Lögrétta - 10.08.1926, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
8
Víking
skilvindan
reynist best. Skilur 65,
120, 220 lítra. Nægar
birgðir og varahluti
hefir ávalt fyrirliggj-
andi og selur og sendir
um land alt, gegn
póstkröfu
r
Hannes Olafsson.
Grettisgötu 2.
Simi 871.
Reykjavík.
sinni vild. Engin lög voru til í
landinu, eða að minsta kosti engum
lögum var beitt, sem lögðu
nokkrar hömlur á háttalag
þetta, e ida vóm ekki þáí sem
nú, allir jafnir fyrir lögunum, og
þar sem fjöldi landsmanna skoð-
aði þetta sem mikinn hvalreka, þá
þótti síst ástæða til þess að fara
að amast við þessum „velgjörða-
mönnum“. Að vísu voru þeir
menn til, sem litu öðrum augum á
þetta, og ofbauð yfirgangur út-
lendinganna. Mönnum hefir þó
ekki verið það eins ljóst þá sem
skyldi, að þetta var að miklu
leyti nýlendunám. Það sem bjarg-
aði íslandi var, að þessir menn
settust ekki að hjer á landi fyrir
fult og alt, heldur höfðu hjer sum-
arselstöð, en það var einungis sök-
um þess, að þeim hentaði ekki
að vera hjer lengur á ári hverju,
en að einsi sumarmánuðina.
En nú dró að því sama hjer,
sem hefir átt sjer stað í öllum
öðrum löndum, þar sem útlendum
mönnum hefir verið leyft, eða
liðið, að hefja starfsemi í stórum
stíl, og altaf hlýtur að koma fram
meðal þjóða, sem hafa snefil af
menningu til brunns að bera, —
en það er að hinir innfæddu vakni
til meðvitundar um sjálfa sig,
vakni við það, að gestir þessir, er
ljetust í upphaf aðeins ætla að
hafa stundardvöl, og fá að gera
einhverjar tilraunir, eru farnir að
plægja landið og flytja burt jarð-
argróðann, en skilja lítið eftir til
afgjalds, en spilla mörgu og gera
innlendum mönnum þungar bús-
ifjar á margar hátt. Þá er svo er
komið að hinir innfæddu menn
sjá það, að útlendingar eru að
ræna eignum þeirra og spillir á
ýmsan hátt, þá hefst baráttan,
sem getur orðið hörð og löng, og
hafa þá ýmsir sigur.
Nú var þetta svo með oss Ist-
lendinga, að vjer höfðum sjálfir
ekki tekið mikinn þátt í síldveið-
urum fyr en með byrjun ófriðar-
ins, enda var fram til þess tíma
skortur á hæfum skipum til
þeirra veiða, en þetta breyttist
mjög á ófriðarárunum og eftir
þau með fjölgun gufu- og mótor-
skipa. Þá kom líka í Ijós, að lokn-
um ófriði, þegar öll höft af hans
völdum voru afnumin og Norð-
menn gátu aftur óhindrað hafið
veiðar hjer við land, að altof mik-
il framleiðsa var af síldinni. Þá
var komið að þeirri stundu, að Is-
lendingar fóru að skilja, hvar
þeir stóðu í málinu. Þá'er Banda-
menn hættu að kaupa upp síldina,
að styrjöldinni lokinni, var auð-
vitað ekki um annan markað að
ræða, svo teljandi væri en sænska
markaðinn, en hann nota, og not-
uðu, Norðmenn jafnframt oss
fyrir veidda og verkaða síld við
ísland. Útlendingamir, sem feng-
ið höfðu að reka síldveiðar hjeð-
an, sátu nú fyrir Islendingum í
öllum skörðum og gerðu þeim svo
erfitt fyrir, sem mest máttu þeir
í hvívetna. Islendingar fengu þar
sönnun fyrir því, að það er að
byrja á öfugum enda, að láta út-
lendinga hefja stórfelda starfsemi
í landi sínu, því að, ef íslendingar
sjálfir hefðu byrjað síldveiðar
hjer við land, þá hefði sú fram-
leiðsla aðeins stækkað í hlutfalli
við markaðinn, og þá mundi margt
á annan veg vera, en nú er um
síldveiðar og síldarsölu hjer hjá
oss, og það til hins betra vegar.
