Lögrétta - 19.10.1926, Side 1

Innbeimta og afgreiöala
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritstjór*
l’orsteinu Oíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
Keykjarík, þriðjudaginn 19. október 192«.
44. tbl.
Um viða verftld.
Hans E. Kinck.
Eins og frá var sagt í síðasta
'olaði, er norski rithöfundurinn
Iíans Ei. Kinck nýlega dáinn. Þar
sem hjer er fallinn frá maður,
sern efalaust var einhver sjer-
kennilegasti og heisti rithöfundur
Norðurlanda nú á tímum, er skylt
að segja nokkuð frá honum. Rit
hans eru að vísu lítið þekt á Is-
landi og miklu minna en rit ann-
ara öndvegishöfunda Norðmanna,
en þau hafa ýms verið lesin hjer
meira en flest eða öll önnur er-
lend rit. Veldur sjálfsagt mestu
um þetta það, sem einnig varð til
þess að hamla viðgangi Kincks
heima í Noregi og skilningi manna
á iionum lengi vel, að rit hans
mörg eru fremur óaðgengileg og
jafnvel þunglamaleg að forminu
til, ekki síst sum helstu skáldrit
hans.
H. E. K. fæddist 11. okt. 1865
norður á Finnmörku en er alinn
upp í Seljadal og Harðangri. Fað-
ir hans var læknir. Kinck las
norræn fræði og tók próf í þeim
1890, en gat ekki, þrátt fyrir
nokkrar tilraunir, notað það próf
sitt til þess að fá ákveðið em-
bætti. Gerðist hann þá eingöngu
rithöfundur, enda hafði hann gef-
ið út fyrstu sögu sína sama árið
og hann tók embættispróf. Jafn-
framt skáidskapnum fekst Kinck
þó ávalt við rannsóknir ýmsra
bókmenta- og menningarsögulegra
efna.. Dvaldist hann löngum erl.,
mest á Ítalíu, og fekst aðallega
við menningarsögu ítalska endur-
reisnartímans, ásamt menningar-
sögu Noregs, einkum á miðöld-
unum svonefndu. Ýms yrkisefni
sín sótti hann einnig í ítalskt
þjóðlíf.
Kinck hefur skrifað kynstrin
öll. Af skáldritum hans eru helst
ieikritin Driftekaren, Agilulf den
vise, Brullyiæt i Genua, Mot
Karneval og Den sidste Gæst. Tvö
síðasttöldu leikritin eru um Are-
tino hið fyrra og um Machiavelli
hið síðara. Hefur Kinck einnig
skrifað sjerstakar fræðibækur
um þá, En penneknægt um þann
fyrra, en Renæssance-mennesker
um þann síðara, Hafði hann dá-
læti á M. og taldi hann einhvem
merkasta mann sinnar aldar. Af
skáldsögum hans er helst að telja
Sneskavlen brast og Emigranter
og svo ýmsar smásögur. En þær
eru sumar meðal þess besta, sem
hann hefur skrifað. Eitthvert
sjerkennilegasta skáldrit hans er
Ðriftekaren, ljóðað leikrit (1908)
og er nýkomið framhald þess.
Af ritgerðum hans, öðrum en
þeim, sem fyr eru nefndar, er
helst að geta um söfnin: Mange
slags kunst, Rormanden over
bord og Stammens Röst. í fyrst-
nefndu bókinni er m. a. ritgejð
um íslendingasögur eða um „per-
sónur, sem þær skildu ekki“.
Aðra bók, Storhetstid, hefur hann
skrifað um norskt (og íslenskt)
andlegt líf á 13. öld.
Um skáldskap Kincks hefur
Just Bing m. a. skrifað svo, að
Kinck og Hamsun væru bestu
mannlýsendur norskra bókmenta,
þeirra, sem komu fram um alda-
mótin síðustu. Hamsun leggur
megináhersluna á þrjótskuna
gegn lífinu, en hjá Kinck ber
mest á óttanum við lífið. Persón-
ur Hamsuns gætu verið alstaðar,
persónur Kincks eru bundnar við
Harðangur. Kinck hefur sjeð
norska bóndann í nýju ljósi. Hann
ann frumeðli hans. Hann er nor-
, ænn málfræðingur og norrænu
fræðin voru runnin honum í merg
og bein. Hann leitar aftur til hins
frumlegasta, til tímans á undan
kristninni, á undan goðafræði
víkingaaldarinnar, aftur til ber-
serkjaríns og trúar hans á huldu-
fólk og haugbúa, til náttúrugeigs
hans og ættardýrkunar. Hann
hatar alt, sem hlaðist hefur ofan
á þetta frumeðli, hatar hina er-
lendu yfirborðsmenningu og hinn
óegta bónda og hrossaprangara-
eðli hans og lýðskólaskrum. En
hann þykist sjá það, að hin frum-
legu einkenni kynstofnsins sjeu að
eyðast fyrir flysjungshætti og
fíflsku.
