Lögrétta - 24.02.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
þar við að sitja, en svo langt
hafi það gengið inn á kröfur
sjerleyfisbeiðanda, sem frekast
vaj* unt að gera, að þess áliti.
Það geti reyndar verið, að ráð-
herra sá, sem undirskrifi sjer-
leyfið, geti í smáatriðum bætt
eitthvað úr því leyfisbeiðanda í
vil, ef hann sje honum velvilj-
aður.
Gerum ráð fyrir, að gangur
málsins muni verða eitthvað
þessu líkur hjá Alþingi, en
hvemig horfir þá þetta við hjá
leyfisbeiðanda ? — Hann þyldst
sjálfsagt hafa veitt vel, því að í
upphafi gerði hann ráð fyrir
þessu öllu saman. Hann bjóst við
því, að eitthvað mundi verða
skorið af kröfum sínum, og þess
vegna varð að gera ráð fyrir því
í upphafi, með því að setja fram
miklu meiri og svæsnari kröfur,
heldur en hann áleit sig í raun
og veru þurfa að fá, til þess að
geta fengið sig nægilega trygg-
an. Hann vissi upp á hár og hafði
reiknað alt út fyrirfram, hvemig
hann ætti að leika á þingið —
Alþingi. Hvað gaf leyfiseigand-
inn eiginlega upp af fyrirætlun-
um sínum? Auðvitað aðeins
nokkra aðaldrætti þeirra, til
þess að geta sýnt, þegar starfið
væri hafið, að hann hjeldi sig
við efnið. En þótt Alþingi skæri
nokkuð af kröfum hans, gerði
það ekkert til. Hann bjóst við
því og ætlaðist beinlínis til þess.
Það, sem hann fjekk að halda
af þeim, var meira en nóg til
þess, að geta haldið áfram fyrir-
ætlun sinni. Og þótt hann hefði
ekki fengið framgengt nærri svo
miklu af kröfum þeim, sem hann
taldi, sig að minsta kosti þurfa
að fá, — ja, þá hvað? Ef til vill
hætt við að nota leyfið þannig,
eða byrjað í þeirri von, að það,
sem frekar þyrfti að fá, kæmi
síðar, þegar starfið væri hafið,
því að varla væri gerandi ráð
fyrir því, að það yrði stöðvað,
þegar af stað væri komið, fyrir
smámuni eina, og hann mætti
víst lílca reikna með því, að fá
það smátt og smátt, sem hann
vildi hafa fram, eftir venjunni
að dæma.
Nú, en hvað er þá að segja
um Alþingi? Gat það ekki sett
ströng og óyggjandi sjerleyfis-
lög? Svo hafa menn sjálfsagt í- [
myndað sjer, en hver er raunin
á? Auðvitað það, sem áður er
sagt; að eins sniðið dálítið af
mestu kröfunum. En hví ekki
meira? mundu menn spyrja. Því.
er auðsvarað. Það þekti málið
alls ekki neitt, hafði engum á að
skipa, hvorki innan þings nje
utan, sem nokkurt vit hafði á
því máli, sem sjerleyfisbeiðnin
fjallaði um. Og hvað gat það þá
gert? Auðvitað vitleysu eða þá
ekki neitt, sem óneitanlega hefði
verið langskynsamlegast.
En setjum svo, að þingið
hefði haft ráð á manni, sem
þekti starfsefni leyfisbeiðanda út
og inn, ef svo mætti kalla, og
honum hefði á aUan hátt verið
trúandi til að gera það besta.
Hvað gat hann gert í þessu
máli ? Sannast sagt ekki neitt.
Hann gat aðeins sagt um það,
hvernig verkið gengi til, eftir
því sem leyfisbeiðandi hefði gef-
ið honum upp. Hvar ætti að setja
leyfisbeiðanda takmörk? Gæti
þessi maður heldur ekki sagt
um það, væri það þingsins að
ákveða, hversu langt það vildi
ganga og hvað leyfisbeiðandi
gerði sjer gott af. Meira gæti
slíkur maður ekki sagt um þetta,
sem ekki væri heldur von til.
Geta memi af þessu sjeð, að
ströng sjerleyfislög eru aðeins
bull og blekkingar eða bara um-
búðir utan um kjarna málsins
sjálfs, því að það er
Leyfið sjálft
eða starfsemi sú, sem leyfð er,
sem hefur hættuna í sjer fólgna.
