Lögrétta - 08.04.1925, Qupperneq 1

Innheimtaog af'greiðsla
í Veltusundi 3
Sími 178.
LOGRJETTA
Út.gefnudi og ritstjór’
borsteinn Gíslasoii
Þingholtsstræti 17.
XX. ár.
Re.ykjavík, miðvikudaginn 8. apríl 1925.
1«. tbl.
Síðustu símlregnir.
(Jiementet Ijáimálaraon. rrakica
neiir nu sagt ar sjer. Velúur pvi
osamKomuiag vro nerrrot xorsæt-
ísraonerra. n.n r raKKar eru nu r
rjarprong’ mÍKiin og vnja sumu'
auita seorautgaiuna og laaa ny
ian, p. a. m. Oi., en aorur vrija
paö eKKi, p. a. m. n. sa, sem vio
teKur ai kiementel nemr cie
ivronzre og iagOr nann í gær rram
ny skattairumvorp. nr par iano
iram a iniKia næKKun a ergna-
SKattr, aoauega eitir kroíum jaln-
aoannanna, en an penra stuon-
ings getur stjornm emcr verro vrö
voiú. lirrlertt eru nu vrösjai' nrrki
ar r ironsku stjornmálanir og tvi-
synt taiiö Jrvort stjornm getr set-
rO iengi eitir þetta. Vaida því
bæöi ijariiagsvandræöin og kirkju
maun. isyr ijármaiaraon. mun po
vera iremur niyntur kapólsku
kirkjunm. — ritsmgar allmikiai'
hafa verið meöai franskra stud-
enta undaníai'iö. Mótmæltu þeir
skipun nýs kennara við Svarta-
skóla og heimtuðu máiið rætt r
þrnginu og ásökuðu stjórnina fyr-
ir aó hafa beitt íiokkshlutdrægni
við veitinguna.
I námu einm í jtíuhrhjeruöum
fórust nyiega f2 menn. — Taiaö
er nú um það, að Hindenburg
verði forsetaefni hægrimanna í
þýskalandi. — Norðmenn ætia að
taka 100 millj. kr. lán til þess að
auka fjárforða ríkissjóðs og tii
endurgreiðslu á ýmsum skyndilán
um. — Fastar loftferðir eru nú
ráðgerðar milli Evrópu og Japan.
Lausaíregnir segja frá því, að
Trotsky sje nú horfinn og geta
þess sumir til að hann hafi verið
myrtur.
----o---
Einkasölurnar.
II.
Ríkið hefir nú, eins og kunn-
ugt er, einkasölu á allri steinolíu.
Olíuinnflutningurinn var s. 1. ár,
1924, um 45 þús. tunnur og hefir
verið það einna hæstur. 1922 var
hann þó um 47 þús. tn. En hann
hefir farið mjög vaxandi með
vexti vjelbátaútvegsins. 1910 var
innfl. ca. 1 ö1/^ þús. tn., 1914 ca.
25 þús. tn., 1919 ca. 33 þús. o. s.
frv. Fram að 1910 var olía mest
flutt inn frá Bretlandi, en síðan
og fram til ársins 1917 hafði H.
I. S. mesta verslunina í sínum
höndum og flutti inn frá Dan-
mörku. Á ófriðarárunum var þó
nokkuð flutt inn frá Bandaríkj-
unum. 1921 fór Landsverslunin að
flytja inn olíu frá Bretlandi og
hafði um helming verslunarinnar
í samkepni við Steinolíufj elagið,
uns hún fekk einkasölu á henni.
Hefir verið mikið um þá einkasölu
deilt og eru lesendum Lögrj. þær
deilur kunnar af greinum, sem
áður hafa birst hjer.
Einkasalan sjálf reiknar þann-
ig tekjur ríkisins af steinolíusöl-
unni: 1 ríkissjóð 1923 kr. 40 þús.,
1924 kr. 83 þús., = 123 þús., og
í varasjóð og fyrningarsjóð kr.
100 þús. bæði árin, eða allar tekj-
urnar 223 þús. kr. bæði árin. En
það telur skýrlsa Lv. um 152 þús.
kr. meira, en ef verið hefði einka
sölulaust, miðað við vörutollinn á
olíunni er var áður. Um s. 1. ára-
mót stóð í steinolíuversluninni
þetta fje: olíubirgðir kr. 562 þús.,
stáltunnur og járntunnur 204
þús., áhöld, olíugeymar, girðing-
ar kr. 63 þús. og útistandandi
skuldir kr. 347 þús., eða samt. kr.
1276 þús.
Einkasalan hefir 7 sölustaði
fasta kringum land og sjerstakt
skip (Willemoes) til flutninganna.
