Norðri - 04.06.1915, Síða 1

X, ár.
Akureyri, 4. júní 1915.
23.-24. blað.
Friðsamlegar
umræður um stjórnmál.
I.
Blaðið »íslendingur« sem Sjálfstæðis-
blöð'n segja að fylgi Sjálfstæðisflokkn-
um, þótt lítið hafi hann sagt um það sjálf-
ur, (og sízt hvort hann muni klofna milli
klofninganna), hvetur til þess að menn
ræði friðsamlega um stjórnmál, telur
það undir sjálfum oss komið hvenær
það geti orðið.
Eg vil vona að þessi friðárhvatning
blaðsins megi bera einhverh árangur,
og fyrir mitt leyti vildi eg reyna að
min iast lítið eitt á stjórnmál illindalaust,
og það vona eg að »íslendingur« geri
framvegis*. Það sem eg að þessu sinni
vildi minnast á, er ofurlítil grein í »Ing-
ólfi« 16. maí með fyrirsögn: oÞingsá-
lykt inartillögu verður eigi breytt milli
þinga.«
*) Eg get þó ekki gert af því, að það er
dálítill geigur í mér við þetta friðartal
»Isl.«, af því slíku friðarmasi hér í bæ
hefir áður fylgt svæsið stjórnmálarifrildi.
í síðara skifti var það á þingmálafundin-
um sæla, þegar lögreglan rak fundarmenn
út. Sá fundur var settur með friðarræðu,
en rosasamt varð þó framan af, um miðj-
au tundinn var sett friðarnefnd og hjart-
n;em friðarræða haldin, en vitl menn, rétt
á eftir kom strokan ofan af svölunum, sem
slökti flest Ijósin. Það var engin »gjósta
Bar segir fyrst: »Fyrirvarinn var sett-v,
ur fram í þingsályktunartillögu. Honum
er ómögulegt að breyta í nokkurn hátt
hvorki að efni né formi, á milliþingw.
Pessu er eg algerlega samdóma og get
undirritað hvert orð, en þessi skoðun
kemur algerlega í bága við kenninguna:
»Ráðherrann fer með vald þingsins
milli þingi«, sem var að flækjast hér
fyrir norðan fyrir nokkrum arum og
Norðurland þá flulti, og sem þá var
kend þáverandi landafræðiskennara Gagn-
fræðaskólans og hann sór aldrei fyrir.
Ef ráðherrann færi með fult vald þings-
ins milli þinga, gæti hann auðvitað
breytt þingsályktunartillögum þess.
Norðri tók ekkert mjúkt á þessari
stjórnmálafræðslu landafræðiskennarans
á sínum tíma og hefir það ef til vill
með öðru ollað því, að lítið hefir bor-
ið á henni síðan, enda sýnir það sig
nú að fleiri en Norðri fordæma hana.
Rá segir »Ingólfur*: »Allur þingmeiri
hlutinn hefir bundið sig skriflega við
skýringar fyrv. ráðherra á fyrirvaranum
í ríkisráðinu. Frá því geta þeir heldur
ekki vikið.«
Eg efast um að þetta sé með öllu
rétt, að þingmeirihlutinn hafi skriflega
af hjalla hæstum« heldur »norðan storm-
ur ómæðin«, sem linti eigi látum fyr en
salurinn var hreinsaður. Eg get eigi gert að
því, að mér dettur oftast í hug síðan þegar
verið er að tala um stjórnmálafrið: »skyldi
hann vera að búa sig undir að rjúka«.
|f
bundið sig við allar skýringar fyrv. ráðh.
en þótt hann hefði gert það, eru þing-
menn eigi bundnir við sama skilning á
einu máli um aldurog æfi. Reir geta feng-
ið æðri og betri þekkingu eða skilning,
sem kallað er, og horfið þá frá sínum
fyrra skilningi, og það er hverjum manni
vanvirðulaust. Eins og það er víst að
ráðherra getur eigi breytt þingsályktun
milli þinga, eins er það víst að þing-
menn geta breytt skoðun milli þinga.
