvífnara, sem
sýslunefndir hafa gert sig sekar í
við sölu kirkjujarða, þar sem það í
raun og sannleika mun fáum, er til
þekkja, dulið, að jörð þessi ótvírætt
heyri undir þær jarðir, sem alls
eigi má selja, samkvæmt lögunum
um sölu kirkjujarða frá 16. nóvbr.
1907, og skulu hjer framtekin
nokkur atriði, er þar að lúta.
Undirfell hefir a. m. k. um 5 alda
skeið verið prestssetur og kirkju-
staður hjer í Vatnsdal. Enginn get-
ur um það sagt, nema framtíðin
færi þær breytingar, að prestsset-
urs verði hjer aftur þörf í næstu
framtíð. Til þess þarf einungis
vakning í kirkjulífi, eða að menta-
málin yrðu sett meir í samband
við prestsverkin en nú er.
Hjer er ekki um aðra jörð að
ræða en Undir^ell, sem enn er op-
inber eign, og nothæf væri til em-
bættisseturs, skólahalds, fyrir
sjúkrahæli, eða til hverra annara
opinberra nauðsynja, sem vera
skal, en þessi jörð er allra jarða
best sett til þess, enda hefir t. d.
undanfarið verið þar skólahald fyr
ir sveitina. Út af fyrir sig væri
þetta næg ástæða og ekki lítilfjör-
leg til að vernda Undirfell frá sölu
í einstakra manna hendur, en þar
að auki er svo á fleira að líta.
Kæmi það til mála, sem ekki getur
talist líklegt, að ekki þurfi í næstu
framtíð að nota Undirfell til em-
bættisbústaðar, skólahalds, sjúkra-
hælis eða slíks, væri þjóðinni ekki
lítill fengur í slíkri jörð til sund-
urskiftingar í grasbýli. Til þess
hefir hún mjög góð skilyrði, þar
sem nær alt hið stóra land er gras-
lendi, og óvíða sjest óræktað jafn-
mikið og jafngott land til túnrækt-
ar sem þar, og þó að sleptu enginu,
sem bæði er mikið og gott.
þá má og á það líta, að í Koms-
á, sem aðskilur lönd jarðanna
Kornsár og Undirfells, er talsvert
aílmikill foss, og tæki framtíðin
hann í sína þjónustu, er hvergi um
byggingarstað að ræða, nema í Und
irfellslandi.
þótt ekki beint komi kirkju-
jarðalögunum við, má þó enn taka
fram mikilsvert atriði, sem stríðir
á móti sölu Undirfeils í einstakra
manna hendur, sem er það, að af
kirkjueigninni hjer í Vatnsdal hef-
ir viðkomandi upprekstrarfjelag
(Áshreppur og Sveinsstaðahrepp-
ur) keypt allstór afrjettarlönd,
með rjetti til lands fyrir skilarjett-
ina og bithaga til afnota við rjett-
arstörf. þessi skilarjett stendur nú
á Undirfellseyrum, og meðan
prestar sátu á Undirfelli, varð frá
þeirra hálfu nje hins opinbera
aldrei neitt misklíðarefni út af
þessum átroðningi við skilarjett-
ina. Slíkt hefir fyrst átt sjer stað í
tíð núverandi ábúanda, sem líkur
eru fyrir að standi til mál út af.
Sala jarðarinnar mundi því að
ýmsu leyti leiða af sjer vandræði í
þessa átt, því eðlilegt er, að upp-
i ekstrarfj elagið legði kapp á að
halda þeim rjetti, sem samningar
og hefð hefir heimilað því gagn-
vart þessari þjóðeign.
þykir oss Vatnsdælingum nú all-
fróðlegt að vita, hvort ábúandi
Undirfells ræðst nú að stjórninni
með kaupbænir sínar, og hver svör-
m þá yrðu. Er nú þrisvar búið að
greiða atkvæði um það hjer í sýslu-
nefnd, hvort Undirfell megi seljast
samkvæmt lögunum, og samanlagt
fyrir öll árin hefir ábúandinn 8 at-
kvæði með sjer, en 9 á móti, og
ganga má að því vísu, að allir, sem
hafa hliðrað sjer hjá að greiða at-
kvæði, hafi gert það af því, að
lengra hafi þeir ekki getað gengið
fyrir kaupbeiðanda (auðvitað að
honum sjálfum undanteknum).