Olíuverðið er sama á öllum stöð-
unum nema Eyrarbakka. Salan
skiftist þannig milli tegundanna
(1924) miðað við tn. á 150 kg.
nettó: 131/2 þús. tn. ljósolía, 19(4
þús. tn. venjuleg hreinsuð hreifi-
vjelaolía og 8 þús. tn. hráolía og
fer vaxandi notkunin á henni.
Innlendur kostnaður við steinolí-
una var s. 1. ár 5,1% af sölu-
verðinu og er hlutfallslega lægra
1924 en 1923, við aukning versl-
unarinnar.
----o----
naiisKip o| isnús.
i-iögrj. rrerur aöur sagt írá því,
ao Kæirskrpsneíndm svoneínda
hafi kioínaö. Eru i meirihl. E.
Nieisen, <j. Broppé, H. iv. por-
steinssoii, en í minninl. Jon Árna-
son og Tr. pórhaliason. Ekki sýn-
iht þaö þó miKiö sem í milii ber.
Báðir neindarhiutar eru nokkurn-
veginn ásáttir um það, að ekki sje
unt að kaupa kælrskip nú þegar,
heldur gera tilraunir með leigu-
skipi, og verðr ketið þó ekki fryst
í skipiiiu eingöngu eins og íyrst
var gert ráð fyrir, heldur þurfi
jafnframt að koma upp frysti-
húsum. En þó telur minnihl. svo
sem sumt í afst. meirihl. gæti orð
ið málinu of mikið til tafar, vill
láta vinda sem bráðastan bug að
framkvæmdum, ekki síst með
frystihúsin og vill að íslendingar
stefni að því, að eignast sjálfir
kæhskip sem fyrst. Slíkt kæliskip
á þó einkum að koma landbúnað-
inum að notum og hans afurða-
sölu og telur nefndin að sjáfarút-
vegurinn mundi hafa þess hlut-
fallslega lítil not.
Álit meirihl. er stutt, en áht
minnihl. alllangt og rækilegt. Sam
kvæmt skýrslu minnihl. er gert
ráð fyrir því, að tveir fimtungar
útflutningsketsins væru sendir út
írosnir. Miðað við það, er svo
reynt að reikna út það tap, sem
ísl. bændur hafa beðið við það,
að hafa ekki átt aðgang að bretsk-
um markaði með frosið ket, en
selja það saltað í staðinn. En það
er á árunum 1904—23, að ófriðar-
árunum frádregnum, áætlað um
5 millj. 697 þús. kr. En meðalverð
á saltketi á þessu sama árabili
(með ófriðarárunum) hefir verið
frá 34 au. uppí 226 au. kg., hæst
á árunum 1918—21. Til þess að
fá sæmilega ábyggilegan saman-
burð á saltketsverðinu og ískets-
verðinu hefir svo verið áætlaður
slátrunarkostnaður, flutnings-
kostnaður til Bretlands o. fl. Er
slátrunarkostnaðurinn talinn 60
aurar á kind eða 4 1/2 aur. á kg.
(miðað við árin 1919—23), um-
búðir um frosið ket 4 au. á kg. og
ýmisl. annar kostnaður 3ey.
á kg., frystingarkostnaður og 3ja
mánaða geymsla 9 au. á kg., rýrn-
un 3 au. á kg., flutningskostnað-
ur 3 kr á skrokk o. fl. Samkv.
þessu ætti verð á lcetinu að vera
svo, í bretskri höfn, samanborið
við fyrra verðið 1920: 160:214,
1921: 143:191, 1922: 94:142,
1923: 101:149. En nú sýna skýrsl-
ur um verðlag á keti frá Nýja
IDr. Helgi J*ónsson.
Hljómlist.
Morgunmn 2. þ. m. andaðist á"
Landakotsspítala dr. Helgi Jóns-
son grasafræðingur. Hann veikt-
ist skyndilega af botnlangabólgu
og- var skorinn upp, en hafði þá
fengið lífhimnubólgu og varð hún
banamein hans fáum dögum eftir
uppskurðinn.
Dr. Helgi Jónsson var tæpra 58
ára, fæddur 11. apríl 1867 í Mið-
mörk undir Eyjafjöllum, sonur
sjera Jóns Bj arnasonar, sem síð-
ast var prestur í Skarðsþingum
og bjó í Vogi á Fellsströnd. Bræð-
ur dr. Helga eru þeir sjera Magn-
ús í Vallanesi og Bjarni alþm. frá
Vogi. Helgi varð stúdent 1890, las
síðan náttúrufræði við Khafnar-
háskóla og tók meistarapróf 1896.
