Lögrétta - 16.03.1926, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
SLEIPNIR, Laugaveg 74.
Reiðtýgi og reiðbeisli, Aktýgi (3 tegundir). Klyf-
töskur, Hnekktöskur, Handtöskur, Perðakistur, Skjalatöskur,
Seðlaveski, Peningabuddur o. fl. Ennfremur allskonar ólar og lausir
hlutir í aktýgi og viðvíkjandi söðlasmíði. Ágætir erflðisvagnar
ásamt aktýgjum mjög ódýrir. Ymsar járnvörur svo sem beislisstangir,
munnjám, ístöð, taumalásar, hringjur allskonar, saumur, saumgarn,
keyri, svipur o. fl. Tjöld, vagna-, bíla- og fisk-yfirbreiðslur og efni i
þessa hluti.
Sendið mjer muni til aðgerðar og mun jeg senda þá fljótt og vel
viðgerða til baka á minn kostnað.
Sendið pöntun í tíma, því á vorin er ávalt mikið að gjöra.
Örugg sönnun fyrir því, að best sje að versla í Sleipnir,
er hin stöðugt vaxandi sala.
Hröð afgreiðsla. 1. fl. efni og vinna.
Heildsala. Smásala.
Símnefni Sleipnir. Sími 646.
Álþýðuskóli
á Suðurlandsundirlendinu.
I. Inngangur.
Starfið er margt, en eitt er
brœðrabandið,
boðorðið, hvar sem þjer í
fylking standið
hvemig sem striðið þá og þá
er blandið,
það er að elska, byggja og
treysta á landið.
H. H.
Allir vilja vera Islendingar, er
þeir halda ræður, eða rita um
landsmál. Reipdráttur er þó á
milli þeirra, sem saman þurfa að
vinna. Málefnin gleymast í aðal-
atriðum, en um aukaatriði er deilt.
Framtíðíslendingabyggist á land-
inu, sem þeir eiga að elska, byggja
oig treysta á. þar hafa þeir fæðst
og þar bera þeir flestii beinin.
Háværar eru þó raddimar um það
að fólk flýji sveitimar og þyrp-
ist í kaupstaði og sjóþorp. Sveita-
býlum fækkar og jarðir fara t
eyði, af vanrækslu, sandfoki og
vatnaágangi. Mest gætir skemd-
anna á því svæði, sem talið er
best fallið til framfai a og umbóta.
Álitin eru þar einna bostu skil-
yrðin fyrir ræktun, bættum sam-
göngum og fjölgun býla. Svæði
þetta er Suðurlandsundirlendið,
þ. e. Ámessýsla og Rangárvalla-
sýsla.
Báðar þessar sýslur em háðar
sömu hættu, sem stafar af því að
fólkið flytst úr sveitunum að sjón-
um. Sum býlin em gerð að hjá-
leigum efnabændanna, eða kaup-
staðarbúa, önnur ganga millum
braskara og fara í eyði og niður-
níðslu. petta sjá allir hugsandi
menn í Rangárvallasýslu 0|g Ár-
nessýslu. þetta sjer landsstjómin
og þingmenn þekkja þetta vel —
en hvað er gert?
það er ráðist í áveitur, sem
Kosta fleiri miljónir, og talað um
jámbrautarlagningu austur að
Ölfusá, sem kostar að sögn minst
6 miljónir. þetta er að segja um
Ámessýslu. 1 Rangárvallasýslu er
hafin barátta við vötnin og aug-
ljóst- er, að þar er mikið verk og
erfitt fyrir hendi.
I báðum sýslunum er ofurlítið
byrjað á að verja jarðimar fyrir
sandfoki og uppblæstri, og gefa
þær tilraunir, sem gerðar hafa
verið, góðar vonir um árangur af
því starfi. Samt fækkar fólkinu
í þessum sýslum, það flytur að
sjónum. Gagnar nokkuð að verja
landið fyrir skemdum, eða rækta
það, þar sem fólkið vill ekki veraV
það virðist tilgangslítið. Hvert
er ráðið til þess að breyta þessu
öí'ugstreymi iólksins og rótfesta
það í sveitunum? Allir í Rangár-
vailasýslu og Árnessýslu virðast
byggja von sína. á sama bjarg-
ráðinu. það er alþýðuskóli.
