Lögrétta - 21.09.1926, Blaðsíða 1

Innhsimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritatjór*
Þorsteinn Oíalason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
I
Bejkjarik, þriöjudaginn 21. september 1926.
39. tbl.
Um wíða veroMd.
Mussolini, Tagore og Pirandello.
Um íáa eða enga stjórnmála-
menn er nú eins mikiö deilt eins
og um Mussolini. Margir dást að
honum, og margir tala illa um
hann og stjórn hans. Sjálí' gerir
ítalska stjórnin allmikið til þess
að fá mæta menn til Jpess að kynn
ast ástandinu í landinu, og reyn-
ir, eins og gengur, að taka sjer
til tekna sem mest af ummælum
þeirra. Núna í sumar var t. d.
indverska skáldið Tagore boðixm
til Kómaborgar aí stjórninni, og
tekið forkuimai’ vel. Eitt af leik-
ritum hans var sýnt þar í einu
leikhúsinu, og fyrirlestur flutti
haxm 1 háskólanum, að viðstöddu
öllu stórmenixi úr stjett ítalskra
mentamanna, og alstaðar var mik
ið úi' því gert, hversu vinveittur
Tagore væri fascismanum. En
Tagore sjálíur var ekki vel á-
nægður með þetta og birti seinna
grein um fascismann. Kom hún
í Corrniere degli Italiani, sem er
aðalblað þeirra Itala, sem andvíg-
ir eru fascismanum, og er gefið
út í París, því heima á Italíu er
ekki heimilt að gefa út andstöðu-
blöð gegn stjórninni. — I grein
sinni segir Tagore m. a.: Mjer
þykir sár óvirðing að því, að gerð
sje tilraun til þess að gera mig
að fylgismanni flokks, sem með
verkum sínum hefur framkvæmt
samfelda röð af samviskulausum
glæpum. — Aðferðir og grund-
vallarkenningar fascistastefnunn-
ar snerta alt mannkynið. Það er
fjarstæða að hugsa sjer, að jeg
geti nokkru sinni stutt stefnu,
sem vægðarlaust bæhr niður
frelsi manna, til þess að láta í
ljós skoðanir sínar, já, jafnvel
gerir mönnum ómögulegt að hugsa
frjálst, stefnu, sem á alla braut
sína blóði roðna og fulla af glæp-
um og lygum. ..
Italska skáldið Pirandello, eitt-
hvert helsta leikritaskáld nútím-
ans, höfundur leikritsins: Sex
persónur leita höfundar, sem hjer
á að fara að leika, hefur einnig
nýlega látið í ljósi skoðun sína á
Mussolini. Segist hann vera harð-
ánægður með stjórn hans og telja
hann merkr.sta stjómmálamann
mtíðar sinnar. Haim segist vera
fascisti með lífi og sál, þó ekki
komi það fram í leikritum sínum,
enda álíti hann að skáldskap eigi
aldrei að nota í beina þjónustu
nokkurs stjórnmálaflokks.
Vatnavirkjun.
Áhuginn á notkun vatnsork-
unnar til rafmagnsframleiðslu fer
sífelt vaxandi um öll lönd. Þar
sem þessi mál hafa einnig mikið
verið á dagskrá hjer á landi á
undanfömum árum, og vatnsorka
er hjer mjög mikil, er fróðlegt
að fylgjast nokkuð með í því, sem
í málum þessum gerist erlendis.
„Geological Survey“ í Bandaríkj
unum gerði ráð fyrir því fyrir
nokkrum árum, að öll vatnsorka
heimsins, sem unt væri að virkja
á hagkvæman hátt, mundi nema
um 450 miljónum hestafla. Af
þessu eru nú þegar virkjuð
aðeins 35 milj. hestöfl. En það er
til marks um, hversu ör hefur
verið vöxturinn á þessu sviði, að
af þessum 35 milj. hafa 12 milj.
bætst við aðeins á síðustu 5 ár-
um, eftir því sem „The Econo-
mist“ segir frá. Af vatnsorku
þeirri, sem nefnd var, eru 12,3
hestafla notuð til rafmagnsfram-
leiðslu á meginlandi Evrópu, um
14 milj. hestafla í Bandaxíkjun-
um og um 3,6 milj. í Kanada.
