Norðurland - 09.05.1903, Side 1

Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
33. blað.
Akureyri, 9. maí 1903.
II. ár.
J[ý flokksmyndun
og
einbeitt framfarastjórn.
{ svari Hannesar Hafsteins til
Norðurlands, því, er getið er um í
síðasta blaði voru, er mergurinn
málsins afstaða hans til nýrrar flokks-
myndunar og einbeittrar framfarastjórn-
ar. Fyrir því verða þau atriði ein
gerð að umræðuefni í þessari grein.
Að því, er til nýrrar flokksmynd-
unar kemur, er aðalatriðið þetta:
Eiga framfaramenn að taka hönd-
um saman og mynda nýjan flokk,
áður en hin nýja stjórn verður skiþ-
uð? Eða eiga þeir að láta það drag-
ast, þangað til búið er að skipa stjórn-
ina?
Hannes Hafstein vill ekki láta
mynda nýjan flokk fyr en stjórnin
sé komin á laggirnar. Og hann seg-
ist aldrei hafa látið neitt annað uppi.
Á öðrum stað hér í blaðinu er frá
því skýrt, að allir þeir menn, sem
fyrirspurnirnar lögðu fyrir þing-
mannaefnin hér á Akureyri, skildu
ummæli H. H. á satna veg og „Nl."
Sömuleiðis má sjá það hér í blaðinu,
að öll hin þingmannaefnin ætlast til
þess, að hinn nýi framfaraflokkur
sé myndaður, áður en stjórnin verð-
ur sett á laggirnar. Þeir orðuðu ekki
urnmæli sín að neinu leyti ljósara
en H. H. og þá greindi ekkert á
við hann. En munurinn á H. H. og
hinum þingmannaefnunum er þó
afarmikill. Þeir láta það skýiaust
uppi, að þeir ætla að standa við
orð sín að öllu leyti. En fáum bland-
ast víst hugur um, að Hannes Haf-
stein talaði alt annað en það, sem
svar hans til „Nls." ber vitni um.
En vitanlega er það ekki mergur-
inn málsins, hverju H. H. hefir lof-
að, heldur hvernig hann ætlar sér
að koma fram, ef hann verður sendur
á þing.
Og nú hefir maður loksins fengið
það svart á hvítu, að hann vill ekki
stuðla að því, að framfaramenn í
báðum flokkutn taki höndum sam-
an og myndi nýjan flokk, áður en
ný stjórn er sett á laggirnar. Hann
vill ekki, að framfaramenn taki hönd-
um saman á næsta þingi til þess að
reyna að hafa áhrif á það, hvernig
stjórnin verði.
Þvert á móti ætlast hann til að
flokkaskiftingin frá síðustu þingum
haldist í sumar. Heimastjórnarflokk-
urinn óbreyttur verði í meiri hluta
og ráðgjafinn verði tekinn úr þeim
flokki. Með því nú að íhaldsmenn
eru í meiri hluta í Heimastjómar-
flokknum á þingi og landshöfðingi
er ráðgjafaefni þess meiri hluta, ætl-
ast H. H. til þess að framfaramenn
í báðum flokkum dragi það að taka
höndum saman, þar til er landshöfð-
ingi hefir verið skipaður ráðgjafi.
Þá fyrst, er ráðgjafinn, er skipaður
og hin nýja stjórn er stofnuð, eiga
menn að fara að skipa sér í nýja
flokka, eftir því, sem H. H. farast
orð í þessu svari hans.
Þetta er þá það, sem Fj. H. vill
í þessu efni.
Það sem „Norðurland" vill og öll
eyfirzku þingmannaefnin að H. H.
undanskildum og vafalaust allir skyn-
samir menn á landinu að undan-
skildum íhaldshluta Heimastjórnar-
flokksins og þeim, sem hann aðhyllast,
er þetta: að framfaramenn í báðum
flokkum taki höndum saman og
myndi nýjan flokk, áður en ráðgjaf-
inn verður skipaður, áður en hin nýja
stjórn verður mynduð.
Þennan nýja flokk vilja menn fá
myndaðan beint í því skyni að fá
„einbeitta framfarastjórn", eins og
samþykt var hér á fundinum á Akur-
eyri og víðsvegar í kjördæminu.
