Norðri - 13.09.1910, Blaðsíða 2

134
NORÐRI.
NR. 34
Páll Zoffaníasson hefir sett mjög fróð-
lega skýrslu í rit Ræktunarfélagsins um
gildi ymsa matvæla til manneldis. Telur
hann síldina (sem innihaldi eggjahvítu
og feiti) með þeim allra ódýrustu.
Fyrri á árum fluttu bændur skreið
(harðfisk) til búa sinna. Nú er hann
dýr og fæst eigi. Síldin hefir sama efni
og feitina umfram, og gæti því vel
komið fyrir harðfiskinn, og hún mun
verða í eins miklum metum þegar lands-
menn venjast við hana, og gæta þess
að kaupa eigi skemda vöru, og geyma
hana vel.
Síldin þarf að verða þjóðréttur íslend-
inga, eins og harðfiskurinn var.
Nokkrar bendingar
Eftir J. H. Porbergsson.
Ohóf og eyðsla munaðarvörunnar
hjá okkur o. fl.
Ekki verður það í fljótu bragði séð,
hvað mikið óhófseyðsla munaðarvör-
unnar hjá okkur hefir hnekt og muni
hnekkja efnahag, heilsufari og allri vel-
liðan manna, því það er eitt af því
sem er næst því ómetanlegt. Þó er vert
að geta þess, að sú eyðsla virðist fara
minkandi nú á síðustu árum.
Pað er nú margsinnis sagt og
sannað, að áfengir drykkir eru mesta skað-
ræðið, af allri munaðarvöru; hafa þeir
og stytt aldur margra, og ollað margvís-
legum sársauka bæði líkamlegum og and-
legum. Pýðir ekki hér að fara meira
út í þá sálma um skaðsemi þeirra. En
svo er fyrir að þakka, að nú er öldin
önnur en sú, er fáir þóttust vera menn
með mönnum, nema þeir hefðu „glas
upp á vasann» og voru «hreifir« um
helgar, á mannamótum, og er þeir fóru
kaupstaðarferðir o. s. fr. En breyting
hefir orðið á þessu til batnaðar nú á
síðari árum, er þakka má bindindis-
starfseminni. Nú skilst öllum fjöldanum
að það er blettur á mannorði hvers og
eins, er neytir áfengis í óhófi, og þó
er hinni skaðlegu áfengisnautn bezt út-
rýmt, er skynsemi og sómatilfinning
manna gera hana útlæga, af því hún
skerðir tilfinnanlega það grundvallarat-
riði er þjóðmenningin byggist á, en það
errétt siðsemi
En hætt er við að sá menningar-
þroski eigi langt í Iand, hjá okkur, er
einstaklingar þjóðarinnar, eða hún í heild
sinni, á það hugtak óupprætanlegt í
meðvitund sinni, að ekki sé gerlegt að
bregða út af lögum réttrar siðsemi. Eg
á við hvað snertir sjálfráðar gerðir. —
Til þess þarf ymislegt að breytast,
frá því sem nú er. Sundrungina, Iands-
ins versta óvætt verður að drepa. Menn
þurfa að verða fúsari á að styðja hverir
aðra, að réttum málstað, Hinir leiðandi
menn þurfa að breyta betur eftir boðum
sínum, Blöð og bækur sem eiga að
vera til að fræða og göfga alþýðu
mega ekki fela í sér þann anda er geti
haft slæm áhrif o. fl.
Pað er öll furða, hvað hið góða hjá
manninum virðist eiga erfitt uppdráttar.
Hvernig er ekki hugsunarháttur margra
er taka meir eða minna þátt í lands-
málum, ræðum, ritum og störfum; það
er eins og þeir vilji hefja sjálfa sig til
skýanna en ætla náunganum sæti neð-
an við allar hellur. — Fyrri má nú
gagn gera — allir erum við þó á lík-
an hátt fæddir í þennan heim og sam-
an stöndum af sömu frumefnum, þótt
»gáfur« séu mismunandi. —
Pað er oft minst á fátækt okkar —
en ættum við nægðir af sannleiksást og
sjálfstæðislöngun, væri fengið það »kap-
ital« er þyrfti til að reisa frjálst og full-
komið þjóðlíf. Ætli að allir þeir er
ræða um frelsi þjóðarinnar út á við,
geri sér grein fyrir því að hún er ófrjáls
inn á við------?