Ýms lönd, sem sjálf hafa fátt
vatnsfalla, kaupa rafmagn frá
öðrum löndum, og jafnvel Norð-
menn fá t. d. allmikið rafmagn
frá Svíþjóð, og Sviss selur all-
mikið til nágrannalandanna.
Rafmagnsnotkun fer sífelt í
vöxt. I Bretlandi hinu mikla hef-
ur rafmagnsnotkunin næstum því
tvöfaldast síðan 1919. En þar er
rafmagnið að mestu leyti fram-
leitt með gufuvjelum. Eru þar nú
um 590 smáar rafmagnsstöðvar, en
að því er unnið að safna þeim
saman í um 60 stórar stöðvar og
koma þeim fyrir í aðal kolahjer-
uðunum, og hefui' fyr verið frá
því sagt í Lögrjettu. — I Þýska-
landi er notað mjög mikið raf-
magn, og mest notuð til fx*am-
leiðslunnar steinkol, en einnig að
því unnið, að reyna að nota brún-
kol, mó og vatnsafl. — I Italíu
er unnið ákaft að því, að koma á
vatnavirkjun, því þar fer iðnað-
ur í vöxt, og kol eru lítil í land-
inu. Síðastliðið ár voru t. d. stofn-
aðar þar 55 nýjar aflstöðvar, og
virkjuð vatnsorka er þar nú 3,2
milj. hestöfl. Nú er einnig veríð
að reisa þar á einum stað mikla
aflstöð, sem á að kosta um 400
milj. líra.
1 Sviss er mikil vatnsorka not-
uð. Árið 1911 nam hún 19,4% af
allri þeirri orku, sem svissneskur
iðnaður notaði. En áríð 1923 var
vatnsorkunotkunin orðin yfir-
gnæfandi, eða um 85,9%. Um
1.75 milj. hestöfl eru virkjuð þar
í landi. Svisslendingar stefna að
því, að gera sig alveg óháða kola-
innflutningi frá útlöndum, og gera
ráð fyrir því, að þegar fullbygðar
verði allar þær aflstöðvar, sem nú
eru í smíðum, geti þeir komist
af án kola og notað eingöngu
rafmagn það, sem heimafyrir er
framleitt, og jafnvel selt orku út
úr landinu.
I Noregi er talið að - virkjuð
sjeu um 2 milj. hestöfl, en megi
virkja 10 milj. í viðbót. — í
Svíþjóð voru 1924 starfandi 852
rafmagnsstöðvar, sem framleiddu
1.4 milj. hestafla, að langmestu
leyti með vatnsorku.
I Bandaríkj unum er nú unnið
að miklum og víðtækum áætlun-
um um aukna vatnavirkjun. Vatns
orkunotkunin hefur aukist um 9
milj. hestöfl frá því 1912. Er nú
í ráði, að norðausturríkin fái
vatnsoi'ku frá Kanada og suðurrík
in frá aflstöðvum í vesturríkjun-
um. En í Kanada er talið að til
sjeu um 40 milj. hestöfl virkjan-
legrar vatnsorku, en aðeins 10%
af henni virkjuð. Á einu ári var
bætt þar við virkjun 719 þús.
hestafla, og mörg stórfyrirtæki á
þessu sviði er nú verið að undir-
búa í Ameríku, segir Udenrigs-
ministeriets Tidskrift.
Til samanburðar við það, sem
hjer hefur verið sagt um vatns-
orku erlendis má geta þess, að
samkvæmt áætlun Jóns Þorláks-
sonar, nú forsætisráðherra, sem
rannsakað hefur þessi efni hjer
á landi, eru hjer í vatnsföllum 4
milj. árshestorka. I fimm helstu
ám landsins er orkan talin þessi:
Þjórsá 940 þús. hö. ölfusá 600
þús. hö., Laxá í Þingeyjarsýslu
90 þús. hö., Jökulsá á Fjöllum 510
þús. hö. og Skjálfandafljót 200
þús. hö. Árið 1918 voru virkjuð
374 hö, í 9 orkuverum. Þegar raf-
magnsnotkun ýmsra landa er bor-
in saman sjest þó að ísland stend-
ur samt ekki verst að vígi. 1924
var notkunin á Islandi 80 kw. á
mann, en árinu áður var hún í
Danmörku 60, í Hollandi 91, í
Tjekkoslovakiu 21, í Belgíu 66,
en síðan þaðan af meira í fossa-
löndunum, t. d. 495 í Noregi og
520 í Sviss.
