Lögrétta - 18.05.1926, Qupperneq 1

(luiheiinta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
ÍJtgefandi og ritstjór’
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI iii'.
Keykjavík, þriðjudaginn 18. maí 1926.
21. tbl.
i
Um víða veroid.
iireisiui verklalho.
i siöasta blaoi var írá Jpvx sagt,
aö alisherjarverlííailiö ensaa heíöi
pá nyiega venö aíturkaiiaö, en
Koiaveríuaiiiö sjáiit njeit áíram.
neiur siöan gengiö x poii, en jxo
vanchæöa- og óeiröannnna en áö-
ur, en sarnKomuiag ekkx iengiö
enn. Var sagt, aó iyrst eftir aö
verkfalhnu ijetti hali ringuireið-
xn a aiiri vinnu samt verio ennþá
meiri en síðustu daga verkiaiisins
sjáiis. Sumstaöar geröu verka-
meim aösug aö ioringjum sinum,
og heimtuöu áframhaia vex'kiaiis-
xns, en annarstaöax- höiöu verka-
nxenn ai stjáiísaáðum tekið upp
vinnu aöur en verkfaiimu vax' aí-
lyst. iViai'gir atvxnnurekenaur, þ.
a m. járnhrautarijei., neituðu að
enduiraöa verkamenn, nema þeir
segöu sig úr verkamannafjeiogun-
um en aðrir heimta iauiiaiarkkun.
iViiðstjórn verkamanna teiur þetta
drápstilraun við öli verkalýðssam-
tök og hefur Thomas sagt svo
í þmgræóu, að í rauninni rikti
verkbann um ait iand. 14. þ. m.
var sagt að 4 miljónir manna
væru atvinnulausir og hungur
víða. Baidwin hefur skorað á
vinnuveitendur aó gera enga til-
raun til þess að nota ástandið
sjer tii eiginhagsmuna og segir
að stjórnin veiti að sjálfsögðu
enga aðstoð til slíkrar kúgunar á
verkamönnum. 15. þ. m. er símað
í'rá London, að ástandið fari þá
skyndilega mjög batnandi og hafi
náðst samkomulag við járnbraut-
armenn og viðurkenni þeir alls-
herjarverkfallið ólöglegt, sömu-
leiðis hafa prentarar og hafnar-
verkamenn byrjað vinnu aftur,
en vinnu annars haldið uppi mjög
víða af verkfallsbrjótum. Helm-
ingur járnbrautarlestanna er nú
komin í gang og ástand yfirleitt
alstaðar talið mjög batnandi.
Baldwin hefm' nú síðast gert um-
fangsmiklar samningatillögur í
kolamálunum og hefur þeim ver-
ið vel tekið í þinginu, en námu-
menn greiða atkvæði um þær 15.
þ. m. Ríkisstyrkurinn til námanna
á að falla niður, en 3 milj. punda
á að verja til styrktar námuiðn-
aðinum meðan endurbætur hans
fara fram.
Bylting í Póllandi.
14. þ. m. er símað frá Varsjá,
að margar herdeildir hafi gert
uppreisn undir stjóm Pilsudski
og hafi stjórninni ekki tekist að
hafa hemil á hemum. 15. þ. m.
er aftur símað, að P. hafi her-
tekið Varsjá og umkringt stjórn-
arhöllina Belvedere og sje lands-
stjómin þar í haJdi. Meiri hluti
hersins fylgdi P., og sömuleiðis
allur þorri íbúanna í stærri bœj-
unum, en annars sje þjóðin
sundruð og borgarastyrjöld og
blóðsúthellingar víða um land. 17.
þ. m. er símað að P. hafi unnið
fullnaðarsigur og hafi fallið 200
manns en 1000 særst í úrslita-
bardaganum. Stjórninni tókst að
fiýja í flugvjelum, en ríkisstjórn-
in hefur fengið P. völdin í hend-
ur. Frá Danzig er þó símað, að
Haller herforingi safni liði í
Posen gegn P.
