Lögrétta - 31.10.1928, Blaðsíða 3

4
LÖGRJETTA
Samvinnusaga Islands
flvarp til samvinnumanna
Stjórn og fulltrúaráð Sambands íslenskra samvinnufélaga
hefir ákveðið að láta safna drögum og heimildum um
upphaf og sögu samvinnuhreyfingarinnar á íslandi.
Hefir mér undirrituðum verið falið að leggja fyrstu drög að
verkinu. — Heimildir þessar eru vitanlega dreifðar um alt
land í gjörðabókum samvinnufélaganna, minnum manna þeirra, er
fyrir hafa beist í samvinnumálum, tekið virkan þátt í starf-
semi félaganna eða af öðrum ástæðum fylgst með þróun og
sögu hreyfingarinnar, og loks í einkabréfum, ritgerðum og skrif-
legum frásögnum, birtum eða óbirtum.
Flestir af elstu frumherjum hreyfingarinnar eru nú að
vísu fallnir í valinn, og þeir, sem eftir lifa, komnir af fót-
um fram. Bréfum og ritgerðum, er kynnu að geyma fróð-
leik um þessi efni, liggur og við glötun. Er því í hæsta lagi
tímabært að hefja þetta verk.
Af framan greindum ástæðum leyfi eg mér hér með að
skora fastlega á íslenska samvinnumenn, heima og erlendis,
yngri jafnt og eldri, þá er lesa ávarp þetta og gætu miðlað
einum eða öðrum fróðleik um þetta efni, að gera það nú á
komandi vetri eða svo fljótt, sem ástæður framast leyfa. — Til leið-
beiningar þeim mönnum, er sjá sér fært að verða við þess-
um tilmælum, skal eg leyfa mér að gefa eftirfarandi yfirlit
um efnisval og niðurskipun þeirra heimilda og sögulegs fróð- j
leiks, sem æskt er eftir:
/
1. Itarleg frásögn um verslunarástæður, vöruverkun, búnað-
arhætti, klæðaburð, mataræði og heimilislíf Islendinga éður
og um þær mundir, er verslunarsamtök bænda hófust, eða
um og eftir miðja síðastliðna öld. Æskilegt væri, að frá-
sagnir þessar væru í ritgerðaformi, með það fyrir augum,
að þær mætti fella, lítt eða ekki breyttar, inn í forsögu
eða inngang að sögu samvinnunnar.
2. Frásagnir um elstu verslunarsamtök almennings í landinu,
alt til stofnunar samvinnufélaganna.
3. Nöfn samvinnufélaga, heimilisfang og varnarþing, félags-
svæði, stofnár, lokaár þeirra, sem hætt eru störfum, for-
göngumenn, formenn, stjórnarnefndir og framkvæmda-
stjórar frá upphafi félaganna og fram á þennan dag.
4. Myndir af frömuðum samvinnumála og þeim mönnum, er
koma við sögu félaganna samkvæmt því, sem greint er
undir tölulið 3. Séu nöfn greinilega rituð aftan á mynd-
irnar, helst eiginhandarnöfn. Ennfremur fylgi þeim stutt
ágrip af ættartölum og helstu æfiatriði mannanna og þá
sérstaklega frásögn um þátttöku þeirra í samvinnumálum.
5. Myndir af byggingum og öðrum mannvirkjum félaganna
og fylgi saga bygginganna, þar sem tilgreint er um verð
þeirra, notkun og innri gerð.
6. Yfirlit um þróun félaganna frá upphafi þeirra og fram
á þennan dag: Félagatal, verslunarveltu, sjóði, fram-
kvæmdir og útfærslu starfsgreina.
7. Yfirlit um skipulagsþróun félaganna: Eintök af lögum
félaganna eða samþyktum, eldri og yngri, rituð eða prent-
uð, ásamt yfirliti um verðsálagningaraðferðir, ábyrgðar-
skipulag (samábyrgð innan deilda), stjórn félaga, deilda-
skipun, breytingar þær er orðið hafa í þessum efnum
og tildrög breytinganna.
8. Gjörðabækur félaga, sem liðin eru undir lok. tJtskriftir
úr gjörðabókum félaganna um þau atriði, er máli skifta
fyrir þróun þeirra og sögu og þá tilgreindir rnerkir dag-
ar og ártöl.
9. Árbækur félaga og ársrit og það, er kann að hafa verið
ritað um sögu þeirra. Ritgerðir, birtar í skrifuðum fé-
lagsblöðum, sveitarblöðum eða öðrum málgögnum. Einka-
bréf, heil eða brot, sem á einn eða annan hátt fjalla um
þessi mál.
10. Allur hugsanlegur fróðleikur um þetta efni, sem hér kann
að vera ógetið og þá eigi síst það, hvar og hjá hvaða
mönnum unt muni vera að fá skýrslur, frásagnir, gjörða-
bækur og annan fróðleik um elstu félög, — ennfremur
vísbendingar um hvar í blöðum og ritum í bókasöfnum
landsins muni vera að finna ritgerðir eða ákveðinn fróð-
leik um efnið.
