Lögrétta - 20.02.1929, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXIV. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 20. febrúar 1929.
7. tbL
Um víða veröld.
Framleiðendur og neytendur.
Álit Sir Emest Benn.
Sir Emest Benn er lesendum
Lögrjettu nokkuð kunnur af frár
sögn þeirri, sem áður hefur birtst
hjer í blaðinu um eitt höfuðrifc
hans: „Játningar auðmannsins".
En Sir Emest, sem er einn af
helstu blaða- og bókaútgefendum
Bretlands, hefur skrifað ýms fleiri
rit um hagfræði og þjóðfjelags-
mál. Hið síðasta er dálítill bækl-
ingur um framleiðendur og neyt-
endur (Producer v. Consumer).
Svo gæti virtst, segir Benn þar,
sem í eðli okkar væri eitthvað svo
deilugjamt eða ólíkt, að það gerði
nauðsynlega skiftingu mannanna
í stjettir eða flokka, svo að stöð-
ugt hljóti að verða til frjálslyndir
menn og íhaldssamir, lendir menn
og útlendir, fátækir og ríkir,
vinnuveitendur og verkamenn o. s.
frv. Margar af þessum skiftingum
verða samt því ógreinilegri sem
menningin vex meira. Allar eru
þessar skiftingar að vissu leyti
óeðlilegar og sumar beinlínis fjar-
stæðar. En samt sem áður er til
ein skifting, sem er raunveruleg
skifting og einlægt sjáanleg. Það
er skiftingin í framleiðendur og
neytendur. Og hagsmunir þeirra
rekast einnig sífelt á. Með því að
skifta fólkinu á þennan hátt kom-
ast menn einnig hjá ýmsum þeim
misskilningi, sem oft leiðir af
annari skiftingu, því við emm,
hver og einn, bæði framleiðandi
og neytandi. Togstreitan milli
þessara tveggja flokka fer fram
í brjósti hvers einasta manns.
Hver maður ætti því að geta skil-
ið aðstöðu beggja og þannig ætti
að vera til möguleiki til þess fyrir
þjóðfjelagið að koma á jafnrjetti.
Venjulega eru menn altof
þröngsýnir í skoðunum sínum á
því, hvað sje framleiðsla og
hverjir framleiðendur. Framleiðsla
og auður, sem af henni sprettur,
er miklu flóknari en svo, að sagt
verði, eins og Marx sagði, að auð-
ur sje vinna, sem beitt er við
jörðina. Framleiðsla er ekki bund-
in við vinnu handarinnar og jafn-
vel ekki við vinnu heilans ein-
göngu. Framleiðsla er mjög flók-
inn verknaður og felur í sjer
starfsemi margra manna, frá eyr-
arvinnumanninum til þess, sem
leggur fram fje. Auður er eins og
Mill kendi okkur, nauðsynlegir og
þægilegir hlutir, sem hafa við-
skiftagildi. Þeir, sem leggja. ein-
hvem skerf til þess að skapa slíkt
viðskiftaverðmæti, eru framleið-
endur.
Það getur verið að sumir neyti
meira en þeir framleiða, en aðrir
framleiði meira en þeir neyta. En
j afnvægið er nauðsynlegt. öll
mannleg starfsemi stefnir að
jafnvægi. Við erum einlægt öll
háð andstæðum öflum, sem toga
í ýmsar áttir, en halda öll saman
við því jafnvægi, sem við lifum á.
Þetta kemur fram í einu og öllu,
í því hvemig það, sem við telj-
um rjett og rangt, gleði og sorg
verkar á okkur o. s. frv. Það
kemur fram í afstöðu einstaklings
og ríkis o. s. frv. En af þessari
togstreitu sprettur margt skrítið
og erfitt. Frá sjónarmiði einstak-
lingsins eins er reyndar aldrei
neinn efi á því, hvað er rjett og
hvað rangt. En þegar skoða á
þetta frá sjónarmiði þjóðfjelags-
ins eða heildarinnar verður vafinn
til. Það er t. d. rjett að afklæða
sig í baðherberginu, en rangt að
gera það á götunni. Það er rjett
að setja út björgunarbát til þess
að bjarga manni, sem hlaupið hef-
ur fyrir borð. En það væri ekki
rjett að hlaupa fyrir borð til þess
að sjá, hvort nokkur björgunar-
bátur kæmi og hvort honum tæk-
ist björgunarstarfið. Það er enn-
fremur efalaust, að í lýðfrjálsu
landi hafa t. d. fjórir námumenn
leyfi til þess að bindast samtök-
um um það, að vinna þriggja
manna verk. Samúð okkar er
meira að segja oft með þess-
um fjórum, þó við vitum upp á
okkar tíu fingur, að þrír menn
geta vel gert alt sem gera þarf.
