Lögrétta - 01.12.1925, Blaðsíða 3

LOGRJETTA
S
sjór. Yman — seimur, söngur.
Ræðing — ræða, ræðuhald. Hröng
— hrönn, sjór. Lungur — hestur.
Lung — skip. Glaður — bjart-
ur, (sbr. glaða sólskin). Afburður
— varavað, (þ. e. vað, sem er
neðar í á og verður farið,ef annað
sem er ofar, reynist ófært).
Yfriks — yfrið. Kvint — grönn,
spengileg. Grásíða — smjerlön,
(stabbi, grár að utan af myglu).
Bjóð — borð. Bala — endast
Hjöllin — hjallar, brekkur, bjall-
ar. Meitin — fengsöm. Hafstramb-
ur — illhveli. Barmeis — burðar-
meis (sbr. barkrókur, burðarlaup-
ar). Fles — sljetta. Barði — skip.
Krassi — hryssingsveður, jelja-
gari. Glygg — stormur. Laukur
— siglutrje. Böðvaðist — hamað
ist. Gjálfur — sjór. Hlanna —
ræna. Hlenni — ræningi. Frekur
— bjöm, bjamdýr. Handakland
— handvolk. Fnauð — ónytjung-
ur, skussi. þvál — þvæli, skolp.
Barða — öxi. Harðneskja —
brynja. Gangari — hestur. Skjóa
—skorta, vanta. Jara — orusta.
Genja — öxi. Búlda — öxi. Atalt
— ötult. Vimur — á, fljót, elfur
Himinglæfa — bára, (ein dætra
Ægis). Skatnar — menn.
þá koma kenningar:
Reikarfjöll — höfuð, (reik skift-
ing í hári). Rostungs jörð — haf.
Landagjörð — haf. Atals mór —
haf, (Atall, sækonungsheiti)
Veiga þella — kona. Boðnar lá
— skáldskapur. ( Golnis vín —
skáldskapur. Gullas (gullhlaðs)
brík — kona. Ráfákur — - skip.
Gjálfurlungur — skip. Auðspöng
— kona. Hoddlín — kona. Gull-
skorð — kona. Bráregn — tár,
grátur. Glammaskeið — sjór,
(Glammi, sækonungur). Vell lín
— kona. Skeljungs skrof — sjór.
Hrund sogabáls — kona. Amra
fjöll — öldur, (amarr, hákarl).
Flesjar vögnu — sjór, (vagna
— hvalur). Bóknar hringur —
haf, (Bókn, eyjar heiti). Rasta
rögn — skip. Flæðar eisu fold
— kona Skarar fjall — höfuð.
þróttar logi — sverð. Geira senna
— -bardagi. Hnikars eldur — sverð.
Hyggju skáli — brjóst. Sörva hlín
— kona. Pella þöll — kona. Voga
loga lind — kona.
þessar og þvílíkar skýringar
hefðu átt að vera aftan við bók-
ina. En sagt er, að Fornálfur hafi
ekki fengist til að láta þær fylgja
henni. Mun hann hafa litið svo á,
að þjóðinni væri minkun ger, ef
það sæist, að þeir, er ,,gera það
að gamni sjer að gutla á Boðna<"
flóð“, þyrftu að skýra hvert
Edduorð og kenningu, er sjer-
hverjum Islending er í raun og
veru skylt að skilja. Enginn mun
svo lítill fræðimaður, að hann geti
ekki lesið „Fomólfskver“ sjer til
ánægjau og ávinnings, ef hann
hefir þetta orðasafn við hendina.
En meira en þetta tvent verður
ekik heimtað af nokkurri bók.
Edduorð eru íslenskum kveð-
skap það, er fagrir litir eru prent-
myndum og kenningar eru þar
aukamyndir, er blasa við hugum
manna í fjarsýn. En hvorttveggja
verður að nota smekklega og í
hófi, og kenningamyndir mega
ekki bera aðalmynd frásagnar
ofurliði, svo að úrverði „Eddu-
hnoð“.
Margt er kent í skólum. Vera
má, að ekki verði við það bætt,
sem kennurum er nú gert að
skyldu að troða í hvert barn.
Nauðsyn virðist þó vera að rann-
saka, hvort ekki væri vinnandi
vegur að kenna börnum að skilja
þann hluta íslenskra bókmenta,
sem hætt er við, að uppvaxandi
kynslóð missi sjónar á, ef ekkert
er að gert.
