Lögrétta - 28.03.1928, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXin. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 28. marts 1928.
13. tbL
Um víða veröld.
Sænskir biskupar
um ríki og kirkju.
Samband ríkis og kirkju er nú
meira og meira að verða eitt af
vandasömustu úrlausnarefnum
ýmsra þjóða. Trúarglundroðinn
og erjumar fara vaxandi og þar
með óánægja ýmsra yfir þvi, að
ríkið haldi fremur verndarhendi
sinni yfir einni kirkju en annari.
Aðrir halda samt fast fram nauð-
syn og gildi þjóðkirkjunnar, —
þótt þeir telji trúarbragðafrelsi
annars sjálfsagt —, til þess að
mynda heilbrigt íhald gegn vax-
andi upplausn og öfgum í trúar-
efnum. Þessi mál eru nú m. a.
mikið rædd í Svíþjóð og hefur
ekki alls fyrir löngu komist nýr
skriður á þau vegna þess, að
tveir nýkjömir biskupar þar,
hafa tekið þau til athugunar í
hirðisbrjefum sínum. En það eru
þeir Aurelius í Linköping og
Stadener í Strangnás.
Sá fyrnefndi segir m. a.: Ef
kirkjan er, eins og Luther segir,
konungsríki náðarinnar, þá á hún
erindi til allra undantekningar-
laust og getur ekki sett sjer nein
takmörk. En þá verður það skipu-
lag henni einnig eðlilegast, sem
best og víðast nær ti 1 allra
manna. Við eigum ekki að leita
neins þess skipulags, sem er
„kirkjulegt“ á þann hátt, að það
sje ekki fyrst og fremst „einnig
kristilegt". Þeim, sem halda að
kirkjan sje fánýtt hús, að falli
komið, verður best svarað með
því, að sýna þeim það í verkinu,
hvernig líf guðs anda, sem aldrei
verður fyllilega heimfært til nokk-
urs fonns, veitir nýju blóði í all- j lesendum er einnig kunnur, skrif-
þarfnist ekki guðs og orðs hans,
allar kirkjur sjeu því óþarfar. Af-
drif kirkjumálanna velta mest á
því að hverjum þessara flokka
allur almenningur hallast, en um
það ræður aftur nokkru afstaða
forráðamanna þjóðkirkjunnar
(ríkið), eftir því hvaða skilyrði
það setur borgurunum fyrir veru
sinni eða úrsögn úr þjóðkirkjunni
og kemur bamauppeldi (í trúar-
og siðferðisefnum) ekki síst til
greina þar. En áherslu á að leggja
á það, að fæla menn ekki að
óþörfu frá kirkjunni og haga
starfi hennar skynsamlega.
Hvervetna verður þess vart, að
þjóðkirkjan uggir um sig. Ný öfl
(sem sum eru reyndar einnig
gömul) gera vart við sig. Skiln-
aður ríkis og kirkju er augljós
möguleiki í úrslitum trúardeil-
anna, bæði á Norðurlöndum og í
Bretlandi og flestir sjá, að oft
munar ekki nema hársbreidd
hvernig fer. Tekst kirkjunni að
sameina það, sem hún telur meg-
inverðmæti sín og kröfur hinna
óánægðu, eða verður hún að slá
af þeim kröfum vegna þeirra, eða
missa hina óánægðu til að halda
þessum verðmætum sínum og
sigla sinn eigin sjó. Framtíð og
styrkur evengeliskrar kristni velt-
ur á þessu.
Hermann Keyserling greifi
um framtíð menningarinnar.
Á síðustu árum hefur margt
verið rætt um framtíð hinnar
vestrænu menningar. Virðist sum-
um svo, að sú menning sje nú að
hruni komin og eru kenningar
Spenglers, sem Lögrj. hefur áður
rakið allnákvæmlega, kunnastar
þeirra skoðana. Einnig hefur
Keyserling greifi, sem Lögrjettu-
ar athafnir okkar. Og þeim, sem
halda að kirkjan sje einhver ver-
aldarvaldsstofnun, verður að sýna
það, að vald það og áhrif, sem að
er kept, hvíllr á fagnaðarerindinu
einu. En áminningum þeirra, sem
óánægðir eru, og þykir of þröngt
um sig í kirkjunni, á að taka með
hógværð og jafnvel þakklæti og
nota til leiðbeiningar í starfinu.
