Lögrétta - 16.03.1926, Síða 1

[nuheimta og afgreiðsla
í Veltusundi 3
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritstjór'
Þorsteinn Gíslason
Wngholtsstræti 17.
XXI. ár.
ReykjaTÍk, þriðjndaginn 16. mars 1926.
Um víða veröld.
beðiaiöisunin í iíuda-Fest.
Utiend bloö íiytja stoðugt nyj-
ar og nyjar fregnir aí seoiaiols-
unarmáiinu 1 iáuaa-Vest, pao upp-
lysist um iiem og iieiri menn,
aö peir iiaia veriö par viö nomr,
eöa vitaö meira eða minna um
aiian viðounao tii pess. Muverandi
íorsætisraonerra Ungverja, iáetii-
len greiii, iieíui- orúiö að játa, að
iionum iiaii áöur veriö sagt íra
máiinu, pott iiann eigi eáKi pátt
í upptoKum pess. Og íyrv. í'or-
sætisraonei'ra, Teieiki greni, iieiur
jataö, að iiann iiaii ait irá pvi
ánö i9ái! hait vitneskju um mái-
ió. ireíir iiann boriö iyrir rjetti,
aó pá iiaii Windiscbgrátz prms
komiö tii sín og stungið upp a
seðiaiöisunmni við sig tii pess að
koma fram stjórnmáiatakmarki,
eins og fyr heiir veriö írá sagt.
Teieki iorsætisráðiierra vísaði
honum pá á mann, sem hann
skyidi ráðgast við um máiið og
var sjáliur miliigöngumaður í pvi,
að peir í'yndust, en segist haia
ætiaö pessum manm að teija prins-
inn írá í'yrirtækinu. pessa yiir-
iýsmgu gat Teleki greiii eitir að
fram haiði komið í blaði opið
brjef um máhð frá Karolyi greii'a
með aðdróttun tii óneínds manns
um að samvitska hans gæti ekki
leyft honum að sitja pegjand hjá,
er Windischgrátz prinsi væri hald-
ið í fangeisi vegna seðJafölsunar-
máisins. Oaginn eftir að pað brjef
kom fram, gaf Teleki greifi sig
sjálfur fram til yi'irheyrsiu. En
hann var pá einmitt öðrum frem-
ur neíndur til þess að taka við
stjórnartaumunum, eí Betiilen
greif segði af sjer. JEn áður en
petta gerðist haiði sá kvittur
komið upp, að vissir menn í
þýskalandi, handgengnir Luden-
dorff hershöfðingja, væru við mál-
ið riðnir. Skrifari Windischgrátz
prins hafði borið, að seðlamótin
væru fengin frá pýskalandi. Sum
af þeim hefðu verið tekin í Lille
af þýskum hermönnum meðan á
stríóinu stóð, en önnur hefðu ver-
ið búin til í Miinchen, og þar
hefðu einnig verið prentaðir
franskir 1000 frankaseðla. pýskir
og franskir lögreglunjósnarar
vinna nú saman að því, að upp-
lýsa málið, segja blaðafregnirnar.
En það virðist vera mjög flókið
og langt frá því, að enn sjeu
menn komnir til botns í því.
Teleki greifi var fyrir nokkru í
Miinchen og hjelt þar fyrirlestur,
en jafnframt er nú sagt, að hann
hafi þá setið á ráðstefnum með
þeim mönnum þar, sem grunur
hefur fallið á, að væru við seðla-
fölsunarmálið riðnir.
Síðustu fregnir.
Fregn frá Genf segir, að út-
litið sje eikki friðvænlegt á fundi
pjóðabandalagsins. pjarkið stend-
ur um upptöku pýskalands, en
hún er því skilyrði bundin frá
pjóðverja hálfu, að það fái sæti í
bandalagsráðinu. En fái pýskaland
sæti í ráðinu, heimtar Brasilía
einnig sæti þar, og sömuleiðis
Pólland og hefur Mússólíni skipað
fulltrúa að greiða atkvæði móti
upptöku pýskalands, ef þar eigi
að gera því hærra undir höfði að
þessu leyti en Póllandi. pað er
jafnvel haft á orði, að þetta ósam-
komulag muni sprengja banda-
iagið.
