Lögrétta - 24.07.1929, Qupperneq 1

XXIV. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 24. júlí 1929.
29. tbl.
Um vtöa veröld.
Skærur Rússa og Kínverja.
Friðurinn og framtíðin.
Ennþá dregur upp alvarlega
ófriðarbliku, þar sem Rússar og
Kínverjar eru farnir að berjast,
þótt ekki sje enn komið til opin-
berra friðslita, en stjórnmálasam-
bandinu hefur verið slitið. Og
máske tekst enn að jafna málin.
Viðsjár hafa lengi verið með
Rússum og Kínverjum og veldur
margt. En Mansjúríu-málin eru
nú hvað mest áberandi og vilja
bæði Rússar og Japanar seilast
þar til valda, en deilur um járn-
brautir hafa verið ófriðarefni á
yfirborðinu. Japanar eignuðust
Port Arthur 1905 og leyfðu Kín-
verjar þeim þá að halda áfram
brautinni frá Mukden til Antung
og í samband við Kóreubrautirnar
og 1912 var sett hliðarlína til
Kirin, eins af höfuðstöðum Man-
sjúriu. Þessar brautir eru einnig
í beinu sambandi við rússnesku
brautirnar til Leningrad. Flestar
brautirnar þarna eystra voru til
skams tíma komnar undir sameig-
inlega stjóm og eru mikil fyrir-
tæki, eins og nokkuð má marka
af því, að höfu^stóll þeirra var
um 440 miljón yen og velta þeirra
var árið 1926 um 108 miljón yen.
En togstreita hefur samt verið
um yfirráðin yfir ýmsum brautar-
hlutum.
Að sjálfsögðu eru það samt
ekki járnbrautimar út af fyrir
sig, sem um er deilt, heldur land-
ið sem þær veita aðgang að. En
Mansjúria er eitt af mestu kosta-
löndum heimsins, en hlutfallslega
lítið hagnýtt ennþá. Landið er
allstórt, c: 360 þús. ferm. (ensk.)
og íbúar eru síðast taldir upp
undir 25 miljónir. Fólksflutningar
til landsins hafa verið afar miklir
og örir á síðustu árum, eink-
um frá Mið-Kína, c: 1 miljón
manna á ári. Höfuðborg landsins
er Mukden (c: 250 þús. íb.)
Landið er eitt hið frjósamasta og
hefur auðgast óðfluga á seinustu
árum. Baunarækt er þar í miklum
uppgangi og mikið ræktað af
hveiti og hrísgrjónum, einnig
bómull, tóbak og ópíum. Alls eru
ræktaðar um 82 þús. ekrur, þar
af baunir á um 19 þús. ekrum og
hveiti á um 7200 ekrum. Mansjúr-
íumenn eru nú sjálfir að koma á
hjá sjer korniðnaði og hafa um
40 millur. Tóbaksframleiðslan var
1926 c: 53 miljón katy (katy er
kínverskt pund, nærri þriðjungi
meira en íslenskt pund). I land-
inu eru einnig miklir skógar og í
jörð er mikið af kolum, jámi,
gulli og silfri.
Af þessu sjest nokkuð hvílíkt
kostaland hjer er deilt um. Þótt
það sje ekki sjerlega mikill hluti
Kínaveldis að stærð eða fólks-
fjölda, þá er það mjög mikils
virði. I Kína sjálfu eru c: 414 mil-
jón íbúar, eða nærri 17 sinnum
fleiri en í Mansjúríu, en vegna
verslunar og atvinnuvega og af
hernaðarástæðum þykjast Kín-
verjar ekki geta gefið upp Man-
sjúríu.
En á margan hátt hafa þeir !
verið aðþrengdir í þessum efnum ■
og kemur margt af því til greina i
í þeim erjum, sem nú vofa yfir. !
Japanar og Evrópu-stórveldin |
hafa mjög seilst til valda í Kína, |
einkum með verslun, og með því
að fá ýms sjerleyfi. Útlendingarn-
ir eru að vísu tiltölulega fáir í
hinum mikla manngrúa. Japanar
eru flestir, 218 þúsund (1925),
þá Rússar um 80 þús., Bretar
rúml. 15 þús. og Ameríkumenn
um 10 þús. En í ríkinu voru ný-
lega 7921 erlend fyrirtæki, flest,
3940 japönsk, 1141 rússnesk, 725
bretsk og 377 amerísik. Samgöng-
ur við útlönd eru mjög í erlend-
um höndum. Kínverskt eimskipa-
fjelag er til og á 31 skip og ýms
smá strandferða- og fljótaskip eru
kínversk. En þegar þess er gætt,
að c: 170 þús. skip koma árlega í
kínverskar h'afnir, flest bresk, þá
sjest, að Kínverjar ráða ekki
sjálfir miklu af siglingum sínum.
En það eru þessir verslunarhags-
munir fyrst og fremst, sem stór-
veldin þykjast þurfa að vemda
með íhlutun sinni í kínversik mál,
sem mjög hefur orðið til þess á
síðustu árum að efla kínverska
þjóðræknishreyfingu, þótt skykkj-
ótt hafi gengið með samheldnina
innanríkis og alt logað í borgara-
styrjöldum langa lengi. í Peking
hefur þá setið stjóm fyrir Norð-
ur-Kína, en í Kanton fyrir Suður-
Kína, og þar hefur þjóðræknis-
flokkurinn (kuomentung) ráðið.