Hið stærsta spor, sem stígið :
hefur verið hjer á landi í menn-
ingarlega átt á sviði fiskveiðamál-
anna, var fiskveiðalöggjöfin, sem
Alþingi setti árið 1922, aðallega
með það fyrir augum, að hjálpa
Islendingum í baráttunni við út-
lendingana, sjerstaklega að því er
snertir síldveiðar, sem þá og var
mest aðkallandi, eins og hjer er
áður um getið. En Adam var ekki
lengi í Paradís. Alþingi 1924
framdi það glapræði að eyðileggja
þessa löggjöf, að minsta kosti að
því leyti, sem síldveiðar snertir,
með hinum frægu og alræmdu
kjöttollssamningum. — Hverjir
borga í raun og veru tolllækkun
Norðmanna á íslenska kjötinu? —
Vjer íslendingar sjálfir, og marg-
ir aðrir, eða nánara tiltekið: ís'-
lenski síldarútvegurinn. Hans
hagsmunum er fórnað. 1 stað þess
að leggja þessa tolllækkun bein-
línis á síldarútveginn, eins og
bent hefur verið1 á af hr. Ólafi
Thórs, sem hefði þá átt að geta
unnið tollinn upp með hærra
verðlagi á síldinni, ef síldarútveg-
urinn hefði fengið að njóta af-
stöðu þeirrar óbreyttrar, sem
fiskiveiðalöggjöfin frá 1922 veitti
honum.
En yfir tekur, að aðalflokkar
þingsins hafa hvor sem betur get-
ur kepst um það, að lofa sig af
verki þessu, og farið mjög í matn-
ing um það, hvorum bæri fremur
þjóðarþökk og verðskuldaður
heiður fyrir þetta sómaverk.
Nú eru Norðmenn; að fitja upp
á því, að heimta meiri rjettindi af
oss Islendingum, eftir því sem síð-
ast hefur frjest, og láta líklega
um það, að þeir muni slíta kjöt-
tollssamningnum, ef þeir fái
| ekki meiri fríðindi. — En því
miður, íslands vegna, segja þeir
samningunum ekki upp, því að
þeim er fullljóst, hvað þeir hafa
með' þeim fengið. Þetta eru
bara látalæti, til þess að ginna
meiri rjettindi frá oss, eða öllu
heldur, hræða oss til að veita þau,
því að þeir hafa af reynslunni lært
hve „slungnir“ og „djúpvitrir"
stjórnmálamenn vjer Islendingar
erum. Þá hafa þeir ekki síður kom
ist að raun um hve harðir vjer
erum í horn að taka. Það hefur
reynslan best sýnt, hvað sem
nú skeður.
Allir Islendingar, ekki síst
stjórnmálamenn og flokkar, verða
að muna að vernda og varðveita
rjettindi þjóðar sinnar af fremsta
megni. Stjómmálamennirnir eiga
að vera yfir þá heimsku hafnir
að líta með hlutdrægni á einstaka
þáttu hinnar fábreyttu fram-
leiðslu þjóðarinnar, og munaþað,
að breyta ætíð eftir þeirri reglu,
að: hvernig sem stríðið þá og þá
er blandið, þá er að elsika,
byggja og treysta á landið.
Ritað í júní 1926.
Sigurjón Ólafsson.
Kornmyllu hefur Mjólkurfjelag
Reykjavíkur nýlega látið reisa
hjer í bænum. Getur hún malað
um 800 kíló á klukkustund, og
er rafmagnsknúin. Virðist vera
myndarlega og vel frá myllunni
gengið, og ætti að geta orðið að
henni góð framför.
Skjalaheimt.