Hjer þarf sterka, andiega vakn-
ingu, líka þeirri sem var í Dan-
mörku eftir 1864. Lýðskólamir
dönsku og áhugasamir brautryðj-.
endur á venuegum íramkvæmd-
um stefndu hugum Dana í rjetta
átt. U ngu fólki var kend virðing
fyrir föðurlandkm og vlnnunni, og
þvi voru synd iu'oai, star'fandi
Uæmi um hvernig ætti að vinna,
svo að arður iengist af iandi og
vinnan kæmi að gagni. Fóikinu
var kend þjóðrækni og þjóðár-
metnaður, sem kom fram í því,
að gera ungt fólk að nýtum mönn-
um, sein viidu starfa fyrir sjálfa
sig, vandamenn sína, land sitt og
þjóð. þetta tókst. Danir rækta
landið sitt, og sýna gestum sín-
um bæði innan húss og utan
verk sín, og segja með gleðiblöndnu
stolti: „þetta hefi jeg gert, og
konan mín og börn“.
II. Skólinn.
í átthagana andinn leitar
þó ei sje loðið þar til beitar
og íorsælu þar finnur hjartað
þó fátækt sje um skógarhögg.
Sá er bestur sáiargróður,
sem að vex í skauti móður,
en rótarslitinn visnai vísir
þó vökvist hlýrri morgundögg.
G. Th.
það er heilbrigð hugsun að
treysta á skólann. Vandinn er að
gera hann svo úr garði, að hann
fullnægi tilgangi sínum. Vandi er
finna mann, sem skilur hlutverk
sitt, og hefir hæfileika til þess
að stjóma skóla á Suðurlands-
undirlendinu, mann, sem gefur
staðgóða fræðslu á þjóðlegum
grundvelli og rótfestir ungling-
ana í átthögum þeirra og íslensk-
um jarðvegi. það er raunalegt aö
sjá útlenda siði og útlent snið á
íslenskum sveitabæjum
það er ekki heilbrigt, að á Is-
landi sjeu yfir 800 verslanir og
íbúar landsins tæpar 100 þús.
Unglingamir þurfa að skilja
þessa fjarstæðu. Alþýðuskólar
þurfa að lækna þessa smitandi
kaupmensku og nautnasýki. Eitt
það fyrsta, sem gera á fyrir sveit-
imar er að þroska fólkið og beina
starfsþrótti þess í rjetta átt, þá
gengur ljettara með önnur verk.
Skólamir eiga að kenna fólkinu
að nota það, sem fyrir það er gert,
svo að það ílýi ekki frá því, sem
gert er oig kostar of fjár (t. d.
áveitur).
Vegna þess að fjárþröng er;
þá verður að fara varlega með
skólabyggingamai'. Byrja smátt,
á Suðurlandsundirlendinu á ein-
um stað, en vanda vel til skólans.
Góður árangur skapar áhuga og
nýja möguleika til áframhald-
andi starfsemi. Fleiri skólar koma
b,vo á eftir.
III. Skólastaðurinn.
Svo er það iixeð staðinn á Suð-
urlandsundirlendinu, sem margt
annað, að sitt sýnist hverjum.
Togstreyta er um staðinn milli
sýslna og; hreppa. Staðir eru
nefndir milli Laugavatns í Laug-
ardal og Stórólfshvols í Hvol-
hreppi Mestu varðar þó, að sá
skóli, sem bygður verður, geti
fullnægt tilgangi sínum. Minna
skiftir hvað staðurinn heitir, sem
hann stendur á. Skólinn þarf að
vera græðireitur íslenskrar sveita-
starfsemi, á andlegu og verklegu
sviði. Hann þarf að vera miðstöð
vits og verka hjeiaðsins. Hann
þarf að hafa aðgang að þeim nátt-
úruöflum, sem hjálpa starfsemi og
daglegum þörfum, sem lífið
krefst.
Best er að skólasetrið sje
á þeim stað, sem skilyrði hefur góð
til menningar, og fjölbreyttrar
starfsemi og framkvæmda, bæði
fyrir karla og konur.