það ætti og að fylgja kaupbeiðn-
mm. ef hún fer, að þessi umsækj-
andi á áður góða jörð hjer í sveit-
inni (þórormstungu), og að hann
sagði á almennum sveitarfundi
bjer í vetur á þá leið, að kaupum-
sckn sín um Undirfell væri gerð
fyrir væntanlegan tengdason sinn,
en ekki sig sjálfan.
Annars er það ekki nema eðli-
legt, að einstakir menn geri alt
sem unt er, til að ná í eigu sína
öðrum eins jörðum og Undirfell er.
En alt verður að hafa sín takmörk,
og einnig það, að alt sem um er
beðið sje ekki selt. Landsbúinu
(stjórninni) ber skylda til að gæta
þar rjettar þjóðarinnar, og láta
hagsmuni alþjóðar sitja í fyrir-
rúmi fyrir hagsmunum einstakl-
inganna. það væri þjóðþarfaverk,
að stjórnin ljeti nú þegar rann-
saka um alt land, hvað eftir væri
óselt af jörðum, sem útlit er iyrir,
að sjeu að nokkru nýtar til almenn-
ings heilla, og að slíkar jarðir yrðu
hjer eftir — þótt seint sje —
verndaðar frá sölu.
Gagnvart jarðræktarlögunum
frá 20. júní 1913 ætti Búnaðarfje-
lag íslands að hafa sinn tillögurjett
í því atriði, og þá ekki síður*biskup
landsins, hvað kirkjujarðirnar
snertir.
Flögu 28. júní 1924.
Magnús Stefánsson.
---o---
Umvíðaveröld.
Síðustu símfregnir.
Eftir allmikið þjark á Lundúna-
fundinum, sem sumir hjeldu að
yrði til þess að eyðileggja hann al-
veg, bar Herriot fram tillögur
þær, sem hjer fara á eftir (2.ág.):
1. Skaðabótanefndin hefir úr-
skurð um vanrækslur af þjóð-
verja hálfu. Bætir nefndin við sig
einum meðlim, sem sje Ameríku-
maður. 2. Ef úrskurður nefndar-
innar ekki er samþyktur í einu
hljóði skal ágreiningsatriðufn
skotið til gerðardóms óvilhallra
manna. Skal hann skipaður 3
mönnurn og tilnefndur af skaða-
bótanefndinni eða dómstólnum í
Haag. 3. Dæmist þýskaland hafa
vanrækt skyldur sínar skulu full-
trúar bandamanna kallaðir saman
á fund. Viðurkent er í tillögu
Herriot, að nýja lánið þýska hafi
forrjettindi fyrir öllum öðrum
kröfum á þýskaland. Afstaða
oandamanna til tillögunnar er enn
óviss.
4. ág. segir svo símfregn, að
tillögur þessar hafi verið sam-
þyktar. Var þjóðverjum síðan
opinberlega boðin þátttaka í fund-
inum og þáðu þeir hana.
Slitnað er upp úr fjármála-
samningum Rússa og Breta, —
Fascistaherinn ítalski, sem verið
hefir sjerstakur her til þessa, er
nú sameinaður aðalher landsins,
— Frá Osló er símað, að smyglur-
um þar á firðinum fari fjölgandi
með degi hverjum. Á 8 dögum
gerði tollgæstlan þar upptæka
165 þúsund lítra af áfengi.
----o----
Heimsflugið.
Eins og áður hefir verið frá
sagt hjer í blaðinu hafa Banda-
ríkjamenn undanfarið haft mik-
inn viðbúnað til þess, að láta
nokkra af bestu flugmönnum sín-
um reyna að fljúga umhverfis
jörðina. Var lagt upp í þenna leið-
angur 4. apríl s. 1. frá Seattle i
Washington fylki, og#voru flug-
vjelarnaf fjórar. Hjer var frá upp-
hafi fylgst mikið með þessum flug-
leiðangri, þar sem ákveðið hafði
verið að koma skyldi hjer við. Var
sendur hingað fyrirliði úr fluglið-
inu, Crumrine, til að undirbúa
þetta. Valdi hann viðkomustaði í
Hornafirði og í Reykjavík. Er nú
svo komið, að leiðangur þessi er
lentur hjer við land, eða tvær
vjelarnar.
Leiðin sem farin hefir verið
kringum hnöttinn er þessi: Frá
Seattle norður með Norður-Ame-
ríku, strandlengis, til Alaska. Én
þar heltist fyrsta vjelin úr lest-
inni og í henni var foringi farar-
innar, Martin (f. 1882). Síðan var
haldið vestur Kyrrahaf yfir Atka,
Attu og Kuril-eyjar til Tokio í
Japan. Segja flugmennirnir þetta
hinn erfiðasta kafla leiðarinnar
það sem af er, og hafi þar bæði
hindrað snjóar, stormar og ísar.
