Lögrétta - 07.08.1929, Page 1

LOGRJETTA
XXIV. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 7. ágúst 1929.
31. tbL
Um víða veröld.
Hendrik de Man
og jafnaðarstefna framtíðarinnar.
Það er kunnugt, að jafnaðar-
stefnan hefur á síðustu árum ver-
ið að taka ýmsum stakkaskiftum,
svo í raun og veru má tala um
margar j afnaðarstefnur. Að ýmsu
leyti er þetta ekki meira tiltöku-
mál um jafnaðarstefnuna, en um
aðrar stjórnmálastefnur, sem vit-
anlega koma fram á nokkuð mis-
munandi hátt í ýmsum löndum og
á ýmsum tímum. Ensk íhalds-
stefna er t. d. talsvert öðru vísí
núna en á dögum iSalisburýs, þó
að ekki sje lengra farið. Um jafn-
aðarstefnuna á það þó að ýmsu
leyti við, að hrej'-fingarnar innan
an hennar eru mun meira áber-
andi en annarsstaðar og deilum-
ar harðvítugri, einkum milli
bolsjevíka og sócialdemokrata og
hefur Lögrj. áður sagt frá ýmsu,
sem þetta snertir.
Einn af merkustu fræðimönnum
jafnaðarstefnunnar nú á dögum
heitir Hendrik de Man. Hjá hon-
um hefur hvað greinilegast komið
fram sú skoðun ýmsra yngri
jafnaðarmanna, að í þjóðfjelagi
nútímans sje jafnaðarstefnunni
það nauðsynlegt, að „sigrast á
Marx“. Það er gagnrýnin á mörg-
um kenningum Marx, sem annars
er talinn alt að því óskeikull
íkennifaðir stefnunnar, sem mest
einkennir hina ungu jafnaðar-
menn með de Man o. fl. í fylk-
ingarbroddi. Þeir segja að Marx
hafi skjátlast að ýmsu og að
ástandið sje að ýmsu leyti orðið
öðravísi, én hann gerði ráð fyrir
að það yrði — hann sje úreltur
þó að gildi hans og áhrif hafi ver-
ið mjög mikil. Það er ekki hin
mikla persóna Marx, sem þeir
segjast hafa á móti, heldur þær
kenningar hans, sem voru of
bundnar sínum tíma til þess að
unt sje að hafa þær sem trúar-
setningar við breyttar aðstæður
nútímans. Þetta er ekki svo að
skilja, að de Man telji að jafn-
aðarstefnan eigi að verða borgara-
legri, sem kallað er, en hún áður
var. öðru nær. Hún á að vísu ekki
að vera æst byltingastefna, en
hennar rjetti andi er andi, sem
er alveg gagnstæður þeim borg-
aralega anda, sem ráðið hefur
undanfarið í vestrænni menningu.
Það er einmitt mein jafnaðar-
menskunnar, að hún hefur látið
smitast alt of miikið af þessum
anda. Það má jafnvel taka svo
djúpt í árinni, segir de Man, að
fullyrða, að auðvaldsandi verka-
mannahreyfingarinnar hafi á síð-
ustu áratugum þroskast meira en
andi iafnaðarmenskunnar. Þetta
er samt ekki svo að skilja, að nú
sje ekki eins mikill hetjuskapur
í starfinu fyrir flokkinn og stefn-
una og áður, eða að menn hafi
á tímum Marx og næst þar á eftir
verið glæsilegri og fómfúsari en
nú. Þvert á móti. Hetjuskapur-
inn er meiri nú en áður. En hann
er annars konar. Áður fyr var
j afnaðarstefnan lítið annað en trú,
henni var haldið uppi af söfnuði
nokkurra ,,agitatora“. Þeir voru
postular og stundum píslarvottar
nýrrar trúar. Síðan hefur úr jafn-
aðarstefnunni orðið umfangsmikil
lýðhreyfing, voldugur alþýðu-
flokkur. Margir, sem flokkinn
fylla, gera það aðallega í hags-
munaskyni, gera það vegna efna-
legs ávinnings. Flokksleiðtogam-
ir verða svo að taka ýmislegt til-
lit til þessa fólks líka. Alt þetta
hefur áhrif á stefnuna og breyt-
ir henni nokkuð.
