Lögrétta - 25.11.1924, Blaðsíða 3

LÖGRJBTTA
S
Smásöluverð
má ekki vera hærra á eftirtöldum tóbakstegundum, en hér segir:
"V iixdla.2?.
Tamina (Heleo)...............Kr. 34.50 pr. '/, ks.
do. do......................— 18.40 — >'8 —
do. do......................— 9.80 — »/4 —
Carmen do......................— 37.40 — */i —
do. do......................— 30.15 — Vs —
do. do. •...................— 10.95 — 1/4 —
Carmen tKreyns) ...............— 33.90 — >/* —
Bonarosa do..................• — 30.15 — ‘/8 —
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°#.
Iiandsverslnn íslands.
hvað þá með öflugan sparisjóð,
eins og hjer á sjer stað, sem hefir
umsetningu upp undir 2 miljónir.
Slíkt væri dæmalaus barnaskapur
r ð sundra honum á versta tíma og
standa eftir með töpin, eða taka
því, sem væri enn verra, að af-
setja hann með énnþá hærri af-
föllum en verða mundi, þó hann
yrði gerður upp; slíkt ætti ekki að
koma til mála, meðal innstæðueig-
enda, sem geta látið sjóðinn
starfa áfram og vinna upp töpin,
og fengju svo alla sína peninga úr
honum.
I október 1924.
Innstæðueigandi.
----o--
Leikhúsið.
Henry Bernstein: þjófurinn.
Leikfjelagið er nú nýbyrjað á
öðrum leik sínum á þessu leikári.
Fyrsti leikurinn var Stormar
Steins Sigurðssonar, sem fyr er
getið. Næsti leikurinn á svo að
verða Veislan á Sólhaugum eftir
Ibsen, með hljómleikum Lange-
Miillers, ’ síðan Candida eftir
Bernh. Shaw. þá sennilega nýr
íslenskur leikur, ónefndur, og ef
til vill Dómar Andrjesar þormai'.
Breytingar á fjelaginu hafa ann-
ars íaar orðið. Aðalleikendumir
eru: hr. Óskar Borg, hr. Ágúst
J. Kvaran og hr. Friðfixmur Guð-
jónsson, og svo frú Soffía Kvar-
an (en frú Guðrún Indriðadóttir
kvað ekki geta leikið fyr en eftir
nýjár, og frú Stefanía Guðmunds-
dóttir, sem nú er formaður fje-
Iagsins, leikur alls ekki). Leið-
beinandi fjelagsins er hr. Kristján
Albertson. það er því fyrirfram
sjáanlegt, að leikritavalið hlýtur
að verða takmarkað, bæði vegna
mannafla og fjárafla. En þó gerir
Leikfjelagið sjer ávalt far um að
velja leiki „af betri endanum“,
enda ekki teljandi, að annari leik-
starfsemi sje hjer haldið uppi,
síst svo, að list sje í. Hefir það á
undanförnum árum verið mikið
starf og gott, sem forgöngumenn
og starfsmenn Leikfjelagsins
ýmsir hafa unnið í þessum efnum.
Hefir oft áður verið reynt að
benda á það hjer í blaðinu, hvert
gildi gott leikhús ætti að geta haft
fyrir bókmentir þjóðarinnar og
menningu í heild sinni. Hefir
þetta einnig verið viðurkent
nokkuð, bæði með því, að fjelag-
ið nýtur allsæmilegs styrks af op-
inberu fje og hefir þar að auki að
öllum jafnaði notið óskifts stuðn-
ings og góðvildar alíra blaðanna,
— sem auðvitað geta haft allmikil
áhrif í þessum efnum — þó þau
fáist misjafnlega mikið við þau.
það er því fremur óþarft og óvið-
eigandi þegar verið er að varpa
hnútum og óvirðingum að einmitt
þessum aðiljum fyrir afskiftin af
þessum málum, og helst þegar
slíkt er bersýnilega runnið undan
rifjum Leikfjel. sjálfs, eins og var
í einu blaði ekki alls fyrir löngu. 1
Hitt er annað mál, að það má sjálf-
sagt stundum liggja bæjarblöðun-
um hjer á hálsi fyrir það, að þau
haldi beinlínis eða óbeinlínis hlífi-
skildi yfir ýmsu misjöfnu og mó-
rauðu skralli og ralli, sem sjálf-
sagt mætti án vera og lítið er til
gagns og gleði. þó gera menn oft
of mikið úr göllum dagblaðanna í
þessum efnum, eins og þau eigi ein
að bera allar bæjarins syndir.
