Norðurland - 31.12.1901, Qupperneq 2

hlýtur þungamiðja allrar stjórnar-
innar að vera hér á landi. Þess-
vegna virðist það eðlilegt, að for-
ssetisráðgjafinn sé að jafnaði bú-
settur hér á landi, en ráðgjafinn í
Kaupmannahöfn sé valinn af for-
sætísrúðgjafanum, eins og venja er
til í löndum með þingbundinni
stjórn. Þeir, sem báru fram tveggja-
ráðgjafafrumvarpið á síðasta alþingi,
tóku sér til fyrirmyndar stjórnar-
fyrirkomulag Norðmanna, en eg
vona að þeir muni játa, að þessi
tillaga sé nser því fyrirkomulagi
en frumvarp þeirra.
Eg hefi rætt um þjóðræðið og
búsetu hinnar æðstu stjórnar hér
á landi, en svo er enn eftir eitt
meginatriði, sem vér skulum at-
huga: Það er hagur Islands, bæði
að því er snertir dönsk !ög og
sameiginlegu málin. Danir vilja,
eins og eðlilegt er, try'ggja það,
að vér setjum engin lög, sem skaða
Danmörku eða alríkið; en ef jafn-
rétti milli Dana og Islendinga á að
gilda, eins og Jón Sigurðsson ósk-
aði mest, þá verðum vér einnig að
hafa hönd í bagga með löggjöf
Dana og framkvæmd sameiginlegu
málanna. I stjórnarskránni er bein-
línis gert ráð fyrir því, að hag ís-
lands verði í þessu efni borgið á
þann hátt, að ísland geti átt full-
trúa í ríkisþinginu, en þó álít eg,
að hag lslands sé enn þá betur
borgið með því, að ráðgjafinn fyrir
Island eigi sæti í ríkisráði konungs.
Þegaríslandi vex fiskur um hrygg,
þá rnunu íslendingar væntanlega
senda fulltrúa til rfkisþingsins, en
meðan svo er eigi, og enda hvort
sem er, þá er íslandi afar-nauðsyn-
legt, að hafa sem beztan mann til
að gæta hagsmuna sinna í ríkisráöi
konungs.
Hingað til hefir afstaða ráðgjaf-
ans fyrir ísland verið nokkuð óljós,
af því að ráðgjafinn fyrir ísland hef-
ir verið einn af hinum dönsku ráð-
gjöfum. En þegar ráðgjafi vor verð-
ur Islendingur, sem ekki hefir öðru
að sinna en málum íslands, þá skýr-
ist afstaða hans fullkomlega.
Þegar rætt er um dönsk mál í
ríkisráði konungs, sem eingöngu
snert ahag Danmerkur, þá getur ráð-
gjafi vor eigi látið þau til sín taka.
Ef dönsk lög aftur á móti að ein-
hverju leyti koma í bága við hag
Islands, þá verður ráðgjafinn að
sjálfsögðu að tala máli voru. Sama
er að segja um sameiginlegu mál-
in, þar verður ráðgjafi vor einnig
að gæta hags okkar íslendinga.
Þetta sýnir afstöðp hans að því er
snertir dönsk lög, en afstaða hinna
dönsku ráðgjafa, að því er snertir
íslenzk lög, verður lík. Hinir dönsku
ráðgjafar verða að sjá um að lög-
gjöf íslands komi hvorki í bága við
hag Danmerkur eða alríkisins. Kon-
ungurinn ræður, hvað hann vill taka
til greina. í ríkisþinginu fara úrslit
málanna eftir atkvæðagreiðslu, en
slíkt á sér eigi stað í ríkisráði kon-
ungs. Þess vegna er það mjög dýr-
mætur réttur íslendinga, er þeir
hafa rétt til að hafa ráðgjafa fyrir
sig í ríkisráði konungs, enda sýnir
ekkert jafn-ljóslega, að Danir vilja
ekki og hafa eigi viljað,síðan stjórnar-
skráin var gefin oss af konungi, skíjða
oss Islendinga sem undirlægjur, eins
og fastheldnin við það, að ráðgjafi
vor skyldi sitja í ríkisráðinu.