Vísnakver Fornólfs er hið vand-
aðasta í alla staði, bæði að prent-
un og pappír og teikningum, sem
eru eftir hr. Björn Bjömsson.
Eru þær hinar prýðilegustu.
Myndamótin eru eftir hr. Ólaf
Hvanndal, svo að hjer er um ís-
lenskan iðnað að ræða, þar sem
alt er íslenskt, nema prentsverta
og pappír. Kostnaðarmaður er Ár-
sæll Árnason.
Ein prentvilla er í bókinni. Er
hún á bls. 126, 5. línu að ofan.
þar stendur: „getur vakið líf og
höfga“, í stað: „getur vakið líf
af höfga“.
Svo að lokum þetta:
þið ungu og upprennandi skáld!
Varpið ekki öllum mentunar-
áhyggjum þjóðar ykkar upp á
skólana. það eruð þið, sem eigið
fyrst og fremst að standa á verði
umhverfis íslenska tungu og gæta
þess, að hún verði, eins og hún áð-
ur var, sírennandi mentalind
Haldið áfram að auðga hana og
prýða. En varist að glata gim-
steinum þeim, er skáld fyrri
tíma hafa greipt í gullhlað ís-
lenskrar ljóðagerðar. Skáldskap-
armál og fögur stuðlaföll eiga að
sjerkenna íslenskan kveðskap.
Fyllið því aldrei flokk þeirra, er
vilja ráðast á örninn og reita af
honum flugfjaðrimar.
S. Kr. P.
—o------
Auglýsing
um kosning alþingismanns fyrir Gullbringu-
og Kjósarsýslu.
Með því að 1. þingmaður Gullbringu- og Kjósarsýslu, Augúst
Flygering, hefir afsalað sjer þingmensku, er hjer með samkvæmt 53.
gr. laga nr. 28 frá 3. nóvember 1915, um kosningar til Alþingis, fyrir-
skipað, að kosning skuli fara fram laugardaginn 9. janúar 1926 á
alþingismanni fyrir Gullbringu- og Kjósarsýslu, í stað herra Augústs
Flygenring, fyrir þann tíma, er hann átti eftir.
Þetta er hjer með birt öllum þeim, er hlut eiga að máli, og hefir
verið lagt fyrir hlutaðeigandi yfirkjörstjórn að undirbúa kosning
þessa og sjá um, að hún fari fram samkvæmt fyrirmælum kosninga-
laganna.
í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu, 28. nóvember 1935.
Jón Mag'nússon.
St. Gunnlaugsson.
Leíðrjettíng*).
I Lögrjettu 2. tölubl. þ. á. er
grein eftir Jón Jónsson bónda og
sýslunefndarmann með fyrirsögn-
inni „Undirfellsmálið“, þar sem
hann telur mig í Lögrj ettugrein
minni tbl. 44—45 f. á. hafa skýrt
„villandi frá afgreiðslu sýslufund-
ar“ um kaupbeiðnina á Undirfelli.
þar sem jeg er á annari skoð-
un en háttvirtur greinarhöfundur,
verð jeg að biðja Lögrjettu fyrir
leiðrjettingu við þessa umsögn
hans. Vísa jeg til þess, sem jeg
hefi hjer um sagt í ofannefndum
blöðum, svo og til þess, er grein-
arhöfundurinn ritar, og sem hann
skiftir undir 4 töluliði, er at-
hugast þá í sömu röð:
1. Jeg hefi aldrei sagt, að sýslu-
nefnd ákvæði um sölu „þjóðjarða“,
sem ekki Var við að búast, þar
sem það er alkunnugt, að ekkert
söluna snertandi viðkemur sýslu-
nefnd nema það, að segja álit sitt
um, hvort viðkomandi jörð heyri
undir 2. gr. þjóðjarðasölulaganna
eða ekki. En hitt er líka alkunn-
ugt, að sljk umsögn eða vottorð
sýslunefnda eru ekki þýðingar-
laus, svo þess vegna væri óskandi,
að sú afgreiðsla væri gerð með
vandvirkni. Ef sýslunefnd t. d.
telur umrædda jörð heyra undir
2. gr. þá byggir söluvaldið neitun
sína um kaup á því, og telji sýslu-
nefnd jörðina þar á móti ekki
*) Grein þessi var skrifuð í vetur,
sem leið, en hefir gleymst hjá Lögr.
