Lögrétta - 07.10.1924, Side 1

Innheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
XIX. ái
Reykjayík, þriðjudaginn 7. okt. 1924.
54. thl.
UmvíðaveriM
Síðustu símfregnir.
Á fundi þýskra ráðherra var ný-
lega lýst yfir, að þýskaland væri
reiðubúið að ganga í þjóðabanda-
lagið. Hefir sjerstök nefnd verið
sett í málið í Genf. Ófriðarhorfur
nokkrar hafa verið milli Breta og
Tyrkja út af Mosul-hj eraði í Mesó-
pótamíu, en þar eru olíulindir mikl
ar. þjóðabandalagið er þó að reyna
að jafna málið. — Kommúnistar í
Osló reyndu nýlega að sprengja
upp dómhús borgarinnar. —
Nokkrar horfur eru sagðar á
stjórnarskiftum í Englandi. Ætla
íhaldsmenn að bera fram van-
traustsyfirlýsingu á stjórnina á
morgun, og óvíst um afstöðu
frjálslynda flokksins. — Á Genf-
fundinum hafa Japanar stungið
upp á því, að valdsvið þjóðabanda-
lagsins nái einnig til misklíða, sem
spretti af því, að eitt ríki geri inn-
anlands ráðstafanir, sem skaðleg-
ar sjeu öðru ríki. Er það bann
Bandaríkjanna gegn innflutningi
Japana, sem veldur þessu. Varð
það helst úr, að bandalagið skyldi
reyna miðlun í slíkum málum, en
Kefði ekki úrskurðarvald. — Af-
staða Spánverja í Marokkó er
sögð eitthvað að batna.
---o--
Háskólínn.
Sigtus Blöndal gerður heiðurs-
doktor.
Sigfús Blöndal bókavörður varð
fimtugur 2. þ. m. Hann hefir
dvalið hjer heima í sumar til að
sjá um útgáfu orðabókar sinnar,
en því mikla verki er nú að verða
lokið, er hann byrjaði á 1903. Not-
aði þá heimspekisdeild háskólans
tækifærið til þess að votta honum
þakkir og viðurkenningu íslend-
inga iyrir það þarfa verk, með því
. að gera hann að heiðursdoktor í
heimspeki (dr. phil. hon. caus.).
Er það í áliti deildarinnar rök-
stutt aðallega með því, hvert fræði
gildi og menningargildi orðabókin
hafi, hún sje frumheimild um mál
seinni alda og saman komið þar
mikið af orðum úr alþýðumáli, sem
ekki sjeu áður bókfest, og mörg
ný rit orðtekin. Ennfremur er þess
getið, að S. Bl. hafi einnig unnið
ýms fleiri störf í þágu ísl. fræða,
sem viðurkenningar sjeu verð,
Mönnum mun hjer alment þykja
þetta maklegur sómi sýndur S. BI.
og vel til fundinn nú. Annars þarf
ekki að kynna S. Bl. lesendum
Lögrj. — hann er þeim kunnur af
mörgum greinum, sem hann hefir
skrifað hjer í blaðið, og ýmsu, sem
áður hefir verið um hann skrifað.
En um orðabókina mun verða
skrifað hjer nákvæmlega þegar
hún er öll komin út.
S. Bl. hefir lengstum dvalið er-
lendis frá því hann varð stúdent
hjer. Lagði hann stund á latínu,
grísku og ensku, og varð cand.
mag. 1898. Síðan var hann um
tíma varaprófastur á Garði, en að-
stoðarbókavörður við konungl.
safnið í Kaupmannahöfn 1901,
undirbókavörður 1906 og bókavörð
ur 1915.
Rit S. Bl. eru helst, auk orðabók
arinnar, Drotningin í Algeirsborg
og önnur kvæði, þýðing á Bakkynj-
um Evripidesar, Islandske Kultur-
billeder, og útgáfurnar á Jónssögu
Indíafara og Odysseifskviðuþýð-
ingu dr. Sveinbj arnar, og svo
ýmsar smærri ritgerðir um bók-
fræði og bókasöfn. Ýmislegt mun
hann þó eiga óprentað eftir sig. S.
