Lögrétta - 26.08.1924, Blaðsíða 1

tnnlieimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ár.
.... -■ - i. ' . i ■ .. ■■■ i. . i .... !. 1
Reykjavík, þriðjudaginn 20. ágúst 1924.
48. tbl.
Om víða verö
Ráðstefnurnar.
1 síðasta blaði var sagt frá lykt-
um Lundúnafundarins og niður-
stöðunni í helstu málunum þar.
Fleiri fundir eru einnig ráðgerðir
um svipuð mál, og þá fyrst og
fremst aðalfundur alþjóðabanda-
iagsins, sem haldinn verður í Genf
nú í næsta mánuði. En þann fund
ætlar Mac Donald að sækja sjálfur.
Er búist við að hann leggi þar
fram tillögur um afvopnun stór-
veldanna. Að alþjóðasambands-
fundinum loknum ráðgerir Mac
Donald að kveðja til alþjóðafund-
ar, sem ræða skuli um afvopnun
þjóðanna.Utanríkisráðherra Banda
ríkjanna, Hughes, hefir gefið Mac
Donald loforð um, að Bandaríkin
taki þátt í ráðstefnu þessari. Ann-
ars er ráðgerð önnur svipuð ráð-
stefna í Washington í desember
næstkomandi.
Ráðgert er að kveðja bandamenn
til fundar í París í október næst-
komandi til þess að ræða um
skuldaskifti þeirra innbyrðis.
Ýmsir ráðherrar þýsku sam-
bandsríkjanna komu saman í Ber-
lín 19. þ. m. til að ræða ályktanir
ráðstefnunnar í London. Ljetu þeir
þá skoðun í ljós, að árangurinn
væri þolanlegur. Eigi að síður segj-
ast þeir vilja hafa óbundnar hend-
ur um alt, er snertir samningana,
þangað til búið sje að ræða um þá
í ríkisþinginu þýska. Til þess að
samningarnir frá London nái lög-
mætu samþykki, þarf 2/3 atkvæða
og er það atkvæðamagn víst í
þinginu.
Síðustu símfregnir segja, að
Frakkar sjeu þegar farnir að
kveðja burtu her sinn úr þýska-
landi, og fór fyrst setuliðið í Off-
enburg. Hefir þetta alt orðið til
þess að í þýskalandi er samnings-
frumvai-pi Lundúnafundarins yfir-
leitt tekið betur en búist var við,
jafnvel af íhaldsblöðunum, en samt
búist við allmikilli mótspyrnu.
Annarsstaðar hefir gerðum fund-
arins verið mjög vel tekið. T. d. er
símað frá Washington, að í Ame-
ríku sje almenn ánægja með úrslit-
in og það látið fylgja, að tregða
muni nú engin á lánveitingu þar
handa þjóðverjum. I Frakklandi
virðist líka vera ánægja með fund-
inn, því þegar Herriot forsætis-
ráðherra kom heim til Parísar aft-
ur, 18. þ. m., tók á móti honum
múgur manns með fagnaðarópum.
Var þá ákaft hrópað: Lifi friður-
inn! Niður með ófriðinn! Niður
með Poincaré!
Nokkru síðar var svo farið að
ræða samningana í franska þing-
inu, og segir skeyti frá París, að
eftir þriggja daga umræður hafi í
gær verið samþykt með 886:204
atkv. rökstudd dagskrá, sem lýsti
trausti á stjórninni og gerðum
hennar. Andstöðuflokkar stjórnar-
innar hjeldu því einkum fram, að
á Lundúnafundinum hefði ekki
verið tekið nægilegt tillit til ör-
yggis Frakklands. En Herriot sagði
m. a.: Á Lundúnaráðstefnunni hef-
ir verið unnið á viturlegan og heið-
arlegan hátt, og stefnt í friðar-
áttina. Ennþá er ekki runninn al-
bjartur dagur, en morgunroðinn
boðar það, að við sjeum á leiðinni
út úr blóðbaði og hörmungum næt-
urinnar, sem grúft hefir yfir und-
anfarið.
