Lögrétta - 16.03.1926, Blaðsíða 3

LOGRJETTA
8
Kun naar Bageren
findes paatrykt Etiketten er det
ægte Gærpulver „Fermenta“.
Fineste Kvalitet, bedst til Bag-
ning.
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
skólasetur, en varla er völ á betn
stað, ef hún fæst.
VL Niðurlag.
Verði skólinn á Reykjum á
Skeiðum, og þar rekið fyrirmynd-
arbú, tilraunir gerðar með ræktun
á landi og búpening, mönnum
gefinn kostur á að kynnast ný-
tísku vjelum og vinnuaðferðum,
bústjórinn áhugasamur, röskur og
stefnufastur, þá fá Dændumir
þar fyrirmynd í mörgu gagnlegu.
Stúlkur þurfa að fá þar hag-
kvæma leiðsögn í matreiðslu og
hússtjóm. Námsskeið væri hægt
að hafa bæði fyrir karla og kon-
ur á víxl eftir ástæðum. Verkleg
kensla ætti að vera á vorin og
sumrin, fyrir pilta, ef þess væri
óskað, og iðnaðaraámskeið á vetr-
um. Skólastjórinn verður að vera
víðsýnn og valinnkunmur sæmdar-
maður í hvívetna. Læt jeg mjer
koma síra Kjartan Helgason í
hug, eða anmar honum líkur í
þjóðrækni og frjálslyndi.
Góðar vonir geri jeg mjer um
áramgur af slíku fyrirmyndar
skólabúi og komi í hvem hrepp
árlega 2 eða 3 efnilegir nemend-
ur, frá slíkri menningarmiðstöð,
þá getur fljótt orðið breyting til
bóta, svo að áveitur og önnur
dýr og gagnleg mannvirki borgi
sig.
Vil jeg að endingu segja við
alla þá, sem unna skólahugmynd-
inni á Suðurlandsundirlendinu og
vilja hag hjeraðsins: þokið ykkur
saman og vinnið í einingu fyrir
land og þjóð að skólamálinu.
14. mars 1926.
Gunnlaugur Kristmundsson.
-----o----
Veðrið. Sunnanátt er nú aftur
komin og allur snjór horfinn af
láglendl
„Tvö kvæði
uiu Guðmund biskup góða“.
L
Undir yfirskriít þessan birtist
grem í „Morgunbiaöinu" þ. 23.
í. m. eltir Jon biaöamann Bjorns-
son. Grein su er stiiuö tii min
— mótmæii gegn ritdómi, er jeg
skriíaöi i „Lögrjettu", iyrlr jói
í vetur, um „Bautasteina" þor-
steins skáids Björnssonar úi‘ Jdæ.
Hjer fer á eitir kaíii ui‘ grein
Jóns:
„Meöal annai'a iKvæöa, er öteián
iiæiir i Lautasteinum, er fjóðiö um
Guömumd biskup goöa. Hólið um
það heíöi ekki veriö gert hjer aö
umtalseíni, irekar en annaö ioi
S tefáns, ei hann heiði ekki bland-
að saman viö þaö ástæðulausu j
qg órökstuddu lasti um annaö
kvæði urn Guómund biskup góða
eitir iiaviö Steiánsson. En þar
sem lastinu kastar eitt ai hinum
fremri yngn skáldum þjoöarinn-
ar, sem tekiö mun veröa tillit th
og truað, og þar sem í hlut á
annað ungt skáid pjóðariimar, full-
komlega jafmngi hins og eiins vm-
sælt, er órjettmætt aó iáta um-
mæii Stefáns um Davíð standa
ónrakin“.
þetta er fallega sagt, — en hitt
uggir mig að Jóni standi óhöpp
aí K.væði Davíðs um þaó lýkur.
Frekar hggja Jóm kuldalega
orð til „Bautasteina“. Nærri ligg-
ur, að Jón skoði það einskonar
móðgun í sinn garð, að þeir skuli
út komnir. það skil jeg ekki! Og
Jón virðist í öðm veifinu hálf-
kvíðinn fyrir að hljóta slys af
þeim. „Fátt er það, sem fortaka
má“ og 'gott er Jóni, sem öðrum,
að hafa hugfast: „að forlögunum !
fresta má, en íyrir þau komast
ekki“.
„Hvernig er svo þetta mikla og
fagra kvæði þorsteins um Guð-
mund bisikup?“ spyr Jón.