Eins og fyr er frá sagt í Lög-
rjettu, hafa undanfarið staðið
samningar milli íslenskra og
danskra stjórnarvalda, um afhend
ing ýmsra skjala, sem íslending-
ar hafa krafist úr dönskum söfn-
um. Var málið fyrst rætt í ís-
lensk-dönsku nefndinni, og fengið
þar í hendur prófessorunum Erik
Arup og Einari Amórssyni, með
sjerfræðilegu ráðuneyti próf. Kr.
Erslevs og dr. Hannesar Þorsteins
sonar. Nú í vor fór dr. Hannes
Þorsteinsson þjóðskjalavörður aft-
ur utan, til þess að semja til
fullnustu um afhending skjalanna
og er nú kominn heim aftur, en
fól áður mag. Birai K. Þórólfs-
syni að annast ýms störf, sem
eftir eru til undirbúnings endan-
legum heimflutningi skjalanna,
eftir að formleg staðfesting samn-
inganna hefur farið fram. Er það
allmikið af skjölum, sem snertir
Islendinga . og íslensk mál, sem
nú verður flutt heim og varðveitt
framvegis í Þjóðskjalasafninu í
Reykjavík. Flest kemur úr ríkis-
skjalasafninu danska, sennilega
800—1000 pakkar, protokollar og
plögg ýms, einnig nokkuð úr kon-
unglega safninu og úr Árnasafni
um 700 brjef á skinni og pappír.
Meðal þessa eru ýmsar merkar
söguheimildir, sumar að vísu
prentaðar áður, en aðrar lítt eða
ekki rannsakaðar. Sjerstaklega má
nefna frumritið að jarðabók Áma
Magnússonar og fleiri jarðabæk-
ur, ýms skjöl er snerta margvísleg
íslensk endurreisnarmál á 18. öld,
ljensreikninga frá því á 17. öld,
og mörg brjef frá því á 16. og
17. öld. Af einstökum brjefum má
t. d. nefna frumritið að brjefi
Ögmundar biskups til Ásdísar.
Ennfremur hafa nokkur skjöl
verið fengin Þjóðskjalasafninu til
sj erstakrar varðveitslu, auk
þeii’ra, sem það fær til eignar.
Með samningunum, sem nú er
talað um, má gera ráð fyrir, að
lokið sje að mestu eða öllu leyti
kröfum Isl. til skjala úr Ríkis-
skjala safninu og kgl. safninu, þó
eftir sje að vísu dálítið, sem Is-
land varðar, en er að mestu leyti
innan um bækur, sem einnig eru
á dönsk og norsk mál. Um skjölin
úr Árnasafni telja ýmsir að ekki
hafi ennþá fengist fullnægjandi
úrlausn. Samt þykir svo sem yfir-
leitt hafi Danir verið liprir og
sanngjamir í þessum samningum.
Aðalmennirnir frá þeirra hálfu
hafa verið Laursen ríkisskjala-
vörður, Carl S. Petersen yfirbóka-
vörður Konunglega safnsins og
svo Árnanefndarmennimir. Meðal
þeirra er Finnur Jónsson prófessor
og greiddi hann atkvæði á móti
heimflutningi Ámaskjalanna,
ásamt próf. Dahlerup. Aðrir, sem
atkvæði áttu um þetta greiddu at-
kvæði með heimflutningi, þ. á.
m. Halldór Hermannsson. Hefur
afstaða prófessors F. J. orðið að
allmiklu umræðuefni meðal menta-
manna hjer í bænum og lögð út
honum til ámælis. En sjálfur hef-
ur hann ekki, svo Ikigr. viti, gert
afstöðu sinnar grein opinberlega.
Norðmenn hafa einnig gert nokkr-
ar kröfur í Ámasafn og Jhefur
dr. F. J. einnig greitt atkvæði
gegn þeim og mun yfirleitt vera
andstæður öllum ráðstöfunum,
sem að hans áliti miða að því, að
sundra safninu. En íslendingar
hafa hinsvegar alment talið svo,
að með skjalakröfum sínum væru
þeir að reyna að fá því framgengt,
að lagfærð yrðu íslensk söfn, sem
sundrað hefði verið á sínum tíma,
með því er úr þeim lenti erlendis.