„þjófurinn“ er leikrit eftir
franskan nútímahöf., Henry
Bernstein (f. 1876), kunnan mann,
og hafa rit hans náð hylli á leik-
húsum víða um álfuna, og þ. á m.
þetta. (Hefir t. d. frú Dybwad
leikið þar aðalpersónuna). Leik-
ritið er þó ekki sjerlega veigamik-
íð eða stórfelt, sem kallað er, sem
skáldrit skoðað, og' fáar festast
setningarnar í huganum að leikn-
um loknum. Mjer er næstum til
efs að það hefði verið leikið, hefði
það verið íslenskt.1) Að minsta
V.osti hefði það tæpast verið talin
„útflutningsvara“, miðað við „Ek-
rópukvarðann“. Og hr. Bernstein
hefði líklega lent í þeim flokki rit-
höfunda, sem Halldór frá Laxnesi
mundi kalla „provins-manneskjur“
í listinni. þar fyrir er margt gott
í leiknum, og einkum er miðþátt-
urinn víða mjög vel skrifaður, og
allur er hann lipurt saminn og
áferðarfallega og af leikni og
skilningi á því, sem vel má fara á
leiksviði og verið getur „spenn-
andi“ og áhrifamikið. Og loks má
geta þess, að leikurinn er yfirleitt
mjög ,siðsamur og pen‘,eins ogþað
heitir á reykvísku — af frönskum
leik að vera. — Efni leiksins er
þjófnaður, sem nýgift kona frem-
ur í húsi gistivina sinna, til þess
að standa straum af gjöldum, sem
kröfur tískunnar í klæðaburði og
öðru leggja henni á herðar, í því
skyni að þóknast manni sínum og
ást hans með fegurð og glæsileik.
En þjófnaðinn fær hún ungan son
gistivinar síns, sem felt hefir hug
á hana, til að taka á sig, en játar
þó sjálf að lokum sekt sína, þegar
reka á hann í útlegð fyrir afbrot-
ið, og fer sjálf í útlegðina.
Meðferðin má öll heita góð, hr.
Ág. Kvaran og ungfrú Arndís
Björnsdóttir leika eldri hjónin,
Gestur Pálsson stúdent (Bergsson
ar úr Hrísey) son þeirra. Er ekki
ósennilegt að fjelagið gæti þar
fengið efni í góðan leikara, ef hann
temdi sjer slíkt, þ i sumstaðar hafi
leikur hans þarna verið full
„sentimental“ og lúpulegur, en
annars góður. Hr. Friðf. Guðjóns-
son leikur leynilögreglumann,
sem á að koma upp þjófnaðinum.
Aðalhlutverkið leikur frú Soffía
Kvaran og er samleikur þeírra hr.
0. B. og hennar í miðþættinum
ágætur og gerður af alúð og al-
vöru. Er þetta sjálfsagt besti leik-
ur, sem frú S. K. hefir sýnt hjer
og henni til mikils sóma.
Krptíiar Mm.
i.
Fyrir stuttu hefir hagstofa Nor-
egs birt yfirlit yfir starfsemi
hlutabankanna í Noregi fyrir árið
1922. Vegna þess að atvinnuveg-
um Norðmanna svipar svo mjög til
atvinnuvega vorra, þykir mjer
rjett að geta um þessa skýrslu,
sem lýsir peningaástandinu og
fjárkreppunni í Noregi einna
greinilegast. í inngangi skýrslunn
ar tekur hagstofan það fram, að
skýrslan gefi ekki rjetta hugmynd
um töpin, þar eð þau sjeu öll enn
ekki fram komin. Við árslok
1922 eru 16 bankar hættir starf-
semi. 1918 voru í Noregi 200 bank-
ar ,en við árslok 1922 eru þeir
173. Hlutafje bankanna hefir
rýrnað um 34,9 miljónir, þegar
það var mest, var það 500,4 miljón
ir, en nú er það 465,5 millj. Vará-
sjóðirnir hafa aukist frá 351,9
milj. til 399,0 milj. kr. En hjer er
reiknuð með upphæð, sem nemur
100 milj. kr., sem er hjálp sú, er
Centralbanken og Foreningsbank-
en fengu. Sje þessi upphæð ekki
reiknuð með, hafa varasjóðimir
minkað um 53 milj. kr.
