Lögrétta - 19.08.1924, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Heilbrigðismál.
Frh. II.
En það er ekki nóg að læknarnir
einir leggi sig í framkróka til þess
að afstýra sjúkdómum. Fólkið
verður sjálft að leggjast á sömu
sveif með þeim og það af alefli og
einhuga, og löggjöfin að styðja þá
viðleitni með viturlegum lögum.
En á þetta hvorttveggja hefir vilj-
að bresta allajafna, alt frá elstu
tímum, einkum þó stuðning al-
mennings. Ekki verður þó sagt, að
skort hafi brýningar til fólksins
um að taka sjer fram í þessum efn-
um, og það jafnvel svo langt aftur
í tímann, sem elstu sagnir fara af.
þarf ekki annað en minna á hinar
margvíslegu heilbrigðis-ráðstafan-
ir og reglur, er finnast í Mósebók-
unum og hafa verið runnar frá
Egyptum, verið þar til löngu fyrir
daga Móse, eins og sjá má af forn-
um ritum. Og svo mikla áherslu
lagði Móse á að þessum reglum
væri hlýtt, að hann tók þær upp í
trúarbrögðin og ljet varða reiði
drottins, ef út af væri brugðið. —
Með Forn-Assýrum voru og, sem
kunnugt er, mýmargar heilbrigðis-
reglur skráðar og skyldi eftir þeim
fara í matarhæfi og margvíslegum
daglegum háttum. þar voru prest-
arnir helstu frömuðir þessara
framfara, eins og allrar menning-
ar. Böð og líkamsræstingar voru
þar tíðar, og gengið ríkt eftir, svo
að ekki þótti sá maður með mönn-
um nje í húsum hæfur, sem lagðist
slíkar lífsnauðsynjar undir höfuð.
Margt var þar og fleira skráð, er
að heilbrigði laut.
Allir þekkja og áhuga þann, er
aðalmenningarþjóðir Norðurálf-
unnar í fornöld, Grikkir og Róm-
verjar, höfðu á böðum og líkams-
hreinlæti allskonar, og alla þá
rækt, er þessar þjóðir lögðu við að
gera líkamann sem hraustastan og
harðgerðastan. En svo kom hnign-
unin: matarfýsnin varð ríkari en
við yrði ráðið, dáðleysið og kveif-
arskapurinn settist í hásætið,
þjóðirnar úrkynjuðust og urðu að
bráð hálfviltum þjóðum og harð-
gerðum, og með þjóðflutningunum
miklu má segja, að,þessi menning-
arvottur, böð og líkamsrækt, hafi
horfið með öllu. —
Náttúrlega voru til á hverri öld
einstaka ágætismenn, fleiri og
færri, sem sáu hvert stefndi, og
hvöttu til að taka upp aftur forna,
góða siði, og hafa kannske kveðið
Lesbók Lfigrjetta VL
Hugsjónir.
Erindi flutt á prestastefnu 27.
júni 1924 af Halldóri Jónssyni
sóknarpresti að Reynivöllum.
Frh. -----
Nú er það auðsætt, að prestur-
inn er ekki einfær um að laða fólk-
ið til kirkjunnar með flutningi
orðsins af sinni hálfu. Hversu
mikill ræðuskörungur sem hann
væri, hve lærður sem hann væri og
djúpsær í sinni kenning, mundi það
vera hreinasta ofætlun að gera
kröfu til þess, að fólk kæmi vegna
þessa út af fyrir sig til kirkjunnar
til langframa, ár eftir ár og helgi-
dag eftir helgidag, áratug eftir
áratug. Meðan fólkið sjálft þegir,
vantar annan aðalþáttinn í hverri
guðsþjónustu og hann ekki
ómerkilegan, sem er þátttaka
hinna einstöku í sálmasöngnum
og safnaðarsvörunum. þennan ann-
an aðalþátt, þennan starfandi þátt
af hálfu safnaðarins má ekki
vanta. þátttaka safnaðarins sjálfs
varpar einskonar helgiblæ yfir at-
höfnina, er eins og enn frekari
vottur um nálægð heilags anda yf-
ir kirkjusöfnuðinum öllum. þá er
vissulega þess að vænta, að fleiri
verði gagnteknir af orðinu sjálfu
og nálsegð andans; það gera orðin,
sem farið er með, og það gerir
söngurinn sjálfur. Hann laðar til
við raust: „Hvar er nú feðranna
frægð? Fallin í gleymsku og dá“.