Pilsudski er fæddur 1867 og
hefur komið mikið við pólsk
stjórnmál á síðustu árum og var
á tímum Rússastjórnar fangels-
aður tvisvar og sendur til Siberíu.
1907 stofnaði hann íþrótta- og
skotfjelög í þeim tilgangi að und-
irbúa uppreisn og á ófriðarárun-
um stofnaði hann sjerstakan
pólskan her og gekk í lið með
Miðveldunum til að herja á
Rússa. Yfirstjórn hersins fjekk
hann þó ekki að hafa, því að
þjóðverjar óttuðust kröfu hans
um pólskt lýðveldi og 1917 fluttu
þeir hann sem fanga til Magde-
burg, en ljetu hann lausan árið
eftir. Hann varð síðan forseti
Póllands með fylgi byltingarhreyf-
ingar róttækra manna og jafnað-
armanna. Við kosningar 1922
bauð hann sig ekki fram. Hann
vann mikið að því að koma skipu-
lagi á herinn og 1920 var hann
foringi í ófriðnum við R'ússa.
Hann var einnig aðalupphafsmað-
ur hinnar nánu samvinnu sem
hafin er með Frökkum og Pól-
verjum síðan 1921.
Óeirðir hafa verið í Póllandi
undanfarið og óvissa í .stjórnmál-
um frá því landið varð sjálf-
stætt. En það var 5. nóv. 1916
að keisarar Austurríkis og pýska-
lands lýstu yfir sjálfstæði þess,
en endanlega var það ekki ákveð-
ið fyr en 9. nóv. 1918 og staðfest
með Versalafriðnum. Forseti er,
síðan í mars 1869, að Pilsudski
ljet af stjórn, Stanislau Woj-
siechowski, fæddur 1869 og var
áður aðalleiðtogi samvinnuhi'eyf-
ingarinnar í Póllandi. þingið er
þar í tveimur deildum, 444 full-
trúar í neðri, en 111 í þeirri efri.
Stærsti flokkurinn hefur til
skams tíma verið kristilegi þjóð-
ernisflokkurinn, en þá eru bænda-
flokkamir, sem eru tveir (sá
„radikali“ og „moderati"), en að
mista kosti 6 aðrir flokkar eru
þó til. — Pólski herinn, sem eink-
um hefir átt þátt í þessari síð-
ustu byltingu er um 264 þús.
manns á friðartímum að jafnaði,
en var komið upp í 960 þús í
skærunum 1920.
Norðurpóllinn.
Fregnir eru nú komnar af pól-
flugi þeirra Amundsens og Ells-
worths. Lenti loftfar þeirra,
Norge, sem ítalinn Nobile stjóm-
ar, í Alaska eftir 71 klukkustund-
ar ferð. Höfðu þeir þá, eins og til
var ætlast, flogið frá Svalbarða og
yfir norðurpólinn. þegar yfir pól-
inn kom lækkuðu þeir flugið og
flugu nokkrum sinnum í hring
þar yfir staðnum og gerðu ýmsar
athuganir. Var þá varpað fyrir
borð og ofan á ísinn fánum Norð-
manna, Bandaríkj amanna og Itala.
Ekkert land sáu þeir á svæði því
sem þeir fóru yfir og lítið eða
ekki var rannsakað áður. Annars
hreptu þeir þokur og slæm veður
á leiðinni oftast nær og voru
stundum allhætt komnir, því ís-
ing settist á loftfarið og reif það
dálítið en þó ekki svo að slys
yrði að. Að lokum urðu þeir að
lenda í fjalllendi vegna óveðurs,
því grenjandi hríð segja þeir að
skollin hafi verið á og loftfarið
snúist stjórnlaust í stormunum
og bjuggust þeir við bana sínum
í lendingunni. þetta var 16. þ. m.
og fregnirnar eftir loftskeytum
frá þeim fjelögum sjálfum.