Þó margt sje spaklegt og fjör-
legt í skáldritum Kinck’s eru þau
oft óaðgengileg vegna formsins,
sem stundum er stirt, eins og
honum hefur oft verið fundið til
foráttu, og þó ekki ávalt af sann-
gimi. Eins er um fræðirit haps,
að í þeim eru margar góðar og
hnittnar athugasemdir og fram-
setningin fjörleg og skarpleg. En
þekking hans, eða meðferð henn-
ar að minsta kosti, er stundum
ónákvæm.
Oft var deilt um Kinck, því
hann kom allmjög við sum þjóð-
mál. En öllum kom þó saman um
það á síðustu árum, að hið besta
í list hans og fræðimensku setti
hann á bekk með fremstu mönn-
um í andlegu lífi Norðurlanda.
Síðustu fregnir.
Frá Vín er símað, að Temek-
stjórnin hafi beiðst lausnar vegna
þess að embættismenn ríkisins
hóti verkfalli út af launadeilu. —
Sátt hefur nú tekist í deilunni
inn kommunistaflokksins rúss-
neska. — 1200 manns hafa ný-
lega farist við skotfæraspreng-
iftgu í iShanghai í Kína.
----o----
Frú [!íd Bries lúnssoi
70 ára.
í dag á 70 ára afmæli ein af
helstu merkiskonum þessa lands
frú Elíft Briem Jónsson. Hjá for-
eldrum sínum, sýslumanni Eggert
Briem og konu hans Ingibjörgu
Eiríksdóttur naut hún hins besta
uppeldis og mentunar. 18 ára
gömul byrjaði hún kenslustörf við
Kvennaskóla Skagfirðinga á
Flugumýri í Biönduhlíð og síð-
ar kendi hún 2 vetur við kvenna-
skóla Húnvetninga á Lækjamóti í
Víðidal. Kennarapróf tók hún ár-
ið 1883 frá frú Zahles-skóla í
Kaupmannahöfn og það sama ár
tók hún að sjer forstöðu hins
sameinaða kvennaskóla Húnvetn-
inga og Skagfirðinga á Ytriey og
þeim skóla stjórnaði frú Elín í
hjer um bil 20 ár með mesta
skörungsskap og skyldurækni,
enda var Ytrieyjarskólinn mjög
vinsæll og í miklu áliti hjá lands-
ins konum.
Fyrsta hússtjórnarskólann hjer
á landi stofnaði frú Elín og hafði
hann húsnæði í Iðnó um mörg ár.
Tvo sjóði hefur hún stofnað, ann-
ar þeirra heitir Kvennmentunar-
sjóður Ytrieyjarskóla, en hinn
verðlaunasj óður hússtórnardeildar
Reykjavíkur kvennaskóla. Ætti
vel við, að sjóða þessara væri
minst í sambandi við afmæli frú
Elínar, og mundi fátt gleðja hana
meira en að sjá þá njóta að ein-
hverju leyti þeirra vinsælda, sem
hún hefur áunnið sjer.
„Kvennafræðarinn", sem frú
Elín gaf út 1888, var mjög þarf-
leg bók og náði miklum vinsæld-
um. Hann hefur nú komið út í
1 útgáfum. | í
Frú Elín er tvígift. Fyrri mað-
ur hennar var cand. theol. Sæ-
mundur Eyjólfsson, en seinni
maður hennar var Stefán Jóns-
son verslunarstjóri á Sauðárkrók.
Eftir lát hans fluttist frú Elín
hingað til Reykjavíkur. Hún hef-
ur verið sæmd riddarakrossi
Fálkaorðunnar.
---o--
Skírnir tíræður.