Eftir það var hann enn í 10 ár
búsettur. í Khöfn, en ferðaðist
um ísland á sumrum til grasa-
fræðirannsókna. Fluttist svo sum-
arið 1906 heim hingað og hefir
síðan verið búsettur hjer í bæn-
um. Nokkru áður en hann flutt-
ist heim kvæntist hann í Khöfð
danskri konu, Johanne, f. Bey, en
misti hana fyrir nokkrum árum,
og síðar andaðist hjá honum móð-
ir hennar, sem kom hingað með
þeim hjónunum.
Sjálandi, seldu í Bretlandi, að á
þessum sömu árum hefir verðlag
þess verið frá 15—95% hærra en
verðið þyrfti að vera á íslenska
ketinu á sama markaði, samkv.
útreikningnum, sem að framan
segir. Eftir því er svo aftur
reiknað það tap, sem fyr var
greint frá, eða sá hagnaður, m.
ö. o., sem ísl. ketútflytjendur
hefðu átt að geta haft af því á
þessum árum. að geta sent lcet
sitt út frosið. En hann var áætl-
aður 5(4 millj. 1920 var verðmun
urinn t. d. áætlaður 33 au. á kg.,
1921 54 au., 1922 109 au. og 1923
141 ey., þ. e. þessu hærra fyrir
frosið ket en saltað.
Að sjálfsögðu getur skeikað
einhverju meira §ða minna í út-
reikningum eins og þessum. En
þó eru þessar skýrslur mjög
merkilegar fyrir alla þá sem hjer
eiga afkomu sína að einhverju
leyti undir arðinum af sauðfjár-
ræktinni. það virðist sýnil. að
með breyttu skipulagi og aðferð-
um við söluna megi fá hærra verð
fyrir ketið en nú er og betri
markað. En ýmsir annmarkar eru
þó á þessu, eins og tilraunir Sam-
bands Samvinnufjelaganna hafa
sýnt. En um þær segir svo í
skýrslunni, „að varasamt muni að
senda mikið af kældu keti til Bret
lands í einu og þurfa að selja það
samstundis“, en það mundi oftast
þurfa að gera, ef ketið væri að-
eins fryst í flutningaskipinu
sjálfu, og þyrfti að reita það sam-
Ertir aö dr. iieigi íiuttist heim
hrngað heíir hann lengist við
kenslustörf í iVlentaskólanum,
V ersiunarskólanum og' Kennara-
skólanum og ef tii vili víðar. í'ast
ur kennari við Mentaskólann varð
hann 1923, er Bjarni Öæmunds-
son hætti þar kenslu. Frá Alþingi
hefir hann oftast haft nokkurn
styrk til rannsóknarferða á sumr-
in. 'Og vísindastörf sín hefir hann
altar stundað með miklum áhuga.
þau hafa verið hans líf og yndi.
Allmikið hefir hann ritað í út-
lend vísindarit um jurtagróður á
íslandi og við strendur þess, og
telja allir, sem skyn bera á þau
mál, þær ritgerðir hans merkileg-
ar. Árið 1908 varð hann doctor
við Khafnarháskóla fyrir ritgerð
um þaragróður við Island. — I
febr.-tölublaði Óðins 1911 er
mynd af dr. Helga og grein um
hann eftir Bjarna Sæmundsson,
og er þar sagt nokkru nánar en
hjer . frá vísindastarfsemi hans
fram til þess tíma.
Á síðustu árum vann dr. Helgi
að því með miklum áhuga, að
Eggerts Ólafssonar yrði sæmilega
minst á 200 ára afmæli hans, sem
nú fer að nálgast. Hann var gjald-
keri sjóðs þess, sem myndaður
hefir verið til minningar um E.
Ól. og gerði sjer alt far um að
auka hann, og skömmu áður en
hann dó, sótti hann um styrk til
Alþingis til þess að koma út minn-
ingarriti um Eggert. Mun hann
þeg-ar hafa verið farinn að undir-
búa útgáfu þess.
Dr. Helgi var fáskiftinn maður
um annara hagi, en. góður dreng-
ur og vinsæll af skólabræðrum
sínum og öllum þeim, sem náin
kynni höfðu af honum.
an á mörgum og misjöfnun höfn-
um. Hættan á skemdum gæti þá
verið allmikil. Úr þessu vill minni-
hluti nefndarinnar — sem yfir-
leitt skrifar ítarlegar um þetta alt
en meirihl. — láta bæta á þann
hátt, að koma upp 11—13 frysti-
húsum í helstu sauðíjárræktar-
hjeruðum landsins, þar sem sæmi-
legar útflutningshafnir eru. Með
því að frysta ketið fyrst í slíkum
húsum, er gert ráð fyrir því, að
haga megi útflutningnum eftir
því, sem hentugast þykir vegna
verðlags og eftirspurnar og þar
með að jafnaði fá nokkuð hærra
verð en ella og svo tryggja það
að ketið skemmist ekki. Frysti-
húsin gerir minnihl. ráð fyrir að
yrðu reist þannig: við Faxaílóa
1, við Breiðafjörð 1, við Húna-
flóa 2—3, við Skagafjörð 1, við
Eyjafjörð 1, við Skjálfanda 1,
Axarfjörð 1, á Langanesi 1, á
Austfjörðum 2—3. Bjó hann jafn-
framt til frv. um lánveitingar ur
ríkissjóði til slíkra húsabygginga.