Bl. er einnig fjölfróður á fleiri svið
um, t. d. málamaður óvenjugóður
og söngvinn.
----o----
„Dálitla sagan“.
Ummæli Lögr. 23. f. m. um Sig-
urð Nordal prófessor í sambandi
við Einar H. Kvaran rithöfund
hafa orðið til þess, að S. N. hefir í
Tímanum síðastl. laugardag skýrt
frá því, að í fyrra sumar hafi heim
sótt sig sænsk kona, starfandi við
eitt af aðalblöðunum í Stokkhólmi;
hafi hún viljað fræðast af sjer um
nútíðarbókmentir íslendinga og
sagt sjer, að E. H. K. hefði komið
til orða í Svíþjóð, er rætt hefði
verið um veitingu bókmentaverð-
launa Nóbelsjóðsins 1923. Kveðst
hann hafa stilt svo orðum, að frú-
in með kvenlegum næmleik sínum
hafi mátt skilja, að hann væri
þessu mótfallinn og teldi E. H. K.
ekki þeirrar sæmdar maklegan. Og
einnig segist hann hafa tekið það
fram, þótt það sjáist ekki í skýrslu
frúarinnar um viðtalið, að hann
teldi það óhæfilegt, að sænska
akademíið,sem enga þekkingu hafi
á ísl. bókmentum, veitti íslendingi
Nóbelsverðlaun án þess að ráðfæra
sig við Háskólann í Reykjavík. —
Frúin hafi ekki birt samtalið við
sig fyr en í apríl síðastl. vor, og
nokkru síðar hafi komið í sama
blaðinu andmæli gegn ummælum
sínum um ritstörf E. H. K. frá
nokkrum mönnum í Reykjavík, en
svo hóflega orðuð, að hann kveðst
geta skrifað undir mikið af þeim.
— þetta er meginefnið í sögu
þeirri, sem S. N. hefir að segja. En
hann endurtekur það, að sjer væri
það ógeðfelt, ef til þess kæmi, að
E. H. K. yrðu veitt Nóbelsverð-
launin. Virðist valda því bæði um-
hyggja fyrir sænska akademíinu,
sem verðlaunin veitir, að það
fremji ekki slíkt hneykslisverk, og
svo ótti við ritdómara stórþjóð-
anna, er þeir fari að kynna sjer
verk E. H. K.
S. N. segist hafa leyfi til að
skapa sjer skoðanir um íslenska
samtímahöfunda, og mun enginn
neita því. En hann hefir ekki
einkaleyfi til þess. Aðrir hafa þar
sama rjett og hann. Og hafi hann
rjett til þess, að ráðast á ritstörf
E. H. K., svo hafa og aðrir rjett til
þess að verja þau. Hann er að
tala um hreinskilni í sambandi við
þetta mál, finst hann hafa orðið
fyrir einhverju ranglæti fyrir
hreinskilni sína „út á við“. En
fmst honum í raun og veru, að
mikla hreinskilni þurfi til þess, að
hvísla að útlendri konu, undir
fjögur augu, niðrandi ummælum
um E. H. K.? Og hvernig getur
hann hugsað sjer, að samtal sitt
við sænsku frúna verði talið með
merkisviðburðum „frá bernskuár-
um hins fullvalda ríkis“, eins og
hann kemst að orði? Og hvað
merkja hinar móðursýkislegu upp-
hrópanir um byrgða glugga, kul-
vísi og iktsýki? Sjálfur lýsir hann
því yfir, að hann þori ekki að láta
Islending taka við Nóbelsverðlaun-
unum, þótt í boði væru, vegna
hræðslu við „ritdómara stórþjóð-
anna“. Hvað er þetta annað en ótti
við opna glugga? Hvað annað en
vesalmannleg kulvísi eða iktsýki?
