Lögrétta - 09.05.1928, Blaðsíða 1

LÖGRJETTA
nm. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 9. maí 1928.
20. tbL
Um víða veröld.
Sir Arthur Keith
um uppruna mannsins.
Deilumar um gildi þróunar-
kenninganna og darwinismans
sjerstaklega hafa sennilega aldrei
verið eins miklar og háværar út
um löndin eins og á síðustu ár-
um og enn um þessar mundir
standa yfir um þau efni ákafar
deilur í Englandi og er fylgt með
athygli. Deilumar standa fyrst og
fremst um afstöðu mannsins í
sköpunarverkinu. Hefur maður-
inn orðið til smásaman fyrir þró-
un úr lægri lífverum, svo að ekki
sje eðlismunur á honum og þeim
(t. d. öpum) heldur aðeins stig-
munur, eða er munurinn á t. d.
mönnum og öpum svo mikill, að
um eðlismun sje að ræða, sprott-
inn af mismunandi sköpun frá
upphafi? Síðari skoðuninni hefur
kirkjan að jafnaði haldið fram og
gerir oftast enn, en náttúruvís-
indin hinni fyrri, þótt ýmsir
kirkjumenn fylgi hróunarkenning-
um og ýmsir vísindamenn kirkj-
unni.
Einhver kunnasti fræðimaður
nútímans, þeirra sem við þessi
efni fást, er Englendingurinn Sir
Arthur Keith prófessor. Hann er
einn af þeim, sem einna mestan
hátt tekur í deilunum um ])ró-
unarkenningar og meðal þess, sem
vakið hefur mestan gný er erindi,
sem hann flutti í Leeds um upp-
runa mannsins (Conceming Man’s
Origin). Sir Arthur segist vera
ákveðinn Darwins-sinni af bví að
rannsóknir sínar og annara leiði
bað betur og 'betur í Ijós, að hið
stórkostlega grundvallaratriði
Darwins sje hárrjett, bótt bað
hafi sýnt sig, eins og eðlilegt sje.
að mönnum hafi skiátlast í ýms-
um einstökum atriðum og sum-
staðar stigið feti framar en for-
svaranlegt hafi verið. Meginvillur
bróunarkenninganna hjá hinni
eldri kynslóð fylgismanna hennar
voru bær, að bróunin var talin
einfaldari og beinni en hún er.
Menn tóku ekki nægilegt tillit til
bess, að afbrigðin hjá hinum upp-
haflegu frumtegundum eða for-
feðrum mannsins hafa verið
mörg, eins og bau eru enn hjá
öpum og hjá mönnunum sjálfum
(hvítir menn, negrar, hottentott-
ar o. fl.) og bróunin hefur bví
getað gengið í margvfslegum
hlykkium, og sömuleiðis hafa ein-
stakir líkamshlutar bróast mjög
misjafnlega r ýmsum tímum og
hjá ýmsum afbrigðum, heili, höf-
uðkúpa, kjálkar, handleggir o. s.
frv. sitt á hvað. Enn mega rann-
sóknimar á bessu heita á byrj-
unarstigi, segir Sir Arthur. Hann
hefur sjálfur í einhverju helsta
riti sínu um manninn í foraeskju
(The Antiquity of Man) gert
einskonar ættartölu hans. Telur
hann fyrst hinn sameiginlega lífs-
stofn, á eocentíma jarðsögunnar
fyrir c. 600 bús. árum nú á c.
12000 feta dýpi. I lok bess tíma
fer stofninn að greinast í apakyn
og heldur bví áfram á oligocen-
tímanum og bá fer einnig að
greinast sundur kyngrein apa og
roanna og greinist enn meira á
næsta tíma, miocentímanum og
beim næsta, pliocentímanum (fyr-
ir c. 250 bús. árum) og bá fer að
magnast grein hins núlifandi
mannkyns, en apagreinarnar
gömlu eru sumar visnar, en )>ær,
sem áfram lifa miklu renglulegri
en manngreinin. Á síðasta tíma-
bilinu, pleistocentímum og nútím-
anum kemur svo fram frummað-
urinn, sem nú bekkjast leifar af
(t. d. neanderdalmaðurinn, sem
deyr út) og núlifandi kynkvíslir
(Evrópumenn, negrar o. s. frv.).
Þetta er bví alveg víst og areiðan-
legt, segir Sir A. K. að maðurinn
hefur bróast úr lægri lífverum.
í heila hans (en á honum veltur
mest) er ekkert bað, sem ekki
finst líka í apaheila, bótt hann
sje minni. En samt er munurinn á
apa og manni afskaplegur og í
bessum mun eru mestar dásemd-
irnar fólgnar. En á bví kunna vís-
indin engin skil, hvemig á bví
stendur, að mannsheilinn er kom-
inn svo langt fram úr öðrum heil-
um. Þegar sú gáta er ráðin, er alt
ráðið, segir Sir Arthur Keith.
----o-----
Síðustu fregnir.
í Englandi er nú mikið rætt
um bað, að miða kosningarrjett
karla og kvenna við 21 árs aldur
og beitir íhaldsstjómin sjer fyrir
bví. Lægsti kosningarjettaraldur
mun vera 18 ár, í Tyrklandi. Páf-
inn hefur nýlega gefið út boðskap
sem varar kabólska menn við
Gyðingahatri og ofsóknum. No-
bile er kominn til Spitsbergen í
pólflugi sínu. Rúmenskir bændur
krefjast bess nú að Bratiann fari
frá, en bændaforinginn Maniu
myndi stjórn. Erfiðar deilur eru
enn með Bretum og Egiptum.
Japanar hafa sent her til Kína.
