Norðri - 03.02.1912, Side 1

VII. 3
Akureyri, 3. febrúar,
1912
Stjórnarskrármálið.
(Eftir Ófeig.)
Ekki til setu Það er kunnugra en frá
boðið. þurfi að segja, að á síð-
asta þingi var samþykt frumvarp til
breytingar á stjórnarskránni.
í Norðra hefir verið sýnt fram á, að
málið var óundirbúið frá stjórnarinnar
hálfu og varð það því hlutskifti þings-
ins að undirbúa það, semja frum-
varp og fá það samþykt. Frá þjóðar-
innar hálfu hafði málið fengið fremur
lélegan undirbúning. Blaðið Reykjavík
(J. Ól.) hafði að vísu ritað mjög Ijóst
og ákveðið um málið. f Norðra og
Norðurlandi var og nokkuð ritað um
breytingar á stjórnarskránni, en öll hin
blöðin hreyfðu málinu sáralítið, var það
undravert hvað Skúli Thoroddsen, sem
þá var flokksforingi og ráðherraefni, rit-
aði Iítið um málið, og það má Sig.
Hjörleifsson eiga, að hann ritaði meira
um það, þótt eg sé sumum skoð-
unum hans í þessu máli ósamþykkur.
Nokkur ákvæði í frumvarpi því, sem á end-
anum var samþykt, hrökluðust gegnum
deildirnar með sárlitlum atkvæðamun,
og flestir þingmenn voru meira og minna
óánægðir með frumvarpið, þótt þeir með
hangandi hendi margir samþyktu það
að síðustu.
Agreiningurinn um sum ákvæði frum-
varpsins virðist eigi beint hafa verið
flokksmál, og því ætti að mega bæta
frumvarpið, án þess að það yrði að
beinu flokksmáli.
f*að kom f Ijós á þinginu og hefur
fyllilega komið í Ijós síðan, að allmik-
ill ágreiningur er um nokkur ákvæði hins
samþykta frumvarps, og kennir sumstað-
ar stefnumunar. Mér er og kunnugt um,
að fjöldi af alþingiskjósendum hér norð-
anlands er óánægður með frumvarpið,
°g þykir það í sumum greinum fara
oflangt í breytingaráttina. Öðrum þykir
— og þeir hygg eg séu mun færri —
það fara of skamt, en hafa enga von
um að frekari kröfum verði komið fram
og vilja því láta samþykkja frnmvarpið
óbreytt. Svo hefir og komið fram stefnu-
munur um skipun efri deildar.
En hvort frumvarpinu verður breytt
á næsta þing er mest undir því komið,
hverjar áskoranir koma til þingsins um
það efni frá þingmálafundum eða al-
þingiskjósendum alment úr kjördæmum.
Það er því eigi til setu boðið þeim
alþingiskjósendum sem áhrif vilja hafa á
afdrif og úrslit þessa máls.
Reir ættu að nota vetrarmánuðina, áð-
ur en vorannir kalla að, til að ræða mál-
ið í héruðum og undirbúa það sem
bezt. Það er engum vafa undirorpið,
að þingið er nú svo skipað, að mikið
tillit verður tekið til meirihlutaskoðana
alþingiskjósenda víðsvegar um land.
Ágreinings- Með leyfi útg. Norðra
atriðin. æt|a eg a5 minnast með
fáuni orðum á þau helztu ágreiningsat-
riði, sem komu fram á þinginu í stjórn-
arskrármálinu og allmjög hefir bólað á
3fðan meðal kjóseitda.
Eg mun þó eigi fara að ræða um
smámisfellur eða smíðalýti, sem sumir
glöggir lagamenn kafa þózt finna á
frumvarpinu, en halda mig við hin
stærri ágreiningsatriðin, sem aðallega eru:
Um skipun efri deildar, aukning kosn-
ingaréttar, fjölgun ráðherra, og kjörgengi
íslendinga, þeirra, er búsettir eru í Dan-
mörku.
Ágreiningur Eins og kunnugt er var
um efri d«ild. var meirihlutinn í stjórnar-
Stefnumunur gkrárnefndinni í neðrideild
um fynrkom- s,-gast fa sjálfstæðisflokkn-
ulag löggjaf meirihluti þeirrar
landinu. nefndar felst þá á að allir
efri deildar þingmenn yrðu kosnir með
hlutfallskosningu um land alt, og þetta
samþykti svo deildin. Þetta atriði varð
því eigi flokksmál þar í deildinni. Efri
deild breytti þessu og ákvað að 4 efri
deildarmenn skyidi velja í sameinuðu
þingi, og það ákvæði marðist með einu
atkv. í gegn í neðri deild að sögn
sumra fyrir athugunarleysi eins þing-
manns.