— íslendingum hættir við, að taka
sjer nær en góðu hófi gegnir d‘ ma
Ingibjörg H. Bjamason,
alþm., forstöðukona Kvennaskólans
í Reykjavík.
Kvennaskólinn varð 50 ára í byrjun
þessa mánaðar, og var þess minst við
skólasetningu þá með ræðum, sem þau
hjeldu frk. I. H. B. og Bjarni Jónsson
dómkirkjuprestur. Skólinn var stofn-
aður 1874 fyrir forgöngu frú Thoru
Melsted, og hefir áður verið sagt frá
starfi hennar hjer í blaðinu, á aldar-
afmæli hennar s. 1. haust. En í fyrstu
skólanefndinni sátu Olufa Finsen,
Ingileif Melsted, Hólmfr. porvaldsd.,
Guðlaug Guttormsd., Tliora Melsted.
Nú sitja í skólanefnd: frú Anna
Daníelsson, Bjarni Jónsson dóm-
kirkjuprestur, Eir. Briem prófessor
(hefir setið í henni i 42 ár), frú Guð-
rún J. Briem, frú Katrin Magnússon.
En forstöðukona liefir frk. I. H. B.
verið frá því Th. M. ljet af því starfi,
og vöxtur skólans og vinsældir ekki
síst stjórnsemi hennar og dugnaði að
þakka, enda glæðst á síðustu árum
áhugi þjóðarinnar á kvenmentuninni,
m. a. fyrir starfsemi Kvennaskólans,
þó sjálfsagt sje þar ýmislegt óunnið
enn. — Um 3000 stúlkur liafa sótt skól-
ann á þessum árum.
útlendinga um þjóð og land, eins
og títt er um smáþjóðir. En hvergi
mun þetta hafa komið skýrar
fram en einmitt þarna hjá S. N.
Lögr. lítur svo á, að ef svo færi,
að sænska akademíið vildi veita
Nóbelsverðlaun hingað til lands,
þá eigum við ekki að slá hendi á
móti því, heldur taka því með
þökkum. Og hún er þeirrar skoð-
unar, að ef verðlaunin ættu hingað
að fara nú, þá sje það E. H. K„
sem eigi að hljóta þau. Og hún er
í engum efa um það, að mikill
meiri hluti íslendinga mundi fall-
ast á þá skoðun. S. N. hefir ekk-
ei't meira vit á þessu en margir
aðrir og engan rjett til þess að
heimta sinn dóm þar um meira
metinn en dóma fjölda annara
manna. Slíkt er fávíslegur hroki,
og annað ekki. Eða hvað hefir
hann lagt til íslenskra bókmenta,
eða andlegs lífs hjá þjóð okkar,
sem rjettlæti slíkt sjálfsálit?
Hann var ungur og lítt reyndur
settur hjer í ábyrgðarmikið em-
bætti, hefir nú setið þar í mörg ár
og ekki reynst neinn áfreksmað-
ur. Margt bendir á, að hann skorti
þrótt og stöðuglyndi til vísinda-
legrar starfsemi og að hugur hans
sje mjög að hvarfla frá því sviði
yfir á svið alþýðufræðslunnar, þar
sem kröfurnar eru auðvitað minni
til vinnuþreks og andlegra krafta.
þetta er ekki sagt af neinni óvild
til S. N. — En hefir hann ekki gott
af því, að fá einu sinni yfir sig
kalda og hressandi hreinskilnis-
gusu, eftir að hafa legið árum sam-
an í baðkeri oflofs og aðgerðaleys-
is?
S. N. ætlast til þess, að Háskóli
íslands sje spurður, ef íslending-
ur eigi að fá Nóbelsverðlaunin.