Mannalát.
Nýlega er dáinn norski bók-
mentafræðingurinn Chr. Collin,
fæddur 25. nóv. 1857 í þránd-
heimi. Hann var síðast, frá 1914,
aukaprófessor í Osló í bókmenta-
sögu Norðurálfunnar, en hafði
verið docent frá því 1895. Hann
átti um eitt skeið í miklum deil-
um út af naturalismanum og
sambandi lista og siðgæðis.
Spruttu þær af nokkrum blaða-
greinum eftir hann og seinna
skrifaði hann bækur um þessi
efni, Kunsten og Moralen 1895
og Kampen om Kunst og Kærlig-
hed 1915. Hjelt hann því fram að
öll list ætti að starfa í þjónustu
aukins siðgæðis og til styrktar
mönnum í baráttunni fyrir lífinu
og viðhaldi og vexti menningar-
innar og komst þannig inn í rann-
sóknir og ritun um þjóð-
fjelagsmál og trúmál og kennir
þess mikið í mati hans og dómum
um bókmentir, t. d.greinilega í
bók hans um Tolstoy. Af öðrum
ritum hans má nefna Brorskapets
religion og Det geniale menn-
eske. Er margt í þeim læisilegt.
Hann var nákominn Bjömson og
hafði miklar mætur á honum.
Byrjaði hann að skrifa æfisögu
hans, en komst ekki nema fram
undir fullorðinsár hans. En mik-
ið nýtt efni í bókinni, en lang-
dregið. Collin hafði orðið fyrir
allmiklum enskum áhrifum.
Ennfremur er nýlega dáin
sænski rithöfundurinn Ellen Key,
fædd 11. des. 1849. Hún var ein-
hver kunnasti rithöf. og fyrirles-
ari Svía og kölluðu sumir hana
„andlegan stjómanda Svíþjóðar“,
en deilur stóðu þó oft miklar um
bækur hennar og skoðanir. Aðal-
rit hennar er Lifslinjer I—III og
kom út 1903, en nokkurskonar
útdráttur úr því er Tanker. Aðal-
kenningu sína taldi hún „kröfuna
um rjett hvers einstaks persónu-
leika til frjálsrar þróunar á öll-
um sviðum lífsins“. Annars stóðu
deilurnar um hana fyr á árum
einkum um ýms skrif hennar um
kvenfrelsismál. Reit hún þá með-
al annars bækurnar Misbrukat
kvinnokraft og Kvinnopsychologi
och kvinnlig logik 1896 og seinna
Barnets árhundrade 1901, en áður
hafði hún sett fram skoðanir sín-
ar um sum áþekk efni, einkum
hjúskaparmál, í bókum sem hún
skrifaði um Emst Ahlgren og
Anne Charlotte Leffler. Hún var
ákveðin kvenrjettindakona, en
taldi kvenrjettindahreyfihguna þó
oft hafa farið afvega og mist
sjónar á aðalverkefni konunnar,
heimilis- og móðurstörfum. Á
ófriðarárunum skrifaði hún ým-
islegt um stríðs- og þjóðfjelags-
mál og var friðarvinur mikill.
Helstu rit hennar voru þýdd á
ýms erlend mál.
Síðustu fregnir.
í þýskalandi hefur stjómin ný-
lega sagt af sjer, en gengið í þófi
um nýja stjórnarmyndun. Nú
hefur hún þó tekist og er Marx
kanslari og Bell dómsmálaráð-
herra en stjórnin annars óbreytt.
Sagt er að komist hafi upp um
undirróður keisarasinna til þess
að hefja byltingu í þýskalandi og
eiga að hafa fundist brjef sem
sanni þátttöku Vilhjálms fyrv.
keisara í þessu ráðabruggi.