Skírnir er nýkominn út og er
sjerstök ástæða til þess að minn-
ast hans nú vegna þess að þetta
er hundraðasti árgangur hans og
er þetta því jafnframt nokkur
merkisatburður í sögu íslenskrar
bókaútgáfu. Skírnir mun vera
elsta tímarit á Norðurlöndum og
hefur á ýmsan hátt og merkileg-
an komið við sögu íslensks þjóð-
lífs síðustu aldar. Fyrirkomulag
hans hefur ekki ávalt verið hið
sama og auðvitað upp og ofan að
gæðum ýmislegt sem í honum
hefur birst. En margir ritfærustu
menn iandsins og aðsópsmestu
hafa verið viðriðnir ritstjórn
hans eða skrifað eitthvað í hann
og hefur landsmönnum með hon-
um verið fluttur mikill fróðleikur
og margar frjósamar og skemti-
legar hugsanir. Núverandi rit-
stjóri, Ámi Pálsson bókavörður,
hefur í afmælisheftið skrifað
fróðlegt yfirlit um útgáfusögu
hans og myndir eru í þvi af
flestum ritstjórunum. En af
upptalning þeirra má sjá það
nokkuð, að Skírnir hefur haft
góðum mönnum á að skipa frá
upphafi og eru þeir flestir þjóð-
kunnir menn. Fyrsti ritstjóri var
Finnur Magnússon prófessor, sem
áður skrifaði Sagnablöð Bók-
mentafjelagsins. Aðrir ritstjórar
hans hafa verið þessir: Þórður
Jónasson, Baldvin Einarsson
(1830), Konráð Gíslason og Jón-
as Hallgrímsson (1836) Jón Sig-
urðsson og Magnús Hákonarson
(1837), Brynjólfur Pjetursson,
Jón Pjetursson, Gunnlaugur
Þórðarson, Grímur Thomsen
(1846), Gísli Magnússon, Hall-
dór Kr. Friðriksson, Jón Guð-
mundsson, Arnljótur ólafsson,
Sveinn Skúlason, Guðbrandur
Vigfússon, Eiríkur Jónsson,
Björn Jónsson, Guðmundur Þor-
láksson, Jón Stefánsson, ólafur
Davíðsson, Einar Hjörleifsson,
Jón Ólafsson, Þorsteinn Gíslason,
Guðm. Finnbogason, Bjöm
Bjamason og Ámi Pálsson.
Framan af voru nær eingöngu
erlendar frjettir í Skími og oft-
ast vel skrifaðar og sæmilega
glöggar. Hafa þær sjálfsagt verið
til mikils gagns og gamans í
blaðaskortinum sem þá var.
Smámsaman var farið að bæta
við í ISkími ýmsu öðra efni sem
að lokum rak hið upphaflega efn-
ið alveg á dyr. Var það að
nokkru leyti eðlileg afleiðing af
auknum og bættum blaðakosti og
má þó reyndar oft ennþá sakna
erlendu yfirlitanna úr Skími, því
flest blöðin gera of lítið að því
að láta lesenduma fylgjast með
því sem erlendis gerist. Allskonar
„fagrar bókmentir“ voru lengi
efstar á baugi í Skírni, þð stund-
um harla ófagrar, eins og gengur.
Annars hafa birtst í honum
margvíslegar greinar. Á síðustu
árum hefur hann komið út í einu
hefti árlega, og það orðið efni
hans til góðs á ýmsan hátt. I
þessu síðasta heft; eru ýmsar
fróðlegar greinar, þó ekki verði
af því sagt nú.
Þetta afmæli elsta íslenska
tímaritsins gæti gefið ástæðu til
ýmsra athugana um íslensk tíma-
rit og blöð, sem í sjálfu sjer væri
ekki vanþörf á og hefur áður
verið vikið að ýmsu slíku hjer í
Lögrjettu. Blöð og tímarit hafa
verið mikill og merkur þáttur í
ísl. bókmentum og þjóðlífi og eru
enn. I tímarita-útgáfuna, í núver-
andi sniði, hleypur þó stundum
meiri vöxtur en sjeð verði að
andríki skrifaranna og kaupgeta
lesaranna þoli. Er þá hætt við því
að ekki haldi öll ritin aldarafmæl-
ið hátíðlegt.
-----o----
Ferð í Noregi.
------ Nl.
Það þekkjast ýmsar aðferðir
til að vinna köfnunarefnisáburð
úr loftinu og era þessar þær
veigamestu: 1. Köfnunarefnið er
sýrt svo að það myndar köfnun-
arefnissýringar. Og er þeim síð-
an breytt í saltpjetursýra og
saltpjetur og saltpjetursúr sölt
(Birkelands-Eides aðferð). 2.
Köínunarefninu er breytt í syan-
sambönd. Binst það þá kolefni.
Þá er unnið kalkköfnunarefni og
er það notað til áburðar og einn-
ig sem vamarmeðul gegn illgresi.
3. Köfnunarefnið er látið samein-
ast vatnsefni og mynda ammo-
niak (Harbers aðferð).