Og Jón er ekki seinn til svars.
„það er fljótsagt“, segir Jón, „að
það er meingallað, fult af smekk-
leysum, samanreknum, óskáldleg-
um líkingum og hraunbrjótsorð-
um, eins og önnur kvæði í „Bauta-
steinum“. Yfir því er sami svipur
og blær og öðrum kvæðum þor-
steins“.
Jón fer, að hætti lausamanma,
geist úr hlaði. Hann ber sig mann-
lega og hefir „Hraunbrjót“ að
vopni. En ásetan er lausleg; og
ekki virðist Jón ríða vökru. —
Satt er það, að í þessu fyrsta
ávarpi Jóns til þorsteins skálds
úr Bæ felst sorglega lítil viður-
keimmg á hst skáidsins. Hana er
þó að finna í síðustu setningu.
En það fer bráðum að verða hægt
að íást við Jón. það er pyttur
framundan, sem Jón hleypir í!
Jón gerir athugasemd þessa:
„þorsteinn segir meðal annars,
atí Guðmundur biskup hatl verið:
„eins og ioggeish aí lífguðs
hjarta", og Jón spyr: „Hvað er
loggeisli og hvað er lífguð?“
þessu svara þeir, nöfundamir
að: Lexikon posetikum og dr.
Sigíus Blöndal í orðabók sinni,
skýrt og skilmerkilega. — En Jón
þarf ekiki til þeirra að sækja, því
að Jón veit viti sínu. Jón er fram-
gjam og metnaðarfullur — hann
vill skýra fyrstur frá; hinir bíða
rólegir á meðan.
„Guðmundur á auðvitað að vera
einn neisti úr afh þess guðs sem
kristnir menn trúa á, kveiktur af
uppsprettu alls lifs guði. Og hvað
verður þá úr orðinu „lífguð“?
Ekkert annað en meiningarlaust
orð eins og „loggeisli“ til þess
eins haft að geta rímað“.
þama tkemur Jón til dyranna
eins og hann er klæddur, eða jeg
fyrrr mitt leyti kannast við hann.
Einu sinni var það umrætt —
og áltið vitlaust orðtak — aö þessi
og hinn yfirstigi sjálfan sig. Jon
var að enda viö að sanna það
gagnstæða. það, að yfirstíga sjálf-
an sig, er í eðli sínu það sama
og að draga sjálfan sig upp úr
t'eni, á eigin höfuðháxi. Jón var
að sanna, á sína vísu, að það sje
hægt. En hitt samiast um leið á
Jóni, „að litlu er betra líf en hel“,
— því að líf Jons, að dýrleika,
er einkis virði, að loknu 'hfreki
þessu.
Nú hefir Jón gert hreint fyrir
dyrum sínum og fara hjer á eftir
skýringar orðabókahöf. á orðunum
„log“ og „loggeisli“. Lexikon
poeticum“ hefir ekki orðið „log-
geisli“ í heilu lík,i, heldur orðið
„log“ og segir það þýða í fom-
málinu bæði eld og bál. í sögu
Gísla Súrssnoar stendur setning
þessi: „þrjú váru log í skálanum.
Síðan tekur haiin sefit af gólfinu
og vefr saman ok kastar síðan í
ljósit eitt ok sloknar þat“. Orðið
hefir þá haft að auki í fommal-
inu þessa þriðju merkingu. Orða-
bók Sigfúsar segir orðið „log“ í
nútíðarmáli þýða ljós. — Svo
það er þá orðið „ljósgeisli“, sem
aumingja Jón er að spyrja um
og veit ekki hvað er og minnist
ekki að hafa heyrt það orð fyr
en hjá porsteini skáldi úr Bæ.
Fer mú mönnum að finnast til um
ljósagangurinn í Jóni sjálfum. Auk
þess segir orðabók Sigfúsar að
orðið „ljósgeisli“ þýði glóandi
geisli. En Jón er engu nær fyrir
það. Hann játar sig óvitandi um
ljósið í öllum myndum þess. það
er ekki langsótt líking, að Jón
minni á haustborinn kálf, sem
hírst hefir í veggholu eða vegg-
glennu (einskonar básnefnu) í
myrku fjósi og aildrei hefir ver-
ið hleypt út vetrarlangt til að
viðra sig. En loks, þegar kálfur-
inn er leystur út, sólsíkinsdag einn
að vorinu, þá stendur hann lengi
grafkyr á bæjarhólnum, brettir
halann furðu lostinn og snus-
ar að sólargeislunum (alveg eins
og Jón gerir) og þorir ekki að
hrærast úr stað, fyr en hann hef-
i ir áttað sig. — En þama er igeisi-
j mikill munur á kálfinum og Jóni.
