Lögrétta - 18.12.1929, Page 1

XXIV. ár. I
Um víða veröld.
Forn fræði
og líf nútímans og framtíðin.
Rannsóknir á ýmiskonar forn- ;
fræðum standa nú með miklum \
blóma í mörg'um menningarlönd-
um og meðal þeirra rannsóknir
á svonefndum klassiskum málum
og menningu, grískri og róm-
verskri. Þótt gríska og latína
skipi nú ekki þann öndvegissess
í skólamentun, sem þær gerðu til
skams tíma og hverfi meira og
meira, þá hefur það engin áhrif
haft á vísindalegan áhuga og af-
köst í rannsóknum þessara fræða. j
í rómönskum löndum, t. d. Frakk-
landi og italíu, á klassisk menn-
ing og hin fornu, dauðu mál að
ýmsu leyti meiri ítök en annars-
staðar vegna skyldleikans. En í
germönskum og engilsaxneskum
löndum er klassiskum fræðum
einnig mikill gaumur gefinn í
Þýskalandi og Englandi hafa ver-
ið og eru öndvegismenn þessara
fræða. Gríska og latína eiga
sjálfsagt eftir að hverfa að
mestu eða öllu leyti úr almenn-
um undirbúningsskólum og þoka
fvrir öðrum greinum, sem eru í
meira samræmi við menningu
nútímans og nauðsynlegri eru í
þeirri lífsbaráttu, sem skólarnir
eiga að búa menn undir ekki síst,
og sífelt verður harðari. Hitt er
annað mál, að í lífi og listum
hinnar klassisku fornaldar eru
margvísleg verðmæti, sem nú-
tímamanninum og menningu hans
mega að haldi koma, lífi hans til
nytsemdar, göfgunar og fegrunar
og þeim verðmætum á að halda,
með tilstyrk vísindanna, þótt
hinu gamla skólaskipulagi hinnar
klassisku málfræðamentunar sje
lofað að fara veg allrar veraldar.
Á síðustu tímum hafa margir
ágætir fræðimenn að því unnið
að efla fornfræðin og gera þau
arðberandi eða frjósöm í lífi
samtíðar sinnar. Þeir hafa ekki
einungis starfað að þessum efn-
urn á sjerfræðingavísu, með út-
gáfum og nákvæmum skýringum,
en einnig gefið út þýðingar og
ritgerðir við hæfi alls almennings,
leikra manna og lærðra, um fjölda
af víðfangsefnum vísindanna.
Meðal slíkra manna má nefna
Þj óðverj ann Wilamowitz-Moellen-
dorff og Englendinginn Gilbert
Murray, báðir sjófróðir lær-
dómsmenn, smekkvísir listamenn
og ötulir framkvæmdamenn á
sínu sviði. Af norrænum mönn-
um má t. d. nefna prófessor Gertz
í Danmörku, sem gerði margar
þýðingar fomra rita, og Fredrik
Poulsen, forstöðumann „Glypto-
teksins“ í Kaupmannahöfn og
ýmsa fleiri, í Noregi t. d. Harry
Reykjavík, niiðvikudaginn 18. desember 1929.
51. tbl.
Fett fornmenj avörð, sem á síð- j
ustu árum hefur skrifað margt j
um sögu og menningarmál, sem j
hnígur á sveif klassiskrar lífs- !
skoðunar.
Wilamowitz-Moellendorff.
Wilamowitz gaf út endurminn-
ingar sínar um það bil þegar
hann varð áttræður (22. des.
1928) (Erinnerungen 1848—1914)
og segir þar margt fróðlega frá
æfisögu sinni. Faðir hans var
bóndi af pólskum ættum. Hann
lýsir bændalífinu á uppvaxtar-
árum sínu ekki ávalt sjerlega
glæsilega. Hann hlaut strangt
uppeldi, t. d. var móðir hans vön
því, að snúa steininum í hringn-
um sínum inn í lófann áður en
hún gaf honum utan undir, svo
að löðrungurinn yrði sárari og
eftirminnilegri. En Wilamowitz
hafði mestu mætur á móður sinni,
segir að hún hafi verið sívinn-
andi myrkranna á milli og varla
aldrei haft næði til lesturs fyr en
á efri árum og dó um aldur fram,
útslitin, þegar hún var farin að
eiga rólega daga. En samt var
líf hennar auðugt og fagurt, seg-
ir sonur hennar, því maðurinn er
ekki í heiminn settur til þess að
vera hamingjusarrur, heldur til
þess að vinna þau verk, sem
honum eru ákvörðuð. Wilamo-
witz gekk líka í strangan skóla,
latínuskóla og lætur vel af, þó að
honum þyki reyndar, að náttúru-
fræði og einkum náttúruást nem-
endanna hafi verið afrækt um of.