Siðustu fregnir.
I i'áð þjóðabandalagsins hafa
nýlega verið kosin þessi ríki:
Pólland, Tjekkósvovakía, Rúm-
enía, Belgía Holland, Kína, Col-
umbía, Chile og Salvador, Sví-
þjóð, sem áður var í því, baðst
undan enduskosningu.
Bi'iand og Stresemann hafa ný-
lega átt langt tal saman um við-
skifti Frakka og Þjóðverja og
fór vel á með þeim.
Á Ítalíu fara vaxandi æsingar
gegn Frökkum. Frakkar hafa
sent her til landamæranna og
virðist þá nokkuð hafa hægst um.
ítalir og Rúmenar hafa gert
með sjer vináttusamning.
Þjóðaratkvæðagreiðsla hefur
farið fram á Spáni um einræði
Rivera og varð meirihluti henni
fylgjandi, en talið svo, að kosn-
ingunum hafi verið þannig fyrir
komið að ómögulegt var að greiða
atkvæði gegn stjói’ninni. Þriðj-
ungur atkvæðisbærra manna kaus.
---------------o-----
Búnaðarfjelagið er svo mikill
og merkilegur liður í ísl. þjóð-
lífi, eða þeim þætti þess, sem bú-
skapur og sveitalíf er, að sjálf-
sagt er, að fylgjast sem best með
í öllum störfum þess. Er það
hvorttveggja, að mikill hluti
bænda er á einhvern hátt bundinn
í f j elagsskapinn, og svo það,að hon
um er fengið til umráða mikið op-
inbert fje, og hann setur að mörgu
leyti svip sinn á búnaðarfram-
kvæmdir landsmanna. Lögr. hefur
áður sagt frá í samhengi helstu
atriðunum í árlegum störfum fje-
lagsins, og gagnrýnt þau nokkuð.
En skýrslugerð ýms gengur þar
erfiðlega og seint, eins og víðast
annarsstaðar hjer á landi, svo að
t. d. skýrslumar fyrir árið 1925
eru komnar fyrir skömmu. Era
þær að vanda fróðlegar á ýmsan
hátt, en hins vegar að sumu leyti
svo langar og flóknar, að öllum al-
menningi, sem áhuga hefur á því
að fylgjast með í þessum efnum,
er gagnlegra að fá samandregið
yfirlit helstu atriðanna.
Fjárfar fjelagsins hefur verið
þannig á skýrsluárinu 1925, að
tekjumar voru samtals liðlega
237 þús. kr. Af þessu nemur
ríkissjóðstillagið mestu, 176 þús.
kr. Ennfremur vonx eftirstöðvar
frá fyrra ári tæplega 20 þús. kr.,
innkomið fyrir eignir frá fyrra
ári var 26x/2 þús. kr. Af öðrum
tekjugreinum eru tekjur af hús-
eignum 2.235 kr., af garðrækt
4554 kr., af fóðurrækt 2877 kr.,
tillög til fjelaga eru 1.700 kr. —
Gjaldliðirnir eru þessir helstir:
Stjómarkostnaður er 23 þús. 339
kr. Þar af eru laun búnaðarmála-
stjóra um ÍO1/^ þús. kr. og ferða-
kostnaður 3.284 kr. Kostnaður við
búnaðarþing, aðalfund og endur-
skoðun, er 7,438 kr. Laun stjórnar
innar eru 1500 kr. og skrifstofu-
kostnaður fjelagsins um 10 þús.