Jón hirðir ekkert um að átta sig,
en hendist strax af stað og lendir
I í fjóshaugnum. það er meiri leik-
j ur í Jóni!
Jón var líka að spyrja um orðið
,,lífguð“. það orð finst ekki í orða-
bók Sigfúsar. En hún hefir orðið
„sólguð“, sem þýðir: Guð sólar-
innar — höfundur sólarinnai'.
Ennfremur orðið „ljósguð“ og
þýðir það: Guð ljóssins — höfund-
ur ljóssins. „Lífguð“ þýðir þá:
Guð lífsins = höfundur lífsins
(og fer þá að náligast það, að Jón
viti ekki hver skóp hann).
pað, sem þorsteiim segir um
Guðmund biskup (að þessum skýr-
ingum fengnum) er þá þetta: Að
Guðmundur biskup hafi verið
eins, og ljósgjafi frá hjarta höf-
undar alls lífs — „eins og log-
geisli af lífguðs hjarta“.
Jeg skal fúslega játa það, að
jqg er ekki meiri andans maður
en það, að mjer finst þessi hend-
ing vel sögð og prýðilega um Guð-
mund biskup. En Jón heldur að
þetta sje sagt, aðeins til þess að
geta rímað. Jón virðist halda að
þorsteinn temji sjer þess háttar
handahófs-kveðskap. Jeg er þar á
gagnstæðri isikoðun. Ekki er úr
vegi í þessu sambandi, að minna
Jón á dóm doktors Alexanders um
„Bautasteina“. Mjer skilst dok-
torinn vera þar á nokkuð svipaðri
skoðun og jeg. Dómur doktors
Alexanders hljóðar þannig:
„Bautasteinar“ þonsteins Bjöms-
sonar minna á verksmiðjuiðnað“.
Dómur doktorsins er ekki lenjgri
en þetta. Jóni virðist sennilega
Hollandsk Export Kaffe-Surrogat
Fineste Aroma, udmærket Kaffe-
smag, særdeles kraftig og billig
i Brugen, anbefales Forbmgere af
Kaffe Surrogat.
Fabrikanter: Firma I. Pieters,
Hofleverandör. Groningen, Hol-
land. Eneforhandling for Island:
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
þessi ummæli nokkuð snubbótt
um heila bók. það læt jeg alt
vera! Mín skoðun er, að þor-
steinn megi vel við una. Mjer
skilst doktorinn taka það nægi-
lega skýrt fram, um „Bauta-
steina“ þorsteins, að á þeim sje
engin handahófs-hroðvirknis-
vinnubragur. Eða veit ekki Jón
Bjömsson það, að þegar umrætt
er: framúrskarandi áferðarfagurt
smíði, að þá taka menn þannig til
orða: „það er alveg eins og rent“
— „það er alveg eins oig úr vjel!“
(með öðram orðum: alveg eins og
venksmiðjuiðnaður). Vill nú Jón
ennþá bæta gráu ofan á svart, og
segja: „að doktorinn hafi ekkert
vit á þessu? Jón um það! — „það
fer með honum!“ eins og gamla
fólkið segir.
Fyrir hverskonar lesendur
skrifar Jón ritdóma sína? Hafa
lesendur „Morgunblaðsins“, sam-
borgarar Jóns, unnið til þess, að
vera þannig svívirtir? Engum er
það kunnuigt. — Jón mun vera
talsvert djúpt soikkinn í augum
þeirra. Jeg spyr Jón í fullri al-
vöru: Blygðast hann sín ekki
fyrir skýringuna á hendingu þor-
steins? (þessari: „eins og log-
geisli af lífguðshjarta“). Hann
(Jón), sem ekki hefir annað að
hafst í fleiri ár en að kenna skáld-
um landsins að ynkja. Eldri jafnt
sem yngri, konur jafnt sem karla
hefir Jón saman rekið í frískóla
þennan. En hann (Jón) sjálfur
skólameistarinn veit ekki hvað
orðið: ljósgeisli þýðir. — þess er
engin von, að Jóni ganigi greið-
lega, að gjöra öðmm mönnum
skiljanlegt, að hann sje: Jón rit-
geisli Bjömsson.