-----o----
Tveir Austfirðingar.
Nýlega eru látnir tveir merkis-
menn á Austurlandi, Jón Bergs-
son óðalsbóndi í Egilsstöðum á
Völlum 9. júlí, og Jónas Eiríksson
áður skólastjóri á Eiðum, 19. þ.
mánaðar.
Jón Bergsson hafði lengi búið á
Egilsstöðum og gert það býli lands-
kunnugt með dugnaði sínum og
rausn. Hann var fæddur 22. maí
1855, sonur sjera Bergs Jónsson-
ar, sem þá var í Bjarnanesi í
Hornafirði, en síðar prestur á Ási
í Fellum og síðast í Vallanesi.
Fluttist Jón með foreldrum sínum
að Ási á Fljótsdalshjeraði 1876,
þá liðlega tvítugur. Nokkrum ar-
um síðar var stofnað Pöntunarfje-
lag Fljótsdalshjeraðs, og 1855 varð
Jón Bergsson formaður þess, en
hafði árið áður verið á verslunar-
skóla í Khöfn. Veitti hann fjelag-
inu forstöðu í 5 ár og ljet sjer
mjög ant um það, enda þreifst það
vel á þeim árum. 1887 kvæntist
Jón Margrjeti Pjetursdóttur frá
Vestdal í Seyðisfirði, og 1888
keypti hann Egilsstaði og fór að
búa þar. Eftir að hann ljet af for-
stöðu Pöntunarfjelagsins rak hann
dálitla verslun á Egilsstöðum jafn-
framt búskapnum.
Af 9 börnum þeirra Jóns og
Margrjétar eru 8 á lífi, 5 synir:
þorsteinn kaupfjelagsstjóri á
Reyðarfirði, Sveinn bóndi á Eg-
ilsstöðum, Egill cand. med. í K,-
höfn, Pjetur og Bergur, báðir
heima, og 3 dætur: Sigríður, Ólöf
og Unnur, allar heima. Fyrir nokk-
rum árum misti Jón sjónina og
gat ekki fengið bót á því meini.
Jón ljet mikið til sín taka öll
almenn mál þar eystra, meðan
hann var heill heilsu, og var jafn-
an vinsæll maður og mikils met-
inn. Búskapinn stundaði hann
bæði með dugnaði og fyrirhyggju,
bætti jörð sína stórum og bygði
þar upp, svo að þar er nú fyrir-
myndar býli. Nú eru samkomur
Hjeraðsmanna venjulega haldnar
á Egilsstöðum. þar er póstaf-
greiðslustaður, símastöð pg gisti-
hús.
Jón Bergsson var jarðaður í graf
reit þar heima í túninu 26. júlí, að
viðstöddum fjölda manna.
Jónas Eiríksson var fæddur 17.
júní 1851, á Skriðuklaustri í
Fljótsdal, og bjuggu þá foreldrar
hans þar. Haustið 1875 fór hann
á búnaðarskólann Stend 1 Noregi
og útskrifaðist þaðan 1878. Var
hann þá ráðinn af sýslunefnd
Suður-Múlasýslu til þess að ferð-
ast um sýsluna og leiðbeina bænd-
um í jarðrækt, og hafði hann það
starf á hendi í nokkur ár. 1880
kvæntist hann Guðlaugu Jónsdótt-
ur á Eiríksstöðum á Jökuldal og
næsta vor reisti hann bú á nokkr-
um hluta jarðarinnar, og bjó þar
4 ár, en síðan 3 ár á Ketilsstöðum
á Jökulsárhlíð. 1888 tók hann við
stjórn búnaðarskólans á Eiðum og
hafði hana á hendi í 18 ár. Skólinn
átti við ýmsa erfiðleika að stríða
og forstaða hans var alt annað en
vandalítið verk, en yfirleitt má
segja, að Jónas leysti það vel af
hendi. Hann var jafnan vinsæll
maður og vel metinn.