Þessi skjalaheimt var um eitt
skeið allmikið hitamál og mikið
rætt meðan deilurnar við Dani voru
efstar á baugi, og stundum hald-
ið fram af misjafnri sanngimi. Nú
virðist almenningur sinna þessu
fremur lítið, þó mentamenn hafi
haft áhuga á málinu og haldið
því vakandi, svo að nú hefur feng-
ist framgengt því, sem orðið er,
að Þjóðskjalasafnið fær mikla og
merkilega viðbót.
trjeskó, hræðilegan, hálfónýtan trjeskó, alþakinn ösku og
þurrum aur. Cosetta átti hann. Hún hafði þetta barna-
traust, sem aldi'ei dvínar, þó að alt bregðist, og hún hafði
líka sett sinn skó í arininn. Það var ekkert í þessum skó.
Gesturinn leitaði í vasa sínum, laut niður og lagði Iilöð-
vispening*) í hann. Þá læddist hann aftur upp í herbergi
sitt.
Næsta morgunn, minsta kosti tveimur klukkustund-
um fyrir dögun, sat Thenardier í veitingastofunni með
kerti fyrir framan sig og bjó út reikninginn handa ,gest-
inum í gula frakkanum. Konan stóð hjá honum og laut
yfir hann og horfði á. Annarsvegar var djúp íhugun, hins-
vegar nærri því fjálgleg aðdáun, eins og verið væri að
horfa á eitt af furðuverkum mannsandans verða til og
fullkomnast. Þá heyrðist hávaði í húsinu; það var lævirk-
inn, sem var að sópa stigana.
Eftir stundarfjórðungs vinnu og miklar útstrikanir
og leiðrjettingar hafði Thenardier samið þetta snildar-
verk:
Herrann á nr. 1. Skuld
Kvöldverður................... 3 frankar
Herbergi.......................10 —
Ljós........................... 5 —
Upphitun....................... 4 —
Þjónusta....................... 1 —
Samanlagt 23 frankar
„Tuttugu og þrír frankar!“ hrópaði konan hrifin, en
þó með nokkurum efa í röddinni. Thenardier var eins og
allir miklir listamenn, ekki verulega ánægður með verk
sitt. „Svei því!“ sagði hann. — „Það er rjett, Thenardier“,
tautaði húsfreyjan, sem mintist brúðunnar, sem guli
maðurinn hafði gefíð Cosettu; hann ætti ekki að sleppa
*) Hlöðvispeningur = tuttugu frankar. pýð.
með minna. En þetta er of mikið. Hann borgar þetta
ekki“. Thenardier glotti. „Hann skal verða að borga það“,
sagði hann. Þetta glott bar vott um fullkomna vissu og
íraust. Konan sagði ekki meira, en tók að lagfæra borðin.
Maðurinn gekk fram og aftur um gólíið. Rjett á eftir
sagði hann: „Jeg skulda fimtán hundruð franka“. Hann
settist við eldstóna og hugsaði með fæturna í heitri ösk-
unni. „Það er rjett“, sagði konan, „þú gleymir því von-
andi ekki, að jeg rek Cosettu á dyr í dag. Þessi ókind!
Jeg vildi heldur vera gift Loðvík átjánda en hafa hana
einn einasta dag í húsinu lengur“. Thenardier kveikti á
lampanum og tautaði: „Þú lætur manninn fá reikning-
inn“. Þá fór hann út. Hann var naumast kominn út úr
stofunni, þegar gesturinn kom inn. Thenardier kom aftur
inn rjett á eftir honum og stóð þannig í hálfopnum dyr-
unum, að konan ein gat sjeð hann. Guli maðurinn hjelt á
stafnum sínum og bögli í hendinni. „Hemann er mjög
snemma á fótum“, sagði madama Thenardier; „ætlið
þjer að fara undir eins frá okkur?“ Hún sneri reikningn-
um vandræðalega milli handa sjer, meðan hún sagði þetta,
og setti naglaför á hann. Hræðslu- og efasemdasvipur
var á harðlegu andliti hennar, sem sjaldan sást þar.