En Jón hefir miklu meira að
segja um kvæði þorsteins. þetta
er næsta athugasemd Jóns:
„Sama er um hitt, að Guðmund-
ur hafi glætt „kirkjunnar báleld-
inin bjarta“. „1 fyrsta lagi“, segir
Jón, „er nú ekki ýkja smekklegt
að tala um báleld kirkjunnar“.
þessi athugasemd Jóns er því
líkust sem ruiglaður maður í vit-
emð að tala um herra Madeleine. Hversvegna hvíslist þið
á? Hvað er hann að gera? Hversvegna kemur hann
ekki?“ Málrómur hennar vai' svo óþýður og harður að
konumar hjeldu fyrst að það væri karlmannsrómur. þær
sneru sjer hræddar við. „Svarið þjer mjer“, kallaði Fan-
tina. Vinnukonan stamaði: „Ráðskonan sagði, að hann
gæti ekki komið í dag“. — „Vertu róleg, barnið mitt“,
sagði nunnan, „legstu niður“. Fantina hreyfði sig ekki
og mælti með hárri röddu og þeim hreim, er bæði vai'
valdsmannlegur og sár: „Getur hann ekki komið? Hvers-
vegna ekki? þið vitið það. þið voruð að hvíslast á um
það. Jeg vil fá að vita það“. Vinnukonan flýtti sjer að
hvísla að nunnunni: „Segið þjer, að hann sje bundinn við
bæjarráðsstörfin“. Systir Simplicia roðnaði dálítið í fram-
an; þetta var lýgi, sem vinnukonan vildi fá hana til að
segja. Hinsvegar duldist henni ekki, að sjúklinigurinn
mundi taika sjer það næn-i, ef hann heyrði sannleikann, og
að það væri mjög varhugavert í því ástandi, sem hann
var í. Systir Simplicia var ekki lengi rjóð. Hún leit á Fant-
ínu rólegum, sorgmæddum augum og mælti: „Borgar-
stjórinn er farinn burt“. Fantina reis upp oig sett-
Ist á hækjur sínar. Augu hennar voru glampandi af
fögnuði. Óumræðilegur gieðisvipur var á þessu raunalega
andliti. „Farirui burt“, hrópaði hún upp yfir sig. „þá hef-
ir hann farið til þess að sækja Cosettu“. Hún rjetti hend-
urnar til himins og verður ekki lýst svipnum á andliti
hennar. Varir hennar bærðust; hún baðst fyrir í hljóði.
þegar bæn hennar var á enda, mælti hún: „Jeg vil
gjaman gjöra alt, sem þjer viljið. Jeg var ljót áðan; jeg
bið yður fyririgefningar á því að jeg skyldi tala svona
hátt; jeg veit vel, að það er alveg ótæikt að tala hátt, góða
systir; en nú er jeg Svo glöð. Guð er góður, herra Made-
leine er góður! Hugsið þjer yður, hann er farinn til Mont-
fermeil til þess að sækja Cosette litlu!“ Hún lagðist nið-
ur, hjálpaði nunnunmi til þess að laga koddann og kysti
silfurkrossinn litla, sem hún hafði um hálsinn og systir
Simplicia hafði gefið henni. „Reyndu nú að hvíla þig dá-
lítið, bamið mitt“, sagð nunnan, „og talaðu ekki meira“.