Pá er að víkja þar að, sem áður
var frá horfið, að minnast á áfengis-
nautnina, þar er víða pottur brotinn og
það hjá þjóðum, sem meira eru komn-
ar til vits og ára heldur en íslenzka-
þjóðin. En hjá stórþjóðum eða fjöl-
mennum er oft margt af fólkinu á lágu
stigi.
Eg hefi dvalið árlangt á Bretlandi til
að kynna mér — eftir mætti — lifnaðar-
háttu og ásigkomulag fólksins.
Eitt af því er vakti eftirtekt mína,
var það, hvað margt var þar af föru-
mönnum, er fóru um land alt, heimil-
islausir, vinalausir, snauðir af allri sóma-
tilfinningu, trú og vilja til að lifa einsog
menn. Eg þóttist komast að raun um,
að ástæðan fyrir því, væri aðallega á-
fengisnautnin og mikið meira sú ástæða,
heldur en atvinnuskortur. —
Veitingahús eru þar ekki eingöngu í
borgum og þorpum heldur einnig á
víð og dreif út um land, meðfram þjóð-
vegum. — Par eru og mörg gistihús er
ekki selja áfengi. —
Par í landi er fjöldi vinnumanna er
eyða árskaupi sínu fyrir áfengi og tó-
bak, en ganga klæðalitlir. —
A landsýningu á Skotlandi sá eg fjár-
hirðara drukna og fljúgast á í ölæði;
mest bar á því á kvöldin, er fólk fór
að týnast af sýningarsvæðinu. — Náttúr-
lega er það hið óupplýstasta af fólkinu
er neytir áfengisins í miklu óhófi.
Tóbakseyðslan hjá okkur er versti
peninga þjófur. Ekki mun þurfa stóran
hrepp til, svo ganga megi út frá því,
að í honum eyðist, árlega að óþörfu
2 — 3 þúsund krónurfyrir tóbak. Marg-
ur maður eyðir góðu jarðarverði í tó-
bakskaup yfir æfina; glatar með því
heilsu sinni ogbakar sér marga armæðu-
stund, er hann neyðist til að vera án
tóbaksins, Vonandi er að sú eyðsla fari
enn minkandi að mun, bæði er nú tó-
bakið dýrara orðið, og margir hafa nú
ömun á því, frekar en áður, svo koma
nú máske tóbaksbindindi eitthvað til
sögunnar. Eitt er þegar komið á stað
í Svalbarðsstrandarhreppi.
Pá má geta um óáfenga drykki er
við höfum alt of mikið um hönd. Vil
eg hér aðeins minnast lítið eitt á kaffi
og tedrykkju.
Eins og við vitum, er það mjög víða
siður til sveita, að fara með kaffi þris-
var á dag og sumstaðar oftar.
En eg geng út frá hinu. í þessu ligg-
ur mikil tímatöf (t. d. á sumrin) og
peningaeyðsla; en gagnsemin verður lít-
il þegar á það er litið að kaffið sjálft
hefir ekkert næringargildi, er bragðvont
og verkar skaðlega á heilsufar neytenda.
Heilsufræðin segir að kaffið spilli fyrir
meltingunni á þann hátt að það hindri
verkan munnvatnsins á fæðuna (í munn-
vatninu er fermentið, «ptyalin« sem
breytir stífelsi í sykur —) og af miklum
kaffidrykkjum orsakist taugaveiklun og
hjartasjúkdómar. —
Margir er neyta kaffis og tes hafa þá
tröllatrú að þetta séu lífgandi meðul;
fyrir þá trú og vanann að neyta þessa og
að það er bætt upp með sykri og rjóma
er kaffið svo mikið haft um hönd.
Alment ætti það að leggjast niður að
veita kaffi á milli máltíða, og menn
þyrftu að læra að hagnýta íslenzkar
jurtir til drykkju í staðin fyrir útlent te
og kaffi.