Hann segir að gamli skólinn hafi
alið upp heilsteypta, þróttmikla
menn, en skólar nútímans, með
öllum tvístringnum og lærdóms-
fjöldanum, ali upp sundurleitan
og sundurlyndan lýð, uppeldi nú-
tímans hafi að fyrirmynd róm-
verska keisaratímann, málróf 1
hans og fjölfræði, en hafi rofið
samhengið við hið fomgríska vís-
indalega uppeldi í anda Platos og
Aristoletesar. Áður hafi skólamir
verið svo erfiðir, að fjöldi miðl-
ungsmanna hafi ekki komist í 1
gegnum þá, nú sjeu þeir svo, að
hver skussinn fljúgi í gegnum þá
og verstir sjeu þó „nýskólarnir"
eða „frjálsu skólarnir“.
Hugur Wilamowitz hneigðist
snemma að fomri málfræði og las
hann á háskólaárum sínum latínu
og grísku og einnig sanskrít og
hebresku. En síðar meir þótti
honum það leiðinlegt, að hann
skyldi ekki, í stað sanskrítar og
hebresku, hafa lagt stund á nor-
rænu eða íslensk fræði og mun
það ekki síður skaði norrænum
fræðum. Að loknu háskólanámi
ferðaðist Willamowitz til Ítalíu
og Grikklands og varð síðan há-
skólakennari í Þýskalandi, fyrst í
Göttingen og síðan í Berlín og
kom nú frá honum hvert stór-
virkið öðru meira, t. d. rit um
gríska ljóðagerð, um Aristoteles,
um Plato og margar þýðingar og
ræðusöfn. Hann varð samherji
sagnfræðingsins Mommsen og um
skeið andstæðingur Nieszsche;
vegna rits hans um „Upphaf
harmleiksins“. Hann segir að
árás sín á Nietsche hafi verið dá-
lítið ungæðisleg, en samt borið
tilætlaðan árangur — að reka
Nietzsche út úr vísindunum, þar
sem hann hafi ekki átt heima.
Þar átti Wilamowitz aftur á móti
heima og vann ósleitilega, er. var
líka veraldarmaður og gleðimaður
og ölkær, en reglumaður og hafði
strangan sjálfsaga.
Hann hefur haft stórfeld áhrif
á andlegt líf Þýskalands og jafn-
vel allrar Evrópu. Hann leit
aldrei á fræðigrein sína frá
þröngu eða smásmuglegu sjónar-
miði grúskarans, hann er ekki
stofulærður lúsaleitari, þó að
hann sje nákvæmur, ekki öfund-
sjúkur eða illgjarn, þó að hann
hafi oft verið óvæginn. Vísindi
hans voru honum líf, þau voru
honum boðskapur til samtíðar
hans: Alt lífið er eining, sagði
hann eitt sinn, og hið glæsileg-
asta listaverk og hinn afburða-
mesti einstaklingur verður ekki
skilinn öðruvísi en í sambandi við
alt líf hans. ... En það er hinn
eiginlegi tilgangur mál- og sögu-
vísinda að gera lifandi á ný líf,
tilfinningar, hugsanir og trú
fortíðarinnar og gera það fyrir
tilverknað vísindalega agaðs
ímyndunarafls, svo að fortíðin
geti haft áhrif á nútíðina og
framtíðina. Þess vegna þarf höf-
uðið að vera rólegt, en hjartað
að brenna í heitum kærleika. Eros
einn getur látið menn sjá sann-
leikann og það sem er lifandi
um eilífð.