----«■---
Flensborgarskólanum var sagt
upp nú um mánaðamótin. 62
nemendur voru í skólanum í vet-
ur, úr 11 sýslum, auk Reykvík-
inga og Hafnfirðinga. 22 nemend-
ur höfðu heimavistir og var heima
vistarkostnaður allur 61 kr. og 75
aur. á mánuði.
Þingtíðindi.
Umræður.
Síðustu daga þingsins var mikið
rætt í Nd. um bankamál og
gengismál. Bankamálið var, eins
og fyr er frá sagt, tekið á dag-
skrá fyrir áskorun frá 9 Fram-
sóknarmönnum og er það stjórn-
arfrumvarpið, sem þar er um að
ræða, en samkvæmt því á að fela
Landsbankanum seðlaútgáfurjett-
inn. Við 3. umr., sem fór fram 3.
þ. m., bar Ben. Sveinsson, sem vill,
eins og margir fleiri, að seðla-
bankinn sje sjerstök stofnun,
fram dagskrártillögu þess efnis,
að þingið yrði rofið og málinu
þar með skotið til úrskurðar
kjósenda í nýjum kosningum, er
færu fram næsta haust. Formað-
ur Framsóknarflokksins, þorleif-
ur Jónsson, óskaði að fundarhlje
yrði gefið til þess að þingflokk-
um gætfist færi á að bera saman
ráð sín, og að fundarhljenu loknu
lýsti hann því yfir, að Framsókn-
arflokkurinn greiddi atkvæði
móti tillögunni. Var hún svo feld
með 20:3 atkv., en frumvarpið
samþykt með 18:5 atkv. Mótatkv.
greiddu: Ben. Sv., Jak. M., Á.
J., J. A. J. og Sigurj. J. — I
Ed. urðu einnig allsnarpar deilur
um þetta mál.
Gengismálið var einnig tekið á
dagskrá samkv. áskorun frá
Framsóknarfl. og er þar um að
ræða frumv. þingmanns Stranda-
manna, Tr. þ., sem fyr er frá
sagt. Var því eftir langar umræð-
ur vísað til 3. umr. með 15:12
atkv.
í Ed. hafa lengstar umræður
orðið um tillögu frá Jónasi Jóns-
syni um málshöfðun af þingsins
hálfu, forsætisráðherra og bæjar-
fógetans í Revkjavík, út af árás-
um í ..Xýj.u sáUe:ála“ Sigurðar
fyrv. sýsiumanns þórðarsonar.
Talaði J. J. lengi fyrir tillögu
sinni, las mikið upp úr ritlir..gn-
um og taldi undarlegt, hve vel
honum hefði verið tekið í blöðum
stjórnarflokksins. Auk hans töl-
uðu forsætisráðherra, Sig. Egg.
og Jóh. Jóh. Var svo tillögu J. J
vísað frá með dagskrártillögu,
nokkuð illvígri í garð flutnings-
atvinnumálaráðherra. Nefndina
skal skipa þannig: einn nefndar-
manna eftir tillögum stjórnar Al-
þýðusambands Islands, annan
eftir tillögum stjómar Búnaðar-
! fjelags Islands, en hinn þriðja til-
nefnir ráðherrann, og er sá mað-
ur jafnframt formaður nefndar-
innar. Nefndarmenn fá hver um
sig 200 kr. þóknun fyrir starfa
sinn er, greiðist úr ríkissjóði að
loknu starfi.
Rannsókn veiðivatna.
Halldór Stefánsson, Sveinn Ól-
afsson, Árni Jónsson og Tryggvi
þórhallsson flytja svohlj. þings-
ályktunartillögu:
Alþingi ályktar að heimila
i stjórninni að verja úr ríkissjóði
: á yfirstandandi ári alt að 3000
ki'ónum upp í ferðakostnað dr.
F. K. Reinsch frá Vínárborg, til
fi'amhaldsrannsókna á veiðiám og
veiðivötnum, og ennfremur alt að
3000 kr., þó ekki yfir Va kostn-
aðar, til að gera laxgengan Lagar-
foss í Lagarfljóti, ef hægt verður
að framkvæma verkið í sumar,
með forsögn og undir eftirliti
dr. Reinsch.
