Lögrétta - 26.02.1927, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
Í$H ofl írilóiirir.
ísland. og íslensk mál eru nú
allmikið á dagskrá 1 umtræðum
manna í Danmörku og Noregi.
Deilurnar um íslendingasögum-
ar, sem Lögrj. hefur fyr sagt
frá, hafa staðið og standa enn í
dönskum blöðum af allmiklum
hita og er ekki sjerlega mikið að
græða á öllu því, sem þar er
sagt, þó ýmsar sjeu greinamar
vel skrifaðar og skarplega. Jafn-
framt birtast í blöðum beggja
landanna ýmsar greinar um ísl.
stjómmál og atvinnulíf. Er ekki
nema gott eitt um það að segja,
þegar slíkt er skrifað af þekk-
ingu og sanngirni. Stundum
hættir mönnum líka við því hjer
heima, að taka óþarflega hátíð-
lega ýms slík skrif, ef þau koma
fram „í útlandinu“. Sem ofurlít-
ið sýnishom þess siðasta, sem
fram hefur komið í þessa átt,
má geta tveggja atriða. Norð-
maðurinn dr. Handagard setti
um nýársleytið fram í fyrirlestri
ýmsar hjartans óskir sínar og
meðal þeirra var sú, að Islend-
ingar losnuðu sem fyrst við sam-
bandslögin og alt þeim áhrær-
andi (og nálguðust Norðmenn
meira en áður, mun vaka fyrir
honum). I danska blaðinu „Den
akademiske borger“ kom einnig
nýlega grein um ísland og Dan-
mörku. Er þar rakið það, að
sambúðin milli Dana og Islend-
inga („i Dobbeltmonarkiet“)
hafi stórum batnað á síðkastið,
og muni sambandið samt verða
haldlaust þrátt fyrir alla samn-
inga, ef ekki sje um varanlegt
hagsmunasamband að ræða jafn-
framt. Hvetur því blaðið „den
villende, nationalt tænkende
danske ungdom" til þess að gefa
málum þessum meiri gaum en
áður, því norður á við, til Is-
lands, Færeyja og Grænlands
liggi hin eðlilega leið danskra
vaxtarskilyrða (en naturlig vej
for vor nationale expansion), í
þessum löndum eigi að vera fólg-
in dönsk framtíð efldrar Dan-
merkur, (de maa betyde en
dansk fremtid, et större Dan-
marks fremtid). I svipuðum tón
skrifa ýmsir Norðmenn um þá
framtíð, sem þeir geti átt hjer í
hinni gömlu og góðu nýlendu
sinni innan um síldina og „gam-
alnorsku“ bókmentimar. Virðist
nú hvorumtveggja mikið liggja
við, að kunna að meta rjett mör-
landann.
---o----
Leyfi og sjerleyfi.
Eftir Sigurjón Ólafsson
skipstj. og útgerðarmann.
Islendingar eiga sjálfir að not-
færa sjer náttúruauðæfi landsins.
Eins og allir vita, eru öll verð-
mæt efni, föst og fljótandi, einu
nafni'nefnd náttúruauðæfi. Hvað
ísland snertir, þá hefur ennþá
lítið verið rannsakað, hver verð-
mæti eru í því fólgin. Það kem-
ur vitanlega smám saman í ljós,
þegar farið verður að gefa meiri
gaum að því, eða þegar þjóðin
þarf að fara að leita fyrir sjer |
um slíkt, til þess að auka fram- ;
leiðslu sína. Hingað til hefur
þjóðin lifað, svo að segja, ein-
ungis af landbúngði og sjávarút-
vegi, eins og við allir vitum.
| Hafa þessar auðlindir orðið okk- j
ur drjúgar á margan hátt, þótt
stundum þyki misjafnlega ganga, j
en víst munu þær reynast lengi j
vel hjer eftir sem hingað til, i
þótt fleira muni koma til, sem j
til gagns má verða á ýmsan hátt. ;
Því verður að halda fram sem j
rjettri ályktun, að því fjöl-
breyttari sem framleiðslan og at-
vinnulífið er í einu landi, því
traustari og sterkari verður
ríkisbyggingin. Atvinnuvegi
þjóðar mætti helst líkja við þráð
eða kaðalsstreng. (Samlíkingin
þykir ef til vill ekki góð, en hún
nær best hugmyndinni, sem við
er átt). Því fleiri þættir, sem
saman eru snúnir, því sterkari
verður kaðallinn, og slitni eða
bili einn þátturinn, halda hinir
ef til vill þeim þunga, sem allir
þættimir áttu að halda uppi, þó j
að vitanlega reyni þá meira á !
hina þættina. Hafi aftur á móti
þættimir verið fáir, segjum tveir
aðeins, (eins og atvinnuvegir
okkar em) og annar hafi slitn-
að við áreynslu, þá mundi hinn
að líkindum fara sömu leið. Þess
vegna verðum vjer Islendingar
smám saman að fara að búa oss j
undir það, að spinna hinn þriðja j
lífsþráð þjóðarinnar, en þessi !