Suðurherinn )>ar vinnur nú á. I
Bretlandi eru nú 562 miljónaeig-
endur og greiða um helming
tekna sinna í opinber gjöld. Ný-
lega var flogið milli London og
París á 80 mínútum.
----o-----
Tvö blöð koma út af Lögrjettu
í dag.
Konungurinn staðfesti 7. b- m.
öll lög síðasta bings.
flr. Kid flðsissen
Einhver frægasti fræðimaður
Dana, og heimskunnur landkönn-
unarmaður, Dr. Knud Rasmussen,
dvelur hjer nú á vegum háskól-
ans, sendur hingað til fyrirlestra-
halds af danska kenslumálaráðu-
neytinu. Mun bað vera ætlunin að
taka upp bað skipulag, að senda
öðruhvoru lausamenn hingað til
háskólans í stað bess að hafa
hjer fastan kennarastól eins og
áður var. Er það skipulag líklegt
til vinsælda, ef áframhaldið verð-
ur upphafinu líkt. En annars hef-
ur það ekki altaf verið sjerlega
merkilegt eða skemtilegt, sem
„bræðraþj óðinni“ hefur verið boð-
ið af dönskum fyrirlestrum og
bókum í upplýsingarskyni — t. d.
af Dansk-íslenska fjelaginu. En
fyrirlestrar Dr. K. R. hafa verið
ágætlega sóttir, enda einstaklega
fróðlegir og skemtilegir, þótt
sum ummæli hans hafi skotið
nokkuð skökku við því, sem al-
ment er álitið hjer, t. d. lofgerð
hans um dönsku einokunina og
innilokunina á Grænlandi og
fjárhagstjón Dana af yfirráðun-
um þar. En íslendingum, landa-
fundum þeirra og frásögnum bar
hann mjög vel söguna og er ná-
kunnugur íslenskum fornsögum,
sem að Grænlandi lúta og að vísu
manna fróðastur um alt það, sem
Eskimóa snertir. Hann hefur
dvalið langdvölum meðal þeirra og
rennur nokkurt blóð þeirra í æð-
um hans í móðurætt og fæddur
er hann í Grænlandi. Hann er
maður kominn fast að fimtugu
(f. 7. jan. 1879) og hefur helgað
æfi sína eskimóarannsóknunum,
farið erfiðar og hættulegar rann-
sóknarferðir og safnað margvís-
legu efni til upplýsinga um sögu,
lifnaðarhætti og andlegt líf eski-
móa og leitt í Ijós merkilegar
nýjungar. Hann byrjaði ferðalög
sín á Lapplandsferð 1901, var í
leiðangri Mylius-Ericksens 1902—
1904, sendur 1905 af stjóminni
til að rannsaka möguleika hrein-
dýraræktar í Grænlandi, var þar
enn 1905—1906 til að safna þjóð-
sögum og aftur 1910 til a,ð stofna
rannsóknar- og verslunarstöð
með Peter Freucken. Kallaði
hann stöðina Thule og við hana
hafa verið kendar ýmsar rann-
sóknarferðir um þessar norður-
slóðir og er merkastur síðasti
leiðangur dr. K. R., hin svo-
nefnda fimta Thuleferð (1921—
1924).
Síðan Grænlands-bók þeirra
Finns Jónssonar og Helga Pjet-
urss kom út, og varð vinsælt rit,
hefur lítið verið skrifað í heild
um grænlensk fræði á íslensku,
en nokkuð fylgst með ýmsum
málum þar, einkum atvinnumál-
um og birti Lögrj. m. a. um eitt
skeið margar greinir um þau
efni. Rit Knud Rasmussens hafa
verið hjer lítið kunn til þessa (í
Lögrj. hefur þó verið sagt frá
hinu merka safni hans af græn-
lenskum þjóðsögum og sögnum).
En hann er skemtilegur rithöf-
undur og hefur skrifað ferðabæk-
ur og sögur, sem aðgengilegar
eru öllum almenningi, auk ýmsra
skýrslna, sem meira eru vísinda-
legs efnis. Auk sagnasafnsins,
sem fyr getur (Myter og Sagn fra
Grönland) má geta eskimóalýs-
inga hans í „Nye Mennesker**,
„Min Rejsedagbog" og „Grön-
land langs Polhavet" og sögu-
safnsins „Under Nordenvindens
Svöbe“. Hann hefur einnig skrif-
að þrjár bækur á grænlensku og
er einn af brautryðjendum græn-
lensks ritmáls, en bókmentir á
málinu eru enn fábreyttar, þótt
dálítil blaðaútgáfa sje í landinu
og nokkuð hafi verið býtt á
grænlensku, m. a. úr íslendinga-
sögum, sem Grænland snerta.
Titlana á hinum grænlensku bók-
um Dr. K. R. má tilfæra til gam-
ans, þótt þeir sjeu mestu tann-
brjótar, en sýna dálítið hið ein-
kennilega mál. Þær heita: „av-
angnisalerssarutit“ (1910), „sil-
arssuarmiulerssarutit" (1913) og
„sermerssuakut tunuliamilers-
sarutit“ (1916). Knud Rasmussen
er heiðursdoktor við Hafnarhá-
skóla og hefur hlotið ýmsan ann-
an vísindaframa og hjeðan fer
hann að minsta kosti með þakk-
læti margra áheyrenda fyrir hin
fróðlegu og áheyrilegu erindi.
----o----
Ráðherramir, Tr. Þórhallsson
og Jónas Jónsson eru nýfarair til
útlanda ásamt frúm sínum.
Magnús Kristjánsson gegnir nú
einsamall öllum ráðherrastörfum.
V