Fyr á tímum var töluvert notað af
innlendu te og sumstaðar enn í dag er
drukkið te af fjallagrösum. Heyrt hefi eg
að til tedrykku hafi einnig verið notað
blóðberg, vallhumall, smári og aðalblá-
berjaling. Jurtunum þarf að safna, þurka
í forsælu og geyma síðan í hirzlu. Ver-
ið getur að sé nauðsynlegt að blanda
saman fleiri grösum til tesuðunnar, svo
að teið verði hollara. — Eg vil leyfa
mér að beina því til Ræktunarfélags
Norðurlauds hvort það vilji og geti
gefið mönnum upplýsingar um notkun
íslenzka jurta til tedrykkju, því líklegt
þykir mér að margir yrðu fegnir að
nota það. — Framtíð félagsins verður
að byggast á því, að það haldi sig við
sparnaðarhugmyndina, og leggja mikla
stund við að kenna mönnum að hag-
nýta innlendan kraft og innlent efni,
jafnframt og framar því, sem það er
starfandi við tilraunir fyrir nýbreytnina.
Samtíningur.
Ráð sem Karl Kingley skáld gaf.
«Ef þú vilt verða auðnulaus vesæl-
ingur, þá fylgdu þessum reglum : Hugs-
aðu sí og æ um sjálfan þig; um hvað
eina, sem þig vantar, um hvað eina
sem þú girnist, um hvað eina sem þú
þykist eiga hjá öðrum, um hvað eina,
sem um þig er talað. Pá fer svo, að
þér finst eitthvað að öllu og lítið til
alls koma. Pú setur þá óhreinindi á alt
sem þú snertir, skemmir alt sem þú
ferð með, eymd og ólán verður í öllu
þitt hlutskifti.«
-- « » -
Peir Taft Bandaríkjaforseti og Mr.
Carnegie, hinn auðgi töluðu sköruglega
á friðarsamkomu nýlega. Carnegie taldi
hernaðarofsa stórveldanna óþolandi,
smán kristnum mönnum, ermeð engu móti
mætti lengur þola. Skoraði hann á for-
setann að segja sig úr lögum við slíka
þjóðhöfðinga. Taft kvað einungis eitt
ráð vera í hendi og því mundi hann
framfylgja eftir megni. Og ráðið væri:
bandalag milli nokkurra hinna ríkustu
þjóða til þess að ógna svo öðrum
þjóðum, er fara kysi sínu fram, að þær
þyrðu ekki ófrið að hefja; skyldu banda-
menn hafa svo mikin herafla til taks
að þeim yrði óhætt að bjcða öllum ó-
vinum byrginn. En að leggja niður
vopn eins og stendur, eða minka her-
varnir að stórum mun, kvað hann mjög
misráðið eins og nú stæði.
Tveir fræðimenn fyrstu stærðar eru
nýlega fallnir frá í Ameríku. Annar
þeirra var Englendingurinn Goldwin
S m i t h, er lengi var háskólakennari í
Toronto, Kanada. Hann hratt fyrstur
kenningunni um að mannsal væri bygg-
jandi á bifliunni. Pað var fyrir þræla-
stríðið. Þegar materíukenningin stóð á
hæsta stigi, gaf hann út bók sína: «Gát-
ur tilverunnar« (Guesses at the Riddle
of Existence.) í þeirri bók stendur þessi
grein :
«Oss virðist óhugsandi, að vitsmunir
vorir, hvernig svo sem til eru orðnir,
eigi engan alvitran höfund. Eitt er víst,
að sé dauðinn jafnt endalok hinna rétt-
látu sem hinna ránglátu þá getur það
vald, sem heiminum ræður, með engu
móti verið réttlátt, eftir voru viti. Rödd
virðist búa í hverjum manni, er segir
honum, að reikningi hans verði ekki
lokið í dauðanum. Góður maður, þótt
hart verði úti mun ávalt njóta ánægju
í dauðanum af vel varðri æfi, og aldrei
mun nokkurn þess iðra, að hann gekk
réttari brautina. En vart mun nokkru
varmenni blandast hugur um það, þeg-
ar öll sund eru lokuð, að betur hefði
hann gert,~tef hann hefði lifað lífi hins
réttláta og góða. . . Engin rök benda
til, að siðferðishvatir vorar séu óvissari
* '
en aðrar hvatir, heldur þvert í mót. Sú
hugsun, —að hinir mestu velgerðamenn
og mestu óvinir mannkynsins fúni sam-
an í einni gröf og verði að engu, er
óþolandi voru siðgæðiseðli.