Barátta fyrir breyttum og
bættum kjörum er mikilsverð, en
hún ein þarf ekki að vera jafn-
aðarstefna. Þegar lögð er ein-
hliða áhersla á hana getur hún
einmitt orðið til þess að læða
anda auðvaldsskipulagsins inn í
jafnaðarstefnuna. Það sýnir ,,re-
formisminn" svonefndi innan
floikksins, að áliti de Man.
Aðalatriði jafnaðarstefnunnar
er það, að skapa nýjan hugsunar-
hátt, nýja trú svo að segja, á
önnur menningarverðmæti en þau
borgaralegu, sem eru fyrst og
fremst verðmæti peninganna. Það
er nauðsynlegt að losa alþýðuna
við þann hugsunarhátt, að líta
upp til borgarastjettanna, eins og
borgararnir væru æðri verur.
Þetta verður ekki með öðru gert
en því, að losa alþýðuna við fá-
tæktina.
Það getur verið lofsvert, að
gerast fátækur af sjálfsdáðum.
En það er mikið mein, að vera
fátækur gegn vilja sínum, að vera
neyddur til að vera það, það er
mein, af því að það hindrar
þroska sálarinnar, hamlar menn-
ingunni, meðal annars vegna
þess, að það elur þá trú, að ham-
ingja og auður sje eitt og hið
sama. Menning jafnaðarstefn-
unnar er því aðeins möguleg, að
þessari trú hjá alþýðu sje eytt.
Þá fyrst verður hægt að endur-
meta öll verðmæti. Það er nauð-
synlegt að fá nýja menn, betri
menn, jafnaðarmenn, menn sem
endurbæta jafnaðarstefnuna,
menn sem hafa sigrast á Marx
og skilja menningargildi og menn-
ingartilgang stefnunnar.
Minningabók Dr. Eduard Bene’s
og upphaf Tjekkóslóvakíu.
Heimsstyrjöldin hafði í för með
sjer margvíslegt rask á ríkjaskip-
un Evrópu og margt gerðist þá
merkilegt opinberlega og að
tjaldabaki, sem gerbreytti því á-
standi, sem áður var. Eitt af því
eftirtektarverðasta var baráttan
fyrir stefnu tjekkoslóvakiska rík-
isins og þar af leiðandi barátta á
móti keisarardæminu í Austur-
rí ki-U ng ver j alandi. Helstu menn
þeirrar baráttu voru prófessor
Masaryk og dr. Benes og er hinn
fymefndi nú forseti í lýðveldi
tjekkó-slóvaka, en hinn síðar-
nefndi utanríkisráðherra þess.
Báðir hafa þeir á síðustu árum
skrifað endurminningar sínar eins
og flestir aðrir forustumenn í
stjómmálum og hermálum þess-
ara ára. Lesendum Lögrjettu
mega vera sum þessi mál nokkuð
kunn, því frá Tjekkóslóvökum og
Masaryk einkanlega hefur verið
sagt nokkuð nákvæmlega hjer í
blaðinu áður og einnig hefur ver-
ið sagt frá minningabók Masa-
ryks sjerstaklega („Weltrevoluti-
on“ heitir hún á þýsku). Um
þessi mál má einnig lesa á ýms-
um stöðum í heimsstyrjöld Þor-
steins Gíslasonar, (s. s. bls. 365,
550, 901).
En einhver nákvæmasta frá-
sögnin um það hvernig tjekk-
neska lýðveldið varð til, er í
minningabók Benes, sem komin
er út ekki alls fyrir löngu (m. a.