Gilbert Murray.
Murray er forustumaður grískra
fræða meðal enskumælandi þjóða
og háskólakennari í grísku í Ox-
ford. Hann hefur skrifað ýms rit
um grísk fræði og þýtt grísk leik-
rit, en einnig látið til sín taka ýms
stjórnmál og menningarmál sam-
tíðar sinnar. t einni ritgerð sinni,
þar sem hann ræðir gildi Grikk-
lands fyrir framtíð heimsins, seg-
ir hann m. a. svo:
Það virðist svo sem heimurinn
ætti öðru hvoru að steypa sjer í
hellenska stefnu (hellenism), það
er að segja, í öllum umskiftum
og glundroða smekks og skoðana
á listum og bókmentum ættu
menn að veita því nána athygli,
sem gerðist þegar maðurinn
vaknaði fyrst til skoðunar á sann-
leikanum og fegurðinni og horfði
frjálslega á heiminn. Þetta eru
ekki ýkjur. Nákvæm greinargerð
mundi leiða það í ljós, að fyrir þá
grein mannkynsins, sem ber
ábyrgðina á vestrænni menningu
hefur sæði hjer um bil alls þess,
sem við teljum best í mannlegum
framförum verið sáð í Grikk-
landi. Sú skoðun, að fegurðin
væri gleði í sjálfu sjer og leið-
togi í lífinu var fyrst og ákveðn-
ast sett fram í Grikklandi og lög-
mál þess, hvað fagurt sje og ljótt
voru að mestu leyti fundin í
Grikklandi. Hugmyndin um frelsi
og rjettlæti gagntekur alla
stjórnmálahugsun Grikklands,
hugmyndin um líkamlegt frelsi,
málfrelsi og andlegt frelsi, um
rjettlætið milli hins sterka og
veika, hins ríka og fátæka. Hug-
myndin um sannleikann, sem sje
takmark í sjálfu sjer og glæsi-
legt viðfangsefni, einkum fyrir
skynsemina, hefur ef til vill
aldrei verið skilin eins skýrt
eins og af hinum fomu grísku
höfundum, sem skrifuðu um vís-
indi og heimspeki, enda er þessi
hugmynd nátengd hugmyndinni
um frelsið, en andstæð bæði
stjórnleysi og blindri hlýðni.
Önnur hugmynd kom seinna, með
sambandi grískra borgfjelaga,
hugmyndin um allsherjar fjelags-
skap mannanna. Eftir Persastríð-
in varð Hellenum það ljóst, að
þeir höfðu boðskap að bera heim-
inum, hellensk stefna var stefna
hins æðra mannlífs gagnvart ó-
menningunni, barbarismanum,
hún var areté, göfgi, ágæti,
gagnvart áreynslulausum, innan-
tómum yfirburðum. Fyrst kom
hörkufengin föðurlandsstefna,
sem hjelt að hver Grikki væri
fremri hverjum barbara, svo kom
hugsunin og sýndi, að allir
Grikkir voru ekki sannir ljósber-
ar og allir barbarar ekki óvinir,
sýndi það að Hellenastefna var
andi, sem ekki var háður kyn-
stofni mannsins eða fæðingarstað.
Svo kom nýtt orð og ný hug-
mynd, humanitas, bræðralag
heimsins, að áliti Stóumanna.
Engin þjóð. sem sagan þekkir,
hefur mótað þessar hugsjónir
eins skýrt og Grikkir og þeir,
sem seinna hafa talað þessi orð
virðast einungis hafa verið berg-
mál af hugsunum gamalla grískra
manna.
Kol.
Richard Tilden Smith.
Enska stjórnin hefur nú lagt
fram tillögur sínar um kolamálin
og gerir ráð íyrir ýmsum breyt-
ingum á námarekstrinum, m.a. 71/2
tíma vinnudegi. Kolamálin ensku
eru gamalt deilumál og flókið og
nauðsynlegt til skilnings á því að
þekkja sögu þess og afstöðu í at-
vinnulífinu.
Öll heimsframleiðslan var (árið
1927) 1 milljarður 282 milljónir
smálesta, mest í Bandaríkjunum,
557 milljónir smál., næstmest í