En við gætum þess ekki hvað við
mundum sjálf gera. Við höfum
máske samúð með þeim í orði
kveðnu, sem gera kolin dýrari en
ella, með óþarflega óskynsamlegri
vinnu. En okkur mundi aldrei
detta í hug, að fara til kolakaup-
manns og bjóða honum 1 krónu
meira fyrir skippundið, en mark-
aðsverðið er.
Við getum hælt okkur í ræðu-
stólnum af óeigingirni okkar og
þjónslund gagnvart „heildinni“,
en slíkt eyðir ekki þeirri baráttu,
sem sífelt fer fram innra með
okkur um þessi efni. Við höfum
sífelt tilhneigingu til þess, að afla
eins mikils og við getum, og láta
af hendi eins lítið og við getum.
Um þessi efni hafa verið sögð
ókjörin öll af heimsku af þeim,
sem eru nógu fávísir til þess að
halda að þeir sjeu nógu vísir til
þess að vita upp á hár hvemig
ráða á fram úr vandræðum vinnu-
málanna. Auðvitað fylgir vinn-
unni talsverð gleði — og sumri
vinnu meiri gleði en annari. Til
eru margir menn, sem þykir vænt
um starfið starfsins vegna. En
samt er það mjög vafasamt hvort
jafnvel þeir menn, margir hverjir,
mundu vinna verkin, ef þeir væru
ekki til þess knúnir af jámharðri
nauðsyn baráttunnar fyrir tilver-
unni. Þau störf eru langsamlega
fæst, sem eru þannig löguð, að
þau grípi gersamlega huga starfs-
mannsins. Benn segist t. d. halda
að hann sje eins skyldurækinn og
starfsamur og hver annar. (ITann
rekur starfsemi, sem hefur gert
hann að einum tekjumesta manni
Bretlands). „Jeg hef gengið að
störfum mínum í næstum því 40
ár,“ segir hann, „en sá morgun
hefur aldrei mnnið upp yfir mig,
að jeg væri viss um það, hvort
jeg væri í raun og veru viðbúinn
að gangi til starfsins. Jeg þarf
mjög mikinn svefn. Jeg á stund-
um ilt með að sofna, en jeg á alt-
af tíu sinnum verra með áð vakna.
Ef jeg væri laus við nauðsyn lífs-
baráttunnar efast jeg um það, að
jeg hefði gengið að störfum mín-
um í 40 daga, hversu aðlaðandi
sem þau kunna að vera, hvað þá
40 ár“.
En menn þurfa að berjast fyrir
lífinu, berjast á móti fátæktinni.
Stjómmál og flest þjóðfjelagsmál
eru ekki annað en ýmsar myndir,
sem vandamál fátæktarinnar og
úrlausn þess birtist í. Þjóðfjelags-
heildinni er hagur í útrýmingu fá-
tæktarinnar. Níu af hverjum tíu
lagaboðum stefna í þessa átt, En
samt gefa menn því nauðalítinn
gaum, að rannsaka eðli fátæktar-
innar. Jeg hef heyrt mörg hundr-
uð ræður um þetta, segir Benn,
og lesið um það urmul af grein-
um, en mig undrar sífelt allra
mest skilningsskorturinn á því,
hvað fátækt er. Benn segist ekki
geta skýrgreint fátæktina betur
en svo, að segja að hún sje skort-
ur á einhverjum hlutum (the
absence of things). Fátæktin wlt-
ur ekki á peningum, frá sjónar-
miði heildarinnar, þó peningar
sjeu alt í öllu frá sjónarmiði ein-
staklingsins. Þú getur ekki etið
peninga, ekki klæðst peningum og
peningar geta ekki látið stytta
upp rigningu. Ef þú skiftir pen-
ingum milli manna, eins og stjórn-
málamenn gera oft, þá leiðir ekki
af því annað en hækkað verðlag.
