Lögrétta - 08.04.1925, Blaðsíða 3

LÖ6BJBTTA
3
koma ull í fat og mjólk í mat“.
Húsmóðirin á líka að ála upp
böm, fyrst og fremst sín og oft
annara líka.
pegar farið er að kryfja til
mergjar æfisögur ýmsra stór-
menna sögunnar, þá kemur það
nær því æfinlega í ljós, að þeir
hafa átt göfugar og mentaðar
mæður, sem þeir hjeldu áfram að
unna og bera fylstu virðingu fyr-
ir eftir að þeir voru sjálfir orðn-
ir mentaðir menn.
„1 sálarþroska svanna
býr sigur kynslóðanna;
og hvar er menning manna,
ef mentun vantar snót“.
það er von mín og trú, að frá
Staðarfellsskólanum megi í fram-
tíðinni stafa þeir ylgeislar, sem
best hlýja og hlúa að mentun og
manngöfgi á Vesturlandi, svo að
aldir og óbomir blessi hann og
minningu þeirra, sem til hans
hafa stofnað.
Treysti jeg öllum góðum mönn-
um og göfugum konum til þess
að vinna að því, að svo megi fara.
1 jan. 1925.
B. H. J.
----o----
Tvær stökur.
Atgerfi er aldrei hlíf
íslands bestu sonum;
alt fer þetta auma líf
eftir peningonum.
Gamburmosa glaumnum frá
guð mig losar síðar;
jeg er frosinn utan á
eftir vos og hríðar.
Jón S. Bergmenn.
----o----
Bókaverð. Hjer er alloft um
það talað, að bókaverð sje orðið
of hátt og sjálfsagt með rjettu
að nokkru leyti, þó oft verði ekki
sanngjarnlega um slíkt dæmt í
fJjótu bragði af ókunnugum. það
er þó víðar en hjer, sem þetta
hefir orðið mönnum umhugsunar-
og umkvörtunarefni. f Englandi
hefir t. d. verið mikið um það
rætt. Nýlega er komin þar út bók
um þetta eftir Stanley Anwin
(The Price of Books). Eru þar
raktar orsakir þessa m. a. og
kemst höf. að þeirri niðurstöðu,
að hið háa bókaverð sje hvorki
rithöf. nje bókaútgefendum að
kenna, heldur að langmestu leyti
prentsmiðjunum og bóksölunufti
(smásölunum), og mun það eiga
við víðar.
sparaðist, lenti annarsstaðar.
þetta er að vísu satt, en eins og
allir sjá, eru þetta engin rök gegn
heimafræðslunni. Og auk þess
fylgir böggull skammrifi. því með
sömu röksemdafærslu má líka
heimta, að ríkissjóður fæði og
klæði öll landsins börn, reki land-
búnaðinn og hverskonar fyrirtæki,
sem einstakir menn nú reka og
hafa kostnað af. þessa röksemd
má því alveg eins nota til varnar
þjóðnýtingu jafnaðarstefnunnar
eins og til vamar opinberu barna-
fræðslunni. En hvað sem um það
er, þá er það alls ekki sama, í
hvorum vasanum kenslufjeð er,
vasa ríkissjóðs eða vasa bænda.
því það er ekki tilætlunin, að hon-
um sparist þetta fje alt. því á að
verja til unglingafræðslunnar í
landinu. En hvorttveggja, bama
fræðslan og unglingafræðslan,
verður ríkissjóði of þung gjalda-
byrði. það er vafalaust, að eigi
ríkissjóður að sjá um alla bama-
fræðslu frá byrjun, launa barna-
kennurum eins og sjerfræðingum
og reisa barnaskóla um land alt,
þá verða ekki margar krónur af-
gangs handa unglingafræðslunni.
Annaðhvort yrði að sitja á hak-
anum, þangað til vjer værum
orðin betur efnuð þjóð. En með
þessu móti, og þessu einu móti,
er unt að fá það tvent í senn,
OuQnmlir Hrason ynði
(Áheit).
Fátt átti betra að bjóða
buðlungur manna og þjóða,
íslenskum lýð á óstjórnartíð
en Guðmund Arason góða.