í janúar í fyrra tók her þess
flokks Peking og ríikishöfuðstað-
urinn er fluttur til Nanking. En
einnig síðan hafa verið sífeldar erj_
ur. Rússar áttu um eitt skeið mik-
il ítök í þjóðræknisflokknum og
hafa að ýmsu leyti góða aðstöðu
austur þar, m. a. vegna áhrifa
| sinna í Mongólíu, en Khaninn þar
hefur verið í sambandi við Sovjet-
stjómina. Ýmsir telja það samt ó-
líklegt að til alvarlegrar eða lang-
vinnrar styrjaldar komi, einkum
vegna þess, að bæði Rússar og
Kínverjar sjeu í fjárþröng. Og
hvorugur eigi greiðan aðgang
að erlendu fje. Kínverjar eru öðr-
um allháðir í þessum efnum, ríkis-
skuldir þeirra voru í janúar 1926
um 215 miljónir punda og er það
að vísu ekki mikið hlutfallslega
móts við ófriðarskuldir ýmsra Ev-
rópuríkjanna. Her Kínverja er
Varðskipið Ægir.
heldur ekki sjerlega mikill eða öfl-
ugur. Nýtísku her" þeirra er líka
ungur, eiginlega frá 1894 er Hu
Yiin-wei kom skipulagi á hann.
og seinna Yan Shi-Kai og voru þá
í honum um 8000 menn. En borg-
arastyrjaldirnar hafa valdið þvi,
að miklu fleiri hafa hervæðst síð-
ustu árin og var svo talið, að í
fyrra væru milli 5 og 10 miljónir
manna undir vopnum í Kína.
Það er ennþá ófyrirsjáanlegt,
hvað orðið getur úr Kínaveldi,
það er ósamstætt og sjálfu sjer
sundurþykt. Það hefur verið
hrjáð á margan hátt af erlendri
íhlutun . En hættan er yfirvofandi
og geigvænleg ef það hervæðist í
alvöru og í öllu veldi sínu á vest-
ræna vísu. Þó að oft sje talað fá-
víslega um „gulu hættuna" er hún
ekki tóm ímyndun.
Bertrand Russel hefur skrifað
ágæta bók um kínversk mál og nú,
þegar þau eru alvarlegt íkyeikju-
efni, sem ef til vill getur sett
heiminn í bál og brand, er tíma-
bært að rifja upp nokkur ummæli
hans. Hann segir m. a. í bókarlok:
Það er ekki ólíklegt, að hinar
miklu hemaðarþjóðir nútímans
verði til þess að glata sjálfum
sjer vegna vanmáttar þeirra til
þess að forðast styrjaldir, sem
munu með hverju ári verða vís-
indalegri og meira eyðileggjandi.
Ef Kína tekur þátt í -þessari vit-
firringu, mun Kína farast eins og
hinar þjóðirnar. En ef kínverskir
endurbótamenn hafa sjálfsafneit-
un til þess að nema staðar þegar
þeir hafa gert Kína fært tll
sjálfsvamar og geta varist land-
vinningum; ef þeir geta, þegar
þeir eru orðnir öraggir heimafyr-
ir, snúið baki við efnishyggju-
braski stórveldanna og helgað
frelsi sitt vísindum og listum og
því, að koma á betra efnahags-
skipulagi, þá hefur Kína farið
með hlutverk í veröldinni, sem-því
hæfir og mun hafa gefið mann-
kyninu í heild sinni nýja von á
mestu nauðastund þess. Þessa von
langar mig til þess að sjá gagn-
taka hið unga Kínaveldi. Þessi von
er framkvæmanleg. Og vegna þess
að hún er framkvæmanleg, verð-
skuldar Kína virðingarsess hjá
hverjum þeim, sem ann mannkyn-
inu.
Síðustu fregnir.
Skáldið Hugo von Hofmans-
thal er dáinn. Viðsjár era enn
með Rússum og Kínverjum og
Rússar gert nokkurar árásir og
tekið Kínverska staði herskildi.
Bretar og Rússar eru að semja
um ýms deilumál sín.
Kardinálakoman.
Þessa dagana fara fram mikil
hátíðahöld kaþólskra manna í
Landakoti og er þeim einnig fylgt
með athygli af öðrum bæjar-
mönnum. Það er fyrst og fremst
koma Vilhjálms kardínála van
Rossum, sem þessu veldur. En
hann er hingað kominn til þess að
vígja hinu nýju Kristskirkju í
Landakoti og til þess að vígja
Meulenberg prefect til biskups.
Venjulega sækja biskupsefni
vígslu til yfirboðara sinna og er
það því talinn sjerstakur heiður,
sem kardinálinn veitir Islandi að
koma hingað sjálfur þessara er-
inda, en hann hefur látið sjer ant
um byggingu kaþólsku kirkjunn-
ar og hefur áhuga á íslenskum
efnum vegna hinnar fomu kirkju-
sögu og bókmenta íslendinga, sem
i hann er kunnugur og metur mik-
ils, auk þess, sem hann vegna
; embættis síns fyrst og fremst
hefur áhuga á eflingu trúar sinn-
ar, en hann er yfirmaður hins
kaþólska trúboðs. Kaþólski söfn-
uðurinn hjer hefur verið fámenn-
ur og lítið um afturhvarf til hans
trúar, en Landakotsfólkið hefur
orðið hjer vinsælt af góðri
framkomu sinni í ýmsum öðrum