í greinargerð segir: Hinn þýski
vatnalíffræðingur, dr. F. K.
Reinsch, hefur á ný boðið ókeypis
aðstoð sína um vísindalega rann-
sókn á lífsskilyrðum netjafiska í
ám og vötnum, sem og tillögur
sínar um það, er að framför
veiðiskapar lýtur. Sömuleiðis hefir
hann boðið forsögn sína og að-
stoð við bygging laxastiga i
Lagarfoss. Mentaskólakennari L.
Guðmundsson hefir og boðið fylgd
sína ókeypis eins og í fyrra. Broti
j af skýrslu um rannsóknimar í
! fyrra hefur verið útbýtt á meðal
þingmanna, og er þar að fá nán-
ari upplýsingar um málið.
það er ilt, vegna framfara
veiðiskapar vors, að geta ekki
notið þeirrar þekkingar, sem dr.
| Reinsch hefir yfir að ráða, og
; varla sæmandi að þurfa að synja
því boði, sem boðið er af jafn-
mikilli velvild og vísindalegum
| áhuga af erlendum vísindamanni,
i fyrir það, að standi á þeim litlu
j fjárframlögum, sem tillaga þessi
| fer fram á að heimila.
i
nianns.
Færsla póstafgreiðslu.
Ingólfur Bjamason ber fram
þessa þingsályktunartillögu:
Neðri deild Alþingis ályktar að
skora á ríkisstjórnina að hlutast
til um, að póstafgreiðslan verði
flutt frá Grenjaðarstöðum í Suð-
ur-þingeyjarsýslu að Einarsstöð-
um eða Breiðumýri, þegar Reyk-
jadalsbrautin er komin upp að
Máskoti, og sje póstleiðum og
brjefhirðingastöðum breytt í sam-
ræmi við þetta.
í greinargerð segir: Ályktun
þessi er flutt samkvæmt samþykt
á þingmálafundi á Breiðumýri i
síðastliðnum janúar og endur-
teknum óskum frá hlutaðeigandi
hreppum.
Slysatryggingár.
Jón Baldvinsson flytur svohlj.
þingsályktunartillögu:
Alþingi ályktar að skora á at-
vinnumálaróðherra að skipa
þriggja manna nefnd til þess að
semja frumvarp til laga um al-
mennar sjúkratryggingar, og hafi
nefndin, ef unt er, lokið starfi
sínu fyrir miðjan febrúarmánuð
1927 og skilað tillögum sínum til
Strandferðir Esju.
þorleifur Jónsson, Halldór Stef-
ánsson, Sveinn Ólafsson og Ámi
Jónsson flytja þessa þingsálykt-
unartillögu:
Neðri deild Alþingis ályktar að
skora á atvinnumálaráðuneytið: 1.
að láta Esju hefja strandferðir
næista ar eigi síðar en 1. febrúar,
2. og haga áætlun þannig, að ein
eða tvær fyrstu ferðimar verði
farnar á milli Reykjavíkur og
Austfjarða sunnan um land.
Greinargerð: Eins og strand-
ferðir eru ófullkomnar og ófull-
nægjandi hjá oss, þá er því rík-
ari ástæða til að nota það eina
skip, sem vjer enn þá höfum til
ferðanna, svo sem frekast er unt,
og láta það ekki standa i naust-
um lengur árlega en þörf er á
vegna eftirlits og aðgerðar. Á
þessum ástæðum byggist fyrri
hluti tillögunnar. En eins og hag-
ar ferðum millilandaskipa, er
jafnframt sigla með ströndum
fram, þá bæta þær siglingar að
nokkm úr brýnustu þörf um sam-
göngur norður um land og norð-
an, en að engu leyti sunnan um
land. Á þeim ástæðum byggist
síðari hluti tillögunnar.
Frh. á 4. siðu