Biskupinn meinar m. ö. o. að lofa
eigi trúarlífinu að leika sem
frjálsast, innan vissra takmarka,
og forðast erjur og sprengingu í
þjóðkirkjunni. Hinn biskupinn
segir, að þrenn andleg öfl sjeu
einkum að verki í þjóðfjelaginu.
fyrst og fremst hin gamla en sí-
felt endurlífgaða þjóðkirkja, síðan
ýmsir sjertrúarflokkar eða frí-
kirkjur, sem myndast hafi af
þeim, sem að einhverju leyti sjeu
óánægðir með þjóðkirkjuna, en
vilji ekki sleppa allri kirkju og
trú og loks þeir, sem álíta, að þeir
að um þetta, en er mun bjart-
sýnni en Spengler. Er hjer á eftir
sagt frá nýrri ritsmíð eftir hann
um þetta.
Við stöndum nú á þröskuldi nýs
myrkurtímabils, tímabils eins og
þess, sem kom á eftir tímum hins
rómverska glæsileiks. Þetta merk-
ir ekki það, að hnignunartími sje
um það bil að koma á eftir fram-
faratíma, en aðeins það, að nýtt
tímaskeið er fyrir höndum, ólíkt,
í eðli sínu þyí tímabili, sem lá
milli endurreisnaraldarinnar og
heimsstyrjaldarinnar. Tími undir-
búnings, en ekki fullkomnunar.
Og hvar skeður undirbúningur
nýs tímabils, ef ekki í myrkrinu?
Og úr myrkrinu kemur það í
ljós gegnum óskapnað og ófegurð.
Tímabil ljóssins eru ekki, eins
og flestir halda, þýðingarmestu
tímamir. Þeir eru blátt áfram
tímar uppskerunnar, fullkomnun-
arinnar. Þvi munu þessi tímabil
sífelt skiftast á. Hin sönnu öfl
sögunnar eru ekki efnisleg, heldur
andleg. Efnisöflin, sem slík, hafa
nauðalítið gildi. Það er merking
þeirra og tilgangur, sem á veltur.
Því það er einmitt þetta, sem
menn kalla merking og tilgang,
eða meiningu, sem lýsir hinu
skapandi afli mannsins. Enginn
maður lifir fyrir það, sem að hans
áliti er ekki vert þess að lifa fyr-
ir það. Þeir tímar hafa verið til,
að mannkynið taldi fátæktinni,
sem hugsjón, alt það til gildis,
sem menn nú telja góðum lífs-
kjörum til gildis.
Merki hinnar nýju myrkuraldar
eru augljós. Nú á tímum, eins og
í upphafi miðaldanna, lætur hin
nýja kynslóð sjer gersamlega í
ljettu rúmi liggja hugsjónir og
markmið feðra sinna. Menningar-
arfurinn hefur ekki lengur sín
gömlu áhrif, hversu fagur sem
hann kann að vera, hvorki í trú-
málum, þjóðfjelagsmálum nje list-
um. Svo má segja, að sú mann-
tegund, sem kalla má bílstjóra-
manninn, sje nú alstaðar að verða
fyrirmynd og hugsjón, en það
merkir, að maðurinn er aftur að
komast á hið frumlega sálarlífs-
stig, en hefur á valdi sínu alla
vjeltækni nútímamenningarinnar.
Heimsstyrjöldin hefur sannað
þetta alt. Hin raunverulega af-
leiðing heimsstyrjaldarinnar er
ekki fólgin í sigri bandamanna,
eða stjórnarfarsbreytingum ríkj-
anna, hún er fólgin í breytingu á
sálarlífi og eðliseinkennum. Það er
ekki í Rússlandi einu, að ný
manntegund vex upp. Það á einn-
ig við um Þýskaland og England,
jafnvel Ameríku. Og hinn nýi
maður er ekki menningarmaður,
hann er ,,bílstjóri“, það er að
segja, hann er þrunginn af frum-
legu ofbeldi, fullur af lífsfjöri og
yfirlæti æskunnar.