Þetta sjest ljóslega á húsum og
byggingarkostnaðL Samskonac
hús hefur á 10 árum kostað frá
300 upp í 1200 pund, aðeins af
því að stjómmálamenn hafa reynt
að ráða fram úr húsnæðisvand-
ræðunum með peningum. (Lögrj.
hefur áður sagt frá deilunum um
bretsku húsnæðismálin). En hús
eru bygð úr steini eða timbri, en
ekki úr peningum eða atkvæðum.
Mönnum hættir við því, að skoða
fátæktina frá of persónulegu sjón-
armiði. En fátæktin er annarskon-
ar úrlausnarefni fyrir þjóðfje-
lagsheildina en fyrir einhvem ein-
stakling. Hugsið ykkur hvað
nauðsynlegt yrði að aðhafast til
þessa að sópa burtu fátæktinni úr
þjóðfjelaginu. Það yrði nauðsyn-
legt að sjá fyrir ákaflega miklu
af allskonar þægindum, ákafleg-
um fjölda af allskonar smáhlufc-
um, ekki þessháttar hlutum, sem
venjulega er talað um á stjóm-
málafundum, heldur einföldum
litlum hlutum til heimilisþarfa,
hlutum sem valda því, að fólk er
fátækt, þegar það hefur þá ekki.
Slíkir hlutir em t. d. ketlæri, eða
skyrta, þægilegt rúm, eða t. d.
viku sumarfrí. Þessa þarfnast fá-
tækt fólk og sumt af því hefur
það ekki. Nú er ekki hægt að gera
ráð fyrir því, að í heiminum sje
til neinn verulegur forði af ket-
lærum, sem ekki em etin á sínum
tíma. Enginn lætur sjer detta í
hug, að einhversstaðar sjeu faldar
birgðir af flúneli 1 skyrtur, sem
gætu verið nógar í skyrtur handa
öllum fátæklingum. Enginn sakar
auðvaldið um það, að það lumi
einhversstaðar á svo og svo miklu
af rúmstæðum til þess að. öreig-
arair geti ekki fengið þau.
Þegar fátæktin er skoðuð svona
blátt áfram sjest það greinilega,
að hún er sprottin af skorti á
vissum hlutum eða þægindum,
sprottin af því, að framleiðendum
hefur ekki tekist að sjá fyrir því
sem þurfti til að verjast fátækt-
inni. Neytendumir geta lítið bætt
úr skák, nema að því litla leyti,
sem þeir gætu neytt minna og
skift afganginum milli annara.
En um þetta munar mjög lítið og
að því er snertir t. d. ketlæri og
flúnelsskyrtur munar það hjer um
bil alls engu, því auðmenn eru yf-
irleitt ekki meiri átvögl en aðrir,
eða borða ekki meira en þeir
þurfa.
Sannleikurinn er því sá, þegar
öllu er á botninn hvolft, að sá
auður, sem nú þegar er fyrir
hendi í heiminum, hrekkur skamt
til þess að ráða fram úr vanda-
máli fátæktarinnar. I því hefur
stjómmálamönnunum, sem flokki,
gersamlega skjátlast. Þeir hækkk^,
skattana, þeir auka gjöldin, þeir
dreifa út peningum. En af því að '
þeir skilja það ekki, að fátæktin
er skortur verður árangur starfa
þeirra mjög lítill. Það var einu
sinni gmndvöllur jafnaðarstefn-
unnar, að skifta ætti upp öllum
auði. Nú er þessi hugmynd að
veslast upp. Það er auðvitað mjög
eðlilegt, að fátækur maður haldi
að hann verði betur á vegi stadd-
ur, ef hann fær hlutdeild í
sparisjóðsbók hins auðuga ná-
granna síns. Það er ekki einungis
eðlilegt, það er dagsatt. En frá
sjónarmiði heildarinnar skiftir
þetta litlu. Það er að hafa vasa-
skifti á peningunum. Það gerir
einn rikan, en annan fátækan. Það
getur jafnað persónulegt órjett-
læti hingað og þangað. En það
bætir ekki einu einasta ketlæri og
ekki einni einustu skyrtu við
þjóðarauðinn og bætir ekki hætis-
hót úr fátæktinni, þegar hún er