Henni fanst það vera nokkuð örðugt að fá manni, sem
leit út eins og flækingur, annan eins reikning. Ferðamað-
urinn virtist vera hugsi og utan við sig. „Já, madama“,
sagði hann, „nú er jeg að fara“. — „Herrann hefur þá
ekki haft neinum störfum að gegna í Montfermeil ?“ —
„Nei. Jeg átti einungis leið hjer um. Hvað skulda jeg
mikið?“ Madama Thenardier rjetti honum þegjandi sam-
anbrotinn reikninginn. Maðurinn fletti honum sundur og
leit á hann, en hugur hans var Bersýnilega annarstaðar.
„Gengur verslunin vel fyrir yður í Montfermeil, ma-
dama?“ sagði hann. — „O, jæja, svona, herra“, sagði ma-
dama Thenardier forviða á því, að enn skyldi engin reki-
stefna verða. Hún hjelt áfram í volandi og aumingjaleg-
um málrómi: „Þetta eru örðugir tímar, herra, og fáir efn-
aðir menn í hjeraðinu, eintómir fátæklingar. Ef hjer
kæmu ekki við og við rausnarlegir ferðamenn, eins og
herrann, mundum við ekki komast af. Útgjöldin eru svo
mikil. Telpan t. d. er alveg að gera okkur öreiga. —
„Hvaða telpa?“ — „Telpan þarna hún Cosetta, lævirkinn,
sem fólk nefnir svo“. — „Einmitt það“, svaraði maður-
inn. — „Hvað þetta sveitafólk getur verið vitlaust með
þessi auknefni“, bætti hún við; „hún er þó miklu líkari
leðurblöku en lævirkja. Lítið þjer á, herra, við biðjum
ekki um ölmusu, en við höfum heldur ekki efni á að gefa
ölmusur. Tekjurnar eru litlar og útgjöldin mikil. Það er
atvinnuskattur og dyra- og gluggaskattur og margir
aðrir skattar og útgjöld, þjer vitið, að stjórnin heimtar
nræðilega mikið fje. Og svo hefi jeg dæturnar mínar. Jeg
ætti ekki að þurfa að kosta annara manna börn“. — „En
að þjer væruð nú losaðar við hana?“ sagði maðurinn og
reyndi að gera málróminn tómlátlegan, en hann gat þó
ekki gert að því, að hann var dálítið skj álfraddaður. —•
„Við hverja? Við Cosettu?“ — „Já“. Rautt, hörkulegt
andlit hennar glampaði af fögnuði, svo að það varð enn
andstyggilegra. „Ó, herra, góði hema, takið þjer hana,
haldið þjer henni; farið þjer með hana með yður, hvert
sem þjer farið, gefið henni sælgæti, kappalið þjer hana,
etið þjer hana, og heilög María og allir englar í Paradís
blessi yður!“ — „Jæja, það er þá útrætt mál“. — „Er það
satt? Þjer ætlið að fara með hana?“ — „Já“. — „Undir
eins?“ — „Tafarlaust. Kallið þjer á hana“. — „Cosetta!“
kallaði madama Thenardier. — „En nú ætla jeg að borga
reikninginn minn. Hvað er það mikið ?“ Hann leit á reikn-
inginn og gat ekki leynt furðu sinni. „Tuttugu og þrír
frankar!“ Hann leit framan í veitingakonuna og endur-
tók: „Tuttugu og þrír frankar!“ En nú hafði madama
Thenardier fengið tíma til þess að búa sig undir að taka
við áfellinu. Hún svaraði örugg: „Já, herra, tuttugu og
þrír frankar“. Gesturinn lagði fimm fimmfrankapeninga
á borðið. „Farið þjer og sækið telpuna“, sagði hann. I
sama bili kom Thenardier inn í stofuna og sagði: „Herr-
ann skuldar ekki meira en tuttugu og sex súur“. — „Tutt-