Eg ímynda mér, að allir menn
geti skilið það, hversu það er þýð-
ingarmikið, áð hags okkar sé gætt
vel í sameiginlegu málunum eins
og t. a. m. málum viðvíkjandi Spán-
artolii, kjöttolli í Noregi, botnvörpu-
veiðum og öðrum fiskiveiðum, tele-
graf til lslands o. s. frv. Þess vegna
er það umfram alt nauðsynlegt, að
vér hvorki af vanþekkingu eða blindu
hatri innbyrðis afsölum okkur nein-
um rétti í þessu efni, og þegar vér
ræðum um stjórnarskipunarlög vor,
þá verður sannarlega að hafa hlið-
sjón á þessu.
Það eru því þrjú meginatriði í
stjórnarmálinu, sem sérstaklega þarf
að taka til greina, sem sé: þjóðrxði,
búseta ráðgjafa hér á landi og hag-
ur vor í sameiginlegum málum. Þetta
er undirstaðan og það varðar mest
til allra orða, að undirstaðan rétt
sé fundin.
Það hefir komið til orða í Dan-
mörku, að vér fengjum búsettan
ráðgjafa hér á landi undir umsjón
forsætisráðgjafans danska. Isl. stú*
dentar í Kaupmannahöfn virðast
halda þessu fram. En á því tek eg
ekki mikið mark. Góður vilji, mik-
ill hiti, nóg kapp, lítilvæg rannsókn,
lítil þekking, drengja forsjá. Þetta
eru oft einkunnir æskunnar. Þetta
fyrirkomulag getur alls eigi verið
fullnægjandi. Eg get meira að segja
eigi ímyndað mér,að nokkur alþingis-
maður frá síðustu þingum muni geta
samþykt það. Það fullnægir engum
af aðalkröfum vorum. Þar sem dansk-
ur ráðgjafi á að hafa umsjón með
ráðgjafa vorum, þá er lagður mik-
ill þröskuldur í veg fyrir þjóðræðið;
alþingi getur eigi haft persónuleg
áhrif á þann mann, sem á að sjá
hag vorum borgið, að því er snert-
ir samþegna vora og sameiginleg
mál, og er þessu atriði því illa
borgið frá sjónarmiði Islendinga.
Biísetunni er heldur eigi heppilega
fyrir komið, þar sem ætlast er til
að ráðgjafinn sé lengri eða skemmri
tíma fjarverandi. Þetta getur varla
verið holt fyrir stjórnarstörfin. Með
þessu fyrirkomulagi væri ísland og
gert að reglulegri undirlægju, og
ef íslendingar samþyktu þetta með
lögum, þá væri það í fyrsta skifti,
sem nokkur þjóð veitti þess konar
samþykki alveg ótilneydd sjáif.
Og því segi eg við þá, sem ham-
ast út af öðru, en gefa engan gaum
að þessu: »Maður horfðu þér nær,
liggur í götunni steinn.«
Tveggja-ráðgjafa-frumvarpið frá
síðasta þingi hefir ýmsa hina sömu
ókosti og skal því eigi fjölyrða um
það.
Frumvarpið, sem samþykt var á
síðasta alþingi, hefir í för með sér
þjóðræði, og samkvæmt þvf er einn-
ig séð vel fyrir hag vorum erlendis,
en þar sem það alls eigi fullnægir
kröfunni um búsetu hinnar æðstu
stjórnar innanlands, þá virðist ein-
sætt að taka þann kostinn, sem
betri er, en það er að taka tiilögu
þá, sem eg hefi rætt um hér að
framan, eða þá taka upp aftur
kröfuna um landstjóra með ráðgjiif-
um hér á landi.
Ef vinstristjórnin í Danmörku vill
veita oss innlenda stjórn, þá getur
eigi hjá því farið, að hún sinni
málaleitunum vorum í þessu efni.
Eftir undirtektum hennar hingað
til, getur eigi hjá þv( farið, að hún
mundi vilja samþykkja frumvarp til
stjórnarskipunarlaga um tvo ráð-
gjafa, þar sem væri fullnægt kröf-
um vorum viðvíkjandi þjóðræði, bú-
setu hinnar æðstu stjórnar innan-
lands og hag vorum í sameiginleg-
um málum. Það getur heldur varla
farið hjá því, að stjórnin mundi
vilja samþykkja að vér fengjum
landstjóra með ráðgjöfum, ef vér
viljum. Þetta veittu Englendingar
Vestur-Astralíu 25. júlí 1890 og
þó voru þar þá eigi meira en
46 290 íbúar, eða með öðrurn orð-
um um 30000 íbúum færra, en
hér á Íslandi (sjá Lögfr. 1899,
bls. 98). Annars hefi eg á sínum
tíma ritað um landsstjóra með ráð-
gjöfum, og skal J>ví eigi fjölyrða
um það.
