Norðurland - 31.01.1903, Blaðsíða 2

Nl.
74
aftur miklum mun tvísýnna, að á-
skoranirnar verði teknar til greina,
þar sem farið er fram á við blöðin,
„að ræða landsmál framvegis með
hógværð".
í ísafold 3. þ. m. stendur rækileg
grein um þetta efni. þar segir svo:
„Blaðlesendum má skifta í tvo flokka:
1. þá, sem hafa sæmilega gott vit á,
hvernig blöð eiga að vera, svo að
góð megi heita og nytsamleg; og
2. þá, sem ekki hafa vit á. Ekki
þarf orðurn að því að eyða, hvor
flokkurinn muni vera fjölmennari.
Munurinn er í minsta lagi eins og
1 á móti 10. Svo miklu er fyrri
flokkurinn fáliðaðri."
Það er vafalaust, að vér erum
einnig óþroskaðir í því að lesa blöð-
in. Fólkinu á Sþáni þykir nautaat
óumræðilega skemtilegt. Strákum
þykir mörgum hin mesta skemtun
að horfa á hunda fljúgast á og etja
þeim saman. Og blaðalesendum
þykir einatt hin mesta nautn að lesa
skammir.
En eiga þessir menn að ráða?
Eg segi: nei. þjóðin á að verða svo
siðuð, að hún hafi eigi nautn af
þessum andlegu áflogum. Og blað-
stjórarnir eiga að leggja alt kaþp á
að útrýma slíkri nautnafýsn þjóðar-
innar. Eg veit vel, að þetta er erfitt.
Blaðastjórn er bæði vandasöm og
ábyrgðarmikil staða. það eru ýmsir,
sem vilja líta smáum augum á slíka
stöðu. En eg vil spyrja: Hversu
margar stöður eru þýðingarmeiri?
Og ef hún er þýðingarmikil í dag,
hvað verður hún þá, þegar þjóð-
ræðið er komið á laggirnar? Blað-
stjórarnir eru samkvæmt stöðu sinni
ieiðtogar almenningsálitsins.
Vegur sannleikans og réttlætisins
er ekki nema einn, en vegir lyg-
innar og ranglætisins eru óteljandi.
Baráttan milli þessara tveggja afla
er háð meðan heimur stendur, og
öflin, sem vilja draga hvern blað-
stjóra út af réttri leið, eru í sífeidri
hreyfingu. En það góða sigrar og
drengskapurinn dugir lengst, og það
skal sannast, að það blaðið, sem er
sannorðast og réttlátast, það skal
sigra í baráttunni. Hvað svo sem
má segja um þjóðina, þá mun hún
veita slíku blaði fylgi sitt og virð-
ingu, og þó að þjóðin eigi erfitt með
að láta vilja sinn í ljós, þá er sann-
leikurinn sá, að hún vill af aihuga,
að barátta manna í stjórnmálum
verði drengileg.
í áskorununum var skorað á blöðin,
að ræða landsmál framvegis af hóg-
vœrð. Þetta er bending í áttina, en
í raun og veru þarf að taka fram-
komu biaðanna rækilega til íhugun-
ar. Að vísu hefi eg eigi tíma til
þess, en eg vil þó benda á nokkur
atriði í þessu efni.
Það verður þá fyrst að geta þess,
að undirstaða alirar heiðvirðrar blaða-
rnensku og allrar drengilegrar bar-
áttu í stjórnmálum er, að heiðvirð
blöð útiloki hina pólitísku stiga-
mensku.
Það er hreint og beint ósæmilegt,
þegar blöðin fylla dálka sína með
nafnlausum greinum eftir hina og
þessa óvandaða menn með illmæl-
um til nafngreindra manna.
í öðru lagi er það mjög áríðandi,
að heiðvirð blöð hafi eigi stráks-
legan „tón" í greinum sínum. Þeg-
ar mótstöðumennirnir tala um „að
taka í hnakkann" hver á öðrum, þá
ber þetta vott um, að þeir vilja helzt
skoða hver annan eins og hunda.
Eg nefni þetta eina atriði, en margt
líkt mætti nefna af fyrirlitlegum orða-
tiltækjum. Það eru ýmsir, sem hafa
andstygð á þessu og eg held að
það sé tómur misskilningur, ef blað-
stjórarnir ímynda sér, að þjóðin hafi
mætur á þessum „tón". En hversu
sem er um þetta, þá er slíkur tónn
sþiliandi. Hann gerir þjóðina rudda-
lega og siðiausari og þess vegna
eiga heiðvirð blöð að byggja hon-
um gersamlega út.
í þriðja lagi er deiluaðferðin mjög
óheppileg. Andstæð blöð eru stöð-
ugt að rita beint hvert á móti öðru,
eða með öðrurn orðum að rífast. Þeg-
ar einhver grein kemur fram í öðru
blaðinu, sem hinu mislíkar, er iðu-
lega skrifað móti henni á þann hátt,
að alt er tínt til smátt og stórt og
því mótmælt tneð hörðum orðum.