þá fárskapar flugdrekinn þandi
væng’ yfir voru landi,
spjó eitr’ yfir þjóð
með afdráps móð,
að grandi varð bræðrabandi,
— fram steig hann einn
svo fagurbeinn
og sólarhreinn
sá sigursveinn,
eins og loggeisl’ af lífguðs hjarta;
lýst’ yfir land
og lýða sand ‘
með krepta hönd um krossins
blessaða brand;
kraminn reisti
og kærleik leysti,
slitið lífgaði bræðra band;
kyrkjunnar báleldinn bjarta
glæddi, og ljet um láðs vors
auðnir skarta.
Smáður hann var af vondri öld
og víttur sem Drottinn forðum.
þó kærleiks eldmóðar skygndum
skjöld
hann skaut móti syndar-orðum.
Fáan hærra bar á stærri storðum.
Á drápsvíga dimmu láði
hann orustur ótal háði:
við forneskju ferlega vætti,
við þjóðtrúar þrúðga mætti,
við syndarinnar sjötugfalda þætti.
En vopnið eina í öllum meinum
var hið sama silfurbjarta
sverð með hreinum brandi og
beinum,
sem að ilsku hneit við hjarta:
trúar-isax með sigri í eggjateinum.
Og undan hrukku heiðin rögn.
Helveg stukku foraðs-mögn;
bana drukku ögn fyr’ ögn.
Ósköp sukku í feikna-þögn.
En velli hjelt hann, sem að
himinleiðum
hraunstíg fann upp af jarð-veg
breiðum,
sem vantrúar sundraði
skuggaskýjum,
svo skein yfir þjóðina óðhug
nýjum,
þegar dimmviðris mold
var fent o’n í fold
og fallið að velli öldungsins hel-
vígða hold.
því Eysteins ódáins ljóð
— himin-lilju heilög ljóð —
og Arasonar sólar-hljóð
— Arasonar sigurfórnar blóð —
j sem fyrst, góða barnafræðslu og
j góða og nógu marga unglinga-
skóla, án þess að ofbjóða ríkis-
sjóði.
Ef til vill verður heimafræðsl-
an nokkru dýrari, heldur en ef
börnum er safnað í skóla. það
þarf fleiri kennara og meiri
kensluáhöld. En óvíst er, að það
nemi miklu. Bændur, sem ekki
hafa tíma aflögu, verða að sjá um
undirbúningsfræðslu ungu barn-
anna hvort sem er, en heimilis-
kennararnir annast hana auðvitað
jafnframt. Bændur munu líka
I sýna hagsýni í því, sem öðru, fá
sjer kennara í samlögum eða
skiptast á um börnin, eins og
reynt er nú. Kensluáhöld þyrfti
fleiri en ella, en þó myndi mega
skiptast á um þau að nokkru
leyti. Annars efast jeg um, að þau
sjeu alstaðar fullkomin eins og
er. —
þannig horfir málið þá við frá
mínu sjónarmiði. Hugsjónin er
sú, að börn þjóðarinnar fái þá
fræðslu og mentun, sem hollust
er og best allra, og að íslensk al-
þýða verði betur mentuð en ger-
ist annarsstaðar, en hvorttveggja
verði með ekki meiri opinberum
kostnaði en ríkissjóður vor, sem
ekki er efnaður, geti risið undir.
það er svo langt frá því, að vjer,
íhaldsmennirnir í fræðslumálum,
Guðmundar dáðu dýran trúar-
móð.
Og síðast Hallgríms í helgu
spjalli
Hólabiskupsins heilagt líf
varið kristindómsins dýrðar-hlíf
magnar segulmátt í stefjafalli;
— framtíð ljómar landi á sögu
stalli:
fagurskærast skin af alda palli!
Stólpi guðs í dimmum drögum
dregur hann önd með helgum
lögum
yfir hergný hrikatíða
á hærri leið: til guðs hins blíða!
þoreteinn Bjömsson
úr Bæ.
----o-----
Athugasemdir
við „Dægradvör Bened. skálds öröndals
Frh. -----------
Um Halldór Guðmundsson og
Gísla Magnússon kennara farast .