Innlögin hafa rýrnað um 285,6
milj. kr. á árinu 1922. Útlánin
hafa á árinu 1922 færst niður um
490,9 milj kr. Síðan 1920 hafa þau
rýmað alls um 855,1 milj. kr.
Hlaupareikningur bankanna við
önnur ríki hefir töluvert versnað
á árinu 1922. þar til og með því
ári meðtöldu áttu bankamir mik-
ið fje inni í erlendum bönkum, en
x) En annars má skjóta því hjer inn
í, að það á að vera sjálfsögð skylda
leikfjel. að leika það, sem unt er af
innlendum leikritum, jafnvel þó göll-
uð sjeu, með þvi einu móti er hægt að
vænta þess, að hjer skapist góður leik-
ritaskáldskapur. Enda stefnir leikfjel.
að þessu.
við árslok 1922 skulduðu þeir 18,5
milj. kr. og við árslok 1923 68,2
milj. kr. Sjeu allir bankar teknir
hjer með, verður rekstur þeirra
mjög slæmur. þeir sýna reikn-
ingslegan bníttóhagnað alls 107,8
milj. kr. En af þeirri upphæð er
reiknað tap og afskriftir, er nema
103,9 milj. kr. Eftir verða þá 3,9
milj. kr.
Stjórnarkostnaður er 31 milj.
kr., verður þá halli á rekstrinum
27,1 milj. kr. Hlutabankarnir hafa
því ekki nándar nærri getað stað-
ist rekstrarkotsnaðinn. Með út-
gjöldunum eru ekki reiknaðir
skattar. þeir voru 1922 20,2 milj.
kr., og sjeu þeir hjer með reiknað-
ir, verður þá tekjuhallinn alls
47,3 milj. kr.
Sem sjá má af þessu, voru bank-
arnir neyddir til þess að grípa til
hlutafjár og sjóða. Af hinum áður
nefndu 103,9 milj. kr., sem eru af-
skrifaðar þannig, að 22,5 milj. kr.
eru teknar af hlutafjenu, 45,3
milj. kr. af varasjóðum, og það,
sem þá er eftir, sem er 36,1 milj.
kr., er tekið af arði ársins. 1
skýrslunum segir, að öll töpin sjeu
alls ekki fram komin enn. Niður-
staðan verður þá, segir í skýrsl-
unni, mun verri en -tölurnar gefa
til kynna.
Víða í þessu yfirliti eru ekki
teknir með bankar, sem hætt hafa
að starfa í árslok 1922 og alt það
íje, sem sparisjóðsfjáreigendur
hafa þar tapað. En þrátt fyrir
þessar sorglegu tölur, sem hjer
koma fram, eru útborgaðar 18,7
milj. kr. sem arður til hluthaf-
anna. þar af eru 3,9 milj. teknar
úr varasjóðum. Aðstaða bankanna
á árinu 1923 hefir hnignað að
mun. þeir hafa á ný þurft að
stöðva greiðslur og dregið aðra
banka með sjer, og fram eftir vor-
inu 1923 stöðvuðust greiðslur á
ný. En til þess að komast hjá
gjaldþrotum, var með lögum frá
24. marts 1923 bönkunum gefið
leyfi til að komast undir opinbert
eftirlit, og þar til 25. okt. 1928
var 21 banki undir opinberu eftir-
liti. Bankar þessir áttu þá aðeins
eftir 30,7% af hlutafjenu, 53,4%
af varasjóðunum, 31,5% af inn-
lánsfjenu, 31,1% af rekstursfjenu.
Er nú hjer um bil 1/3 af „privat“
bönkum Noregs undir opinberu
eftirliti ríkisins.