Oss, sem lítum á málið frá þess-
ari hlið, dylst það ekki, að stórmikið
er undir því komið að ráðgjafaval-
ið takist vel. Ekki er eingöngu á
það að líta, að komist íhaldsmaður
að völdum, þá tefur það að sjálfsögðu
framfarir þjóðar vorrar um hver veit
hve langan tíma. Heldur og á hitt,
að þessi ráðgjafi á að skipa nokkur
af hinum mikilsverðustu embættum
landsins. Þau má skipa svo, og kom-
ist íhaldsráðgjafi að, er beinlínis hæft
við að þau verði skipuð svo, að þau
verði þröskuldur í vegi framfaranna,
þegar vér loksins losnum við íhalds-
stjórnina og framfaramenn eiga að
fara að taka við völdunum.
Vér viljum því ekki láta kylfu
ráða kasti um það, hvernig ráðgjafa-
valið kann að takast fyrir konungi
og núverandi íslandsráðgjafa. Vér
viljum leita við að hafa á það þau
áhrif, sem unt er. Og vér sjáurn
ekki, hvernig vér getum haft nein
veruleg áhrif á það með öðru móti
en því, að nýr flokkur verði mynd-
aður af framfaramönnum í Heima-
stjórnarflokkinum og Framsóknar-
flokkinum, og að hinn nýi flokkur
beitist svo fyrir því að afstýra íhalds-
stjórn og gangist fyrir því að vér
fáum „einbeitta framfarastjórn", eins
og samþykt hefir verið á flestum
fundunum, sem haldnir hafa verið
í þessu kjördæmi að undanförnu.
Vér lítum svo á, sem þessi krafa
um að framfaramenn í báðum flokk-
um taki höndum saman og reyni
að hafa áhrif á ráðgjafavalið, sé svo
sanngjörn og svo sjálfsögð, að það
sé í raun og veru óhæfa að ætla
nokkurum framfaramanni að hann
sé henni mótfallinn. Svo framarlega
sem það sé heill og menning þjóðar
vorrar, sem verið er að berjast fyrir,
þá ætti ekki að mega til minna ætl-
ast en að menn með sömu skoð-
anir taki höndum saman, þegar um
það er að tefla að fá nýja stjórn
yfir landið.
Vér lítum svo á, senr þessi skoð-
un H. H., að fyrst eigi að skipa
stjórnina, svo geti framfaramenn
farið að taka höndum saman og
mynda nýjan flokk, geti alls ekki
náð neinni átt, og að það sé skað-
ræði að fá íhaldsstjórn nú þegar
eftir staðfesting stjórnarskrárinnar. í
stað þess að þing og stjórn taki
höndum saman og fari að vinna
að framförum þjóðarinnar, þá ættu
framfaramenn loksins að fara að
sameina sig, þegar stjórnin er kom-
in! Og hvað verður svo þeirra fyrsta
verk? Vitanlega ekkert annað en
reyna að steypa íhaldsstjórninni.
Hannesi Hafstein þykir þá ekki nóg
að viðhalda óvildinni og beiskjunni,
sem nú er á milli flokkanna, í lengstu
lög, heldur vill hanti, að landið
byrji hið nýja stjórnarfars-tímabil
sitt á deilum milli stjórnarinnar og
þingsins, deilum, sem hljóta að verða
blandaðar meiri og minni beiskju,
deilum, sem hljóta að verða skað-
legar fyrir framfaraviðleitni þjóðar-
innar, deilum, sem geta orðið hættu-
legarfyrir hið unga þjóðfrelsi landsins.
Að hinu leytinu höfum vér aldrei
efast um það, að þeir, sem eru oss
ekki samdóma um aðalatriðið, að
þeir, sem fyrir einhverra hluta sakir
leggja ekki aðaláherzluna á það að
vér fáum einbeitta framfarastjórn, að
þeir, sem framar öllu öðru krefjast
þess, að tilteknir menn fái launin,
— að þeir menn séu hinni nýju
flokksmyndun mótfallnir. Þeir vilja
vitanlega, að framfaramenn standi
tvístraðir, hver öðrum andstæðir,
þar til er laununum hefir verið út-
býtt. Svo er ekkert því til fyrirstöðu,
aö farið verði að láta framfarahug-
inn skifta flokkunum. En í öllum
lifandi bænuin ekki fyr — ekki fyr en
laununum hefir verið ráðstafað, segja
þeir.
Og nú segir Hannes Hafstein það
skýrara og ákveðnara en nokkur af
félöguin hans.