þegar Jónas fór frá skólanum,
vorið 1906, fór hann að búa á
Breiðavaði í Eiðaþinghá, en þá jörð
átti hann, og var þar það sem eftir
var æfinnar. Um þetta leyti misti
hann konu sína, sem var mesta
myndarkona. Höfðu þau eignast 6
Mac Donald.
syni og er Halldór kennari hjer í
bænum elstur þeirra.
Mynd af Jónasi og æfiágrip hans
er í ágústbl. óðins 1913.
---o---
Heilbrigðismál.
Frh. II.
þetta var mála sannast. það var
eins og svona voða þyrfti til þess
að vekja fólkið af andvara- og
áhugaleysinu. En áhuginn var þó
ekki meiri en svo í hvert sinn, að
hann dofnaði jafnharðan og sótt-
unum ljetti, og alt sótti í sama
horfið aftur. Lagaboðin og reglu-
gerðirnar stóðu að vísu, og var
ágætt að geta gripið til þeirra þeg-
ar á þurfti að halda, en annars voru
þær sem dauður bókstafur, og öll-
um ókunnar, nema löggætslumönn-
um, en þýðing þeirra og tilgangur
gersamlega óskilin af alþjóð
manna, og ókunnugleikinn svo mik
ill og kunnáttuleysið að beita þess-
um reglum og lagaboðum svo
magnað, að alt fór í handaskolum
þegar til átti að taka, eins og áð-
ur var sagt. En altaf þokaðist eitt-
hvað í framfaraáttina við hverja
atrennu. þjóðnýtir menn, læknar
og aðrir menningarfrömuðir, rit-
uðu hverja hvatningar-ritgerðina
annari betri um nauðsyn sótt-
varna,, þrifnaðar og hreinlætis i
öllum daglegum athöfnum manna;
fóru þá æ fleiri og fleiri að sjá og
skilja þessa nauðsyn, og láta færa
ýmsilegt í lag hjá sjer. þá var og
farið að gefa út ýms smákver og
jafnvel tímarit um heilbrigðis-
mál. En — árangurinn varð ekki
þar eftir. Með öðrum orðum: alveg
sama sagan og hjá oss: heilbrigð-
istíðindi Hjaltalíns heitins land-
læknis og Sæmundur fróði sofnuðu
út af sökum þess, að of fáir vildu
kaupa; ýmsar ritgerðir um þessi
efni voru lítt lesnar og enn síður
farið eftir þeim, t. d. ritgerð sjera
þór. Böðvarss. og Torfa í Ólafsdal,
Sharps o. fl., um aldamótin o. s.
frv. Um aldamótin síðustu tóku
þeir sig saman bestu læknar þessa
lands og byrjuðu að gefa út heil-
brigðistímaritið Eir, ágætlega rit-
að, en við gerðum okkur það til
skammar, Islendingar, að kæfa það
á 2. eða 3 ári með áhugaleysi; þeir
gáfust því upp, sem von var, eða
útgefandinn, er áskrifendumir
urðu svo fáir, að engu tali tók og
skilin eftir því, eins og oft hefir
viljað við brenna hjá oss. — það
kann nú einhverjum að finnast
nokkur fróun í því, að við höfum
þó ekki, fslendingar, verið synd-
ugri en aðrir Galilear í þessu til-
liti. En skammgóður vermir verð-
ur þó sú litla fróun, þegar við
kynnumst því, sem aðrar þjóðir
hafa sýslað síðan í heilbrigðismál-
um, segjum á síðustu 20—30 ár-
um. þær hafa sem sje ekki lagt
alveg árar í bát, heldur haldið
áfram að prjedika sýknt og heilagt
um heilbrigðismál fyrir almenn-
ingi, um nauðsynina á að útbreiða
þekkingu á þeim málum sem mest,
látið semja hverja ritgerðina ann-
ari betri um helstu atriðin í al-
mennri heilbrigðisfræði; eru slíkar
ritgerðir og smákver rituð við al-
þýðu hæfi, og auk þess gefin út ár-
lega ótal tímarit (hálfsmánaðar-
og mánaðarrit) um svipuð efni,
ýmist um heilbrigðismál alment
eða um sjerstök atriði (ungbarna-
meðferð, líkamsræstingu, matar-
hæfi o. fl.). Auk alls þessa hafa t.