Gr. svo orð, að þeir hafi báðir
komið daglega ölvaðir í tíma og
verið drukknir framan í öllum
við opinber próf. Gísli Magnússon
var látinn, er jeg kom í skóla og
get jeg því ekkert um hann borið.
Halldór Guðmundsson var eini
kennarinn, sem drakk svo á bæri.
Vildi það alloft til, að hann kom
dálítið ölvaður í kenslustundir,
en það mátti líka telja honum
til málsbóta, að hann var jafnan
hmn skylduræknasti. Kendi hann
.námsgreinar sínar sem ekkert
hefði í skorist, og kom í sjer-
hvern tíma, því hann var gæddur
stálheilsu, þótt lágur væri vexti,
en ver var látið hjá honum í
kenslustundum, en hinum kennur-
unum, sökum ölhneigðar hans.
Samt var það illa og ómaklega
gert, því betri og saklausari manni
hefd jeg tæplega kynst. En æskan
ræður lítt við sig og er full af
fjöri, óstýrilæti og gáska.
Sem sýnishom þess, hve ólætin
í kenslustundum hans voru ómak-
leg, skal þessi saga sögð: Dag
nokkurn var dr. Ólsen hjá okkur
í 2. bekk í grískutíma. Gerast þá
alt í einu svo mikil ólæti á loftinu
yfir okkur (þar var þá 3. bekk-
ur) sem alt ætli um koll að keyra.
Stökkur Björn Ólsen þá út og við
allir í hámót á eftir. Ólsen rífur
upp dyrnar og sjáum við þá
Halldór ^standa þar á miðju gólfi
í hamförum, því þriðjabekkingar
höfðu gert hann fokreiðan. Ól-
sen segir þá við hann: „Hvað
gengur hjer á, Halldór, eru piltar
ósvífnir við þig?“ — Halldóri
rann þegar reiðin, en varð orð-
viljum grafa grundvöllinn undan
alþýðufræðslunni í landinu, að við
viljum þvert á móti þannig finna
ráð til þess, að þjóðin geti orðið
fyrirmynd að alþýðumentun. þessi
íhaldsstefna er í mínum augum
stórtækari og víðsýnni en sú fram
farastefna, sem vill sætta sig við
opinbera barnafræðslu að miklu
leyti eina, um óákveðinn tíma.
því er samt ekki að neita, að
hugsanlegt er, að þetta fyrirkomu
lag reynist ekki unt, reynist þjóð-
menningunni ofurefli. En þó ber
að telja það illa farið. það er illa
farið, ef ófært reynist, að börnum
sje kent heima. það er illa farið,
ef eftirlitið yrði einskisvert og
ekki má treysta oss embættis-
um þjóðarinnar og opinbei’um
starfsmönnum.
Alþingi má ekki ganga að því
vísu, heldur verður að vona hið
gagnstæða örugglega. þessvegna
hefði átt að byrja þessa leiðina,
en fara hina síðan, ef þessi reynd-
ist ófær. En verði þessi leið farin,
þá verður hún raun, sem sýnir,
hvers íslensk alþýða er megnug
og hvers má af alþýðumenning-
unni vænta. þeir, sem mikið tala
um hana og ágæti hennar, geta
því allra síst gerst þeir menn að
vinna á móti því, að þessi leið
verði farin.
-----o----
fall í svipinn, uns hann segir:
„Nei, það er svo sem ekkert, þeir
eru góðir greyin“. Svo ljet hann
hurðina aftur og tók til að kenna
á ný. Saga þessi sýnir allvel, hve
Halldór hafði góðan mann að
geyma, enda sór jeg það þá við
höfuð mitt, að aldrei skyldi jeg
taka þátt í ólátum í kenslustund-
um hans, og það held jeg að jeg
hafi efnt.
þótt Halldór væri hið stakasta
góðmenni, hafði hann samt til að
vera mjög bráður, einkum ef hann
var við öl. Kom það þá fyrir, að
hann gaf piltum „nótu“ sem kall-
að var, en oft skóf hann þær síð-
an út. Eitt sinn kom Halldór í
tíma til okkar í 4. bekk. Er Hall-
dór kom inn í bekkinn, hafði síra
Theódór á Bægisá, aldrei þessu
vant, reykjarpípu í munninum og
þeytti frá sjer kolsvörtum reykj-
armekki, en það var harðlega
bannað að reykja inni í skólanum.