- « » ---
Dr. A. J a c k s o n D a v i s, hinn
frægi dulspekingur í Ameríku er
nýlátinn. Hann var blásnauður iðnaðar
sveinn í æsku. En er minst varði samdi
hann náttúrufrœðisrit og aðrar bækur,
er þóttu taka fram Kosmus, A. Hum-
bolts og er þá langt farið. Úr því varð
hann víðfrægur og ekki sízt fyrir það,
að hann þótti segja fyrir flest það, er
kunnugt vaið síðar og aðrir fundu.
Mynduðust snemma um hann margar
undrasögur. Háskólaembætti þáði hann
ekki, var einrænn og kynlegur og þó
ástgoði þeirra, sem hann umgekkst. Nú
eru bækur hans alkunnar og þó, að
sögn, í ymsu langt á undan vorum
tíma. Hann ritaði ymislegt um anda-
trúna (spirítismann), sem þeirra trúar-
menn skoða sem guðsorð. En aldrei
vildi hann sjá né fást við tilraunir (Sé-
ansa), og kvað hreyfinguna vera mjög
í barndómi. En eins og Swedinborg
játaði hann, að æðri verur hefði »kent
sér alla fræði," og gefið sér ómentum ,
manni «alt sitt skyn og skilning.» En
einurð hans og bermæli við aðra vís-
indamenn skemdi mjög hans vísinda-
legu tiltrú, og því segja vinir hans, «að
hann eigi mest af frægð sinni í sjóði.«
Jafna vinir hans honum við hina mestu
spekinga, sem uppi hafa verið. Af rit-
um hans þekki eg engin til hlýtar, en
vert væri að yngi menn, sem vel kunna
ensku kaupi slíka höfunda eins og hann
— eða Gerald Massey, sem líka
er nýdáinn er einnig var bæði hið
mesta skáld og ef til vill sá djúpsæasti trú-
arfræðingur sem lifað hefir. Eins og
Max Múller varð hann rótgróin í Aust-
urlanda fornniálum, en sérstaklega í
Egypzskum fræðum. Hannkvað, kristna
trú vera 10,000 ára, og 11,000 áraþó!
Englendingar sveltu hann, enda þáði
hann aldrei embætti, og allar kirkjur
voru honum andvígar. Við kveðskápinn
hætti hann þegar frægð Tennysons hófst
fyrir alvöru, en listafræðingar telja það
skaða, því að hvorki Tennyson. Brown-
ing, Morris né Swinburne þurftu við
hann að keppa — segja vinir Masseys.
M. J.
Glfting.
Þorsteinn Skaptason ritstjóri og Póra
Matthíasdóttir, skálds, giftu sig 11. þ. m.
Norðri óskar hjónunum til hamingju.
Fjárkaup
Fjárkaupmaður frá Belgíu er kominn
hingað, og ætlar að kaupa fé á fæti til
útflutnings í haust í Eyjafjarðar og
Pingeyjar og Múlasýslum 1 farm á öll-
um stöðum um 2000 fjár alls.
Heyskapur
Síðustu viku hefir lengst af verið sunn-
an átt, hafa menn því þurkað upp hey
sín.
Herpnótasíldveiði
er nú að mestu að hætta fyrir Norður-
landi. Aflinn með reknetaveiðinni orð-
inn um 150 þúsund tn. Síldinni er er-
lendis haldið í 16 kr. tunnan.
Fiskverðið.
erlendis helzt nokkur veginn óbreytt
samkvæmt símskeyti í dag.