Kjami málsins er því sá einn,
hvort veita skuli leyfið eða ekki,
alveg án tillits til þess, hvort lög
sjeu um það sett, því að sjeu
það sjerleyfislög, eru þau aðeins
til þess, að tryggja rjett leyfis-
hafans og aðstöðu hans alla, en
landi og þjóð til hins rnesta ó-
gagns. Því að sjerleyfislögin
koma í veg fyrir það, að þjóðin
getí, svo lengi sem sjerleyfislög-
in gilda, nokkuð við sjerleyfis-
hafa hreyft, hvaða breytingar,
sem á þjóðfjelagsskipuninni
kunna að verða allan þann tíma,
sem leyfið stendur, sem venju-
lega er 50—90 ár. í sjerleyfis-
lögunum er ætíð tiltekið strax og
þau verða til, hver gjöld leyfis-
hafi . skuli greiða til ríkisins ár-
lega, og hefur hann þar með
trygt sjer óbreytta aðstöðu, svo
lengi sem leyfið gildir, og hvað
sem útgjöld þjóðarinnar vaxa
eða breytast á meðan það stend-
ur, en leyfistíminn er, eins og
hjer að framan er sagt, 50—90
ár eða með öðrum orðum: Leyfið
verkar og vinnur óbreytt um 2—
3 kynslóðir, og hverju verður
sjerleyfishafinn þá búinn að
vefja utan um sig, og hvemig
ætli gangi að losna við hann þá,
ef þjóðin skyldi óska þess?
Það hefur verið á það minst
hjer að framan, að leyfið sjálft
væri kjami málsins, þ. e. a. s.
starfið, sem hefst við það að
leyfi hefur verið veitt til þess, að
útlent fjelag mætti hefja starf-
semi í landinu. Og það em verk-
anir starfsins, sem hafa áhrif á
þjóðfjelagið, fyr eða síðar, og
það er þess vegna, hver áhrif
starfið hefur, sem menn verða
að ganga út frá og gera sjer
glögga grein fyrir, því að það er
þetta, sem alt veltur á. Starfs-
framkvæmdirnar, í hvaða landi
sem er, eru sá möndull í lífsins
vjel, sem alt snýst um, og þjóð-
lífið byggist á.
Starfsemin.
Allir eða margir hafa sjálf-
sagt veitt því eftirtekt, hver á-
hrif það hefur, þegar einhverjar
nýjungar em á ferðinni. Það
verður þá uppi fótur og fit, eins
og oft er komist að orði, hjer og
þar. Ef þessi nýjung stendur í
sambandi við einhverjar verk-
legar, fyrirhugaðar framkvæmdir
í kaupstað eða sveit, þá er venju-
legast ekki um annað hugsað
eða talað, en þetta „nýjasta
nýja“. Fólkið, sem næst býr vett-
vangi, fer að bollaleggja um það,
hvað gott því muni hlotnast af
þessu nýja fyrirtæki, sem verið
er að stofna til. Það byggir þá
venjulega háar skýjaborgir og
dreymir mikla drauma um vel-
gengni og velmegun, sem þetta
væntanlega atvinnufyrirtæki
vill fyrirhafnarlítið. Þegar svo
; að þeim tíma kemur, að hið ráð-
| gerða starf er hafið, þá fer fólk-
; ið að taka saman pjönkur sín-
| ar og flytja til þess staðar, sem
þessi nýja starfsemi á að fara
fram á. Áfram heldur svo þessu
aðstreymi fólksins ekki einungis
nóg, sem þarf til þess að starf-
rækja fyrirtækið, heldur miklu
fleira, sem ekki athugar það eða
skilur, að Pjetur geti ekki feng-
ið vinnu eins og Páll. Afleiðing
þessa verður venjulega atvinnu-
leysi og ill líðan þeirra, sem
fyrir því verða. Fyrirtækið er ef
til vill stækkað, hafi því gengið
vel eða af einhverri nauðsyn eða
nýtt fyrirtæki hefst til starfa á
; sama stað eða nálægt. Atvinnu-
| leysið batnar — nýr straumur
I fólks kemur til staðarins,
! straumur, sem reyndar hafði
aldrei slitnað. Og þannig geng-
ur þetta koll af. kolli, þangað til
stórir bæir eða borgir hafa risið
upp, áður en varir.
Nú, en hvaðan kemur þá þetta
fólk? Því er fljótsvarað. Mest úr
sveitum landsins, en hitt úr
kaupstöðunum. Hvernig er þá
umhorfs í sveitunum eða kaup-
túnunum, sem fólkið kom frá?
Heilar sveitir, sem áður voru vel
bygðar, eru nú því nær í auðn.