Svona er þá fjárhagsástand
frændanna austan hafs.
II.
Á þingfundi í Landsþingi Dana
í des. í fyrra, gerði verslunarmála-
ráðherrann grein fyrir töpum
bankanna í Danmörku frá 1920.
Hann segir að frá 1920 hafi 32
bankar liðið undir lok, alt hlutafje-
lagsbankar, og töpin hafi orðið alls
229,359,000 kr., meir en einn
fjórði úr miljarð, sem greinist
þannig, að 141 miljón er tap
hlutafjárins, en 88 miljónir tap
varasjóða. Tvö stærstu töpin
lenda á „Landmandsbanken“ og
„Disconto og Revesionsbanken".
Hinn fyrnefndi með 90 milj. kr.
tap á hlutafje sinu og 60 milj. kr.
tap varasjóða, og hinn síðar-
nefndi með 42 milj. kr. tap alls.
Töp þessara tveggja banka eru því
192 milj. kr. En 37,358,000 kr. eru
þá töp annara banka, sem ekki
í eru nafngreindir. þótt töp „Land-
mandsbanken“ sjeu ekki meðtalin,
má þó sjá á þessu, sem hjer er
greint, að Danir hafa ekki farið
varhluta af fjárkreppunni.
Frh. Sig. Sigurðsson
frá Kálfafelli.
---o----
Jónas Hallgrímsson.
Enginn grætur
Islending,
en torfa kyssir
kaldan náinn —
söngst þú sorgbitinn.
Sjálfur hvílir þú
ómuna’ í garði
Assistents.
Ómuna eigi.
Islands synir
hampa þjer gjaman
sem heiðri sínum,
og dætur Islands
um aftan raula
blíðusöngva
sem blæljóð væri.
ómuna eigi!
íslands synir
steyptu í málm þig,
til staðarprýði;
síðan halda Islands
saklausu dætur
skálmar í brotum
skálda tákn.
Ómuna þó
í Assistents garði.
Islands synir
og ungu dætur,
frjáls, fullhuga,
fákaprjáluð:
Jónas er ennþá
erlendis!
Gunnar Gunnarsson.
----o----
V ottorð.
GrjótiS í pórisdal.
Haukur Eyjólfsson frá Hofsstöðum
hefir nýlega sýnt mjer nokkra steina
úr dal þeim í Langjökli, sem hann
fann í sumar og þórisdalur er nefnd-
ur. Af þeim að dæma virðist berg-
myndun dalsins og hæðanna um-
hverfis vera nokkuð fjölbre.vtt og at-
hugunarverð.
í dalnum austanverðum segir Haúk-
ur vera hraunungshólma, sem mynd-
aöur er af liparitgjalli með þjettum,
járnrunnum kisilfleygum inn á milli,
en einnig mikið af holum, hálf fylt-
um af silikötum ýmiss efnis. Hefir
hraungjall þetta sýnilega myndast
innilukt við talsverða gufuþrýstingu.
Neðantil meðfram Geitá, sem rennur
norðvestur úr dalnum, hafði Haultur
tekið samskonar steina hjer og þar,
og einnig nokkra smásteina af hreinu
lipariti. þetta grjót mun þangað kom-
ið sem framburður árinnar eingöngu,
því bæði er það meir og minna vatns-
núið og svo virðist aðalbergmyndun-
in þeim megin í dalnum vera hasalt,
sumstaðar ummyndað af heitu vatni
og þá orðið grænt og hálfrotið. Kom
einn slíkur steinn af breyttu basalti,
með stórum holufyllingum, með í
safninu, tekinn norðvestan við lipar-
iturðina.
Tnnantil í dalnum að norðan fann
Haukur hrafntinnu í skriðu og kom
með nokkra mola af henni. Er hún
sennilega komin ofan úr fjöllunum og
bendir til fleygs eða hrauns þar uppi.
Loks voru nokkrir molar af hrein-
um, almynduðum postulinsleir
(kao)in), teknir úr dalbotninum inst.