Virðist mjer það hafa mikla
þýðingu að honum sje vel 1 sveit
komið. ólafsvellir á Skeiðum
hafa marga góða kosti. þar er
mikið verkefni fyrir hendi og
stórt og frjósamt land, en þar
vantar annað, sem þarf að vera
á skólastað. 1 Hrunamannahreppi
skamt frá Hruna, telja menn
skólastað góðan fyrir sumra hluta
sakir. þar er jarðhiti nægur, en
nokkuð er staðurinn ofarlega i
sveit settur. Samgöngur eru þar
slæmar. 1 það minsta hefi jeg oft
vorkent bændum úr Hrunamanna-
hreppi, er þeir koma með þreytta
hesta og þung æki langan og
slæman veg að vorinu, t. d. af
Eyrarbakka, eða úr Reykjavík og
eiga þá eftir að fara yfir Laxá,
oft ófæra með vagna, og illfæra
lausum mönnum.
Enginn hefir nefnt þann stað,
sem jeg tel hentugan fyrir margra
hluta sakir, það eru Reykir á
Skeiðum.
IV. Reykir sem bújörð.
Vel er þeim stað í sveit komið.
Austast er hann í Ámessýslu og
nálægt miðju hjeraði. Bílfær veg-
ur er þangað heim. Jörðin er stór
og landgóð. Verkefni er þar mik-
ið fyrir hendi til umbóta. Slægj-
ur eru þar miklar. Vanalega má
slá þar 1500 hesta. Með áveitu
og góðri vöm má auka slægjumar
um helming, þ. e. í 3000 hesta.
Sandgræðslugirðingamar eru yfir
230 ha. og sje það land ræktað
alt, fæst mikið fóður af því. Auk
þess er á Reykjum kjörinn stað-
ur til kartöfluræktar, því að þar
er sandur og jarðylur, og lax-
veiði í Laxá.
Á Suðurlandsundirlendinu er
talað um að rækta land — en
þar þarf líka að verja land skemd-
um af sandágangi af uppblæstri.
þetta sýna Reykir. þar eru áveitu-
svæði, vallendi og sandsvæði,
moldarmóar og mýri, víðibörð og
gróðurlitlir leirar. þar er nóg við-
fangsefni til tilrauna og rann-
sókna fyrir starfsemi og ötulan
bústjóra á skólabúi. Mörgu gætu
námfúsir unglingar kynst á Reykj-
um undir stjórn og handleiðslu
góðs og áhugasams kennara. Að
ógleymdum öllum þeim rannsókn-
um og tilraunum, sem áveitusvæð-
in þurfa, og sem hægt er að igera
á Reykjum. Við túnið á Reykjum
eru sandgræðslugirðingar. Má þar
fljótt rækta tún, ef húsdýraáburð-
ur er til notkunar. Girðingar eru
þar miklar, og hægt er að girða
þar slægjur og beitiland.
Póstafgreiðsla er á Reykjum, og
sími kemur sennilega þar, eða á
Húsatóftum, sem er næsti bær við
Reyki.
Hafa má stórt bú á Reykjum,
ef jörðinni er sómi sýndur og
sandurinn græddur. óhætt að
segja 50 kýr og 30 geldneyti og
20 kálfar. Með góðri rækt og
auknum áburði væri hægt að auka
búið. Bæjarstæði er þar fallegt,
hátt og staðarlegt.
V. Reykir sem skólastaður.
Auk þess sem Reykir eru igóð bú-
jörð, sem tekur miklum umbótum
og er landstór, hefur hún höðuð-
kost, sem skólastaður. Hver er
þar sem má nota til upphitunar,
þvotta og neytslu. Hita má með
honum græðireit og gera af hon-
um sundlaug.
Enn er ekki fengin reynsla fyi>
ir, hvort hverakísill setst í vatns-
pípur, sem hveravatn er leitt eft-
ir, er því stór kostur að leiðslur
sjeu stuttar. Líklega þarf að dæla
vatninu upp úr hvernum, en vel
má vera að vatnið fari sjálft upp
brekkuna í pípu, ef hvemum er
alveg lokað, það er órannsakað.
Skólahús mundi verða talsvert
hærra en hverinn, en leið er stutt,
ca, 50 m.