þriðji þráður er iðnaður. Við j
verðum þó samhliða honum að i
leggja fulla rækt við hina, þvi j
að þeir eiga og verða að vera j
uppistaðan í þann þriðja lífs-
þráð, sem jeg nefndi, ef alt geng-
ur sinn rjetta gang.
Sá vísir til iðnaðar, sem kom-
inn er upp hjer á landi, er að
mestu í því fólginn, að vinna úr
útlendum hráefnum. En það verð-
ur okkur ekki heppilegt fyrst um j
sinn. Það sem aðallega við það j
vinst og sparast landinu em j
verkalaunin, en þau eru víst j
talin heldur hærri hjer nú sem
stendur, heldur en í flestum nær-
liggjandi löndum. Hlýtur því eft-
irtekjan að verða lítið af þeim
iðnrekstri, þar sem hann verður
að sæta erlendri samkepni í til- ;
bót. Þess vegna virðist ekki j
heppilegt að binda fólk eða fje j
við iðnað af slíku tagi, ef önnur
efni eru fyrir höndum, sem meira j
gagn mætti að verða.
Sá iðnaður, sem við eigum nú j
næst að byrja á, er það, að vinna j
ur íslenskum hráefnum. Eigum
við þar fyrst og fremst að vinna
úr landbúnaðar- og sjávarafurð-
um. Við þurfum að gjöra þessái’
framleiðsluvörur fjölbreyttari og
útgengilegri, svo að við getum
selt þær sem víðast, bæði á inn- J
og útlendum markaði. Einkum i
ættum við að geta mikið að þessu
gjört, hvað fiskafurðum viðvík-
ur. Þegar lengra framlíður, för-
um við að rannsaka, hvað við
getum úr öðrum efnum unnið,
sem enn eru ófundin, en finnast
munu.
Þá eru og öfl fossanna í land-
inu, sem við verðum sem allra
fyrst að reyna að notfæra okkur.
Fyrst og fremst með því að lýsa
og hita upp heimilin og síðan
finna út, hvaða meira gagn við
getum af þeirri orku haft til ým-
iskonar iðnaðar og þess háttar
hluta.
Islendingar verða sjálfir að
sækja fram á þessu sviði og
fylgja fast eftir. Þeir verða að
skilja það, að þeim sjálfum ber
að hefja, viðhalda og efla menn-
inguna í sínu eigin landi, en ekki
ætla útlendingum að gjöra það
og þar með innleiða sníkjumenn-
ingu þá, sem sumir menn vilja
koma á hjer. Afleiðing þess
mundi verða glötun þjóðlegrar
menningar. Því er oft borið við
af þeim, sem öllu vilja fleygja
í útlendingana, að við getum ekk-
ert. En þetta er ekki satt. Við
höfum ótrúlega miklu orkað og
komið í framkvæmd, þegar á það
er litið, hve skamt er síðan við
hófum viðreisnarstarfið, og hve
litlum efnum við höfum' ætíð átt
yfir að ráða. En þetta sýnir, að
táp og þor er enn eftir í þjóð-
inni, og hún mun ennþá mörg
stórvirki vinna, ef hún fær að
ráða sjer sjálf og verður ekki
af vangá svift möguleikunum til
þess.
Þegar þjóðinni hefur skilist
það, að það er hún sjálf, sem á
að annast starfsframkvæmdir í
landinu, þá fer hún að semja
áætlun fyrir framtíðina og hagar
síðan störfum sínum eftir henni,
því að þegar menn eru ráðnir í
því, hvað gjöra skuli, þá er að
eins að fylgja því eftir.
Hvað fjárhagnum viðvíkur, þá
verður og má sjálfsagt gjöra ráð
fyrir því, að úr honum rætist
smám saman frá því sem nú er,
og þegar fram líða stundir, og
menn hafa sjeð nauðsyn á því,
að koma einhverjum störfum í
framkvæmd, þá hefjast þeir sam-
taka og lyfta mörg þúsund sinn-
um stærri „Grettistökum“, en
þeim stærstu, sem hjer á landi
hafa þekst hingað til.