Þar sem gert er ráð fyrir, að heimildir þær, er kunna
að safnast með þessum hætti, verði notaðar og lagðar til
grundvallar, er rituð verður „Samvinnusaga íslands", skiftir
vitanlega mestu og er reyndar alls um varðandi, að frásögn
öll verði í samræmi við sögulegar staðreyndir. Skortur á
fullri vissu um einstök atriði má að vísu eigi valda því, að
eigi sé frá þeim greint. En brýnt skal það fyrir mönnum,
að taka það jafnan fram, ef vafi leikur á um sögulega vissu
og jafnframt að vísa til annara heimilda eða heimildarmanna
til samanburðar, ef þeirra er kostur. Og þótt svör einstakra
manna kunni að verða aðeins um fátt eitt af því, sem hér
er drepið á, má það engum hamla að greina það, er hann
veit. Verða jafnvel einstakir fróðleiksmolar kærkomnir og
geta orðið harla mikilsverðir.
Þess er fastlega vænst, að vinir samvinnunnar, gamlir
menn og ungir, sem kynnu að geta aðstoðað í þessu efni,
gerist fúslega sjálfboðaliðar í því verki, sem á að geta orðið
upphaf þess, að i’ituð verði, af víðtæki’i þekkingu, saga merk-
ustu félagsmálahreyfingar, sem uppi hefir verið í landinu.
Skal eg svo að lokum leyfa mér, fyrir hönd Sambands
íslenskra samvinnufélaga, að ítreka framangreind tilmæli og
áskorun með þeirri skýrgreiningu, sem nú hefir verið gefin
og vænti góðs árangurs.
Virðingarfylst
Jótias Þorbergsson
ritstjóri
Slrai 2219. Pósthólf 961. Reykjavlk.
honum hjá ljósmyndamiðli í
London, svo góð að ekki yrði um
vilst. Erindið var svo fjölsótt sem
húsrúm leyfði og hafa ýmsir ósk-
að þess, að það yrði endurtekið
opinberlega.
Áburðar-iðnaður. 1 Donmörku
fæst stórt samvinnufjelag meðal
annars við áburðarverslun
(Dansk Andels-Gödningsforret-
ning) og er formaður þess P.
Jeppersen landþingsmaður. Á
fundi, sem þetta fjelag boðaði ný-
lega til í Hjörring, skýrði formað-
urinn þá frá því, að til tals hefði
komið, að fjelagið tæki við verk-
smiðju einni, sem það skiftir mik-
ið við (brennisteinssýrusmiðju)
og er mikilsverð fyrir áburðar-
framleiðsluna. En kaupmannafje-
lögin hefðu sett sig svo ákveðið
á móti því, að samvinnumenn
fengju yfirráð yfir verksmiðjunni
að þeir hefðu hótað útilokun
(boycotting) á dönskum áburðar-
iðnaði og því hefði þessi ráðagerð
fallið niður. En jafnframt skýrði
hann frá því, að fjelagið hefði í
hyggju að koma upp sinni eigm
áburðarverksmiðju og hefði fjár-
magn til þess. Rannsókn hefði
sýnt, að verksmiðjan sem full-
nægði þörfum þess, c. 100 þúsund
smálestum af superfosfat á ári.
mundi kosta 4—5 milljón krónur.
Sigurjón Friðjónsson. Ljóðmæli
hans eru nú komin út eins og
auglýst er, og er það allstór bók
og vönduð. Hefur Sigurjón orkt
margt vel, en því aldrei verið
safnað í bók fyr en nú.
Suður Sprengisand frá Akur-
eyri kom hingað nýlega ungur
norskur verkfræðingur, över-
gaard. Lá hann úti átta nætur,
fór gangandi, en hafði hest í
* Drepandi kossar '
Bókin um svipu mannkynsins.
Hjónabandsbókin
Eina bókin, sem gefur fnlikomnar
upplýsingar um takmörkun barna-
fæðinga, eftir dr. Malachowski, dr.
Harris og d. Lesser. Báðar bækurnar
með mörgum myndum. Sendast án
burðargjalds fyrir kr 1,25 (isl.) hvor
í frimerkjum eða gegn póstkröfu að
viðbættu burðargjaldi.
taumi undir farangur. En þegar
hann fór yfir Tungná losnaði af
hestinum og synti hann aftur til
sama lands, en maðurinn sjmti yf-
ir ána og dró farangur sinn yfir
hana í taug, en ekki hirti hann
frekar um hestinn.
Kenslumálaráðherra vígir Laug
arvatnsskólann 1. n. m.
I Reyðarfirði var fjártaka í
haust 18 þúsund. Þar af 15 þús.
hjá Kaupfjelaginu.
Þau örfáu eintök, sem óseld eru
af Úrvalsritum Sigurðar Breið-
fjörðs (útgáfu Einars Benedikts-
sonar) í skrautbandi, eru í mín-
um vörslum. Verð 8 kr. 50 aur.
Óbundin kostar bókin 5 kr. 35. au.
Munið bækur Fræðafjelagsins.
Skrá yfir þær send ókeypis hverj-
um þeim sem óskar.
Snæbjörn Jónsson,
4 Austurstræti, Reykjavík.
Jóhannes Kjarval málari hefur
gefið Laugarvatnsskólanum nýja
mikið málverk eftir sig og er það
af þremur íslenskum bændum og
sagt ágætt verk.
Páll postuli og frumkristnin um
hans daga heitir ný bók eftir
Magnús Jónsson prófessor.
Prentsm. Acta.