Sjálfsagt væri að hafa rafstöð
upp við Laxá, og fá þaðan raf-
magn til ljósa og suðu. Leiðslan
er ca. 3 km. Halli er þar talsverð-
ur á ánni, og þyrfti varla annað
en leiða vatnið í pípum nokkum
veg til þess að fá næga fallhæð.
þórður þorsteinsson bóndi á
Reykjum á jörðina og veit jeg
ekki, hvort hún fengist fyrir
V. Hugo: VESALINGARNIR.
húsgögn. Alt, sem greina mátti, var óskemtilegt á að horfa.
Kuldinn var napur. Hann hafði ekkert etið um daginn
og mintist óljóst næturferðar sinnar fyrir átta árum —
honum fanst það hafa verið í gær.
Klukka sló í tumi langt í burtu. „Hvað er klukkan
að slá“, spurði hann ökumanninn. — „Sjö, herra. Við kom-
um til Arras klukkan átta. Við eigum ekki nema hálfa
aðra mílu eftir“. Honum datt í hug á sama andartaki, að
alt þetta ómak, sem hann gerði sjer, mundi ef til vill verða
til einskis, og hann furðaði sig á því, að sjer skyldi ekki
hafa dottið þetta fyr í hug. Hann vissi ekki einu sinni
hvenær átti að taka málið fyrir; hann hefði þó að minsta
kosti átt að spyrja sig fyrir um það. það var undarlegt
að ana svona af stað án þess að vita hvort nokkurt gagn
gæti orðið að því. þá tók hann að reikna saman í hugan-
um: Rjettarfundirnir byrjuðu oftast nær klukkan níu að
morgni. — þetta mál gat ekki tekið langan tíma —
eplastuldurinn var í sjálfu sjer ómerkilegur, og vafamál-
ið það eitt hver maðurinn væri — þurfti að yfirheyr*
fjögur, fimm vitni — og svo ræðustúfur frá málfærslu-
mönnunum — öllu hlaut að vera lokið, þegar hann kæmi.
Póstþjóinninn sló í hestinn, þeir voru komnir yfir
íljótið og brátt voru þeir kornnir fram hjá St. Eloy. það
dimdi meira og meira.
Fantina var frá sjer numin af gleði á þessari stundu.
Henni hafði liðið illa um nóttina, haft hræðilegan kvíða
og mikinn hita, og auk þess hafði hana dreymt illa. Hún
talaði óráð um morguninn, þegar læknirinn kom til henn-
ar. Hann varð alvarlegur á svipinn og lagði svo fyrir, að
sjer yrði sagt til, jafnskjótt og Madeleine kæmi. Hún var
döpur allan, fyrrihluta dagsins, talaði lítið og lá kyr og
þuklaði á lökunum, en reiknaði eitthvað í hálfum hljóð-
um og virtist það vera vegalengdir. Augu hennar voru
sokkin og stirð. þau virtust vera nærri því slokknuð, en
þó brá endrum og sinnum birtu fyrir í þeim og skinn
þau þá eins og stjörnur. I hvert sinn sem hjúkrunamunn-
an, Simplicia, spurði hana að hvemig henni liði, svaraði
hún ávalt: „Vel. En jeg þrái svo mikið að fá að tala við
herra Madeleine“.
Nokkurum mánuðum áður, þegar Fantina varpaði
fyrir borð síðustu leifunum af hreinleika, sómatilfmn-
ing og gleði, var hún skuggi af sjálfri sjer, nú var hún
afturganga þessa skugga. Líkamlegu veikindin höfðu
í'ullkomnað verk hins andlega sjúkdóms. þessi tuttugu
og fimm ára gamli kvenmaður hafði hrukkur í enni, vai'
kinnfiskasoginn og samanlímdar nasaholumar; tennum-
ar voru lausar í munni heninar, andlitið blýlitt,, hálsinn
beinaber, hnúamir holdlausir, limimir magrir, hörundið
með moldarlit, og ljóst hárið, sem var farið að vaxa aft-
ur, var hæruskotið.