Ef um það væri spurt, hvar
fá ætti fje til stórframkvæmda i
þessu landi, þá mundi fyrst og
fremst mega svara þessu þann-
[g: Með allsherjarhlutafjársöfn-
un. I öðru lagi: Með stóru fram-
lagi frá ríkinu. I þriðja lagi:
Með mikilli þátttöku ýmisra
sjóða og stofnana. Og fleira
mætti hjer til tína, sem jeg fer
þó ekki frekar út í hjer, því að
það hefur ekki svo mikla þýð-
ingu, á því stigi, sem þessi mál
eru nú. En viljinn dregur hálft
hlass, og ef hann er nógu mik-
ill til hins góða málefnis, þá mun
alt það veitast yður, sem til þess
útheimtist, að koma því fram.
Loka-þáttur.
Nú mun fara að draga að nið-
urlagi þessa máls, en þetta
mál er í eðli sínu stór-mál,
jafnvel það stærsta, sem fyrir
þjóðina kemur í nútíð og fram-
tíð og hlýtur að skapa henni ör-
lög á ókomnum tímum, en á
hvem veg þau verða fer eftir
því, hvaða leiðir í starfs- og
framkvæmdalífi verða valdar.
Það verður ekki hjá því komist,
að minnast á margt, sem stendur
í sambandi við þessi mál, og láta
ekkert ógjört til þess, að skýra
þau sem best svo að þjóðin geti
sjálf sem glegst sjeð eða skilið,
hvemig í hlutunum liggur, þeg-
ar þeir hafa verið leystir sund-
ur eða málefnið hefur verið brot-
ið til mergjar, eins og það er
venjulega kallað. Afleiðingar
verkanna koma ætíð í ljós á sín-
um tíma. Þess vegna verða menn
í upphafi að skoða endirinn, og
því vandlegar, sem málið er
stærra og flóknara, því að venju-
legast leiðir reynslan það í ljós,
að mönnum hefur í upphafi að
einhverju leyti yfirsjest, meir að
segja þar sem vel hefur átt að
vanda til og gott verk að vinna,
og þar sem góð gát hefur verið
á öllu höfn. Ættu þeir, sem þjóð-
in hefur trúað fyrir velferðar-
málum sínum, að gæta sín bet-
ur en þeir hafa gjört á síðustu
þingum, þegar um stórmál hef-
ur verið að ræða, og verður því
ekki hjá þvi komist, að minnast
lítið eitt á það hjer.
Á síðastliðnu Alþingi (þ. e.
1926) barst þinginu beiðni um
sjerleyfi til stóriðnaðar á Vest-
fjörðum.
En hvemig halda menn nú, að
gangi til um þetta mál? Þannig
gengur það til, að minsta kosti:
Tveir Islendingar, sem heima
eiga í Kaupmannahöfn, koma
hingað upp til lands um þingtím-
ann og gefa það upp, að þeir sjeu
umboðsmenn fyrir stórt erlent
fjelag, sem vilji ■ fá sjerleyfi til
þess, að reka stóriðnað á Vest-
fjörðum. Þeir fá einhverja þing-
menn til þess, að flytja málið inn
á þing. Þar er því kastað 1 nefnd
og út úr henni aftur athuga-
semdalausu. Það er síðan rætt og
samþykt í báðum deildum og þar
með gjört að lögum. Að vísu
fjekk málið nokkuð harða mót-
spymu við umræður af ýmsum
mætustu mönnum þingins. Geta
menn í þingtíðindum sjeð hverjir
það voru, en málið gekk fram
eigi að síður, og þótti mörgum
það undarlegt, að slíkt stórmál
skyldi fá afgreiðslu á sama þingi,
og það var borið fram á, og eng-
in breyting á því gjörð, svo kall-
að verði, sem leyfisbeiðendur
heimtuðu sjálfir sjer til handa.
Þetta virðist vera ótrúlegt, en
svona var það nú samt, að slíkfc
vanda- og stór-mál skyldi hafa
fengið svona góðfúslega af-
greiðslu. Og meira að segja var
þeim lögum, sem samþykt höfðu
verið á næsta þingi á undan
„breytt“ til þess að geta fullnægt
óskum lyfisbeiðenda nógu vel.
Þess skal getið hjer, að ef þær
upplýsingar um framkvæmdir eru
rjettar og fjöllin á Vestfjörðum
eru eins málmauðug og umboðs-
mennirnir fyrir sjerleyfinu gáfu
upp, þá væri hjer um svo stór-
kostlega stór-iðju að ræða, að
undrum sætir, miðað við íslensk-
ar kringumstæður.
Því hefur aftur á móti verið
haldið fram af sumum, sem
þykjast hafa góðar heimildir, að
þingmenn hafi þótst vita eitt-
hvað til þess, að rannsóknir um
þetta mundu ekki ábyggilegar og
framkvæmdir í þessu sjerleyfis-