— En það varð fátt um heyrendur
erðsins; fæstir gáfu þeim nokkurn
gaum, „þessum gömlu nöldur-
seggjum“, og svo hefir viljað við
brenna jafnan síðan, jafnvel alt til
þessa dags. Og þótt kristindómur-
inn, sem nú fór fram af þessu að
breiðast smátt og smátt út um
löndin, hefði margvísleg blessun-
arrík menningaráhrif á þjóðirnar
og bætti siðferði þeirra á margan
hátt, þá var eins og áhrifa hans
gætti lítið um alt, er að heilbrigði
laut; það var eins og alt slík hyrfi
sjónum fyrir sálarvelferðinni
einni; líkaminn, hinn hrörlegi bú-
staður sálarinnar, dauðanum ofur-
seldur, var ekki þess verður, að
honum væri nokkur sómi sýndur,
og jafnvel um langt skeið vanhirt-
ur fram úr hófi og hrjáður með
allskonar píslum og pyndingum.
þessu fór að mestu svona fram
jafnvel um allar miðaldir, með ein-
staka undantekningum; hinn frægi
skóli í Salerno á Italíu, Scola Saler-
nitum, gaf t. d. út margskonar
heilbrigðisreglur á dögum Friðriks
keisara annars, og urðu þær tals-
vert kunnar og kann að hafa ver-
ið eitthvað eftir þeim farið.*)
Annars var við ramman reip að
draga um öll heilbrigðismál svo að
segja allar miðaldirnar, einkum um
krossferðatímabilið og þar á eftir,
því að skæðar drepsóttir gerðu þá
oft á tíðurif* vart við sig hjer í
Norðurálfu (samgöngur tíðar við
Austurlönd). þessar drepsóttir
breiddust út óðfluga og drápu fólk-
ið unnvörpum eins og flugur, og
varð lítt rönd við reist. þó var eitt-
hvað kákað við sóttvamir, eða svo
átti það að heita, en flest var það
svo barnalegt og broslegt, að okkur
þykir nú nærri ótrúlegt, og gagns-
laust var það náttúrlega alt sam-
an, þetta fálm, enda kunni það ekki
öðruvísi að vera, því að þá var, að
heita mátti, alt ókunnugt um eðli
og upptök þeirra drepsótta, sem
skaðlegastar voru og mannskæð-
astar (svartidauði, bólusótt, kól-
*) Hinn danski læknir og rithöfund-
ur, Jóh. Clement Tode (d. 1806) getur
þessara heilbrigðisreglna í ritum sín-
um, og skýrir þær vandlega. þar eru
mörg holl ráð og kannast margir lærð-
ir menn við sum af þeim enn þann
dag í dag. Eitt er þetta: Si vis esse
sanus ablue saepe manus, þ. e.: viljir
þú halda heilsu, þá skaltu þvo þjer
oft um hentumar, o. m. fl. þessu líkt.
lofgerðar, hann hvetur til kær-
leika, hann flytur smámsaman
fólkið hvað nær öðru, þar sem all-
ir safnast um sama boðskap, þar
sem allir flýja að hinni sömu
blessunarlind.
En fólkið gerir þetta ekki, án
þess að einhver hjálpi til og þar er
presturinn sjálfkjörinn stöðu sinn-
ar vegna og vegna þess sjálfsagða
áhuga, sem hann á að hafa á því,
að ríki Krists megi eflast á meðai
vor.
Jeg tek það aftur fram, að
prestinum má aldrei vera sama
um, hvort margt eða fátt fólk
kemur til kirkju. Og það má eng-
inn með rjettu geta sagt; eða
hugsað, að honum sje sama.
Presturinn verður að vera fremst-
ur í fylkingu. Hann verður að
starfa á þá leið, að allir sjái, að
kristin trú og kenning sje honum
hjartans mál, það verður að sjá,
að honum sje alvara með að gera
sjálfa kenning Krists og sjálfan
hann arðberandi í lífi safnaðar-
fólksins með allri óendanlegri
blessun sinni.
En reyni presturinn að hjálpa
fólkinu á þá leið, sem jeg hefi bent
á og kem síðar að, hjálpar það hon-
um áreiðanlega aftur á móti.