Um hádegisbilið kom læknirinn aftur; hann gaf ýms-
ar fyrirskipanir, spurðist fyrir hvort borgarstjórinn hefði
komið þangað, og hristi höfuðið. Madeleine var vanur að
koma klukkan þrjú. Fantina fór að verða óróleg um
klukkan hálfþrjú. Hún spurði nunnuna tíu simnum á tutt-
ugu mínútum: „Hvað er klukkan, systir?“ Klukfcan sló
þrjú. Við þriðja höggið reis. Fantina upp í rúminu, þó að
hún gæti amnars ekki hreyft sig; hún spenti magrar, gul-
ar greipamar eins og í krampa, og nunnan heyrði hana
andvarpa þungt á þann hátt, sem ljett væri af henni
þuingri byrði. þá sneri hún sjer við og leit til dyranna.
Enginn fcom, dymar opnuðust ekki. Hún lá svona stund-
arfjórðung og horði á dymar, án þess að hreyfa sig Og
eins og hún hjeldi niðri í sjer amdanum. Nunnan þorði
ekki að tala við hana. þegar klukkan sló fimtán mínútur
yfir þrjú, hallaði Fantina sjer aftur á koddann. Hún sagði
ekfcert og fór að þukla á nýjan leik á lökunum. Klukkan
varð hálf fjögur og hún varð fjögur. Enginn kom. Hvert
skifti sem klukkan sló, reis Fantina upp í rúminu, leit til
dyranna og hallaði sjer svo aftur á koddann. Bersýnilegt
var, um hvað hún var að hugsa; hún nefndi ekkert nafn,
kvartaði ekki, ávítaði engan. Hún hóstaði einungis
ískyggilega. það hefði mátt freistast til að segja, að eitt-
hvað dimt hefði yfirskygt hana. Hún brosti við og við.
Klukkan sló fimm. þá heyrði nunnan hana segja hljóð-
lega: „það er synd af honum að ifcoma ekki í dag, því að
á morgun fer jeg burt“. Systir Simplicu furðaði sjálfa á
því, að hann skyldi ekki korna. En Fantina lá kyr og starði
upp í rúmtjaldið. það var eins og hún væri að reyna að
mimnast einhvers. Alt í einu fór hún að syngja með lágri
rödd. það var gömul vögguvísa, sem hún áður fyr hafði
verið vön að syngja yfir Cosette litlu, þegar hún var að
svæfa hana; hún hafði ekki komið í huga henni í síðustu
fimm árin, allan tímann, sem hún hafði ekki haft bamið
sitt hjá sjer. Húin söng hana með svo raunalegri rödd, og
lagið var svo blítt, að jafnvel nunna gat farið að gráta
af því. Systir Simplicia, sem var strangleika vön, fann að
henni vöknaði um augu. Fantina lá alt af grafkyr og virt-
ist niðursokkin í hugsanir sínar.
Systir Simplicia sendi vinnukonuna til ráðskonunnar
í verksmiðjunni, til þess að spyrjast fyrir um hvort hann
væri ekki kominn heim, qg hvort hann kæmi efcki bráð-
lega upp í sjúkrastofuna. Stúlkan kom aftur eftir noikk-
urra mínútna bið. Hún hvíslaði að systur Simpliciu, að
borgarstjórinn hefði lagt upp í ferðalag fyrir klukkan sex
um morguninn, í lítilli kerru með gráum hesti fyrir, þrátt
fyrir hvað fcalt var; að hann hefði farið einn og ekki einu
sinni haft vagnstjóra með sjer; að menn vissu ekki hvaða
leið hann hefði farið, sumir segðust hafa sjeð hann
beygja inn á veginn til Arras, aðrir fullyrtu að þeir hefðu
mætt honum á leiðinni til París. Hann hafði, þegar hann
lajgði upp, verið alveg eins og hánn átti að sjer, mjög
vingjarnlegur, og hafði einungis sagt við ráðskonuna, að
hún skyldi ekki búast við honum heim þá nótt
Meðan konurnar tvær voru að hvíslast á bafc við
rúm Fantinu, lagðist hún, með því óðagots-fjöri, sem sam-
fara er sumum sjúkdómum, og bætir hræðilegri megurð
dauðans upp frjálsar hreyfingar heilbrigðinnar, á hnje í
rúminu, studdi höndunum á koddann, stakk höfðinu út
um rúmtjaldið og hlustaði. Alt í einu hrópaði hún: ,,þið