En undir mótmælagreininni í
sænska blaðinu gegn ummælum
hans um ritstörf E. H. K. standa
nöfn 5 háskólaprófessora og eins
dócents. þó leyfir hann sjer að
gera lítið úr því, að þeir menn
sjeu dómbærir um málið. þetta er
hroki, sem tæplega getur talist vel
sæmandi, er mikils metnir em-
bættisbræður hans eiga hlut að
máli.
Aðfinslur þær á sögum E. H. K„
sem S. N. setur fram í þessari
grein, eru lítt rökstuddar og skal
hjer ekki að þeim snúið í heild.
En söguna Móri telur Lögr. eina
af bestu sögum E. H. K„ telur
höfundinn standa þar á hæsta
stigi siðferðilegs þroska, þar sem
hann gengur móti rótgrónum kenn
ingum margra alda. það, sem S.
N. segir um erlendu áhrifin og er-
lendu stefnumar í niðurlagi grein-
arinnar, virðist Lögr. vera fjas
eitt. Hann segir áður í greininni,
að við eigum að mæla andlegt líf
vort á Evrópumælikvarða, ekki að
byrgja alla glugga fyrir lifandi
lofti o. s. frv. En þegar hann svo
fer að tala um erlend áhrif og er-
lendar stefnur í sambandi við E.
H. K„ þá vill hann kasta Evrópu-
mælikvarðanum og byrgja glugg-
ana! — Slíkur skoðanaárekstur í
einni og sömu greininni bendir
ekki á, að dómar hans eigi mjög
djúpar rætur, heldur miklu frem-
ur hitt, að þeir sjeu yfirborðs-
gróður.
-----o----
Flóa-áveitan. Byrjað var á því
stóra verki sumarið 1922. Skurða-
gerðinni er langt komið. Mæling
fyrir flóðgörðum er og vel á veg
komin og búið að gera nokkuð af
þeim. 1 sumar var aðallega unnið
að aðfærsluskurðinum að Hvítá
með skurðgröfunni stóru. Voru við
það 12-—18 menn. Enn eru eftir af
honum tæpir 400 metrar. Dýptin
3—3,80 metrar og breiddin að því
skapi. Ef vel fellur í haust, gera
menn sjer von um, að skurðurinn
komist langt eða verði jafnvel lok-
ið seint í þessum mánuði. — óhætt
mun að fullyrða, að áveituverkinu
öllu verði að mestu lokið næsta
sumar. — Verkfræðingur Steinar
Steinsen er nú framkvæmdastjóri
áveituverksins. En í stjórn áveitu-
fjelagsins eru þeir: Eggert hrepp-
stjóri Benediktsson í Laugardæl-
um, sjera Gísli Skúlason á Stóra-
Hrauni og Júníus bóndi Pálsson á
Seli í Flóa.
Mjólkui’suða. Um nokkur ár hef-
ir verið rekin á Beigalda í Mýra-
sýslu rjómasuða eða rjómaþjett-
ing. Eru það nokkrir bændur í
Borgarhreppi, er stofnuðu til þess-
arar iðju, og nefnist fjelag þeirra
„Mjöll“. H. Grönfeldt á Beigalda,
fyrverandi skólastjóri, veitir
þessu fyrirtæki forstöðu. — Nú
hafa Borgfirðingar og fáeinir
reykvískir borgarar stofnað fje-
lag til að sjóða niður mjólk þar
efra. Niðursuðuhúsið var- reist í
sumar og nú er verið að setja nið-
ur vjelarnar. Stofnkostnaður áætl-
aður um 70 þús. kr„ þar með talin
húseign og vjelar fjelagsins
„Mjöll“, er rennur inn í þetta nýja
fjelag. Ráðgert er að sjóða niður
yfir 200 þús. kg. mjólkur á ári. —
Hjer er um stórmyndarlegt og
þarft fyrirtæki að ræða.