Jeg geri ráð fyrir því, að prest-
arnir eigi ýmsa vini meðal safnað-
ar síns, það er ýmsa vini öðrum
fremur, þó allir ættu að vera vin-
ir hans og hann vinur allra. Til
hinna sjerstöku vina verða þeir að
era). Ýmsum reglugerðum rigndi
þó niður eins og skæðadrífu yfir
blessað fólkið, um hvernig verjast
skyldi smitun o. s. frv., en ekkert
af því dóti kom að neinu haldi, sem
ekki var heldur von, sóttnæmið var
þá óþekt og því fór alt í handa-
skolum. þá tóku menn það ráð að
heita á helga menn, „fasta þurt og
vatnfasta“, gefa kerti o. s. frv.,
eins og kunnugt er hjer hjá oss
(sbr. Bskp.sög.), og er oss sagt, að
við það hafi skipast stundum, en
ekki þótti það einhlítt. þessu getu-
leysi um sóttvarnir fór svo fram
um allar miðaldir og fram undir
aldamót 18. og 19. aldar; þá voru
menn loks farnir að skilja, að ein-
tómar lögregluskipanir og valdboð
stoðuðu næsta lítið, meðan fólkið
skildi alls ekki hverja þýðingu
sóttvarnir höfðu og skoðuðu til-
raunir yfirvaldanna til sóttvarna
aðeins sem hranalegar árásir á
persónufrelsi manna og harð-
stjórnarleg höft á atvinnu og allar
athafnir. Um þetta leyti (rjett fyr-
ir aldalok 18. aldar) skeði sá merk-
isatburður, að Jenner fann upp
bólusetningu gegn kúabólu, og þótt
margir risu öndverðir gegn þeirri
nýjung og teldu það ganga glæpi
næst að fara að sulla vessa úr skyn-
lausum skepnum inn í hold á
kristnu fólki, og það í saklaus
blessuð börnin, „sem biðu þess
aldrei bætur og færu kannske að
baula eins og kýr“, þá var þó hald-
ið áfram í herrans nafni að bólu-
setja, og fór svo fram af því að
verða hægt að sýna með tölum,
hverja þýðingu sú'stórmerka upp-
götvun hafði; fór þá og smátt og
smátt að sljákka dálítið mesti mót-
þróinn. pó voru lengi fram eftir
öldinni og jafnvel fram um alda-
mót hingað og þangað í sumum
löndum Norðurálfu fjelög og sam-
tök um að berjast gegn bólusetn-
ingu og trássast við að láta bólu-
setja börnin, jafnvel eftir að bólu-
setning var þó orðin lögboðin, og er
ekki örgrant um, að á líku hafi
viljað bóla hjer hjá oss. Og það
skrítnasta er, að í Englandi, sjálfu
föðurlandi Jenners, hefir enn ekki
tekist að fá lögleidda skyldubólu-
setningu (þarf enn samþykki for-
eldra til þess að börn sjeu bólu-
sett). Svo íhaldssamir eru Eng-
lendingar og fastheldmr við gamla
siði; sannast hjer enn, að enginn
er spámaður í sínu föðurlandi.
Snemma á 19. öldinni barst þá
líka kólera til Norðurálfu og gerði
þann usla, að mönnum stóð stugg-
snúa sjer. Og vinur prestsins
neitar honum ekki um hjálp í ein-
hverri mynd.
Fyrir minni sálarsjón hefir jafn-
an staðið sem fögur hugsjón,
óendanlega fögur og heillandi hug-
sjón, raunar einhversstaðar hátt
uppi í hæðum, að presturinn og
söfnuðurinn gætu elskað hvor ann-
an, að piesturinn væri vinur hvers
safnaðarmanns og hvert safnaðar-
barn vinur hans. En þótt þetta sje
hugsjón, einhversstaðar hátt uppi
held jeg að hver prestur með ein-
lægum vilja geti þó nálgast hana
og einatt eigi lítið. Hvor aðila á
þá traust hjá öðrum og einskonar
athvarf, hvor leitar annars, á styrk
í vináttuþelinu. Mjer hefir fundist
það óendanlega fögur hugsjón, ef
presturinn gæti í raun og veru
fagnað með hverjum safnaðar-
manna sinna og tekið þátt í hrygð
hans. pá mundi hann eiga sams-
konar athvarf hjá söfnuði sínum
aftur á móti.
Sje einhver prestur lengi á sama
stað, hnýtir hann vissulega vin-
áttubönd, ekki brigðul bönd, held-
ur þau, er ýms endast lífið alt.