Ilalldór var þá dálítið við öl, en
þá jafnan bráðari. Rauk hann þeg
ar í einkunnabókina og gaf síra
Thoódór „nótu“ er svo hljóðaði:
„I tímanum milli 12 og reykti
Theódór Jónsson inni í bekk“.
þetta átti að hljóða svo: í tíman-
um milli 12 og 1 reykti Thoódór
Jónsson inni í bekk, en „eitt“
hafði óvart fallið úr. þar eð „nót-
an“ fjell í hendingar, eins og Hall-
dór hafði skrifað hana, skrifaði
einhver gárunginn botninn fyrir
neðan: „úr sjer grárri gufu feykti
svo Guðmundsen varð lostinn
skrekk“ (Skræk). þegar Halldór
kom í næsta tíma sá hann að botn
að hafði verið og brosti að. Tók
hann síðan upp hníf sinn og skóf
alt út. Síra Theódór var hinn
siðprúðasti piltur. það vissi Hall-
dór og mun það meðfram hafa
valdið því, að hann skóf „nótuna“
út. —
Á stúdentsárum mínum kynt-
ist jeg Halldóri Guðmundssyni
best. Kom jeg þá oft heim til
þeirra sambýlinganna Iialldórs og
Hallgríms sál. Melsted. Var Hall-
dór þá jafnan glaður og reifur,
og sagði mjer allítarlega frá hátt-
um pilta á Bessastöðum og' lífi
þar. Halldór var gáfaður og fjöl-
fróður; var hann forkunnar-vel
að sjer í ýmsum fræðigreinum, t.
d. latneskri bragfræði (metrik).
Engum kennara latínuskólans
lýsir Gr. jafn illa og dr. Bimi
Ólsen. Er sú lýsing afskapleg. 1
Gylfaginning er sagt, að Loki
Laufeyjarson hafi flest ilt gert
með goðum og mönnum. Á líkan
hátt á dr. Ólsen að hafa eitrað
sambúð kennara og pilta og rægt
' kennarana við rektor, þ. á. m.
Gröndal. þetta er ljót lýsing, ef
sönn væri, en sem betur fer, er
hún að mestu leyti röng. Að vísu
var dr. Ólsen mjög afskiftasam-
ur, e. t. v. óþarflega afskiftasam-
ur um alt, er snerti stjórn skól-
ans. Auk þess skorti hann næga
lipurð til að koma þeim umbót-
um fram, er hann taldi nauðsyn-
legar. Hann var skapstór og gat
verið hranalegur. Hitt er líka jafn
áreiðanlegt, að hann bar hag og
sæmd skólans fyrir brjósti og
vildi gengi hans í hvívetna. Um-
^bótalöngun hans var eingöngu
sprottin af skyldurækt og brenn-
anda áhuga á því að alt væri í
sem bestri reglu. Dr. B. Ólsen er
svo þjóðkunnur, að óþarft virðist
að geta þess, hve frábær vísinda-
maður hann var og ágætur kenn-
ari. Ættjarðar-vinur var hann og
hinn mesti. Nægir það eitt því til
sönnunar, að benda á hinar stór-
merku og hálærðu ritgerðir hans
í tímariti Bókmentafjelagsins
gegn próf. Finni Jónssyni: „Hvar
eru eddukvæðin til orðin?“ Sýnir
hann þar og sannar til fulls með
strangvísindalegri nákvæmni, að
kvæði þessi hljóti að hafa verið
ort hjer á landi, og getur enginn
óvilhallur maður efast um það
framar. Gr. kvartar um það, að
dr. ólsen geti þess hvergi, að Gr.
hafi fært hin sömu rök fyrir
sumu þessu áður. þetta er ei als
kostar rjett. Jeg minnist þess, að
dr. Ólsen vitnar til Gr. að minsta
kosti á einum stað. Hvað þeim Gr.
og dr. Ólsen hefir farið á milli á
kennarafundum, get jeg ekkert
sagt um. Piltar fengu aldrei að
vita hvað þar gerðist. Nl.