þar til höf minti á hana nú fyrir
skömmu.
heyra undir 2. gr., þá hefir kaup-
andinn þar með hlotið þau mestu
meðmæli til kaupa, er sýslunefnd
getur með tilstyrk laganna í tje
látið. Engin sýslunefnd getur því
rjettlætt gjörðir sínar með því, að
ekki sje venja að taka hæfilegt
tillit til umsagnar hennar.
2. Sýnilega telur greinarhöf.
það veigamestu ástæðuna til að
rjettlæta gjörðir meirihlutans i
sýslunefndinni út af Undirfells-
sölunni, að hjáleigan Snærings-
staðir hafi verið undanskilin sölu,
og segir að því hafi „skýlaust“
verið „lýst yfir“ „að hana mætti
alls ekki selja öðrum en sveitar-
sjóði Áshrepps“!
Upphaflega er hjáleiga þessi lít-
ill partur úr Undirfelli, og til
hennar lagðar lökustu engjamar.
Hafi það nokkumtíma, meðan jörð
sú var í rækt, verið rjett, að
framfleyta mætti á henni því sem
höf. telur sig hafa heyrt, þá má
a. m. k. gera ráð fyrir, að Undir-
fell einsamalt framfleyti fjórð-
undi meiri peningi, og að túnauka-
skilyrði sjeu betri á þessari hjá-
leigu en heima á Undirfelli, er hin
mesta fjarstæða. þar að auk hafa
nú Snæringsstaðir um langt skeið
verið að mestu í eyði, og nú að
öllu leyti í dæmafárri niðurníðslu.
Viðvíkjandi afgreiðslu sýslunefnd-
ar á þessu Undirfellssölumáli hefði
síst átt að minnast á það atriðið,
að sýslunefnd skuli ótilkvödd hafa
„lýst yfir“, að þetta eyðikot megi
ekki seljast öðrum en sveitarsjóði
Áshrepps eða m. ö. o., að það heyri
undir 2. gr. þjóðjarðasölulaganna
og sje hentugt til þjóðnýtingar,
um leið og lýst er yfir, að Undir-
fell sje ekki ein slíkra jarða, held-
ur í flokki þeirra jarða, er selja
megi einstökum mönnum. Ekkert
styður ásakanir í garð sýslunefnd-
arinnar útaf afgreiðslu málsins
frekar en þetta. Nefndin viður-
kennir, að hjer sje þörf á jörð
til þjóðnytja, en lýsir yfir, að
Undirfell sje ekki hentug jörð
til þess, heldur Snæringsstaðir!
Sje þetta skoðað í sambandi við
anda og bókstaf þjóðjarðasölu-
laganna, er það augljóst, hve
dæmafá þessi afgreiðsla meiri
hlutans í sýslunefndinni virkilega
er. —
Svo er að skilja, sem höf. telji
það aðallega skólahald, sem hjer
sje um að ræða til þjóðnýtingar á
þessum jörðum, og í sambandi
þar við ekki laust við átölur í
garð okkar Vatnsðæla fyrir litl-
ar framkvæmdir á að reisa skóla-
hús. þetta kemur nú sölu Undir-
fells ekki beint við,enda hefði jeg
búist við hinu frekar, að „sælt
þætti sameiginlegt skipbrot“ hvað
skólahúsvöntunina snerti, og þó
að aldrei yrði reist skólahús, var
sýslunefndinni jafnskylt að taka
til greina viðvíkjandi sölunni á
Undirfelli öll þau atriði, er lög-
in um sölu þjóðjarða gera ráð fyr-
ir að eigi að vemda þær frá því,
að seljast einstaklingum, og jafnt
hvort sem útlit er á, að þjóðnýt-
ing þeirra komi strax í fram-
kvæmd, eða það bíði. Ekki gera
lögin heldur ráð fyrir, að sýslu-
nefndum beri hjer að taka neitt
tillit til þess, hvað einhver biskup
eða kenslumálastjóri kynni ein-
hverntíma að hafa sagt um ein-
stakar jarðir í einstökum átriðum.
Lögin eru í því falli algerlega
sjálfstæð, og þó að síst skuli gert
lítið úr skoðunum slíkra manna,
er það þó vert að athuga það, að
með breyttum tímum geta þær
skoðanir einnig eðlilega verið
breytingum háðar.