Hann kemur á hvert heimili ár
hvert, sumstaðar einatt ár hvert,
og reyni hann að ávinna sjer vel-
vild safnaðarins, er honum tekið
hvarvetna tveim höndum. Hann
sjer æskulýðinn vaxa upp og fylgir
honum eins og fet fyrir fet. Eigi
hann nú kærleikshugann til, hefir
hann vítt svigrúm og ótal tækifæri
ur af og sáu, að stór nauðsyn bar
til, að reyna að stöðva, ef unt
væri. En kóleran óð yfir alt, óvæg-
in og stórhögg. Vildu sumir lækn-
ar kalla slíka pest „lögreglu nátt-
úrunnar“, því að hún varð til þess
að benda mönnum óþyrmilega á
margt skaðræðið í lifnaðarhátt-
um: óþrifnaðinn og alt það endem-
isástand, sem víðast átti sjer stað
í stórborgunum og bæjum, með
óþrifa-brunna, fráræsluleysi og
frámunalegt hirðuleysi um sorp og
saur. það kom sem sje hvarvetna
í ljós, að kóleran var hvergi verri
en þar, sem óþrifin voru verst með
vatnsból og þessháttar. þegar
þetta varð kunnugt, var eins og
menn vöknuðu af draumi: bestu
menn þjóðanna kröfðust þess, að
stjórnarvöldin ljetu til sín taka
um lögboðnar landvarnir gegn slík-
um ófagnaði, og gengust fyrir
stofnun fjelaga í sveitum og sýsl-
um, til að hefjast handa með oddi
og egg gegn slíkum drepsóttum. í
helstu hafnarborgum bæði á Bret-
landi og á meginlandi Evrópu, voru
skipaðar sóttvarnarnefndir, með
talsverðum myndugleika til fram-
kvæmda. En þessi áhugi manna
kom sjaldnast í Ijós nema rjett þau
árin, þegar einhver pestin gaus upp
einhversstaðar „og felmtri sló á
ísraels-lýð“; einhver frægasti
læknir þjóðverja á 19. öld komst
því svo að orði, að eiginlega væri
stórgagn að því, að svona drepsótt-
ir berðu dyra af og til hjer í Norð-
urálfu, — menn rumskuðu þá dá-
lítið, — færðust dálítið í aukana í
hvert sinn, lagfærðu hjá sjer eitt-
hvað af því marga, sem umbóta
þyrfti; væri því líkast, sem hringt
væri klukkum, er eldsvoða bæri að
höndum eða allsherjarófrið. (Ein-
hver merkasti læknir þessa lands
hefir látið sjer um munn fara, að
sjer fyndist sóttvarnar-tilraunir
okkar hjer á landi ekki ósvipaðar
slökkviliðsæfingum). Frh.
Gamall læknir.
----o----
Kaþólskst.
------ Niðurl.
V.
Vilji menn kynna sjer kirkjuna,
þá er sæmst að byrja með því að
nema kenningu hennar, ekki á því
að lesa mannkynssöguna. Kirkjan
er eitt, mannkynssagan annað. 1
aðferðum sínum er kirkjan sem
sagt jafnaðarlegast háð tímum og
aldarfari, í kenningum sínum engu
gefast til þe8s að gera eitthvað
fyrir þessa vini sína.
Ef nú presturinn í raun og veru
ann söfnuði sínum, hlýtur hann að
vilja gera margt fyrir hann, í raun
og veru alt, er í valdi hans stend-
ur. En af öllu því, sem presturinn
gerir og getur gert söfnuði sínum
til heilla, held jeg sje mikilsverð-
ast, að efla rækt hans við hugsjón-
ir Krists, elsku til hans og þeirra
dygða allra, sem hann brýnir fyrir
öllum. Meiri blessun getur hanix
ekki látið af sjer leiða en þá, að
vekja virðing fyrir Jesú "jálfum,
fyrir orði hans og sjerhverri
manndygð. En vilji hann í alvöru
gera þetta, verður hann að laða
fólkið að kirkjunum. Andleg vakn-
ing, trúarvakning, verður að koma
þaðan.
En elski presturinn söfnuðinn,
hlýtur hann að finna þetta smám-
saman, og verði hann þessa var,
vill hann einnig hjálpa presti sín-
um. Safnaðarfólkið getur þetta
með fortölum, það getur það með
fordæmi, en presturinn á að ganga
í broddi fylkingar.