Á einstaka bæ hokrar einyrki
með konu og börn, en flestar eru
jarðimar í eyði. 1 kauptúnunum,
þar sem menn ræktuðu bletti
fyrir gras og gai'ðávexti, er eng-
inn til að hirða um þá. Húsakof-
i ar, sem áður var búið í þar,
standa auðir og margir niður-
fallnir. Sjávarútvegur, sem áður
var stundaður, er svo að segja
að engu orðinn fyrir löngu. Að-
eins örfá skipaskrifli eru eftir,
sem þessar fáu mannkindur, sem
eftir eru, eru að bjarga sjer á,
þegar til þess er veður, til þess að
fá sjer í soðið við og við, því að
ekki er dugandi mönnum á að
skipa. Þeir eru ekki til. Allur
þróttur er þar horfinn. Fjár-
! málastofnanir þjóðarinnar, sem
áður hjeldu uppi atvinnuvegum
og framleiðslu henar, eru nálega
að engu orðnar, því að þær fjellu
vitanlega í sömu eyðileggingu og
atvinnuvegir landsmanna, þar
sem sömu hagsmunir bundu
þetta saman. Embættismönnum
hefur stórfækkað, og þeir, sem
eftir eru, lifa við ömurlegustu
sultarlaun. Söfn, skólar og aðrar
ríkisstofnanir eru í auðn eða ó-
hirðu og niðumíðslu, því að
engin fjeföng eru til þess, að
halda þessu uppi. Hin miklu
. fyrirtæki útlendra auðfjelaga,
sem dregið höfðu allan starfs-
kraft þjóðarinnar til sín, höfðu
nefnilega fengið sjerleyfi fyrir
starfsemi sinni og datt auðvitað
ekki í hug að borga meira en
þeim bar, en það var í fyrstu á-
kveðið, hve mikið það skyldi
vera, og þess vegna var ekki
hægt að taka meira af þeim til
viðhalds þjóðlífinu, en hið til-
tekna gjald. Helstu virðingar-
stöður í landinu eru taldar þær,
að gerast skósveinar og leppar
þeirra erlendu manna, sem fyrir-
tækjunum ráða, og því auðmjúk-
ari sem þessir leppar og skó-
sveinar eru yfirboðurum sínum,
því hærra komast þeir 1 áliti hjá
þeim, því að þeir þurfa að nota
þá á ýmsan hátt sjer til að-
stoðar.
Sjerleyfistíminn er bráðum út-
runninn, að eins 10 ár eftir. Það
hafði staðið í sjerleyfislögunum í
upphafi, að þjóðin mætti kaupa
fyrirtækin vægu verði, að sjer-
leyfistímanum liðnum. — Jú
auðvitað, það voru svo sem
hlunnindi. — En fyrir hvað á
nú að kaupa? Engir peningar!
Þjóðin á ekki neitt! Hún lagði
niður alla starfsemi við að vinna
sjálfri sjer, en gekk á mála hjá
útlendum auðfjelögum, þegar
þau hófu starfsemi í landinu fyr-
ir 50 árum, og hefur unnið þeim
altaf síðan, en fengið af skorn-
um skamti til fæðis og klæðis.
Ávextimir af iðju þjóðarinnar
eða starfi, hafa allir verið flutt-
ir úr landi og gert hina útlendu
húsbændur miklu ríkari, en þeir
voru áður. Hvað skal gera? Sjer-
leyfishafinn heimtar svar. „Ætl-
ið þið að kaupa eða ekki?“ Hann
veit hvað líður. — „Kaupa?
fyrir hvað‘“ spyrja menn hver
annan. — „Hvað eruð þið eigin-
lega að tala um að „kaupa? Fyr-
ir hvað ætlið þið svo sem að
kaupa?“ spyrja þeir íslendingar,
sem orðnir eru helstu leppar og
skósveinar þeirra útlendu. Þeir
hafa nú fengið það göfuga hlut-
verk hjá húsbændum sínum, að
þjarma að þessum vesalings
hræðum, sem eftir eru og að
nafninu til eiga að ráða landinu.
„Auðvitað“, svara vesalingamir,
„það er satt; við höfum ekkert
til að kaupa fyrirtækin fyrir.
Hvað eigum við að gera?“
spyrja þeir skósveinana (það eni
úrræðin). „Bjóða sjerleyfismönn-
um að vera áfram upp á hvaða
kjör, sem þeir vilja“, segja skó-
sveinamir, „annars hætta þeir
störfum hjer og rifa niður öll
fyrirtækin og flytja það af þeim
úr landi, sem þeir álíta gagn-
legt, en láta hitt liggja eftir og
skilja alt fólk eftir allslaust og
atvinnulaust“. — „Á, haldið þið,
að þeir geri það, þótt við getum
ekki keypt þau?“ segja vesa-
lingarnir. „Já, þið getið verið
vissir um, að það gera þeir“,
svara skósveinamir, „og hvaða
gagn væri að því, að láta þau
standa eftir, þar sem þið hefðuð
engin ráð á peningum, til þess að
reka þau með, og fólkið því alls-
laust, eftir sem áður“, bættu skó-
sveinarnir við. „Ójá, þetta er al-
veg satt. Við getum ekkert gert
í þessu, hve fegnir sem við vild-
um gera eitthvað“, sögðu vesa-
lingamir, „Það er víst best að
láta ykkur ráða þessu. Það fer
best á því og verður líklega öll-
um fyrir bestu“, bættu vesaling-
amir við.