Fantina tók hendur systur Simpliciu í stama lófa sína;
nunnunni þótti leitt að finna til þess hvað þeir vom sveitt-
ir. „Hann fór í morguin og ætlað til París. Hann þarf
reyndar ekki endilega að fara um París. Montfermeil
liggur dálítið til vinstri, þegar komið er þaðan. Munið
þjer í gær, þegar jeg var að tala um Cosettu við hann, þá
sagði hann: „Bráðum! Bráðum!“ Hann ætlar að koma
mjer að óvörum. þjer vitið víst, að hann hefir látið miig
undirski'ifa brjef til Thenardiers, svo að hægt verði að
fá hana aftur. þau geta ekki komið með neinar mótbárur,
geta þau það ? þau verða að láta mig fá Cosettu aftur,
fyrst þau hafa fengið sína borgun. Yfirvöldin geta ekíki
íátið það líðast, að menn haldi bami, þegar þeir hafa
fengið sína borgun. þjer skuluð ekki vera að benda til
mín, systir, að jeg megi ekki tala. Jeg er svo feikilega
glöð, mjer líður reglulega vel, jeg finn ekkert til lengur;
jeg fæ að sjá Cosettu aftur; jeg er blátt áfram hungruð;
það eru nærri fimm ár síðan jeg sá hana síðast. þjer getið
ekki ímyndað yður, hvað vænt manni þykir um bömin
sín. Og nú skuluð þjer fá að sjá hvað hún er inndæl! Ó,
ef þjer vissuð . . . hún hefir svo yndislega, litla, rós-
rauða fingur. Hún fær fyrst og fremst mjög fallegar
herndur. þegar hún var ársgömul voru hendur hennar svo
hlægilega litlar . . . svona! Nú hlýtur hún að vera orðin
stór. Hún er sjö ára, beinlínis ungfrú. Jeg ikalla hana
Cosette en hún heitir raunar Euphrasle. Guð minn góður,
hvað það er rangt að láta ár líða án þess að sjá bömin
sín! *Menn ættu að minnast þess að lífið er ekki eilíft. Ó,
hvað það er fallegt af borgarstjóranum að fara. En það
er víst mjög kalt. Hann hefir þó vonandi verið í káp-
unni sinni? Og á morgun kemur hann aftur, er það ekki
En sú hátíð! þjer verðið að minna mig á það í fyrramálið að
fara í litlu kápuna mína, þessa með kniplingunum, systir.
Montfermeil er bær. Jeg fór fótgangandi þaðan. í þá daga.
það var löng leið. En póstvagnamir fara hart. Hann kem-
ur á morgun aftur með Cosettu. Hvað er langt hjeðan til
Montfermeil ?“ Systirin, sem ekki hafði hugmynd um
hvað það væri langt, svaraði: „Jeg býst líka við að hann
geti komið á morgun!“ — „Á morgun! Á mortgun!“ sagði
Fantina; „jeg á að fá að sjá Cosettu á morgun! Lítið
þjer á kæra systir, jeg er alls ekki lengur veik; jeg er
alveg frá mjer numin; jeg gæti jafnvel farið að dansa,
ef þjer vilduð lofa mjer það“.
Ef einhver hefði sjeð hana nú, eftir að hafa sjeð
hana fyrir stundarfjórðung síðan, hefði hann ekki botnað
neitt í neinu. Hún var blómleg í framan, málrómurinn var
fjörlegur og eðlilegur, andlitið var alt eitt bros. Hún hló
við og við, og talaði þess á milli lágt við sjálfa sig. Móð-
urgleðin er nærri því eins og bamsgleðin. „Jæja“, sagði
nunnan, „mú emð þjer glaðar; gerið þjer nú það sem jeg
segi yður, og talið ekki meira“. Fantina lagði höfuðið aft-
ur á koddann og sagði hálf hátt: „Já, legðu þig nú aftur
til hvíldar; vertu skynsöm, þú átt að fá að sjá bamið
þitt aftur. Systir Simplicia hefir rjett fyrir sjer. Allir,
sem hjer era, hafa rjett fyrir sjer“. Og nú fór hún, hreyf-
ingarlaus og áni þess að lyfta höfðinu, að horfa í krrng-
um sig með galopnum augum oig gleðisvip, og mælti ekki
orð. Systirin dró tjaldið fyrir í þeirri von, að hún gæti
sofnað.
Læknirinn kom milli isjö og átta. Hann heyrði ekk-
ert hljóð og hjelt því að Fantina svæfi, gekk hljóðlega
inn og á tánum að rúminu. Hann dró tjaldið frá og sá við
birtuna frá náttlampanum stór, róleg augu Fantinu, sem
horfði á hann. „Mjer verður vonandi leyft að hafa hana
hjá mjer í litlu rúmi hjema við hliðina, herra læknir?“
mælti hún. Læknirinn hjelt, að hún væri með óráði. „Lít-
ið þjer á, hjer er alveg nægilegt rúm“. Læknirinn brá
systur Simpliciu á eintal. Hún skýrði honum frá, hvemig
í öllu lá, að herra Madeleine hefði farið burt fyrir einum
eða tveimur dögum síðan, og að hún hefði ekki álitið rjett
af sjer að leiðrjetta þann misskilning sjúklingsins, að
borgarstjórinn hefði farið til Montfermeil, ekki síst fyrir
þá sök, að hugsanlegt var að hugboð hennar væri rjett.