Og nú hefir fjái-veitinganefnd nd.
borið fram till. um það, að heim-
ila stjórninni að lána úr viðlaga-
sjóði 100 þús. kr. í þessum til-
gangi, gegn ábyrgð sýslufjelaga,
þó eigi yfir tvo þriðju kostnaðar.
Lánin sjeu afborgunarlaus fyrstu
5 árin, en endurgreiðist svo á 30
árum, vextir 5 af hndr.
Er því vonandi að nú fáist
heppileg úrslit þessara mála og
geti þá ketútflutningurinn kom-
ist í betra og arðvænlegra horf.
Sigfús Einarsson tónskáld hefir
undanfarið æft hjer 16 manna
hljómsveit og ætlar að halda því
áfram. Hjelt hún nýlega hljóm-
leika í fyrsta sinn og fór með tón-
verk eftir Hándel, Biset og Joh.
Svendsen og svo symfoníu Schu-
berts í H-moll. Er það í fyrsta
sinn, sem slík symfonía er hjer
leikin. Væntanl. verður áframhald
á starfi þessarar hljómsveitar og
hún aulcin og bætt eftir föngum
og væri óskandi að S. E. gæti
'komið fram því áformi sínu að
halda hjer slíka hljómleika mán-
aðarlega með ákveðnum verkefn-
um, úr völdum tónsmíðum. Hjer
J blaðinu hafa oft áður komið
ýrosar greinar um ísl. tónlistalíf,
ágalla þess og framtíðarmögu-
leika og er vonandi að nú fari þar
að koma framkvæmdir og fram-
farir meiri en áður, því ýmsum
góðum mönnum er nú á að skipa
hjer. Hefir S. E. sjálfur ekki síst
unnið margt fyrir ísl. hljómlistar-
líf og tekst væntanl. líka að halda
svo á þessari bakkarverðu byrj-
nv, að hún eigi eftir að auðga vel
og bæta hjer hlj ómlistaráhuga
og smekk, því fyr er ekki vel að
verið í þessum efnum en slík sveit
er til á góðum grundvelli.
Karlakór K. F. U. M. hefir oft
haldið hjer góðar söngsamkomur
og æft sig að jafnaði af kappi
og vandvirkni. Fer því líka stöð-
ugt fram. Er það nú að undirbúa
ferðalag til Danmerkur og Nor-
egs til þess að syngja og tekst
vonandi að koma fram þeirri fyr-
irætlun. Hefir það undanfarið
haldið tvenna hljómleika hjer í
bænum og meðferð þess á sumum
verkefnunum þar talin afbragð.
Söngstjóri er Jón Halldórsson,
einsöngvarar Símon þórðarson og
óskar Norðmann.
----o----
Færeyjamáiin. Út af símfregn
um þau nýlega í Lögrj., hefir
sendiherra Dana óskað, að blaðið
birti einnig eftirfarandi símskeyti
sem hann hefir fengið:
„Varaíörseti Lögþings Færey-
inga, yfirrjettarmálaflutningsmað
ur Edvard Mitens, sem er vara-
form. sjálfstæðisflokksins í Fær-
eyjum, hefir sent út eftirfarandi
yfirlýsingu: „í tilefni af áskorun
Sverres Paturssonar til Færey-
inga, um stofnun fjelags, er hafi
það mark og mið, að losa Færeyj-
ar úr öllum stjórnmálatengslum
við Danmörku, lýsi jeg því yfir,
að þetta hefir skeð án minnar vit-
undar, og án þess að þeir sjálf-
stæðisflokksmenn, sem sæti eiga
á Lögþinginu, eða stjórn flokks-
ins hafi neitt um þetta vitað, og
því síður lagt samþykki sitt á það.
Starf Sverres Paturssonar mun
áreiðanlega eigi fá neinar undir-
tektir, og það mun enginn jarð-
vegur í Færeyjum fyrir slíkar til-
raunir. Hvað mig sjálfan áhrærir,
er jeg persónulega á móti þessari
starfsemi Sverres Paturssonar, og
mótmæli því þessum gerðum
hans“.
Virðingarfyllst.
Fr. de Fontenay.
Fiiðrik Friðriksson, einn af
vestur-íslensku prestunum, er nú
staddur hjer í kynnisför hjá
frændum sínum og vinum, en fer
vestur aftur til safnaðar síns í
þessum mánuði.