Briand hefur nú aftur myndað
stjórn í Frakklandi og hafa flest-
ir ráðherrarnir úr eldra ráðuneyt-
inu aftur tekið sæti í þessu nýja
ráðaneyti. En fjármálaráðherrann
er nýr. Hann heitir Raoul Peret.
Samþykt hefir verið að byggja
nýtt hús í Genf handa pjóða-
bandalaginu og á það að kosta
16 milj. franka.
Flugmaðurinn Cobham er ný-
komirun heim til London úr flug-
ferð þaðan til Cape Town í Suður-
Afríku. Á heimleiðinni fór hann
um Cairo og Aþenuborg. Raun-
verulegur flugtími á heimleið 80
stundir, en viðstaða á ýmsum stöð-
um ekki talin.
Vilhjálmur fyrv. pýskalands-
keisari hefur sótt um til banda-
mannastjórnanna, að mega flytja
sig til Spánar, kveðst illa þola
loftslagið í Hollandi.
Fasfeignalán.
Ræða sem Sig. Eggsrz flutti við 3.
umræðu veðdeíldarfrumvarpsins
í efrl deild.
Við 1. umr. þessa máls benti
jeg á að nefndarálit meiri hlut-
ans í bankamálanefndinni gerði
ráð fyrir því að fyrst um sinn
yrði ekki frekara igert til þess að
koma föstu skipulagi á fasteigna-
lánin, annað en það sem gert er
ráð fyrir í þessu frumvarpi. Jeg
vísaði þessu til sönnunar í um-
mæli meiri hlutans í nefndarálit-
inu og til hinna ótvíræðu um-
mæla háttv. 3. landsk., (J. J.),
er sjerstaklega hefur rannsakað
þessi mál. — Virðist niður-
staða meiri hlutans sú, að áður
eni lengra sje haldið út í rannsókn
þessa máls, þurfi að fá frekari
reynslu á fasteignalánafyrirkomu-
lagi því, sem nú er, á ræktunan-
sjóðnum nýja og svo á veðdeild-
inni, ef hún verður samþykt.
pessi ummæli virðast auik þess
eiga nokkra stoð í því frv. sem
hjer liggur fyrir, þar sem gert er
ráð fyrir að gefa megi út banka-
vaxtabrjef fyrir alt að 10 milj-
ónum. 1 frv. eins og það kom frá
nefndinni, var gert ráð fyrir 8
miljónum, en þessar upphæðir
virðast gera ráð fyrir að hjer sje
um meira en bráðabirgðaástand
að ræða. þessi ummæli og niður-
staða meiri hlutans í bankamála-
nefndinni virðast mjer benda á
að meiri hlutinn hafi ekki haft
nægilega næman skilning á nauð-
syninni á nýju og betra fast-
eignalánafyrirkomulagi. Jeg geri
að vísu ráð fyrir að nauðsynlegt
hafi verið að koma með nýja veð-
deild, sem hreina bráðabirgðar-
ráðstöfun, og æskilegt hefði auð-
vitað verið að sú ráðstöfun hefði
verið gerð á síðasta þingi, þar
sem gamla veðdeildin mun hafa
þrotið fyrir jól, svo um nokkurt
skeið var ekki einu sinni hægt að
fá veðdeildarlán, en einsog kunn-
f ugt er lána bankamir alls ekki
til húsabygginga, En svo vikið
sje nú að áliti meiri hlutans 1
bankamálanefndinni, þá spyr jeg
nú, hvaða reynslu þarf að bíða
eftir áður en ákvörðun er gerð
um endanlega skipun fasteigna-
lánanna. Veðdeildin er nú búin að
standa svo lengi og svo mikil
reynsla fengin fyrir henni, að
varla er nú ástæða til að biðja
um meiri reynslu að því er hana
snertir. Jeg tel víst að sú reynsla
sem fengin er telji þetta fyrir- i
komulag með öllu ófullnægjandi. 1
Mjer þykir nú rjett að vekja at-
hygli háttv. deildar á því, hvað
óhagstað veðdeildarlánin eru. —
Og þó standa brjefin í sjálfu sjer
óvenju vel nú, jeg tel víst að
selja megi þau á kr. 80,00. Jeg