Ritstjóranum eða greinarhöfundinum
er svo vanalega hailmælt ákafiega og
stundum endað á því, að hann hljóti
annaðh vort aðvera frátnunalega vitlaus
eða fantur og iilmenni. Á alþingi kem-
ur slíkt stundum fram í ræðuhöldum
þingmanna. En hvort sem er um ræðu
eða rit að gera, þá er það víst, að
hér eru menn á lægsta viðvaninga-
stigi. Þegar eg var erlendis veturinn
1899 — 1900, athugaði eg þetta ná-
kvæmlega bæði á Englandi og Þýzka-
landi, með því að kaupa sem flest
af helztu blöðum landsins, og eg
get fullvissað inenn um, að þar var
þetta viðvaningastig horfið. Það virð-
ist líka liggja í augum uppi, að
þessi ritaðferð er ekki heppileg.
Það er ekkt komið undir því að sví-
virða mótstöðumanninn, gera honum
gramt í geði og æsa hann til hat-
urs og reiði, heldur er undir því
komið, að sannfæra þjóðina. En þá
er þessi viðvaningslega aðferð næsta
óheppileg, því að iilmælin verða
eins og moidviðri, sem skyggir svo
á ljós sannleikans, að þess gætir
eigi.
Ef blöðin vilja afla sér fylgis, þá
er bezt að láta sem minst bera á
andróðrinum, og halda beint áfram
götu sína. Á þennan hátt voru öll
helztu ensk blöð og þýzk blöð rit-
uð, undantekningarlaust, og þó vant-
aði eigi deiluefnin. Eg gæti nefnt
mörg dæmi til þessa, en eg vona
að það þurfi eigi, til þess að skýra
málið.
Áskorun Akureyrarfundarins var
samþykt í einu hljóði og eg held
að mér sé óhætt að segja það, að
fáar áskoranir hafi fengið jafn-mikið
fylgi á stuttum tíma. Síra Sigurður
Stefánsson segir jafnvel í Þjóðviljan-
um 19. desember, að það væri mjög
auðvelt að fá ályktanir fundarins
„samþyktar með lófataki í hverjum
einasta hreppi á íslandi". Eins og
eg hefi áður tekið fram, hafa komið
fram mótmæli gegn ályktunum fund-
arins, en þegar menn skilja þær rétt,
hverfa einnig þessi mótmæli. Eg verð
því að álíta, að þjóðin i heild sinni
sé alveg samdóma Akureyrarfundin-
um, og þó að nafnleysingja flokkur-
mn sé á öðru máíi, þá er hann svo
fátnennur, að hans gætir eigi. Blöðin
sjálf hafa nálega öll tekið rnjög vel
undir ályktanirnar og flest þeirra
sýna það í verkinu, að hugur fylgir
rnáli.
Þessi úrslit eru svo óvenjuleg og
mér liggur við að segja óvænt, að
hér hlýtur að liggja undir sterk undir-
alda. Hinn pólitíski jarðvegur hlýtur
að vera orðinn ákaflega breyttur á
skömmum tíma Og þetta er alveg
satt. En að hverju leyti? Eg vil að
eins nefna orðið „landráð" og „land-
ráðamenn", sem var vel kunnugt í
hinum pólitíska bardaga fyrri ára.
Þetta orð getur ekki lengur liljómað.
Eg vil nefna annað. Áður ríkti von-
ieysið, en hvar sem ríkir óánægja
og vonleysi, þar ríkir einnig beiskja
og bitur gremja. Nú á vonleysið sér
eigi lengur stað. En hvers vegna?
Ráðning slíkrar gátu er auðfundin.
Það, sem myndar undirölduna og
það, sem hefir breytt hinum pólitíska
jarðvegi, það eru þjóðræðistrygging-
arnar í hinutn nýju stjórnskipunar-
lögum. Þar sem þjóðræðið nú er
viðurkent bæði af hægrimönnum og
vinstrimönnum Dana og samþykt
með atkvæðum allra fulltrúa íslend-
inga, þá er það hér eftir þjóðin sjálf,
sem ræður sínum eigin málefnum.
Það er þjóðræðisaldan, sem hefir
borið ályktanir Akureyrarfundarins
á gullstóli yfir landið. Og þetta
gieður góða menn og einlæga ætt-
jarðarvini. En hvers vegna? segi eg
aftur. Jú, beint af því, að menn finna,
að þjóðræðið getur ekki orðið til
sannarlegrar blessunar og farsældar
fyrir land og lýð, nema því að eins
að baráttan verði friðsamlegri en
áður, eða eins og Akureyrarfundur-
inn kemst að orði, að landsmál verði
framvegis rædd af iiógværð.
Það er rifrildið, skatnmirnar og
flokkshatrið, sem {parf að hverfa, en
með því er baráttan eigi undir lok
liðin. Meðan heimurinn stendur og
meðan til er ljós og myrkur, gott og
ilt, verður baráttan að eiga sér stað.