kr.. Þar að auki eru á öðrum stað
í reikningum talin gjöld til „skrif
stofuáhalda“ 1442 kr, og til bóka-
kaupa og bókbands (handa skrif-
stofunni?) 2132 kr. — Auk bún-
aðai'málastjóra hafði fjelagið í
þjónustu sinni 6 ráðunauta, og
voru laun þeirra þessi: verkfæi’a-
ráðanautur 3,916 kr., jarðyi’kju-
fáðanautur 5,353 kr., gai'ðyrkju-
ráðanautur 5874 kr., fóðurræktar-
í’áðanautur 8.184 kr., 2 búfjár-
ræktaxráðanautar 12.994 kr., eða
samtals liðl. 36 þús. 320 kr. —
Ennfremur eru 2 liðir aðrir, sem
nánast heyra undir þennan þátt
starfseminnar, svo sem kensla í
mjólkurmeðferð, sem kostaði 4141
kr., og námsskeið, fyrirlestrar o.
fl., sem kostuðu 9.198 kr.. Auk
þessa fá ráðanautamir að sjálf-
sögðu greiddan ferðakostnað og
var hann þessi: hjá jarðyrkju-
ráðanaut (þar með talin aðstoð)
5,233 kr., hjá garðyrkjuráðanaut
(stai’fsfje og ferða kostnaður)
8,723 kr., hjá fóðwrræktarráða-
naut (sama) 6,545 kr. Hjá bú-
fjárræktarráðan. er ferðakostn-
aður ekki tilgreindur sjerstak-
lega, en mun vera jafnað á aðra
liði. En kostnaður við sýningar á
nautgripum, hrossum og hrútum,
er 7.220 kr. — Af öðmm gjalda-
liðum er að geta þess, að útgáfa
Búnaðarritsins og búnaðarritgerð-
ir hafa kostað 8.100 kr. — Til
náms og ferðastyrkja erlendis
voru veittar 6.850 kr. Til efna-
rannsókna 1.330 kr. Til fiskivatna
rannsókna 5.619 kr. — Loks er
svo: til jarðyrkjuverkfæra 2.113
kr. og til jarðræktarfyrirtækja
2.433 kr. Ennfremur var kostuð
allmikil viðgerð á húsi fjel. í
Lækjargötu í Rvík og kostaði liðl.
21l/a þús. og keyptir nýir hús-
munir fyrir liðl. 3.800 kr. — Síð-
ast er svo að geta þesl, að til 6
búnaðarsambanda fóru 46 V2 þús.
kr., þar af mest til Ræktunarfjel.
Norðurlands, eða 20.800 kr., og
ennfremur til kynbóta og eftir-
litsfjelaga 5.400 kr. Eftirstöðv-
ar í lok reikningsársins voru 7.686
kr. Eignir fjelagsins em taldar
rúmlega 187 V2 þús. kr. Fjelagið
hefur ennfremur til umráða 13
sjóði, samtals að upphæð tæplega
104 þús. kr. Sá stærsti, Fasta-
sjóður fjelagsins er yfir 40 þús.
kr., en sá minsti, Sýningarsjóður
Þjórsártúns, 91 eyrir.
Um framkvæmdir fjel., eða þau
störf, sem framkvæmd eru að
einhverju leyti í sambandi við
það, eða undir þess umsjón, er
þessa helst að geta. Jarðrækt-
arlögin frá 1923 komu fyrst
til framkvæmda á þessu ári. Setti
Búnaðarfjel. trúnaðannenn fyrir
ákveðin svæði til jarðabótamæl-
inga og leiðbeininga um fram-
kvæmdir jarðabóta. Voru þeir 30,
og var haldið mánaðamámsskeið
fyrir þá í Reykjavík í okt. til nóv.
Sóttu það 22 trúnaðarmenn, og
voru haldnir þar 65 fyrirlestrar
og 23 umræðufundir. Þessir menn
mældu, til styrkveitingar, sumarið
1925, allar jarðabætur, sem full-
gerðar höfðu verið á tímabilinu
frá 1. júlí 1923 til ársloka 1924.
Taldist þá svo til, að unnin hefðu
verið nál. 123 þús. dagsverk
í 176 hreppum eða búnaðarfjel.
hjá 1584 mönnum. Auk þess vom
unnin á þjóðjörðum og kirkju-
jörðum um 5.300 dagsverk. Fyrir
þetta veitti ríkissjóður um 133
þús. kr. styrk, eða tæpl. 1 kr. 0g
8 aura á dagsverk að meðaltali,
og er það vel sexfalt hærra en
styrkurinn nam áður til Búnað-
arfjelagsins.