geng út frá þessu verði á brjef-
unum og hef á þeim grundvelli
beðið Dr. ólaf Dan. Daníelsson að
reikna út fyrir mig hvað hinir
„effectivu" vextir væru; eða þeir
vextir, sem komi fram þegar af-
föllunum af lánunum er jafnað
niður á öll árin og lögð við hina
eiginlegu vexti:
Niðurstaðan verður þá þessi:
„Effectiv renta“ verður:
Af 20 ára lánum.............7.80
— 25 — — 7.35
— 30 — — 7.09
— 35 — — 6.90
— 40 — — 6.75
Getur nú nokkrum vilst sýn
um það, að hjer er að ræða um
óviðunandi fasteigijalánakjör. Og
þarf frekari reynslu en fengin er
fyrir þessum lánum?
pá er að athuga ræktunarsjóð-
inn nýja. pað er að visu rjett að
lítil reynsla er fengin fyrir hon-
um. Og lánskjörin hafa verið
mikið aðgengilegri en þau, sem
hjer er um að ræða, eða um 6%.
En sannleikurinn er sá, að mjög
lítið mun selt af brjefum sjóðsins,
oig sala, sem fram hefir farið,
mun af sjerstökum ástæðum hafa
tekist vel. En hinsvegar er
engin reynsla fengin um það
hvort takast muni að selja brjef
í stærri stíl og hætt við að þar
kiomi fram allir sömu annmark-
amir og á sölu veðdeildarbrjef-
anna. En þó ekki sje nú farið
frekara inn á þetta, þá má öllum
vera það ljóst, að ræktunarsjóð-
urinn nýi er þannig úr garði gerð-
ur, að harnn getur ekki á neinn
hátt fullnægt hinum miklu kröf-
um, sem gerðar eru til vaxtarins
í landbúnaðinum. Nægir að vísa
til þess hvað verksvið sjóðsins er
takmarkað, og miklar og óeðlileg-
ar hömlur á lánum úr honum.
Maður sem t. d. hefir safnað fje
til þess að kaupa jörð, hann get-
ur ekki fengið lán úr ræktunar-
sjóðnum nýja til þess að kaupa
áhöfn á jörðina. Lánin eru að
mestu veitt eftir á. En hvar á
hlutaðeigandi að fá lán til bráða-
birgða? Suni lán, t. d. til raflýs-
inga og vatnsveitu, eru ekki að-
eins veitt eftir á, heldur er það
ennfremur gert að skyldu, að
verkið hafi reynst vel. Lánið fæst
því ekki fyr en vissa er fyrir
þessu. En hvemig fer nú fyrir
bóndanum ef verkið misheppnast.
pá verður örðugt fyrir hann um
úrræðin.
pað ættu nú allir að skilja hvað
þýðingarmikið það er að fast-
eignalánastarfseminni sje komið
fyrir á rjettan hátt. Við ótal
tækifæri hefur verið sýnt fram á
það, hvað þörfin er knýjandi fyr-
ir hagstæð lán til landbúnaðar-
ins, svo hann geti færst í snið,
sem samrýmanlegt sje kröfum
nútímans. pá er og þörfin mjög
knýjandi fyrir hagstæð lán til
húsabygginga í kaupstöðum. —
HúsaJeigan, hin afarháa húsa-
leiga, er örðugasti þátturinn í
dýrtíðinni í bæjunum. En hún
færist varla í betra horf fyrr en
kleift verður að byggja ódýrari
hús, en aðalþátturinn í því máli
er að fá góð og löng lán. Nú veita
bankamir engin lán til húsabygg-
inga. peir sem byggja, verða því
að fara í veðdeildina eða leita
til „privat“-manna, er munu
lána með mun hærri vöxtum
heldur en bankarair. En þetta
sýnist ekki mega lengur við svo
búið standa. — En hvernig á þá
að sjá fyrir næigu fjármagni bæði
til landbúnaðarins, þar með einn-
ig til húsabygginga í sveitum og
til fasteignalána i bæjunum. Og
hvernig á að sjá fyrir því að þessi
lán verði ekki of dýr?