3. Svo er helst að sjá, sem
greinarhöf. telji rjett upprekstrar-
fjelags Grímstunguheiðar til af-
nota af Undirfellslandi aukinn,
eða betur trygðan, ef jörðin er
seld? Fáir munu verða til að skilja
þetta, en fjöldanum eru ljós vand-
ræðin, sem í þessa átt mundu
leiða af sölu jarðarinnar, svo
framt hið opinbera trygði þá ekki
upprekstrarfjelaginu þann sama
rjett, er það hefir haft samkvæmt
samningum og venju, síðan hið
opinbera seldi því afrjettina, og
sem upprekstrarfjelagið einnig
hlýtur í framtíðinni að eiga til-
höfðu telpurnar litlu, sem voru svo glaðar í rólunni sinni,
haft samskonar áhrif á hana og undursamleg sýn, og hún
hafði numið staðar gagnvart þessari opinberun gleðinn-
ar. Hún horfði hugfangin á þær. þegar englar sjást, er það
ljóst, að himnaríki er nálægt. Henni fanst hún sjá, yfir
dyrunum á veitingahúsinu, dularfult orð forsjónarinnar:
„Hjer“. þessi litlu börn voru bersýnilega hamingjusöm.
Hún horfði á þau, dáðist að þeim svo hugfangin, að hún
gat ekki stilt sig um að segja, þegar móðir þeirra hægði
á sjer milli tveggja erinda í kvæði: „þau eru falleg börnin
yðar, frú“.
Enginn er svo grimmur að hann leggi ekki frá sjer
vopnin, er gerðar eru gælur við afkvæmi hans. Móðirin
leit upp og kastaði kveðju á aðkomnu konuna og bauð
henni að setjast á bekkinn við dyrnar, en sjálf sat hún
eftir sem áður á þröskuldinum. þær fóru að tala saman.
„Jeg heiti frú Thenardier“, sagði móðir telpnanna tveggja;
„við höfum gistihúsið hjerna“, og svo hjelt hún áfram að
raula kvæðið. Frú Thenardier þessi var rauðhærður, hold-
ugur, beinamikill kvenmaður, ímynd hermannskonunnar
eins og hún gat ljótust verið. Augnaráðið var dreymandi
sökum skáldsögulesturs, hún var karlmannleg flaðurdrós.
Gamlar skáldsögur hafa þessi áhrif, þegar þær ná valdi
á ímyndunarafli eldabuskanna. Hún var ennþá ung, tæpra
þrjátíu ára. Ef þessi kona, sem kraup þarna saman á þrösk-
uldinum, hefði staðið upprjett, hefði hæð hennar og gild-
leiki, sem virtist eiga best við risavaxna flokkukonu, sem
er til sýnis á torgum, ef til vill hrætt aðkomukonuna, eytt
trausti hennar og valdið því, að ekkert hefði orðið úr því,
sem vjer ætlum nú að skýra frá. Forlögin geta oft verið
undir því komin, hvort maður situr eða stendur.
Fantina sagði sögu sína með nokkrum smávægis-
breytingum: að hún hefði verið gift daglaunamanni, sem
nú væri dáinn, að hún hefði átt erfitt með að fá atvinnu
\
í París, og að hún ætlaði þess vegna að leita hennar ann-
arsstaðar, heima í sveit sinni; að hún hefði farið frá París
þennan sama morgun fótgangandi; að hún hefði setst upp
í vagninn frá Villemomble, þegar hún mætti honum, af
því að hún hefði verið þreytt af að bera barnið sitt, en
að hún hefði komið fótgangandi frá Villemomble til Mont-
fermeil; að litla barnið hennar hefði gengið ofurlítið, en
það væri heldur ekki nema ofurlítið, af því það væri svo
lítið ennþá, og hún hefði því orðið að taka hana upp aftur
og nú svæfi litla inndælið hennar.
II ún kysti dóttur sína ástúðlega um leið og hún sagði
þetta, og vakti hana með því. Barnið lauk upp augunum,
stórum, bláum augum, eins og móðirin hafði, og hvað sá
það? ekkert, alt, með þessum alvarlega, stundum jafnvel
harðlega svip, sem oft sjest á smábörnum, og er leyndar-
mál bjarts sakleysis þeirra gagnvart rökkurdygðum okk-
ar; það liggur við að maður haldi, að þeim finnist þau vera
englar og vita, að við sjeum menn. Nú fór barnið að
hlæja, ljet sig renna niður á jörðina, með þeim dugnaði,
er slíkar smáverur hafa, er þær hafa einsett sj er að hlaupa.