Auk þess binda ýmsar plöntur
af ertublómaættinni köfnunarefni
loftsins. Það myndast hnúðar á
rótum þeirra og hefur það sann-
ast að í þessum hnúðum era bak-
teríur, sem fá sína næringu frá
plöntunni — eru einskonar snýkju
dýr — en jafnframt því hafa
þær þann eiginleika að binda köfn-
unarefni loftsins á þann hátt að
! jurtirnar geta notfært sjer það.
! Þama er einskonar samlíf —
gagnkvæmur hagnaður.
Þetta er í rauninn ekki skylt
við verksmiðjuiðnað, en erlendis
er það mjög vel þekt í landbún-
aðinum.
Ef til vill er fróðlegt fyrir
menn að sjá hvaða tegundir
köfnunarefnisáburðar eru einkum
notaðar. Set jeg því tölu yfir
heimsframleiðsluna og er það
reiknað út í smálestum af köfn-
unarefni:
smál.
Chilesaltpjetur.......... 363,000
Ammoniaksáburður unn-
inn úr kolum........... 300,00
Ljanamid eða kalkköfn-
unarefni...............115,000
Unnið með sýringarað-
ferðinni (Norsk Hydro) 30,000
Unnið með ammoniaks-
aðferðinni (Harbersað-
ferð)................. 360.000
Alls ca. 1,168,000
Auk þess inniheldur beinmjöl og
síldarmjöl köfnunarefni. Af þessu
yfirliti sjest að köfnunarefnis-
áburður er unninn á marga vegu
og hver aðferðin muni eiga sjer
mesta framtíð af þessum þremur
fyrgreindu aðferðum, um vinslu
áburðar úr loftinu, er ekki auð-
velt að segja sem stendur. Ha-
bersaðferð hefur eins og taflan
sýnir rutt sjer mjög mikið til
rúms nú á síðari árum. En alt
útlit er á því að Birkelands-
Eides-aðferðin, geti staðist sam-
kepnina eða svo verður maður að
álykta þar sem nú þessi síðustu
ár er verið að stækka verksmiðj-
urnar og byggja aðrar nýjar.
Það væri tæplega gert, ef fram-
leiðslan ekki bæri sig. Norsk
Hydro notar um 370 þús. hestöfl
til saltpjetursframleiðslu og auk
þess er fjelagið að virkja tvo
aðra fossa sem hafa að geyma
um 140 þús. hestöfl. Fjelagið
virðist því standa föstum fótum,
enda þótt kreppa sje — ef til
vill hjálpar gróði stríðsáranna
til að komast fram úr mestu erf-
iðleikunum.
Það yrði langt mál ef fara ætti
að lýsa verksmiðju- eða iðnaðar-
bænum Rjúkan. En eigi að síð-
ur vaeri það þess vert, því að
mjög er lærdómsríkt fyrir oss Is-
lendinga að kynna oss fossaiðnað
Norðmanna vegna þess að ekki
líða mörg ár þangað til að upp
rís hjá oss iðnaður í stórum stíl,
engu síður en nú hjá Norð-
mönnum.
Ýmsum þjóðlegustu mönnum
Norðmanna stendur stuggur af
vexti iðnaðarins og álíta að hann
sje til stórhnekkis fyrir menn-
ingarlíf þjóðarinnar. Þeir vilja
leitast við að viðhalda sveitunum
óbreyttum og geta ekki hugsað
til þess að þær eigi eftir að breyt-
ast í iðjuver. En ekki verður
spyrnt á móti broddunum. Sveit-
irnar hafa ekki getað veitt fólk-
inu atvinnu; áður flyktist það til
Ameríku, en nú er það iðnaður-
inn sem tekur við því. En það er
ekki alveg sama hvaða iðnaður
er rekinn nje á hvern hátt hann
er rekinn. Jeg hef verið svo hepp-
inn að kynnast 2 norskum stór-
iðjuverum, Karbidverksmiðjunum
í Odda og svo Rjúkan. Og á þeim
finst mjer sá stórkostlegi munur.
Jeg get tæplega hugsað mjer
óhollara iðjuver en Oddaverk-
smiðjumai'. Þegar komið er í
nánd við bæinn, finnur maður
strax lykt af karbidsvælu, og þeg-
ar verksmiðjurnar eru skoðaðar
gefst manni ekki á að líta: sótið
og rykið þekur alla veggi og
glugga svo að alt er biksvart.
Karbidrykið tekur svo í nefið, að
manni íiggur við að svima, eða
líður illa. En þessu má venjast.
Mjer þótti þó verkamennimir
slitlegir, einkum þeir sem skör-
uðu glóðheita karbidinn út úr
ofnunum. Jeg get tæplega hugsað
mjer að þeir verkamenn endist