Við lífsglæðing safnaðarsöngs-
ins verður fólkið að hjálpa til. En
presturinn má ekki lá neinum, þó
hann komi ekki strax. Hinsvegar
verður hann að reyna að láta fólk-
ið skilja, þó það skilji ekki fyr en
seint, að sjálfum honum sje veittur
velgerningur með þátttökunni, og
þá hjálpa vinir hans honum um
síðir.
nema guðs vilja. Að skírleika
hennar og flekkleysi í kenningar-
atriðum dást jafnvel bitrustu
fjendur hennar. Misindismenn
hafa setið á páfastóli í Róm En
það hefir ekki sakað: hvorki strik
nje punkt hafa þeir felt úr af við-
teknum sannindum, hvorki striki
nje punkti hafa þeir bætt við, svo
að kirkjan þyrfti að bera kinn-
roða frammi fyrir sannleikanum.
Kenningin hefir verið jafn hrein
og flekklaus eftir sem áður. Og
vjer vitum að þótt svo heilögustu
embætti kirkjunnar væru lögð á
herðar óarga dýrum, og þótt svo
páfinn í Róm væri varúlfur, þá
gætihannekki lýst neinu yf-
ir í nafni kirkjunnar, ex cat-
h e d r a, sem ekki væri sannleik-
ur. Sólin mun skína áfram engu
að síður, þótt allir menn verði
blindir, já, þótt jörðin sjálf 'iegð-
ist í auðn. því Kristur hefir í upp-
hafi sagt við kirkju sína: „það
sem þjer bindið á jörðu, það mun
verða bundið á himnum. Og það
sem þjer leysið á jörðu mun verða
leyst á himnum“. Og hver sem
þessvegna páfinn er, hvort hann
er helgur maður eða varúlfur, þá
er það sem hann bindur og leysir,
bundið og leyst í nafni himnanna
og fyrir himneskt vald. Jesús
Kristur er drottinn minn og guð
minn. Og það er fjarstæða og
inisskilningur að hyggja að guð
hafi stofnað kirkju sem geti farið
vilt eða kent lýgi. Óskeikulleikur
kirkjunnar og guðdómur Krists
stendur og fellur hvort með öðru.
Annaðhvort er Jesús Kristur drott-
inn minn og guð minn eða hann
er ekki drottinn minn og guð
minn, — um þ a ð atriði stendur
deilan þegar um óskeikulleik
kirkju hans er að ræða.
VI.
Mitt ríki er ekki af þessum
heimi, sagði Jseús Kristur, þegar
hann var spurður hvort hann væri
konungur Gyðinganna.
Kaþólska kirkjan lifir og hrær-
ist í æðra heimi en þeim, sem
sjeður verður með berum augum
eða þreifað á með fingurgómun-
um. pótt hún sje að vissu leyti
eins sýhileg og konungsríkið
Frakkland, lifir hún þó og hrærist
í hinu yfirnáttúrlega. Og því ka-
þólskari maðurinn er, því inni-
legra er samband hans við hið yf-
irháttúrlega og ríki það, sem ekki
er af þessum heimi. Gömul sveita-
kona suður á Italíu krýpur á knje
það er einnig á annan hátt, sem
söfnuðurinn þarf að hjálpa presti
sínum. það er með safnaðarsvörun-
um, og í þeim með fyrirbæn sinni
fyrir honum og starfi hans og lífi.
I þessu efni mun presturinn
þurfa að hafa mikið fyrir til þess
að hrinda gömlum vana og skiljan-
legri óframfærni, en ef presturinn
situr fastur við sinn keip, fer fólk-
ið einnig að biðja fyrir honum 1
safnaðarsvörunum. Og sje sú
venja komin á, fer hann að gera
þetta einnig utan þess. Sú hjálp,
sem söfnuðurinn þannig veitir
presti sínum, held jeg sje alveg
ómetanleg. Biðji söfnuðurinn í
raun og veru fyrir prestinum, ræs-
hann sjálfur hálfu meiri vilja söfn-
uðinum til góðs, svo að hann getur
látið alt, sem hann sjálfur á göfg-
ast til, koma söfnuðinum að notum
með guðs hjálp.
Nú mætti segja, jeg veit það
vel, að harla lítil trygging sje fyrir
því, að söfnuðurinn í raun og veru
biðji fyrir presti sínum, þótt hann
syngi safnaðarsvörin. En komist
þessi venja á, og skýri presturinn
þessa hugmynd oft fyrir söfnuðin-
um, þá held jeg sje víst, að hann
geri þetta í raun og veru, áður
langt um líður. Og þótt það væru
nú ekki allir, þá yrðu það áreiðan-
lega einhverjir, að minsta kosti
vinir prestsins í þrengri skilningi.
Presturinn þarf, eins og þið vitið,
fyrirbænar við, vesail og hrösull
sem hann er, eigi síður en mesta