Hún kom alt í einu auga á hinar tvær í rólunni, nam
skyndilega staðar og rak út úr sjer tunguna, sem vott að-
dáunar sinnar.
Frú Thenardier leysti telpurnar sínar og ljet þær
koma ofan úr rólunni. „Leikið ykkur nú allar þrjár“, sagði
hún. Börn á þessum aldri eru fljót að kynnast; einni mín-
útu síðar ljeku Thenardierdæturnar litlu sjer með litlu
telpunni nýju. þær grófu holur í jörðina, og þótti feiki-
lega gaman að. Litla stúlkan nýja var mjög kát; hægt er
að geta sjer til um gæsku móðurinnar af kátínu barnsins.
Ilún hafði náð sjer í spýtu, sem hún notaði sem skóflu,
og gróf með mesta dugnaði gröf, sem mundi hafa verið
mátuleg fyrir flugu. Konurnar tvær hjeldu áfram að tala
saman. „Hvað heitir stubburinn yðar ?“ — „Cosette“. Hún
hjet í raun og veru Euphrasie, en Cosette var gælunafn,
sem móðir hennar hafði gefið henni. — „Hvað er hún
gömul?“ — „Hún er á þriðja árinu“. — „það er eldri
dóttir mín einnig“.
Telpurnar litlu stóðu nú í hnapp og virtust vera bæði
hræddar og hugfangnar. Atburður var að gerast; stór
ormur hafði komið upp úr jörðinni, og þær skelfdust og
glöddust í senn. Björt ennin komu saman; þar var eins
og þrjú höfuð í einum geislabaug.
„Lítið á bömin!“ kallaði frú Thenardier upp yfir sig;
en hvað svona lítil börn verða fljótt kunningjar. það væri
hægt að sverja, að þær væru systur!“ þessi orð voru eins
og neisti, sem hin móðirin beið að líkindum eftir. Hún
greip hönd frú Thenardier, leit beint framan í hana og
sagði: „Viljið þjer taka barnið mitt að yður?“ Frú Then-
ardier hreyfði sig á þann hátt, að eigi varð úr skorið hvort
hún játaði eða neitaði. Móðir Cosette hjelt áfram: „Lítið
þjer á, jeg get ekki tekið dóttur mína með mjer til sveitar
minnar, því það mundi hamla mjer við vinnu mína. Enginn
fær neítt að gera, sem hefir barn í eftirdragi. þeir eru svo
hlægilegir þar heima. Guð sjálfur hefir leitt mig að gisti-
húsi yðar. Jeg hrökk við þegar jeg sá hvað börnin yðar
voru falleg og ánægð og vel til fara. „þetta er góð móðir“,
sagði jeg við sjálfa mig; „þær verða eins og þrjár syst-
ur“. Og annars skal ekki líða á löngu, þangað til jeg kem
aftur. Viljið þjer taka barnið að yður?“ — „Ja, jeg verð
að hugsa mig vel um“, sagði frú Thenardier. — „Jeg skal
láta yður fá sex franka á mánuði“. — „Ekki minna en
sjö“, hrópaði karlmannsrödd innan úr veitingahúsinu, „og
greiða fyrirfram fyrir hálft ár“. — „Sex sinnum sjö eru
fjörutíu og tveir“, sagði frú Thenardier. — „Já, þið skul-
uð fá það“, sagði móðirin. — „Og fimtán franka aukreit-
is fyrir fyrstu útgjöldin“, sagði karlmannsröddin. —
„Fimtíu og sjö í alt“, sagði frú Thenardier, og hjelt svo
áfram að syngja vísuna sína. — „þið skuluð líka fá það“,
sagði móðirin. „Jeg hefi áttatíu franka, svo að jeg hefi
samt nóg til þess að komast heim, ef jeg fer fótgangandi.
Jeg vona að jeg vinni mjer inn peninga, undir eins og jeg
kem heim, og þegar jeg er búin að safna dálitlu saman
þá kem jeg og sæki litla inndælið mitt“. — „Barnið hefir
væntanlega fatnað?“ sagði maðurinn. — „þetta er mað-
urinn minn“, mælti frú Thenardier. — „Já, nóg hefir hún
af fötunum, tetrið litla. Jeg vissi, að þetta var maðurinn