Jafnframt því sem Hannes Haf-
stein greinir á við „Norðurland"
um hina nýju flokksmyndun, er og
ágreiningur milli vor og hans um
það, hvernig stjórnin eigi að vera.
Fundurinn hér á Akureyri álykt-
aði að krefjast einbeittrar framfara-
stjórnar. Út af ágreiningi, sem varð
á fundinum um það, hvað væri
framfarastjórn, hélt ritstjóri Nls. því
fram, að með henni væri átt við þá
stjórn, er bindist fyrir framförunum.
Síðan hefir Nl. áréttað það, að það
sé sú stjórn, sem vér viljum, sú
stjórn, sem framfaramenn æski eftir.
H. H. er sýnilega ekkert gefið
um orðið „framfarir". Á Glæsibæjar-
fundinum mælti hann móti ályktun
um að framfaramenn eigi að kjósa
á þing og að framfarastjórn eigum
vér að fá. Og á sumum fundunum,
sem hann hélt á eftir Akureyrar-
fundinum, gerði hann tilraunir til
að koma að framkvœmdastjórn í fundar-
ályktanirnar í stað framfarastjórnar.
í svari sínu afneitar hann þeirri
stjórn, „er bindist fyrir framförun-
um". í þess stað kveðst hann vilja
hafa þá stjórn, „sem rneiri hluti
þingsins áliti líklegasta til farsælla
framkvæmda".
Hverjum manni, sem athugar mál-
ið með skynsemd, liggur í augum
uppi, að hér er um stórmikinn skoð-
anamun að tefla, svo framarlega
sein H. H. hefir gert sér ljóst, hvað
hann var að rita, þegar hann setti
saman svar sitt til Nls.
Sú stjórn, „sem meiri hluti þings-
ins álítur líklegasta til farsælla
framkvæmda", er ekkert annað en
meiri hluta stjórn. Meiri hlutinn
telur ávalt þá stjórn, sem hann styð-
ur, „líklegasta til farsælla fram-
kvæmda". En framkvæmdirnar þurfa
alls ekki að sjálfsögðu að vera í
framfaraáttina. Meiri hlutinn getur
talið það „farsælar framkvæmdir" að
bæla niður með valdi frelsishreyf-
ingar þjóðarinnar, ofsækja menn o.
s. frv. Gerum t. d. ráð fyrir, að hér
á landi kæmi upp sósíalistaflokkur.
Meiri hlutinn gæti vel talið það
„farsælar framkvæmdir" að þröngva
kosti þess flokks. En slíkt væru eng-
ar /ram/ara-framkvæmdir.
Að sjálfsögðu vill Nl. hafa meiri
hluta stjórn, stjórn, „er viðurkennir
þingræðið og byggir stjórn sína á
því", eins og kveðið var að orði í
fundarályktuninni, sem samþykt var
hér á Akureyri. En eins og Akur-
eyrarfundurinn og aðrir fundir, sem
haidnir hafa verið hér í kjördæm-
inu, krefst Nl. miklu meira af hinni
nýju stjórn. Það krefst þess, að hún
verði „einbeitt framfarastjórn", að
hún „bindist fyrir framförunum",
að hún leggi hið ríkasta kapp á
að fá rannsakað, hvað koma megi
þessari þjóð að haldi í sem flestum
efnum og vinni að því af alefli að
koma því í framkvæmd, jafnskjótt
sem þjóðin sannfærist um, að það
sé sér fyrir beztu.
Þetta er „einbeitt framfarastjórn".
Þetta er sú stjórn, sem Nl. hefir á-
valt haldið fram. Þetta er sú stjórn,
sem eyfirzku fundirnir hafa verið
að heimta. Þetta er sú stjórn, sem
Hannes Hafstein hefir á fundunum
lofað að stuðla til að vér fengjum.
Þetta er sú stjórn, setn hann afneit-
ar nú. Þetta er sú stjórn, sem er
svo fjarri huga hans, að hann rugl-
ar henni hvað eftir annað saman
við „framkvæmdastjórn". En þetta
er líka sú stjórn, sem er gersam-
lega þveröfug við þá stjórn, er vér
höfum haft og H. H. hefir stutt af
alefli.
Tíðarfar
afar kalt alt af, stöðug kólga til hafsins
og leysing engin. I sumum sveitum í Eyja-
fjarðar- og Þingeyjarsýslum jarðbönn, og
heyskortur allgeigvænlegur fyrir höndum,
svo framarlega sem ekki skifti bráðlega
um til betra.