Lögrétta - 21.12.1927, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXII. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 21. desember 1927.
64. tbL
Um víða veröld.
Bernard Shaw
um kirkju og þróunarkenningar.
Afstaða þróunarkenninga og
trúarbragða er nú víða mikið
rædd, ekki síst í ensku kirkju-
deilunni.Margir hafa lagt þar orð
í belg á undanförnum árum. Með-
al þeirra er Bamard Shaw, ein-
hver snjallasti rithöfundur Breta.
Hann skrifaði fyrir nokkrum ár-
um leikritaflokk, sem hann kall-
aði „Back to Methuselah. A Meta-
biological Pentateuch“ og ljet að
vanda fylgja langan inngang um
trú og vísindi og þróunarkenn-
ingar og þjóðfjelagsleg áhrif
þessara mála og kom viða við.
Hann er þróunarsinni og hefur
hom í síðu kirkju og kristin-
dóms, en boðar endurfæðingu
trúarinnar á vísindalegum grund-
velli, því án trúar verði ekki lif-
að og muni hin nýja trú skapa
nýja og glæsilega list. En sýnis-
hom þeirrar listar eiga leikritin
að vera, sem að ofan eru nefnd.
Shaw talar heldur óvirðulega um
kennisetningadeilur og kirkna-
krit. Hann hefur hvorki trú á
ensku kirkjunni sem heillavæn-
legu afli í trúar- nje þjóðfjelags-
lífi. Prófsteinn kennisetningar-
innar er víðfeðmi hennar eða
algildi, segir hann. Þess vegna á
enska kirkjan ekkert rjettmætt
tilkall til valds eða áhrif a í
bretsku þjóðlífi meðan hún pre-
dikar nokkura kreddu sem brama-
eða búddhatrúarmaður, eða mú-
hameðstrúarmaður, eða aðrir
sjertrúarmenn, sem eru bretskir
þegnar, geta ekki aðhylst, og
mun því halda áfram að vera
það, sem hún er nú, spillir æsku-
lýðsins, hætta fyrir ríkið og
hindrun samfjelags heilags anda.
Þetta hefur aldrei orðið berara
en af vanmætti kirkjunnar á ó-
friðarámnum. Enda segir Shaw
að það sje bersýnilegt, að menn-
ingunni verði ekki bjargað af
mönnum, sem sjeu þannig lagað-
ir, að þeir leggi trúnað á helstu
kreddur kirkjunnar en sjeu þar á
ofan svo trúlausir að halda að
slíkur átrúnaður geti myndað
trúarbrögð. Slíkum mönnum verði
ekki trúað fyrir uppeldi bama. Ef
hverfandi sj ertrúarflokkar, eins
og enska kirkjan, rómverska eða
gríska kirkjan ættu að halda á-
fram að halda mannsandanum í
viðjum slíkra kredda verður að
útiloka þ á frá skólunum, uns
þeir gefast upp eða finna þá sál,
sem fólgin er í hverri kreddu.
Hin sanna stjettabarátta verð-
ur barátta mentastjetta og sigur-
vinningurinn verður sálir barn-
anna.
En þótt Shaw sje þróunarsinni
og mjög andstæður ýmsum kirk-
jukenningum, hefur hann sitt
hvað að athuga við ýmsar hinar
almennustu hugmyndir manna
um þróunina. Hann segir að
Darwin sjálfur hafi alls ekki
verið darwinisti, enda sje „dar-
winskenningin“ eða þróunar- eða
breytingakenningin miklu eldri en
hann, eða Alfred Russel Wal-
lace. Buffon hafi verið betri þró-
unarsinni en þeir, forngrikkinn
Empedokles hefði kent það, að
allar myndir lífsins væru til-
brigði fjögurra meginafla: elds,
lofts, jarðar og vatns og flokkun
Aristotelesar á dýrunum sje upp-
haf flokkunar eftir skyldleika á-
þekk þeirri, sem löngu seinna
leiddi til ályktunar Darwins um
skyldleika apa og manna. Hjá
mörgum höfundum á undan Dar-
win má sjá meiri eða minni
merki þróunarkenningarinnar, t.
d. hjá Goethe. En Darwin varð
til þess öðrum fremur að snúa
múgnum á band kenningarinnar
og viðfangsefni hans, tilraunir og
dæmi koma öllum almenningi
kunnuglegar fyrir, en t. d. kenn-
ingar Lamarck’s. Það var eink-
um kenningin um úrvalið, sem
varð til þess að brjóta Darwin
braut, því það þóttist hver bóndi
geta skilið út frá kynbótareynslu
sjálfs sín. Darwin gerði ekki ann-
að en að sýna fram á það, að
öll tilveran fylgdi sömu reglum
um undaneldi eins og þeir sjálfir.