Herskip hafa þó verið höfð á
vakki og verði í höfum, þar sem
flugið hefir farið um. Frá Japan
var flogið til Kina og suður með
lahdi, tll Síam, Birma, Indlands,
Persíu, Mesópótamíu, Sýrlands,
Tyrklands, Rúmeníu, Serbíu, Aust-
urríkis, þýskalands, Frakklands,
Englands og þaðan til Orkneyja
(Kirkwall) og síðan lagt upp til
slands. Hafði alla þessa leið ver-
ið farið slysalaust og fylgdust all-
ar 3 vjelarnar að, að heita mátti.
Hn milli Orkneyja og Islands tók
verra við. Við fyrstu tilraun tókst
rðeins einum flugmannanna, Nel-
son, ungum manni sænskættuðum
(f. 1888) og vjelamanni hans, Har-
ding, að komast til Hornafjarðar.
Hinir sneru við. En þeir Nelson
lentu í þokum allmiklum á At-
lantshafi og var hann 8 klukku-
tíma og 11 mín. á leiðinni, og var
þá sólskin við Islandsstrendur.
Næsta dag lögðu hinir tveir upp
cftur og komst nú annar alla leið,
Smith (f. 1892) og vjelamaður
hans, Arnold, og flugu á 6 tímum
og 17 mín., og höfðu eiida goðan
byr. En hin flugvjelin, sem Wade
(f. 1896) og Ogden, voru í, varð
að setjast á sjóinn, vegna vjelar-
bilunar, og var farið með hana
aftur til Kirkwall. Næsta dag
iagði hún enn upp, en skamt frá
Færeyjum varð hún aftur að setj-
ast á sjóinn, og biluðu þá vængir
hennar í brimi og varð henni ekki
bjargað, og sökk hún, en menn-
irnir voru fluttir hingað á einu
herskipanna.
Kl. liðlega 9 í morgun lögðu þeir
Smith og Nelson upp frá Horna-
firði og flugu vestur með strönd-
um. Höfðu menn hjer altaf fregn-
ir af för þeirra, en hingað komu
þeir kl. liðlega 2 og settust vjel-
arnar á innri höfnina. Hjer var
þá töluvert hvassviðri á norðvest-
an, en ekkert virtist það hindra
þá flugmennina.
Herskipið, sem flutti þá Wade
og Ogden, kom hingað inn á böfn-
ina rjett á undan flugvjelunum.
Tók borgarstjóri á móti flugmönn-
um öllum sex, er þeir stigu á land,
og verða þeir gestir bæjarins með-
an þeir dvelja hjer, og búa í húsi
Jónatans kaupmanns þorsteins-
sonar á Sólvöllum.
Vjelarnar fljúga hjeðan til Áng-
magsalik á Grænlandi, þaðan til
Ivigtut og síðan til Labrador. Bú-
ast flugmennirnir við því, að það
verði erfiðasti partur fararinnar
og verða þar mörg herskip til að-
stoðar. Leiðangurinn á að enda í
Washington D. C.
Flugvjelar þessar eru þanni^ út-
búnar, að þær geta setst á sjóinn
ef með þarf. þær fara 70—80
enskar mílur á klukkustund. Hjer
í Reykjavík er búist við því að
flugmennirnir standi við í 4—5
daga.
----o-----
Foringjar á Fylla hafa nú verið
skipaðir fyrir næsta ár. Skipstjóri
verður Barfoed orlogskapteinn.
Meðal foringjanna verður Knútur
prins. Fylla, hefir nýlega tekið 2
norsk skip að ólöglegum veiðum á
Húnaflóa. þau fengu 3 þús. og 5
þús. gullkróna sekt.
Síldin. 31. júlí var símað, að
komnar væru á land á Siglufirði
41 þús. tunnur af síld. Verðlag í
óvissu. Aflinn er meiri en á sama
tíma í fyrra. 20 þús. mál eru
komin til bræðslu í Krossanesi.
4. ágúst var ennþá símað frá, Ak-
ureyri: Vikuna sem leið var síld-
araflinn á Eyjafirði 3261 tunna,
en á Siglufirði 17.342 tn. Auk þess
keypti Krossanesverksmiðjan 9
þús. 866 mál. Verðið á málinu er
14 kr.