Um rekstur þúfnabananna, er
allmikið hefur verið rætt ixm, er
þess að geta, að á þúfnabananum
í Reykjavík varð 644 kr. reksturs-
halli, en af þeim á Akureyri 202
kr. tekjuafgangur, þannig að með
tekjunum ei’u taldar 3112 kr., sem
eru ógreidd vinnulaun, svo samt.
verður reksturshallinn á þúfnabön-
unum um 3700 kr. á árinu. Með
þúfnabönunum voru unnir um 50
ha., og skiftast nokkumveginn
jafnt milli Eyjafjarðar og Reykja
víkur og nágrennis.
Starfsemi ráðanautanna hefur
annars verið þessi helst: Verk-
færaráðanautur, Árni G. Eylands,
hefir unnið með þúfnabananum,
annast 114 verkfærapantanir, haft
umsjón með framræslu á Mosfells
Víðinum og í Norðurmýri við
Reykjavík, flutt 32 fyrirlestra á
7 námsskeiðum, og verið alls að
heiman 165 daga. — Jarðræktar-
ráðanautur, Pálmi Einarsson, hef-
ur gert ýmsar mælingar og haft
eftirlit með jarðabótum, alls
kortlagt nálega 57 fermetra
svæði og verið að heiman 155
daga. Hann hafði um skeið,
2 aðstoðarmenn. — Fóðurræktar-
ráðanautur, Metúsalem Stefáns-
son, hefur gert ýmsar fóðurrækt-
artilraunir og sömuleiðis Klemens
Þ. Kristjánsson. — Garðyrkju-
ráðanautur, Ragnar Ásgeirsson,
er forstöðumaður Gróðrarstöðvar-
innar í Reykjavík, og hefur aðal-
lega fengist við samanburð á
ýmsum tegundum af rófum
og kartöflum. — Nautgriparækt-
arráðanautur var Sig. Sigurðsson,
og andaðist hann á þessu starís-
ári, og er staða hans óveitt enn-
þá. — Hrossa- og sauðfjárræktar-
ráðanauturinn, Theodór Ambjam
arson frá Ósi, fór 2 ferðir um
Norðurland til leiðbeininga, og til
þess að halda sýningar á hross-
um og hrútum, og var alls að
heiman 100 daga. — Ennfremur
er sjerstakur sandgræðsluvörður,
Gunnlaugur Kristmundsson. Var
unnið að sandgræðslu á 10 stöð-
um, samtals um 488 dagsverk.
Smjörbú störfuðu 10 og hafði
frk. Anna Friðriksdóttir eftirlit
með þeim, og sýning var haldin í
Rvík á smjöri og ostum. — Loks
kostaði fjelagið veiðivatnarann-
sóknir Þjóðverjans dr. Reinsch.
Næst er svo að geta þess, sem
orðinn er allmikill þáttur í starfi
Búnaðaríjelagsins. En það eru
allskonar námsskeið og búnaðar-
fræðsla, þessi námsskeið virðast
þó vera misjöfn og misjafnlega
sótt. Sex vikna garðyrkjunáms-
skeið var haldið að vorinu í
gróðrarstöðinni í Rvík og sóttu
það 7 nem. Trúnaðarmanna
námsskeiðsins er fyr getið, var
það sótt af 22 mönnum. Eftir-
litsnámsskeið var haldið á sama
tíma, sótt af 5 nem. og kennarar
voru jafnmargir. Fimm mat-
reiðslu- og hússtjómarnámsskeið
voru styrkt og ýmsir styrkir
veittir til náms. Helsta starfsem-
in í þessum efnum em þó bænda-
ánmsskeiðin, þau vora nú haldin
á 7 stöðum norðanlands og stóðu
í 4—6 daga, alls 38 daga. Gestir
voru frá 60 upp í 300, alls 1160.
Fyrirlestrar voru haldnir 168 og
34 umræðufundir.
Það er mikið starf og merki-
legt, sem Búnaðarfjelagið hefur
unnið á undanförnum áram, ekki
síst til að auka áhuga manna og
skilning á framkvæmdum og
framföram í búnaði. Sumar gerð-
ir þess orka þó tvímælis, eins og
gengur og gerist. En starí þess