í sögu heimsins hafa orðið
margar breytingar menningar og
andlegs lífs. En við þekkjum að-
eins eina slíka breytingu, sem með
rjettu kallast ,,myrk“, — miðaldir
Vesturlanda. Breytingamar, sem
nú eru að verða eru eins róttæk-
ar og þær, sem gerðust fyrir 2000
árum. Og þá þverbrotnaði bein-
línis samhengið milli fomaldar og
miðaldaheimsins, því það sem
lifði úr hinu gamla var notað til
þess að holdga nýja sál.
Ef litið er í einni svipan yfir
mannkyn nútímans, munu menn
sjá, að það er bolsjevismi en ekki
þjóðræði (demokrati) sem hefur
orðið hin almenna afleiðing
heimsstyrjaldarinnar, ekki krafa
um frið, heldur um ofbeldi, ekki
virðing fyrir gömlum rjettindum,
heldur stofnun nýrra rjettinda,
það er mark aldarandans. Amer-
íka er nú einangru^ frá öllum um-
heimi, Bandaríkin ein hafa haldið
í niðurstöður hins gamla skipu-
lags. Þess vegna er því svo farið
— gagnstætt því, sem alment er
talið, — að heimurinn hefur
aldrei verið fjær því en nú, að
verða ameríkanskur. Amerískar
hugsjónir og fyrirmyndir hafa
aldrei verið heiminum í heild
sinni fjarlægari en nú. Andi hins
svonefnda nýja heims er farinn
að verða gamall og úr sjer geng-
inn. Menn trúa nú tæpast lengur
á hugsjónir lýðræðisins, á rjett
eignanna, strangleika siðvendn-
innar. Munur hins nýja og gamla
sjest á muninum á Rússlandi og
Ameríku og skýtur hið nýja þó
einnig upp höfðinu í Ameríku.
En hvorki Rússland nje Ameríka
eru fyllilegt framtíðarmark.
Þjónusta og „samstarf" voru
orðtök og einkenni miðaldanna,
engu síður -en nútímans. En sam-
fjelagsríki (collektivt-ríki) er ekki
menningarríki langt á leið komið,
það er hið almenna, frumlega ríki.
En það er ekki hið almenna, held-
ur hið einstaka, sem sýnir blóma
menningarinnar. Þegar menn aft-
ur eru vaxnir upp úr samfjelags-
ríkinu, sem er nauðsynlegur liður
þróunarinnar, munu nýjar ein-
staklingsstefnur aftur ná sjer
niðri. Nú vill alt mannkynið lifa
lífinu fullkomlega. Það vill eyða
öllum sjerrjettindum. Hið nýja
myrkurtímabil, sem fyrir höndum
um er, er hlið þessa æðra ríkis.
Látum okkur því ekki örvænta
vegna þeirrar baráttu og erfið-
leika, sem bíða okkar. Þær einar
geta látið nýja og æðri menn-
ingu fæðast.
Síðustu fregnir.
Spánverjar eru aftur að ganga
í þjóðabandalagið. Viðsjár eru
enn í Kína. Nýlega urðu æsingar
í Amoy gegn Japönum, sem hand-
tóku tvo Kóreumenn, og rjeðust
Kínverjar á ræðismann Japana.
Kosningahríðin er nú hafin í
Frakklandi. Afvopnunarmálin
ganga enn í þófi og sleit Genfar-
fundinum svo, að engin ákveðin
niðurstaða fjekst. Rússar vilja al-
gerða afvopnun innan fjögurra
ára, og Þjóðverjar og Tyrkir
styðja þá í aðalatriðunum. Lit-
vinov hefur borið fram þá vara-
tillögu, að stórþjóðirnar minki
herbúnað sinn um helming, en
smáþjóðimar um helming móts
við það, sem nú er. Enska stjóm-
in hefur sett fram tillögur um
takmörkun herskipabygginga, en
Japanar og Bandaríkjamenn taka
þeim dauflega. Noregsbanki hef-
ur lækkað forvexti um hálfan af
hundraði.