Fyrsta boðorðið í þessu máli
mun vera það, að fasteignalána-
starfseminni sje veitt örugg for-
staða. Stjóm Landsbankans, sem
hefur haft veðdeildina undir sinni
stjórn,hefur verið svo önnum kaf-
in við ýmisleg margþætt banka-
störf, að varla verður gert ráð
fyrir að hún hafi getað lagt eins
mikla rækt við hana eins og
sikyldi. pað er að vísu góður mað-
ur, sem veitir hinum nýja rækt-
unarsjóði forstöðu, en forstaða
sjóðsins er aðeins hjáverk. Aðal-
starf hans er annað, margþætt
og mikil málafærslustarfsemi.
Fyrstá boðorðið er því marg brot-
ið. Fasteignalánsstarfsemin hefui’
aðeins verið hjáverk. Eina vitur-
lega ráðið er að sameina faist-
eignalánastarfsemina í einum
banka. Með því er unt að sjá fyr-
ir því, að forstaðan verði örugg.
petta er sú leið, sem minni hluti
bankamálanefndarinnar leggur til.
Hann vill að ríkisveðbankalögin
komi í framkvæmd. Og fyrir hann
vill hann setja örugga stjóm.
Stjómin rannsakar svo hvemig
brjefin skuli útbúin, svo sölu-
möguleikar þeirra verði sem best-
ir erlendis. Og í gegnum sölu
brjefanna á svo, eins og annars-
staðar, að draga erlent fjármagn
til fasteignalána inn í landið. En
mikið starf, mikinn áhuga, mikla
árvekni þarf til þess að koma
þessu máli í rjett horf. Og óhugs-
andi er að hafa þetta starf í hjá-
verkum. 1 umræðum sem fóra
hjer fram við fyrstu umræðu
þessa máls, var því haldið fram,
að þar sem ræktunarsjóðurinn
nýi væri nú tekinn að starfa, væri
ekki hægt að sameina hann við
ríkisveðbankann. En þetta er hin
mesta fjarstæða. Á síðasta þingi
var og samþykt í neðri deild, er
málið kom þaðan fyrst í þessa
hv. deild, að ræktunarsjóðurinn
nýi skyldi sameinast ríkisveð-
bankanum, er hann væri settur á
fót. En svo var þessu breytt hjer
í þessari hv. deild gegn mótmæl-
um mínum. pað er nú ljóst, að
ekkert væri til fyrirstöðu að gera
ræktunarsjóðinn nýja að sjer-
stakri deild í ríkisveðbankanum,
en auk þess væri mjög auðvelt að
innleysa ræktunarsj óðsbr j efin
með ríkisveðbankabrjefum. pó
ræktunarsjóðurinn hafi þannig
byrjað að starfa, þá er ékkert því
til fyrirstöðu að nú rnegi koma
allri skipun fasteignalánanna und-
ir einn hatt. Og sjerstaklega verð-
ur þetta alt á allan hátt öruggara
ef tillögur háttv. minni hluta í
bankamálanefndinni verða sam-
þyktar á hinu háa Alþingi, því þá
yrði fasteignastofnunin eða ríkis-
bankinn einnig seðlastofnun. Jeg
mun ekki fara inn á þessa hlið
málsins, en vil aðeins leggja
áherslu á, að með þessu væri 2
stórmálum þjóðariimar ráðið til
lykta á ákjósanlegan hátt, fyrir-
irkomulagi fasteignalánanna og
seðlaútgáfunni. Svo jeg víki nú
aftur að fasteignalánafyrirkomu-
12. tbl.