F*á segir »Ingólfur«: »skilyrði þings-
ins fyrir því að heimil sé staðfesting
stjórnarskárinnar eru þau að staðfest-
ingin fari fram samkvæmt fyrirvaranum.«
Þetta er ekki alveg rétt hjá »Ingólfi«.
Ringið setti engin skilyrði önnur en fyr-
irvarann. Hann er enginn skilyrði heldur
lýsir hann skoðunum þingsins á vissum
atriðum stjórnarskránni viðvíkjandi, og
áskilur að konungsúrskurður sem nefnd-
ur er í fyrirvaranum, sé skoðaður sem
hver annar konungsúrskurður. Auðvitað
hefir engum komið til hugar að þeim
úrðskurði yrði breytt eða hann úr gildi
feldur öðruvísi en hver annar ísl. kon-
ungsúrskurður. Hitt er annað mál, þótt
konungur léti í Ijós, að hann mundi
eigi breyta úrskurðinum fyrst um sinn.
Það var þinginu mátulegt fyrst það fór
að skjóta málinu á kouungsvald.
Pingið samþykti stjórnarskrána í ann-
að sinn og getur eigi komið í veg fyrir
að ísl. ráðherra leggi hana fyrir kon-
ung til staðfestingar. Fyrirvarinn sem
sumir kalla skott stjórnarskrárinnar vita
margirað er dvergasmíði,sem teigjamáog
sveigja á ýmsa vegu. Pað voru hnýttirá
hann svo illyrmislegirhnútar, að engin von
var til að S. E. kæmi honum gegnum
ríkisráðsaugað. En þegar E. A. kom til
sögunnar skifti um. Hann var sínum
hnútum kunnugastur og er nú að leysa
þá alla og þá verður halinn eins og
silkiband, sem flýgur gegnum ríkisráðs-
augað. Petta mun »Ingólfur« sanna um
það líkur.
Enn segirblaðið: »Þingið fól engum
ráðherra að búa til skilyrði fyrir stað-
festingu. Rað setti þau sjálft og enginn
annar getur breytt þeim.«
Eg verð að taka það fram, að mér
virðist réttara að kalla fyrirvarann yfir-
lýsing en skilyrði. Vitaskuld getur eng-
inn ráðherra breytt yfirlýsingunni, en
hann kann að finna upp á að skýra
kongi frá henni og biðja hann svo að
staðfesta stjórnarskrána á sína ábyrgð.
Rá segir »Ingólfur«:
»Hér tjáir ekkert »samninga-
sarg« við Dani. Pingsályktunartillagan
er ekkert Samningamál. Annaðhvort er
að ganga að henni eða frá óbreyttri.«
Auðvitað þurfum vér ekkert að semja
við Dani um fyrirvarann. Meiri hluti
alþingis hefir samþykt hann. Lýst því
yfir sem þar er tekið fram.
Danir segja eðhlega eins og Ingólfur.
266
þér sí og æ reynt til að gjöra mér eitthvað ilt, en aldrei tekist það. Pér
hafið hatað mig, af því það hefir lánast mér að ná sjálfstæðri stöðu og
góðu áliti í félaginu. En eg hefi altaf haft óbeit á öllum yðar lymsku-
eiginlegleikum, án þess þó að gera yður neitt ilt, sem eg oft hefði getað.