í þeirri leirmyndun er ekkert milli-
stig (Sericit) að sjá, og breytingin á
berginu eða leirmyndunin þessvegna
sennilega alveg unnin af heitu vatni
og gufum neðanjarðar, en ekki áhrif-
um lofts og lagar ofanjarðar. Holu-
fyllingar hinna bergtegundanna
benda til hins sama, eins og að íram-
an er getið, að hér hafi verið mikið
um jarðhita og jafnvel umbrot, og er
ekki óiiklegt, aö nokkuð sje það þvi
að þakka, að gróður svo mikill skuli
tinnast þarna uppi i miðjum jökul-
auðnum.
Reykjavík, 8. nóv. 1924.
H. Hermann Eiríksson.
Rannsókn á vatni úr þórisdal, gerð
uð tilhlutun herra Hauks Eyjólís-
sonar.
Sýnishornið, c. 700 gr., var of lltið
til þess að hægt væri að gera íull-
komna rannsókn á vatninu, en ákveð-
ið var þetta:
Steinefni, er reyndust 205 mg. pr.
lítra. þar af var: Kisilsýra (SiOí) 53
tng., Járn- og Alúmíníumoxyd (Fea 0»
og Ala öa) 23 mg. Kalk (CaO) 40 mg.
Afgangui’inn er Magnesia, sem
fanst greinilega, saltsýra, brenni-
steinssýra og auk þess eitthvað af
alkalimáimum, sem ekki var unt að
ákveða. Járninnihaldið er fremur
litið.
Flaskan, sem vatnið var í, var inn-
sigluð með merkinu Th. Magnússon.
Rannsóknastoían, Reykjavík.
Trausti Ólafssou.
-----O-----
íhaldið í Englandi.
(Um víða veröld).
I útlenda bálkinum hjer í blað-
inu hafa oft komið greinar um
ýmsar stefnur í þj óðf j elagsmálum
umheimsins. En annars hefir verið
fremur lítið um það, að mönnum
væri gefinn kostur á því að öðlast
sæmilega og hlutlausa fræðslu um
slík fjelagsmál. I ísl. ritum er líka
heldur fáskrúðugt um þessi efni. 1
sumum ritum dr. Á. H. Bjarna-
son (t. d. 19. öldinni og forspjöll-
um siðfræðinnar) er þó margt um
sögu og kenningar sumra þessara
þjóðfjelagsstefna og í Heims-
styrjöld þorst. Gíslasonar er sagt
frá mörgum þeim mönnum og
kenningum, sem fram hafa komið
á síðustu árum, þegar mest rótið
hefir verið á þessum efnum.
Kosningasigur íhaldsmanna í
Englandi hefir víða dregið athygl-
ina að þeirri stefnu. Og þó er hjer
fremur lítið kunnugt hvert er eðli
hennar og tilgangur. Verður hjer
því sagt nokkuð frá henni, og tek-
inn upp kafli úr greinargerð, um
hana eftir einn helsta stjórnmála-
rithöfund Breta, Hugh Cecil lá-
varð (Conservatism, Conclusion),
en hann er sonur Salisbury lá-
varðar (f. 1869), sem um eitt
skeið var forsætisráðherra og
heimskunnur stjómmálamaður.
En greinargerð H. C. fyrir íhalds-
stefnunni er stórfrægt rit. Ætti
að vera fróðlegt að kynnast
henni nokkuð, einnig vegna stjóm-
málanna hjer heima, þó auðvitað
e:gi ekki alt, sem sagt er í grein-
inni, við skilyrðislaust hjer. Mun
Lögrj. síðar skýra á svipaðan hátt
írá fleiri stefnum, sem uppi eru.
Stjórnmálaíhaldið er hjer skoð-
að frá því sjónarmiði, að það sje
afl, sem knúð hafi verið fram til
starfs af frönsku byltingunni og
vinni á móti þeim hreyfingum,
sem sú bylting hratt af stað. því
er hjer haldið fram, að íhaldið
sameini þrenna skoðunarstrauma,
sem rekja megi langt aftur í sög-
una, en byltingin, eða sú mót-
spyrna, sem hún vakti, hafi sam-
einað þá í eitt skipulagsbundið
straumfall. En þessir þrír skoð-
anaþættir eru eðlis-íhaldið (natu-