d. þjóðverjar útbýtt gefins eða
sama sem gefins smá-minnisblöð-
um (Merkblátter) um ýms einstök
atriði í heilsufræði, t. d. berkla-
varnir, nauðsyn á að börn sjeu höfð
á brjósti, gerfifæðu ungbama,
helstu einkenni síðustu umferða-
sótta, mislinga, kíghósta og þessh., ‘
og margt um sóttvarnir og smit-
vegi, um bráðar eitranir, meðferð
sýra o. s. frv. Bandaríkj amenn
hafa líka í nokkur ár gefið út svip-
aða minnismiða (keep-well leaf-
lats) um margvíslega kvilla og ráð
til að komast hjá þeim. Ekkert
slíkt er hjer til enn á voru landi.
Og nú á fyrstu tugum nýju aldar-
innar (og sumstaðar máske fyrir
aldamótin) hafa læknar og uppeld-
isfræðingar verið að reyna að fá
því framgengt, að kend sjeu í
hverjum skóla helstu atriði heilsu-
fræðinnar sem skyldunámsgrein,
jafnvel í barnaskólum. Telja marg-
ir þetta bestu leiðina til þess að
efla heilbrigði með þjóðinni, og
jafnvel einustu leiðina, sem veruleg
sje til vænlegs árangurs. Auk
kenslu í almennri heilsufræði er
kent það allra nauðsynlegasta um
útbreiðslu næmra sjúkdóma, sótt-
vamir og þvíl., og margir vilja láta
bæta þar við „hjálp í viðlögum“.
þessi kensla er nú óðum að fara í
vöxt í sumum helstu siðmenning-
arlöndunum, einkum í þýskalandi,
Englandi og Ameríku. það eitt
greinir menn á um, á hverju ald-
ursskeiði þessi kensla eigi að fara
íram. Vilja sumir uppeldisfræðing-
ar láta kenna þessar námsgreinir
í efstu bekkjum barnaskólanna,
eða börnum á aldrinum 12—14
ára, aðrir enn fyr, jafnvel á 7—10
ára aldri; aftur em enn aðrir, sem
telja, að kensla í þessháttar efnum
komi varla að haldi fyr en á ungl-^
ingsskeiði, frá fermingu og upp að
tvítugu, þá sje skilningurinn þrosk
aðri og því auðveldari öll kenslan.
Ekki verður þessu heldur neitað,
en þá vaknar önnur spurningin:
Eiga unglingar á aldrinum frá
fermingu upp að tvítugu þess al-
ment kost að njóta slíkrar
fræðslu? Unglingaskólar eru því
miður ekki til alstaðar, og nám í
þeim, þótt til sjeu, því miður ekki
enn lögboðin eins og barnafræðsl-
an upp að fermingu. Vitaskuld eru
sumstaðar til framhaldsskólar, sem
taka við af barnaskólunum, jafn-
vel h j er á landi, en miklu tíðar í út-
löndum; þá eru þar og iðnskólar
handa iðnnemum, sem þá eiga þar
kost á slíkri fræðslu, því að þar
þykir nú orðið ekki hlýða, að nokk-
ur fái sveinsbrjef í nokkurri iðn-
grein, nema áður hafi lært alt það,
sem kent er í slíkum skólum, þar á
meðal helstu atriði í heilbrigðis-
fræði, hjálp í viðlögum og ýmislegt
um sóttvarnir. Hjer hjá oss er nú,
sem betur fer, nokkur kensla í
þessum fræðum, t. d. á stýrimanna
skólanum. þess verður og að geta,
til lofs kvennaskólanum hjer í
Reykjavík, að forstöðukona hans
hefir undanfarin ár kent þar
heilsufræði (Stgr. Matth.) og lát-
ið auk þess kenna námsstúlkunum
helstu atriðin í ungbarnahirðingu.