Pangað til núna hef eg ekki gert neitt til þess að launa yður illverkin,
en nú sé eg mig neyddan til þess að setja skorður fyrir skammastrikum
yðar. Segið þér þá: hvar fenguð þér silfurplöturnar, sem þér selduð í
Englandi? Þér ættuð að svara: »frá grafkapellunni greifa R.« Þar næst
spyr eg yður : frá hverjum var uppfundningin, sem þér fenguð einka-
leyfi fyrir í London? Þér ættuð að svara: »frá honum aumingja fátæka
ív.ari.« Og segið mér svo seinast: hver átti blöðin, teikningarnar, sem
þér ætlið að lýsa eftir sem stolnum frá yður? Og þá eigið þér að svara
sa nkvæmt sannleikanum: »Uppdrættirnir voru eign ívars Ivarssonar sem
hann Knúð R. hefir stolið frá honum.«
Evert studdið höndum á borðið, horfir ósvífnum augum á ívar
og segir:
»Sannið þér það, að eg hafi selt silfurplötur: sannid þér það, að
uppfyndningin á vélinni sé ekki eftir mig; sannið þér það, að teikning-
arnar séu ekki mín lögleg eign! Ef þér getið þetta, þá er fyrst ástæða
til að óttast yður.«
»Seinustu sönnunina er hægast að fá, því það þarf ekki annað en
húsransókn til þess. Pér eruð sá maður, sem vitanlega hefir ætíð haft
óbeit á öllu verklegu og aldrei nent að sýsla neitt með þessháttar. Eg
hef þar á móti gjört mig svo kunnan að dugnaði í þeim efnum, að eng-
inn mundi trúa því, að eg hefði farið að stela þeim uppdrætti frá yður !
F’ér megið nú til að gera samning við mig; annars klaga eg ykkur báða -
Knúð P. og yður, fyrir það, að þið hafið stolið þeim upprunalegu teikn-
mgum frá mér, að minni síðustu uppfyndning.«
»Og hvernig ætti sá samningur að hljóða?«
»Hann hljóðar svo, að fyrst og fremst, kallið þér aftur þau orð
sem þér höfðuð um konu yðar í áheyrn þessa baróns Knúð R.; og þar
næst að þér sýnið henni alla þá virðingu sem hún á skilið. Gætið þess
að eg hefi í höndum reiddan vönd á yður í þeim vitnum, verkamönn-
259
Evert lagði saman bréfið og stakk því í vasa sinn og segir síðan:
»Nú, hvenær viltu svo skrifa Konstönsu?*
Olga þagði.
Hún hafði einusinni lesið þetta bréf áður, en með barnslegu ímynd-
unarafli svo alt var þá stýlað upp á ívar; og ekkert hafði hún munað
eftir því, að á sama tíma var annar ungur maður á Ákanesi, sem líka
var sendur burt. Rétt — en skelfileg — hugsun rann henni nú í hug. Nú
mundi hún eftir því, sem hún hafði séð í grafkapellunni, þegar hún varð
svo hrædd. Alt stóð nú opið fyrir augum hennar og sannleikurinn varð
að áþreifanlegri vissu, sá, að annar maður en ívar var inni í kapellunni.
Evert beið óþolinmóður eftir svari Olgu. Loksins segir hún:
»Eg hef nýlega skrifað henni og það líður nokkur tími til þess eg
skrifi aftur.«
»Svo? Pað líður nokkur timi þangað til? Pú ert þó kanské svo
skynsöm að breyta þessum »nokkurntíma« í lítinn tíma, þegar eg segi
þér það, að það er sá einasti vegur til þess að hindra mig í því, að
eg noti þetta bréf til þess, að ívar verði strax sendur af lögreglustjórn-
inni hér til lögreglunnar á Akanesi til yfirheyrslu um þann þjófnað ...«
»Sem hann ekki hefir framið,« bætir hún við róleg.
»Pað getur vel verið. En eg segi þér ennþá einusinni, að sekur
eða saklaus er það sama, ef böndin berast að honum með vitnaleiðsl-
unni, einkanlega þegar sá sami hefir áður setið í fangelsi fyrir morð.«
»Pú hefir sjálfsagt rétt fyrir þér. En eg bið ekki Konstönsu að
koma samt.«
»Og þú heldur að eg muni samt hlífa þessum manni?«
»Nei, Evert, viðvíkjandi þér, geri eg mér engar vonir.«
Evert horfði á hana hissa. Hann skildi ekki í þessari ró og alvöru.
Hefirðu nú sk?>ðað vel í huga þínum hvaða vopn eg hef í höndum
til að gera út af við þennan óbótamann?«
»Nei, en eg get hugsað mér, að þú beitir öllum þeim vopnum sem
þú hefi til.«
»Hvað segirðu t. d. um það, að eg léti — um leið og málið væri
tekið fyrir — setja f öll blöð, skáldlega sögu um alla æsku hans og