laginu, þá sjá allir hvílík trygg-
ing það væri fyrir landbúnaðinn
og fyrir fasteignalánin yfirlteitt í
kaupstöðunum ef forstjórar seðla-
bankans hefðu þessi mál með hönd-
um. Með því væri fasteignamál-
unum skipað það öndvegissæti,
sem þau eiga skilið.
pað má fullyrða að þjóðin bíði
með óþreyju eftir því hvemig
ráðið verði fram úr þessum mál-
um. Flest fmmvörp þau, sem
lögð hafa nú verið fyrir Alþimgi
era smávægileg og fremur ómerki-
leg. Engin þeirra marka neinar
línur í þjóðmálum voram, en ef
takast mætti að leggja hjer
grundvöllinn að heppilegu fyrir-
komulagi fasteignalánanna, þá
mætti með sanni segja að stórt
spor væri stígið. Jeg segi það
með öllu áreitnislaust, jeg býst
ekki við því þó að meiri hluti
bankamálanefndarinnar hjeldi á-
fram með frekari undirbúning
fasteignamálanna, þá held jeg
ekki að það mundi bera neinn
sjerstakan árangur. Jeg tek undir
með háttv. 3. landskj. (J. J.), að
undirbúningur Böðvars Jónssonar
undir ríkisveðbankann var mjög
mikils virði. Ritgjörð hans um
það mál var óvenju ljós og skýr.
Sá grandvöllur, sem þá var lagður
var góður. Mjer vora það mikil
vonbrigði að háttv. 3. landskj. (J.
J.) skyldi yfirgefa þanr. grand-
völl svo fljótt. — Mjög mikils-
virtur þingmaður sagði, er jeg
spurði hann um hvort hann værí
með sjerstökum seðlabanka í sam-
bandi við ríkisveðbankann: 1 mínu
kjördæmi var samþykt tillaga
um að styðja Landsbankann. Jeg
sagði við hann, að jeg hefði get-
að samþykt þessa tillögu með
mikilli ánægju, því sannarlega er
það skylda vor allra að styðja
þá stofnun. En auðvitað er það
skylda vor að styðja yfirleitt
peningastofnanirnar í landinu, svo
samtvinnaðir era báðir bankamir
atvinnuvegunum, að það er höfuð-
stuðningur fyrir hvem bankann
um sig að hinn standi vel. Háttv.
3. landskj. (J. J.) hjelt að það
væri hræsni, er jeg mælti svo um,
að ef Islandsbanka væri boðið
seðlaútgáfan, þá mundi jeg segja
nei við því, en þetta mælti jeg af
heilum hug, og af sama hug mælti
jeg það, að jeg tel óhapp fyrir
Landsbankann að fá seðlaútgáf-
una. Og þvi tel jeg að þeir, ein-
mitt þeir, sem vilja stvðja Lands-
bankann eigi að vinna á móti því,
að honum verði afhent seðlaút-
gáfan. En að þessu mun jeg víkja
nánar við annað tækifæri.
Jeg hefi reynt á alla vegu að
setja mig inn í bankamálin, og
sannfærst meira og meira um
það, að það er hrein og bein
nauðsyn að vinna að því að fast-
eignalánafyrirkomulag vort kom-
ist í sem best horf. Jeg sannfær-
ist meira og meira um það, að
ríkisveðbankinn er sá rietti grand-
völlur í því máli. Jeg mundi telja
það skifta miklu máli að hæstv.
landsstjórn sæji sjer fært að fall-
ast á tillögu minni hlutans. pað
mundi auka stjóminni mikinn
innri styrk, ef hún skæri nú á
Gordionshnútinn í þessu mikla
máli og leiddi það til lykta á þann
hátt, sem háttv. minni hluti
bankamálanefndarinnar leggur til.
pað era sum mál, sem era svo
sterk í eðli sínu, að það er óvar-
legt að standa á móti þeim. Jeg
er viss um að þetta er eitt af þeim
málum.