I öllum löndum, þar sem þing-
ræði ríkir, þar er baráttan milli fram-
faranna og framfaratregðunnar, og
þetta sama gildir hér á landi. En
er nú hugsanlegt, að þessi barátta
geti orðið drengileg? Qeta öll blöð-
in hér á landi, setn eru leiðtogar
almenningsálitsins, tekið upp sið
hinna helztu blaða á Englandi og
Þýzkalandi? Það má alls eigi búast
við því, að þau geri það öll. Fyrst
og fremst munu sum þeirra ekki
láta sannfærast, og þó að þau öil
létu sannfærast, þá er ekki víst, að
þau öll séu fær um að breyta rit-
hætti sínum til batnaðar. Það er
auðveldara að standa á viðvanings-
stiginu, heldur en að jafnast við
ritsnillinga annara ianda. En hvort
er líkara til, að þessi blöð beri sig-
urinn heim, eða þau blöð, sem hafa
baráttuna drengilega? Þau blöð, sem
segja satt og fylgja fram sínu máli
með einurð og drengskap, þau hafa
trú á sínum málstað og þau skulu
verða drýgri á metunum, þegar tii
lengdar lætur. Og þó að þau bíði
ósigur í eitt skifti, þá er margfalt
betra að falla með sæmd, því að
sigurinn bíður hins fallna, óðar en
varir.
Akureyri 19. jan. 1903.
*
Bækur.
Þorgils ?jallandi: Upp
við fossa. Saga. Akureyri.
f bókaverzlun Odds Björns-
sonar. 1902.
Hvað sem öllu öðru líður, hefir
höf. tekist að rita hók, sem mikið er
talað um. Ekki hafa jafn-margir menn
minst á neina bók við mig, síðan er
eg kom norður. Eg veit ekki, hvað
margir hafa spurt mig, hvort ekki
færi að koma grein f »Norðurlandi«
um »Upp við fossa«; en hitt veit eg,
að þeir eru óvenjulega margir. Og
þrásinnis hefir það komið fyrir, þegar
komumenn hafa verið fleiri en einn
inni hjá mér, að þá hafa þeir slegið
í brýnu um bókina, stundum af tölu-
verðri ákefð. Engum hefir virzt standa
á sama um hana. Langtum fleiri eru
þeir, af þeim, er við mig hafa talað,
sem hafa haft ímugust á henni, en
hinir, sem hafa haldið henni fram. En
allir hafa kannast við það, að í raun
og veru sé bókin víst vel rituð.
Rangindi væru það líka að kannast
ekki við það. Hún er víðast hvar svo
vel orðuð, og sumstaðar í henni er
leitað svo langt inn í sálarlíf manna,
að frá því sjónarmiði er útkoma bók-
arinnar allmerkur atburður í sögu
bókmenta vorra.
Að hinu leytinu fer því fjarri, að
það sé neitt undarlegt, hve margir
líta hornauga til þeirrar bókar. Eg
held ekki, að slík bók næði alþýðu-
hylli f neinu landi. Og það er ekki
sagt alþýðu manna til ámælis.
Efnið er f stuttu máli þetta:
Ungur, fjörugur og greindur alþýðu-
maður, Geirmundar, kemst í alt of
mikinn kunningskap við gifta bónda-
konu, Gróu á Fossi. Hún hefir gifst
bónda sínum, Brandi, hálf-nauðug, og
ann Geirmundi mjög. Á tilfinningum
hans til hennar er sýnilega miklu
meira los. Svo kynnist hann ungri
prestsdóttur, Þuríði, og þau fella hugi
saman. Geirmundur vill þá, að annað-
hvort skilji Gróa við mann sinn og
taki saman við sig fyrir fult og alt,
eða að þau slíti kunningskapnum. En
hún vill hvorugt, getur ekki hugsað
til að slíta sig frá börnunum, né frá
honum. En hún missir öllum tökum á
honum og Þuríður verður heitmey
hans. Ástaratlot þeirra fara svo langt,
sem slíkt getur komist. En þar á eftir
kemur það upp úr káfinu, að þau Geir-
mundur og Þuríður eru samfeðra. Þur-
íður veslast upp, er sýnilega á hraðri
leið ofan í gröfina í niðurlagi sögunn-
ar, og Geirmundur lendir í mesta
drykkjuslarki í verzlunarstað einum
og er blindfullur í áflogum á hverju
kveldi.
Það liggur nokkurn veginn f hlut-
arins eðli, að slíkt efni er ekki mikill
ánægjuauki fyrir lesendur. Þetta er
saga um sífeldan ósigur, siðferðilegar
og andlegar hrakfarir.
Og svo bætir það ekki úr skák, að
þessi Geirmundur, sem alt af hefir
verið mjög reikull í ráði sínu, hefir
drukkið frá sér vitið við og við, lagst
á hugi við gifta konu, án þess að geta
afsakað sig með þvf, að nokkur veig-
ur eða staðfesta væri í tilfinningum
hans til hennar, helt þeirri beiskju í
líf systur sinnar, sem ríður henni að
fullu, og hagar sér svo að lokum á
þann hátt, að hann er ekki hafandi
innan um menn — hann er látinn að
lyktum, blindfullur, kveða upp svo ó-