á ensku og heitir þar „My war
Memoirs“, eða stríðsminningar
mínar). Þar er í skilmerkilegri
og skemtilegri frásögn rakin saga
þess hvernig hinn fámenni flokk-
ur tjekkneskra þjóðeraissinna
kom ár sinni smámsaman svo fyr-
ir borð, að hann gat safnað Tjekk-
um og Slóvökum innanlands og
utan saman í sterkan andstöðu-
flokk gegn austurrísku stjórainni
og látið hann ikoma fram með
sjálfstæðiskröfur sem Bandamenn
urðu að taka til greina og töldu
sjer hag í að taka til greina að
stríðinu loknu. Fáir stjórnmála-
menn stríðsáranna hafa verið öt-
ulli og einbeittari en Masaryk og
Benes og fjelagar þeirra í þess-
um málum. Frásögnin um starf
þeirra er víða spennandi og æfin-
týraleg og þeir urðu að þola
ýmsar raunir og lentu í ýmsum
hættum. Þeir sáu rjett hverju
fram vatt. Og rás viðburðanna
var þeim hliðholl. Kenningar
Wilson’s bljesu þeim byr undir
báða vængi, ákefð Bandamanna í
það að nota þá til eyðileggingar
Austurríkis hjálpaði þeim stór-
um og svo var Masaryk í áliti
sem fræðimaður, sem heimspek-
ingur og skrifaði ritgerðir til
þess að rjettlæta eða sanna heim-
spekilega og stjóraarfarslega á-
gæti þess málstaðar, sem Banda-
menn börðust fyrir og nauðsyn
styrjaldarinnar fyrir þeim mál-
stað, en á móti drottnunarstefnu
Þjóðverja. Um margt af þessu
má deila aftur og fram og eins
um rjettmæti ýmislegs þess, sem
j framkvæmt var á annara kostn-
i að til þess að koma fótum und-
' ir Tjekkóslóvakíu. En um annað
verður ekki deilt — hinn mikla
dugnað þeirra Masaryks og Be-
nes í þessum málum. Hann skín
ljóslega úr minningabók Benes, þó
að hún sje skrumlaust skrifuð.
Hún er ein af bestu og læsileg-
ustu þessháttar bókum frá ófrið-
arárunum.
En síðan sjálfstæðisbaráttunni
lauk hefur eins farið í Tjekkosló-
vakíu og víða annarsstaðar, að
frelsisáhuginn og einingin hefur
dofnað og ný úrlausnarefni innan-
lands og deilumál komið fram.
Um þetta segir dr. Benes í bók-
arlok: Hversdagslegur gnýr hins
daglega lífs, árekstrar hagsmuna
og skoðana, væringar stjetta,
flokka og einstaiklinga skutu nú
upp höfðinu og kröfðust úrlausn-
ar og fólkið gleymdi hjer um bil
undir eins hinum minningaríku
dögum baráttunnar fyrir frelsinu,
þegar andstæðingar fjellust í
faðma, þegar helsta hugsun
mannanna var sameiginlegt starf
fyrir þjóðlegt málefni, þegar ó-
eigingjarnar fómir voru færðar
af mönnum sem gegndu skyldu
sinni æðrulaust þegar sárast
svarf að. Samt segir Benes, að
síðustu árin hafi styrkt bjartsýni
sína, örugga, starfsama og hik-
lausa bjartsýni. Bjartsýnin er
annars ekki venjulega höfuðein-
kenni þeirra, sem mest tala um
hin síðustu umbrotaár menning-
arinnar og það sem framundan
sje, sem ávöxtur þeirra og af-
leiðing. Margt það sem styrjald-
arárin sköpuðu, þar á meðal
| Tjekkóslóvakía, hefur sjálfsagt
j ekki ennþá staðist þyngstu próf
j sín.
j
Síðustu fregnir.
i Þýska loftskipið „Zeppelin
j greifi“ hefur á síðastl. dögum
: farið frá Þýskalandi til Ameríku
j og ferðin gengið vel. — Ahren-
j berg er enn í Ivigtut, hefur ný-
lega gert tvær tilraunir til þess
að fljúga þaðan yfir til Labrador,
en ekki tekist, í fyrra skiftið var
ólag á flugvjelinni, í síðara skift-
ið sneri hann við eftir langt flug
vegna þoku. Ráðgerir hann nú að
fljúga aftur til Islands ef vestur-
ferðin hepnist ekki í þessari viku.
Jowitt dómsmálaráðherra enska
ráðaneytisins, sem lagði niður
þingmensku um leið og hann tók
við ráðherraembættinu, hefur nú
verið endurkosinn. Nýlátinn er
Gregers Gram áður forsætisráð-
herra Norðmanna og lengi full-
trúi þeirra í Haag, fæddur 1846.
Rússar hafa nú helgað sjer
Franz-Jósefsland, sem er óbygður
eyjaklasi í Norðuríshafinu. Bri-
andsstjórnin í Frakklandi hefur
fengið traustsyfirlýsingu sam-