Lögrétta - 31.10.1928, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
xxm. tr.
Reykjavík, rniðvikudaginn 31. október 1928.
48. tbl.
Um víða veröld.
Þjóðabandalagið.
í erlendu fregnunum, sem hing-
að berast, er þjóðabandslagsins
oft getið og starfa þess, eins og
að líkindum lætur. Því þótt ekki
hafi úr því orðið alt það, sem
fyrir forgöngumönnum þess vakti,
sjerstaklega Wilson, og ýms störf
þess hafi ekki borið mikinn árang-
ur, þá er hjer um að ræða merk-
asta árangur friðarsamninganna
og milliríkjamála síðustu ára,
merkilegan vísi þess friðsamlega
alþjóðastarfs, sem hinir bestu
menn hafa baríst fyrir. Það á að
geta orðið upjfhaf þess, að rjett-
urinn, en ekki hnefarjetturinn
ráði í viðskiftum þjóða eins Qg
einstaklinga, að svo miklu leyti
sem unt er.
En þótt þjóðabandalagið sje
þannig allfyrirferðarmikið í flestu
því, sem við ber í viðskiftum
þjóða og ríkja og í ýmislegri
menningarstarfsemi, þá er það
ekki að sama skapi mikið, sem
allur almenningur veit um vinnu-
brögð þess og fyrirkomulag eða
lagalega afstöðu þess. Það er
einnig fremur fátt, sem um það
hefur verið skrifað á íslensku. I
„Heimstyrjöld“ Þorst. Gíslasonar
komu hjer einna fyrst frásagnir
um það og eru að ýmsu leyti það
ítarlegasta sem um það hefur enn
verið skrifað á íslensku. Þar er t.
d. í heild sinni hið upphaflega
framvarp Wilsons o. fl. (sbr. bls.
623, 682 o. v.). Síðar kom t. d.
grein um það í Eimreiðinni og ný-
lega hefur dr. Björn Þórðarson,
sem hefur kynt sjer starfsemi
þess í Genf sagt frá því í fyrir-
lestri.
Þjóðabandalagið, sem er frjálst
samband óháðra ríkja, sem hvert
um sig heldur þjóðlegu sjálfstæðu
sínu, er til þess' stofnað, segir í
stjórnarskrá þess, að efla sam-
vinnu þjóðanna og tryggja frið
þeirra og öryggi. Þess vegna
skuldbinda bandalagsríkin sig til
þess, að hefja ekki ófrið sín á
milli, að fara stranglega eftir öll-
um reglum þjóðarjettarins og að
halda uppi heiðarlegum og rjett-
látum milliríkjaviðskiftum. En
slíkt eru í rauninni lítið annað en
orðatiltæki, áþekk þeim, sem oft
eru notuð í sáttmálum milli þjóða
og hafa oft reynst haldlítil þegar
á hólminn kom. Alt veltur á því
hvernig um hnútana er búið í
starfi og valdsviði bandalagsins.
I raun og veru eru ýms ákvæðin
um valdsviðin óákveðin og
mikið af áhrifum og gildi þjóða-
bandalagsins byggist ennþá á þvi,
hvernig einstakir stjómmálamenn
beita því. Bandalagið hefur með
öðrum oi'ðum ráðgjafar- en ekki
úrskurðaratkvæði, nema sjerstak-
lega sje til tekið. Það er ekki
sjálfstæð stofnun fyrir utan eða
ofan ríkin, sem í því eru, en sam-
bandsliður milli þeirra, sem á að
gæta tiltekinna hagsmuna þeirra
og ræða þá. Það hefur ekki sjálft
framkvæmdavald og ekki lög-
regluvald til þess að beita refsi-
ákvæðum ef brotið er í bág við
vilja þess, nema einstök ríki þess
vilji annast það af sjálfsdáðum.
Um þetta hefur verið rætt og
deilt mjög mikið. Margir halda
fram nauðsyn á stofnun einskon-
ar alþjóðalögreglu í sambandi við
þjóðabandalagið, jafnframt al-
mennri takmörkun á vígbúnaði.
Nýlega sagði Lögrj. t. d. frá til-
lögum prófessors McDougals um
alþjóða lofther. En engu slíku
hefur enn fengist framgengt og
höfuðstörf þjóðabandalagsins eru
enn fólgin í umræðum og tillög-
um og þeim áhrifum, sem slíkt
getur haft.