Margir hyggnir kjósendur í landinu
telja að efri deild verði ver skipuð eftir
frv. heldur en hún hefði orðið, ef til-
laga neðri deildar hefði staðið. Það er
því lítill vafi á að reynt verður að fá
þeirri breytingu á frumvarpinu framgengt
að allir efri deildar nienn verði kosnirmeð
hlutfallskosningum, og verða því kjós-
endur landsins að búa sig undir að
láta uppi skoðun sína um þetta efni.
Mér er eigi fullkunnugt um, hvað sum-
ir hafa á móti kosningu í sameinuðu þingi
til efri deildar, en mér er lióst hvað eg
hefi á móti henni, og vil því í fám orð-
um gera grein fyrir því.
Eg hallast að þeirri skoðun að heppi-
legra muni reynast fyrir þjóð vora fyrst
um sinn, að hið innlenda löggjafar og
fjárveitingarvald landsins sé algerlega
tvískift, sem komi fram á þann hátt að
efri deild þingsins sé óháð hinni neðri
og minnaen hún háð kjósendum landsins
eða bráðræðisbreytingarhugþeirra. Fyrst
þingið á annað borð er tvískift, sem eg
tel alveg rétt, vil eg að efri deildin sé
sem sjálfstæðast innlent vald, aðeins
reynt að tryggja, að hún verði skipuð
sem vitrustum og reyndustum mönnum
að auðið væri, og sé eg eigi betra ráð
til þess, en að efri deildar menn verði
kosnir með hlutfallskosningum, eigi yngri
en fertugir menn, en álitsmál er, hvort
eigi væri rétt að skifta landinu í tvö
kjördæmi við slíkar kosningar. Það
vakir fyrir mér, að efri deildin eigi að
verða nokkurskonar landsráð, skipað hin-
um vitrustu og reyndustu mönnum þjóð-
arinnar, sem yrðu hafnsögumenn fyrir
neðri deild, sem siglir með hinn ógagn-
rýnda þjóðvilja, og jafnframt gætu sýnt
fljótfærum og óvarfærnum ráðherra hvar
illugilin og Faxaföllin lægju á stjórnar-
braut hans.
Síðustu tíu árin hefir sú mikla breyt-
ing orðið á stjórn þessa lands, að nú
á þingið hér um bil víst að fá samþykt
öll lög, er eigi snerta samband vort við
konung eða Dani, og að verja landsfé
eins og því sýnist, þVf er öll ástæða
fyrir landsmenn að fara varlega í Iaga-
setningum, og fyrir því felli eg mig vel
við að til sé íhaldsvald í landinu og
það á efri deildin að vera. Slíkt íhalds-
vald hefir reynst vel í mörgum ríkjum,
þar sem almenningur mun hafa verið
eins stjórnarfarslega þroskaður og vér
erum nú. Englendingar hafa það enn í
dag (elzta þingræðis þjóðin). Kjósendur
verða að muna, að þótt vér fáum efri
deild völd í hendur, sem í svipinn verða
ekki af henni tekin, þá er hún innlent
vald, sem verður fyrir innlendum áhrif-
um, og að minsta kosti er eins kunn-
ug innlendum málum eins og neðri deild.
Rétt er að menn geri sér ljóst, hvað
helzt er haft á móti því að aðskilja efri
deild með öllu frá neðri deild, og láta
velja til hennar af eldri mönnum, og að
gera efri deildar menn fasta í sessi (með
12 ára kosningu). Einar Hjörleifsson
hefir reiknað út að komið gæti fyrir,
að vegna slíkrar efri deildar þyrfti þjóð-
in að bíða í 11 ár, til þess að koma
fram vilja sínum í löggjafarmálum.
Fyrst og fremst er ýmislegt við
þann reikning að athuga, og svo
er ekki afgert, nema þjóðinni væri það
stundum fyrir beztu að bíða ofurlítið
eftir að fá lögleitt eitthvað, sem hún ef
til vill í bráð hefði fengið iítinn meiri
hluta fyrirað fá framgengt. Þessmá oggeta
að með hlutfallskosningu til efri deildar
er rétti minnihlutans betur borgið, en
með kosningaraðferðinni til neðri
deildar, svo allar h'kur eru til að efri
deildin verði sannari mynd af þjóðviljan-
um eins og hann er við kosningarnar en
neðri deildin, þar sem minnihluti þjóð-
arinnar verður oft óeðlilega mikið fyrir
borð borinn.
Þá hafa sumir það á móti hlulfalls-
kosningu á þann hátt að landið sé eitt
kjördæmi, að Reykjavík og þar næst Ak-
ureyri mundi ráða óeðlilega miklu við
slíkar kosningar sakir kjósendafjölda.