Hallgr. Thorlacius
Glaumbæ.
---o---
Ritdómur.
Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns. Gefin út
af hinu íslenska fræðafje-
lagi í Kaupmannahöfn. 3.
hindi. 1.—3. hefti. Khöfn
1923—24.
Með 2.—3. hefti sem kom út í
surnar eð leið, er lokið 3. bindi
þessa mikla og merka ritverks,
sem þeir próf. Finnur Jónsson og
' meistari Bogi Th. Melsteð hafa
j gefið út fyrir Fræðafjelagið. Hef-
ir próf. Finnur nú hætt við út-
gáfuna vegna annríkis við önnur
störf, en Melsteð sjer um hana
framvegis.
Um sjálfa útgáfuna er ekki
nema gott að segja. þó hefði jeg
kosið að hún hefði öll verið gerð
stafrjett eftir frumritinu, úr því
það er til. Nú eru yfirskriftir
(nöfn) jarðanna stafrjettar, en
ekki annað.
þetta bindi, sem nær yfir Gull-
bringusýslu, mun þykja hvað
merkilegast fyrir margra hluta
sakir. Á þessu svæði hafa orðið
meiri brevtingar í lifnaðarháttum
og búnaði en á nokkru öðru svæði
á landinu.
Sem dæmi upp á hvað finna má
í bókinni, set jeg hjer tvo kafla,
lýsing á höfuðbólinu Bessastöð-
um, og kafla úr lýsingunni á
Reykjavík.
Lýsingin á Bessastöðum er
svona:
„Jarðarinnar dýrleiki þykjast
menn heyrt hafa að verið hafi
12 hundruð. Eigandinn er kong-
leg Majestat. Hjer er amtmanns-
ins resídens og fóetans þá svo til
hagar. Landskuld er hjer engin
nje hefur verið í nokkur hundruð
ár. Leigukúgildi engin nje leigna-
gjald. þar eru nú 3 kýr, ásauður
enginn, klárhestur einn, sem skal
vera af inventarie, 2 reiðhestar,
sem heyra Mons. Beyer til. Fóðr-
ast kunna þar nú 6 kýr og ekk-
ert meir. Túnið segist að vera 8
kýrfóðurs vellir og er_ nú sökum
áburðarleysis og annarar van-
ræktar stórum af sjer gengið og
víða komið í mosa. Heimilismenn
eru nú 19 sem eru: Monsr. Beyer
með hans Familie 6, ráðsmaður 1,
vmnumenn 7, drengir 2, vinnu-
konur 3. Sölvafjöru á jörðin lítils-
verða inn við Bessastaðanes, hvör
þó ei brúkast. Eldiviðartak af mó
var til forna nægjanlegt í Bessa-
staðanesi, en tekur nú mjög so
að rjena. Engjar eru öngvar. Tún-
ið brý’tur að sunnanverðu Lamb-
húsatjörn, er gengur úr Skerja-
firði. Haglendið brjóta flæðiskurð-
ir, er ganga úr Bessastaðatjörn
norðanvert á Bessastaðaland.
Vatnsból er slæmt og erfitt, og
þrýtur jafnlega á þerrasumrum
og frostavetrum. Heimræði brúk-
ast ekki en skipstaða Bessastaða-
manna er í Melshöfða".
Líklega mun þó flestum finn-
ast mest til lýsingarinnar á kóngs
jörðinni Reykjavík og hjáleigum
hennar, og svo nágrannajörðun-
um, Nesi, Engey, Laugarnesi o. s.
trv. M. a. segir þar um kvaðir þær
sem liggja á Reykjavíkurbóndan-
um:
„Kvaðir eru mannslán um ver-
tíð, betalast in natura. Tveir dag-
slættir í Viðey og fæðir bóndi
manninn. Að láta bera fálkana af
Víkursandi fram í Hólmskaup-
stað alla upp á sinn kost, því Álft-
nesingar bera fálkana allskjaldan
lengra en til Víkur. Heyhestur
einn til fálkafjár síðan þeir sigldu
í Hólmi, fyr ekki. Flutningur
hvenær sem Bessastaðamenn