Mjer er ekki kunnugt um, hvort
slík kensla fer fram í hinum
kvennaskólunum hjer á landi. —
En af því, að margir unglingar eiga
ekki kost á neinni kenslu eftir
fermingaraldur, kjósa margir
(uppeldisfræðingar og aðrir) að
láta heldur kenna börnunum þetta
á barnaskólaaldri, til þess, að ekk-
ert barn fari algerlega á mis við
þessa fræðslu, svo nauðsynleg er
hún talin.
Svona er nú litið á þetta mál í
öðrum löndum, og verður því þó
ekki neitað, að víðar er þar kostur
á einhverju framhaldsnámi heldur
en hjer á landi, að minsta kosti í
borgunum, og auk þess ýmsum
námsskeiðum og ýmiskonar fræð-
andi fyrirlestrum um þessi efni,
jjniklu fremur en hjer er kostur á
enn sem komið er.
GamaU læknir.
-----o----
Messur og messuföll.
1 umræðunum um kirkju og
kristindóm er oft um það talað, að
kirkjusókn sje mjög að minka, og
t.}ga þó, eins og að líkindum lætur,
okki allir söfnuðir óskift msfi um
þetta. Hjer í Rvík er t. d. oítast
ágæt kirkjusókn, og má segja, að
kirkjurnar hjer sjeu nú fremur
of litlar en hitt. — Til þess að
glöggva sig á þessu öllu er þó fróð-
legt að lesa skýrslur þær, sem
biskupinn gaf á prestastefnunni
um messur og altarisgöngur árið
1923. — Altarisgöngur er sagt að
fari vaxandi, því 1923 voru 4758
altarisgestir skráðir, en 1922 voru
þeir 4130. Víða eru þó engir altar-
isgestir. Flestir voru þeir, miðað
við fólksfjölda, í Árnesprófasts-
dæmi (619), og innan þess aftur
flestir í Hruna (112). Messur voru
flestar fluttar í Reykjavík, 112 (og
þar að auki 12 í Viðey), þá í
Garðasókn á Álftanesi 89 (og 15
á Lágafell), Útskálar 66 (og 5
föstuguðsþjónustur í Sandgerði),
Nesþing 66, ísafjörður 65, Stokks-
eyri 64, Sauðárkrókur 64. — 1 15
prestaköllum voru messurnar 49—
60 (Akranes, Akureyri, Arnar-
bæli, Eyrar, Grindavík, Breiðabóls-
staður í Fljótshlíð, Stóri-Núpur,
Sandar í Dýrafiiði, Vellir, Hof í
Vopnafirði, Helgafell, Landsveit,
Hruni, Oddi, Bíldudalur). Víðast
voru þó messur frá 20—50. 20 eða
færri messur voru í 18 prestaköll
um, fæstar 6—7 (í Holti í önund-
arfirði og Stöð í Stöðvarfirði).
Sumstaðar var þess getið, að
messuföllin hefðu verið fleiri en
messurnar. Var það í 7 prófasts-
dæmum: á Mýrum 90 messur, 91
messufall, S.-Múlasýslu 238 mess-
ur, 251 messufall, Strandasýslu 66
messur og 194 messuföll, í Dölun-
um 53 messur, 68 messuföll, í S.-
þingeyjar 190 messur og 203
messuföll, í N.-þingeyjars. 73
messur og 113 messuföll. Munur-
inn er mestur í Kjalarnesprófasts-
dæmi, 427 messur og 30 messuföll.
Á Sauðárkróki varð aldrei messu-
fall, í Rvík 1 sinni, vegna aðgerðar
á kirkjunni. — Ýmsir prestar hafa
auk guðsþjónustanna haldið aðrar
kristilegar samkomur, t. d. Halldór
Kolbeins í Flatey 33, þórður á
þingeyri 42 fyrir börn og unglinga
og sjera Bjarni dómkirkjuprestur
í Reykjavík um 40.
Ekki verða þó þessi mál dæmd
eftir tölunum einum, því mai'gt
fleira kemur þar til greina, eins og