Stefán frá Hvítadal, sem síðast
hefir, eins og kunnugt er, gefið út
drápuna um heilaga kirkju, er nú
opinberlega genginn í kaþólsku
kirkjuna. Hefir hann verið hjer í
bænum í haust og numið kaþólsk
fræði í Landakoti og var biskupað-
ur í kirkjunni þar fyrra sunnudag
af hinum íslenska postullega pre-
fect, Monseigneur Meulenberg. En
patrinus hans var Halldór Kiljan
Laxness.
Guðmundur Gíslason Hagalín
rithöfundur er nýfarinn til Noregs
og dvelur þar í vetur. Hann hefir
nýja skáldsögu í smíðum.
Adolf Försund heitir ungur
norskur mentamaður, sem nú er
kennari á Jaðri. Hefir hann^þýtt á
landsmál ýmislegt úr ísl. nútíma-
bókmentum. Sennilega kemur út
frá honum í haust safn af ísl. smá-
sögum.
Grjetar Ó. Fells, sem ýms kvæði
hafa undanfarið komið út eftir í
ilöðum og tímaritum, er nú að
gefa út kvæðabók, sem heitir
Glampar.
Bókabúð þorsteins Gíslasonar
verður í Veltusundi 3, húsi Magn-
úsar Benj amínssonar úrsmiðs, og
er nú verið að búa hana út þessa
dagana.
Afgreiðsla Lögrjettu og Óðins
verður flutt úr þingholtsstræti 17
í Veltusund 3 einhvern af næstu
dögum.
Dánarfregn. 6. þ. m. andaðist á
Seyðisfirði frú Sigríður þorsteins-
dóttir, ekkja Skafta Jósefssonar
fyrrum ritstjóra, 84 ára gömul,
mesta greindarkona og merkis-
kona.
Háskólinn var settur 4. þ. m. í
neðri deildar sal alþingis, með
venjulegri hátíð, þannig, að sung-
in voru háskólaljóð þorsteins
Gíslasonar, ‘rector magnificus tal-
aði og hinum nýju háskólaborgur-
um voru afhent skírteinin. Innrit-
aðir voru 29 stúdentar, 9 í guð-
fræðideild, 3 í lagad., 10 í læknad.
og 7 í heimspekisd. (ætla þó flest-
ir aðeins að lesa forspjallsvísind-
in).
I dönskum blöðum. Undir merk-
inu H. N. birtir „Socialdemokrat-
en“ langt viðtal við Jón þorláksson
f jármálaráðherra og við Jón Bald-
vinsson alþingismann. Fjármála-
ráðherrann gefur yfirlit yfir við-
skiftamálin og bendir á, að fiskút-
flutningurinn í ár sje 40% meiri
en 1914 og andvirði fisksins 57
miljónir. Segir hann að lokum: Jeg
efast ekki um, að atvinnulíf Islend
inga er á heilbrigðum grundvelli,
og að við gætum á stuttum tíma
greitt mikinn hluta af skuldum
okkar, og yfirleitt held jeg, að Is-
land eigi blómlega framtíð fyrir
höndum. 1 sjónum eru mikil auð-
æfi geymd og landbúnaðinum mun
fara fram á sama hátt og fiski-
veiðunum. En við Islendingar vilj-
um halda þjóðerni okkar, svo að
við getum framvegis verið frjáls
og starfsfús þjóð. — Jón Baldvins
son segir frá atvinnuskilyrðum Is-
lendinga og kjörum verkamanna
og umbótastarfi jafnaðarmanna í
stjórnmálum og þjóðfjelagsmál-
um. Víkur hann að endingu að
sambúðinni við Dani: „Síðan 1918
að sambandslögin gengu í gildi,
hefir kurrinn í garð Dana gersam-
lega horfið. Nálega allir Islending-
ar viðurkenna skilning Dana og
samúð þeirra með sjálfstæðiskröf-
um Islendinga, og efast ekki um,
að löndin muni vinna saman fram-
vegis báðum til gagns. þetta er í
öllu falli ósk j afnaðarmannaflokks
ins íslenska“.
----o----