Þetta er leyndardómurinn um
lýðhylli Darwins — að hann var
engum manni leyndardómur. Það,
að mjög fáir okkar hafa lesið
(meginrit Darwins) um uppruna
tegundanna spjaldanna á milli,
segir Shaw, er ekki af því sprott-
ið, að það sje ofvaxið skilningi
okkar, heldur hinu, að við erum
með á nótunum og viðbúnir að
taka við allri kenningunni löngu
áður en lokið er hinum löngu og
óteljandi dæmum, sem í bókinni
eru aðallega. Darwin verður leið-
inlegur eins og sá maður, sem
heldur áfram að klifa á því að
sanna sakleysi sitt löngu eftir að
hann hefur verið sýknaður. Iðni
Darwins var dæmalaus, dugnaður
hans eins og mannlegum mætti er
frekast megnugt. En hann kafaði
aldrei dýpra fyrir og sveif aldrei
hærra yfir staðreyndir sínar en
svo, að hver meðalmaður gat
fylgt honum. Sjálfur ætlaði hann
athugunum sínum aldrei mjög
alment gildi, setti þær ekki fram
eins og þær snertu alla náttúru-
fræði, taldi það, sem hann hafði
bent á, eina af starfsaðferðum
þróunarinnar, en ekki þá einu,
ekki þá einu sönnu, sem útilok-
aði allar aðrar. Hann var 1 stuttu
máli sagt, alls ekki darwinisti,
hann var heiðarlegur náttúru-
fræðingur, sem vann að verkefn-
um sínum svo laus við allar guð-
fræðilegar bollaleggingar, að hann
átti aldrei í neinum deilum við
þann evangeliska sjertrúarflokk,
sem hann var fæddur í og var
alt til dauðans sú einfalda og
almennilega sál, sem hann hafði
verið í æsku sinni, þegar eldra
fólkið efaðist um það, hvort
nokkuð ætlaði að verða úr honum
í veröldinni.
Svona eru í stuttu máli skoð-
anir þær, sem Shaw setur sjálfur
fram í löngu máli og skemtilegu.
Eða rjettara sagt, svona voru
skoðanir hans fyrir skömmu,
1920. En hann hefur stundum
leiðrjett sjálfan sig á skemmri
tíma, án þess hann vilji þess
vegna láta telja sig hringlanda.
Hann hefur t. d. lengi undanfar-
ið verið jafnaðarmaður. En nú
eru jafnaðarmenn í dálitlum
vandræðum með hann, því nýlega
tók hann upp á því að fara að
hæla Mussolini. Og jafnan er
hann óragur við að segja skoð-
anir sínar, hverjar sem þær eru
og skrifar manna smellnast. Hann
hefur einhvemtíma kallað sjálf-
an sig hirðfífl enska auðvaldsins.
En í öllum galsanum er hann
alvarlegur boðberi alvarlegra
mála.
Síðustu fregnir.
t Kína er borgarastyrjöldin enn
í blossa. Fyrir nokkru náðu kom-
múnistar yfirráðum í Kanton, en
fyrir fáum dögum tóku þjóðem-
issinnar borgina herskildi og ráku
burtu sendisveit Rússa, sem þeir
sögðu, að róið hefði undir bylt-
ingunni og slitu öllu sambandi
við Rússa. Út af þessu hafa orð-
sendingar farið milli Tjitjerins og
Chianz Kai Sek og mótmæla
Rússar allri hlutdeild sinni í bylt-
ingunni. Milli Rússa og Svía og
Finna hinsvegar em nú nokkrar
stjómmálaværingar, vegna þess
að rússnesku sendisveitimar í
Stokkhólmi og Helsingfors em
granaðar um að stjóma hermála-
njósnum á Norðurlöndum. Stjóm-
arskifti eru nýorðin í Finnlandi,
Sanila hefur myndað bænda-
flokksstjóm. í bæ einum í Kan-
ada brann nýlega bamahæli og
fórust 307 böm. Amerískur kaf-
bátur sökk á dögunum við á-
rekstur á annað skip. Voru í hon-
um um 40 manns og segja skeyti
í morgun, að enn muni ýmsir
þeirra vera á lífi, en varla unt
að bjarga þeim. Fjöldi manna
hefur nýlega farist af vatnavöxt-
um í Algiere. Ihaldskona, greifa-
frú ein, hlaut nýlega kosningu
til enska þingsins og er sjöunda
konan, sem þar á sæti. North-
cliffes-blöðin gömlu, sem Rother-
mere lávarður stjómar nú, og
hefur undanfarið látið styðja í-
haldsstjóm Baldwins, em ní
meira og meira að hneigjast til
fylgis við Lloyd George, en þau
áttu á sínum tíma mikinn þátt
í því, að hann fór frá völdum.
Ólafur Finnssou
hreppstjóri að Fellsenda
f. 1. júlí 1851. — d. 7. des. 1927.
I húsum býr nú harmur
og hjörtum Dauði nær. —
En dýrð sje góðum Guði,
er gaf oss heillir þær:
að þessi stund er þjáning,
að þetta er sorgarlag.
Vjer fylgjum merkum manni
til moldar nú í dag.
Þú satst hinn æðsta sessinn
við sæmd og auðnu-hag
og ljúft er oss að lofa
hinn langa vinnudag.
Vjer fólumst þinni forsjá —
þinn frami lengi skín
— og dagur ríkra dáða,
er Dölum minning þín.
Vjer minnumst þess nú margir
við merki glögg og stór,
að órækt var hjer áður
og urð og þýfður mór.
Er vetur brottu víkur
og vaknar fegurð öll,
— er urðin breytt í engi
og iðjagrænan völl.
Hjer ljóma fríðar lendur,
er lýsir vorsins sól
og aðli merkt þitt óðal
— hið unga höfuðból;
og háa garða hlóðstu
og hikaðir við fátt.
Og yfir Dali alla
þín afrek bera hátt.
Og orðstír þinn og auðlegð
svo oft í ræður bar
— því Fellsendi var frægur
og fremstur bæja þar.
— En vel er sá að verki,
er veldi þvílíkt á
— ef andúð merkist ekki
frá eignaminni þá.
Um ríkidæmi og risnu
er raunar löngum valt. —
Um dagfar þitt og dáðir
er Dölum kunnugt alt
og þarflaust margt að mæla
um mannsins dýrsta hrós.
— Svo hár var ólafs hróður
að hann var sannnefnt ljós.