Þessi störf fara fyrst og fremst
fram á þingi bandalagsins, sem
kemur saman árlega. En á því
sitja fulltrtúar bandalagsríkj-
anna. En eiginleg störf þess fara
að mestu fram í sex nefndum,
sem þingið kýs á öndverðum þing-
tímanum og fulltrúar allra ríkja
eiga sæti í. Þessar nefndir fást
við: 1. Afvopnunarmál. 2. Stjórn-
skipuleg og lögfræðileg mál. 3.
Skipulagsmál. 4. Fjármál og ýms
fjelagsmál bandalagsins. 6. Þjóð-
fjelagsmál. 6. Stjómmál. Fundir
þingsins og nefndanna eru opin-
berir.
En þetta þing er ekki nema
einn þáttur þjóðabandalagsins.
Ráðið (le Conseil) er sá þáttur
þess, sem oft ber hvað mest á.
I því sitja fastir fulltrúar 5 ríkja
og svo fulltrúar 9 annara ríkja,
sem skift er um á tilteknu árabili
og hafa oft orðið allmiklar deil-
ur um þser kosningar. Ráðið
getur komið saman hvenær, sem
þörf þykir, minst einu sinni á ári,
en að jafnaði 4—5 sinnum og tek-
ur til meðferðar flest hin meiri
mál. Þá er hið fasta skrifstofu-
ráð bandalagsins (le Secrétariat
Permanent) mikilsverð stofnun,
stjómað af aðalritaranum, en
hann er sá, sem í raun rjettri hef-
ur á hendi stjóm daglegra mála
bandalagsins og ber því hvað
mestan hita og þunga stai'fsins.
Ásamt honum sitja í ráði þessu
ýmsir sjerfræðingar í málum
þeim, sem bandalagið fjallar um
og þeim til aðstoðar er svo ýmis-
legt skrifstofufólk. Alls em í
þjónustu þjóðabandaiagsins um
400 manns af c. 30 þjóðum. Þá
er alþj óðadómstóllinn, sem situr
í Haag, einn liður þjóðabanda-
lagsins og kosinn af því til 9 ára
í senn. I honum sitja 11 dómarar
og 4 varadómarar.
I sambandi við þjóðabandalag-
ið, en óháð því, er alþjóðavinnu-
málanefndin (l’orginisation Inter-
national du Travail) og taka all-
ar bandalagsþjóðir einnig þátt í
starfi hennar. í henni sitja bæði
stjórnarfulltrúar og fulltrúar
verkamanna og vinnuveitenda.
Verkefni hennar er rannsókn- á
ýmsum atvinnumálum og tilraun-
ir til þess að bæta þau, til þess
að koma á skipulegum rekstri og
mannúðlegum vinnuskilyrðum.
Samþyktir þessarar nefndar eru
ríkisstjómir bandalagsins skyld-
ar að leggja fyrir þjóðþing sín, en
þær hafa ekki gildi í hverju
landi um sig nema þingið sam-
þykki þær.
Það kostar að sjálfsögðu all-
mikið fje að halda uppi þjóða-
bandalaginu og greiðir hver sam-
bandsþjóð skatt til þess eftir efn-
um og ástæðum. Árleg gjöld þess
eru kringum 20 miljón frankar.
Mál bandalagsins eiu franska og
enska. Bandalagið sjer sjálft um
þýðingar af einu þessu máJi á
annað. Hverjum fulltrúa er samt
heimilt að tala sitt mál, en verð-
ur þá sjálfur að láta túlka það á
annaðhvort höfuðmálanna.
Sveitir og bæir.
Álit Bryce lávarðar.
t umræðunum um þjóðmál
heyrist hjer oft talað um mis-
vöxtinn í bæjum og sveitum og
þann háska, sem stafi af fólks-
straumnum úr sveitunum í bæina.
Oft er látið svo sem þetta sje
nýtt fyrirbrigði, hafi komið upp á
síðustu árum og sje jafnvel sjer-
kennilegt fyrir íslenskt ástand.