Fyrir mitt leyti er eg ekki svo hrædd-
ur við þetta, og treysti Reykvíkingum
eigi ver en öðrum landsmönnum til þess
að velja nýta menn til efri deildar, en
til þess að koma í veg fyrir þetta væri
eigi annað en skipta landinu í tvö
kjördæmi við efri deildar kosningar. Ann-
ars á þingið eftir að semja lög eða
reglur uin kosningar til efri deildar eft-
ir því fyrirkomulagi, sem frumvarpið
ákveður.
Þá er því haldið fram af sumum.að
ráðherra muni verða í vandræðum að
koma sér saman við jafn sjálfstætt vald
í löggjafar og fjármálum og efri deild
yrði. Þar til er því að svara, að nú
mun það vera orðin stjórnarvenja í flest-
um menningarlöndum, að efri deildir
þinga leggi eigi út i, einar sér, að gefa
ráðherrum vantraust, og sú venja mundi
efalaust ná fótfestu hér. Hitt er annað
mál, að efri deild kynni að geta orðið
erfið, ef mikið bæri á milli. Svo bæði
neðri deild og ráðherra yrðu að taka
hæfilegt tillit til skoðana hennar
ætti gott samkomulag að geta haldist,
og tel eg það engan ókost.
Stefnumurtur sá, sem kemur frám
í skoðanamunum um skipun efri deild-
ar er í því fólginn, að aðrir vilja að
landslýðurinn, tálmanalaust, ráði sem
allra mestu um Iöggjafar og fjármál
þjóðarinnar. En hinir vilja að vísu að
vilji og skoðun lýðsins komi fram og
fái áheyrn, en fullnaðarráð hafi hann
ekki, nema með samþykki efrideildar
þingsins, sem valin sé af eldri og reynd-
ari mönnum þjóðarinnar, enda því vali
svo fyrirkomið, að líkur verði til að fyr-
ir vali verði einungis meira eða minna
nafnkunnir menn, sem ætlast má til að
hafi sæmilega þekkingu á landsstjórn,
og sem fái að sitja mörg þing. Með
öðrum orðum, stefnumunurinn er um
hvort þingið í raun og veru eigi að
vera tvískift, nema þegar til sameinaðs-
þings kemur.
(Framh.)
Hlutfallskosningar.
í bæjarstjórn eru nú hlutbundnar kosn*
ngar lögskipaðar. Það eru eins og
kunnugt er listakosningar; á hverjum
lista standa oft eins mörg fulltrúaefni,
eins og kjósa ber, og þá eru oft fram-
boðnir miklu fleiri en kosningu geta
náð. En þegar listanum er greitt atkvæði,
fær sá er efstur er þar á blaði heilt at-
kvæði, sá annar l/a atkv., sá þriðji */*
o. s. frv.
Bæði í blöðum og á stjórnmálafund-
um hefir verið að þessu fundið og það
ekki að ástæðulausu, því hér geta með-
mælendur listanna sagt við kjósendur:
»Þér verðið aðeins að ákveða hverjum
stjórnmálaflokki eða hverri stétt mann-
félagsins þér viljið fylgja, en vér ákveð-
um hverjir fulltrúarnir verða, því að
sjálfsögðu eru þeir, er vér setjum fremst
á lista sjálfkjörnir. <
Úr þessu átti frumvarp stjórnarinnar,
sem lagt var fyrir alþingi 1907, aðbæta,
það var um hlutfallskosningar til alþing-
is; landinu átti að skifta í 7 kjördæmi,
og flest þeirra áttu að kjósa 5 þing-
menn. Kjósendur áttu að ráða röðinni
á listanum með því að setja tölurnar
1, 2, 3 o. s. frv. við nöfn fulltrúaefn-
anna.
Að öllu leyti var frumvarpið mjög
vandað og sanngjarnt, bæði gagnvart
kjósendum og frambjóðendum. En
frumvarpið var felt, líklega fyrir mis-
skilning allmargra þingmanna.
Örðugleikarnir, sem þessu fyrirkomu-
lagi fylgdu, voru aðeins þeir, að fyrst
og fremst þurftu kjósendur að hafa
alla listana á einum seðli, þegar inn í
kosningakompung var komið, og hefðu
þeirseðlar getað orðiðallfyrirferðarmiklir,
ef listarnir hefðu verið 4 með 5 nöfn-
um hver. Einnig hefðu yfirkjörstjórnir
orðið að rita upp bæði öll lista atkvæð-
in og atkvæði allra þeirra, er á lista
þeim stóð, er atkvæði fékk f hvert sinn.
En að telja saman atkvæðin hefði þó
ekki orðið nema 3 dagsverk fyrir hverja
yfirkjörstjórn, og þar sem yfirkjörstjórn-
drmðnnum átti að fækka úr 75 niður í