Það var tilgangur minn í haust,
að reyna að stuðla að samkomulagi,
en sumir bændur hér í Eyjafirði
eru svo tortryggir, að þeir verða
við það jafnvel enn æstari en áður.
Þrátt fyrir þetta hefi eg þó ekki
mist alla von um, að inenn geti
komið sér saman. Fyrir því vil eg
sltora á góða menn á landinu, að
láta nú til sín taka og reyna að
koma á sátt og samkomulagi í
stjórnarskrármálinu. Eg segi eins
og Þorgeir Ljósvetningagoði sagði
á alþingi árið IOOO: »Ok þykki
mér þat ráð, at láta þá eigi ráða,
er hér gangast með mestu kappi
í móti, ok miðlum svá mál millim
þeirra, at hvárir tveggju hafi nokkot
til síns máls«.
Dr. Valfýr Guðmundsson
hefir í „Bjarka" svarað rækilega sögu-
sögniun „Austra" um að hann (dr. V.
O.) reyni að spilla fyrir því við stjórn-
ina, að vér fáum heimastjórn, og lýsir
þær sögusagnir „ástæðulausar getsakir
og tilhæfulaus ósannindi". „Við látum
okkur ekki nægja neina heitnastjórn, sent
ekki er nema nafnið eitt", segir hann í
lok greinar sinnar. „F.n fullkontinni
heimastjórn, seui út á við er óháð í sér-
máltun landsins og'-inn á við háð vilja
þings og þjóðar, henni tökuin við með
þökkum, og fyrir henni viljum við vintia,
hvort sem skeiðið veiður tekið í einum
spretti eða fleirmn."
Mannaláf.
Björn P. Hjiútested járnsmiður, einn
af heldri borgurum höfuðstaðarius, and-
aðist í Keykjavík ú. nóv. sjötugur.
I'rú Eh'zqfet EgHssott, kona Þorst.
kaupmanns Egilsson og dóttir síra Þór-
arins heitins Böðvarssonar í Oörðum,
andaðist í Reykjavík 15. nóv. Einkar
mikilhæf kona og vel að sér gjör; svip-
aði til föðursins í mörgu.
Siguröur Eincirsson lireppstjóri á
Háneísstöðum í Seyðisfirði, einn af
beztu forgöngmnönnmn bindindismáls-
ins eystra. Hann var jarðaður nálægt
heirnili sínu, af því að hann hafði svo
fyrir mælt, að athafnir þjóðkirkjunnar
skyldu ekki hafðar við útför sína, og
fyrir þá sök talcli sóknarpresturinn ekki
heimilt að jarða liann í kirkjugarði.
Henríetta Lovtsa Níelsdóttir, kona Þor-
láks Jónssonar frá Stórutjörnum í I.jósa
vatnsskarði, andaðist í sttmar hjá syni
sínuin síra N. Steingrími Þorlákssyni í
Selkirk í Manitoha á 81. ári.
Jón Guðjónsson
sá, er tilraunina gerði til að kveikja í
húsi sínu í Mjóafirði í haust, hefir fund-
ist örendur með stein bundinn við hand-
legg sér; hafði grandað sér morguninn
sama, sem hann átti að mæta fyrir
sýslmnanni.
Presfs og kirkjugjöld
liafa verið tekin lögiaki í haust hjá
fríkirkjmnönnum í Reyðarfirði, ineð því
að þeir eru nú prestslausir. Einn úr
þeirra hópi ber sig upp undan þessu í
Bjarka og telur það rangindi.
„í Good-Templar“.
blaði því, er stórstúka íslands af I.O.
O. T. gefur út, er einkar fjörug og
skemtileg ferðasaga frá Norðurlatidi, er
tndriói Einarsson hefir ritað af ferð
sinni liingað norður í haust, og inundu
miklu fleiri hafa gaman af að lesa hana
en þeir, er kaupa það blað sem annars
á skilið langtum meiri kaupendafjölda
en það hefir fengið.