Hvorugt er rjett. Þetta er æfa-
gamalt vandamál, og varð mönn-
um þungt í skauti þegar í róm-
verskri fomöld. Nú á dögum er
mikið um þetta rætt í öllum menn-
ingarlöndum og hefur verið síð-
asta áratuginn. I ritgerða og ræða-
safni eftir Bryce lávarð er m. a.
tekið upp erindi, sem hann flutti
í háskóla vestur í Ameríku fyrir
kringum tuttugu árum um þessi
efni. En Bryce ljet mörg mál til
sín taka og viturlega og verður
sagt hjer nokkuð frá skoðunum
hans á þessu til samanburðar við
þær umræður, sem nú fara fram.
Það er sagt að í Kaliforniu, eins
og alstaðar annarsstaðar, hafi íbú-
arnir tilhneigingu til þess að
flykkjast úr sveitunum í bæina.
Samt eru í Kalifomíu ágæt skil-
yrði sveitalífs, fagurt landslag,
mildur vetur, frjósamur jarðveg-
ur og skamt milli bæja. Samt
þykir fólkinu sveitalífið einmana-
legt og einangrað. í Kaliforníu
búa tveir fimtungar allra íbúanna
í stórbæjunum San Francisco og
Los Angeles. Þeir stækka, sveit-
irnar minka.
Þetta er óheppilegt. Það er
miklu betra fyrir heilsufar og lík-
amsatgerfi fólksins að allur þorri
þess búi í sveitum og vinni þar
í góðu lofti. Það er betra fyrir
hugsun og skapferð þjóðarinnar,
að menn sjeu í sambandi við
náttúruna, en að vera hrúgað upp
í borgarstrætum. Gamall talshátt-
ur segir svo, að guð skapaði sveit-
ina, en maðurinn bæinn. Það er
betra fyrir öryggi og festú stjóm-
arfarsins að bæjamenn beri ekki
sveitafólk ofurliði, því fólk í þjett-
býli er gjamara á það, að láta
leiðast af augnabliksæsingu en
sveitafólk. Margir smábændur,
sem rækta hver sitt land, veita
ríkinu öryggi og kraft. Þeir eru
síður flasfengnir en bæjamenn,
röð og regla er í þeirra þágu og
gott stjómarfar. Jeg dirfist ekki
að fullyrða, eins og sumir gera,
að yfirráð bæjanna þurfi óhjá-
kvæmilega að vera hættuleg, en
þau eru ekki æskileg, stjórnar-
farslega eða heilsufarslega.
Hvemig er hægt að hefta
strauminn úr sveitunum? Með
aukinni mentun, fyrst og fremst
búmentun, svo að j arðræktar-
manninum lærist að nota vísindin
í þjónustu köllunar sinnar og
gleðjast yfir því að geta það. Með
því að vekja áhuga sveitabama
á náttúrunni umhverfis sig. Það
yrði þeim ánægjuuppspretta alla
æfina. Með því að koma á sam-
vinnu milli jarðyrkjufólksins, líkt
og í Danmörku. Með því að bæta
samgöngumar, einkum rafmagns-
brautir, með því að leggja ódýra
síma um sveitimar. Þannig fær
sveitafólkið ýms þægindi bæjanna,
sem það langar i, þótt við bæja-
menn sjeum þreyttir á sumum
þeirra og langi í kyrð sveitanna.
Þetta eru meginatriðin úr máli
Bryce og á margt við enn og er
enn deiluatriði, því bæði sveita-
mönnum og bæja hættir oft við
því að tala ósanngjarnlega hverjir
um aðra. Því verður ekki neitað,
að bæimir hafa lagt til mikil
menningarverðmæti, þótt ræktun
jarðarinnar sje ávalt mikilsvert
og göfugt starf.
Bergmál loftskeyta.
Frá því er nú sagt, að norskur
verkfræðingur heyrði í sumar
bergmál loftskeyta frá radiostöð-
inni í Einhooken. Prófessor Stor-
mer hefur rannsakað bergmál
þessi. Rannsóknin hefur sýnt, að
bergmálið heyrist þremur til
seytján sek.(?) seinna en loft-
skeytin. Skeytin endurkastast frá
stöðum úti í geimnum hálfri
milljón til hálfri þriðju milljón
kílómetra frá jörðinni. Stormer
álítur, að loftskeytið afturkastist
vegna þess, að sums staðar í
geimnum eru rafmögnuð svæði,
sem loftskeytin geta ekki komist
í gegn um.