Norðurland - 26.05.1906, Blaðsíða 2

Nl.
148
er þó orðið úr kláðanum að því er
menn vita og á öllum þessum stöð-
um hefir kláðaböðun farið fram eftir
því sem þörf þótti á.
* *
*
En þó að horfurnar séu alt annað
en álitlegar með útrýmingu fjárkláð-
ans, mega menn alls ekki ætla, að nú
megi leggja árar í bát. Fyrst og fremst
ríður á því, að fé sé vandlega athugað
við rúningu í vor og að tilkynt verði
hvenær sem grunur er á kláða, svo
hægt sé þegar að gera nauðsynlegar
ráðstafanir.
En þó nú ekki verði kláðavart við
rúningu fjárins á þessu vori, sýnist
oss það væri mjög viturlega ráðið að
alt fé væri enn baðað úr tóbaksbaði
í haust og allrar hinnar sömu varúð-
ar gætt sem við hinar fyrri baðanir.
Menn þurfa hvort sem er að baða fé
sitt og þó tóbaksbaðið sé eitthvað
dýrara en alment þrifabað, virðist full
ástæða til þess að líta á alt það voða-
tjón, sem fjárkláðinn hefir bakað land-
inu og hve það er afarmikilsvert, ’að
honum verði nú útrýmt með öllu.
Surnar sýslunefndir hafa þegar afráð-
ið að fyrirskipa baðanir, en þetta þyrfti
helzt að vera gert um alt Iand, en þó
einkum á því svæði, sem mest hefir
borið á kláða á áður, og gæti þá ef
til vill nægt að baðað væri frá Pjórsá
og hingað norður að Jökulsá á Fjöll-
um.
S
BÆKUR.
Úr dularheímum I.
Fimm æfintýri. Ritað
hefir ósjálfrátt Guðm.
Jónsson. Rvk. 1906.
Fátt hefir ísiendingum orðið jafn-
tíðrætt um síðustu mánuðina, bæði
utanlands og innan, og hin miklu
Reykjavíkurundur, sem góðar horfur
eru á, að ætli ekki að standa hinum
fornu Fróðárundrum að baki. Eg get
ekki láð mönnum, þó þeim finnist
nóg um sumar sögurnar t. d. Iækn-
ingatilraunir, sem sýnilega vantar allan
traustan grundvöll, þó gárungarnirhendi
gaman að þessum ósköpum og þó fjöldi
manna dragi þá ályktun, að fyrst sumt
,af »fyrirbrigðunum« reynist hégóminn
einber, þá sé sama að segja um þau
öll. Slíkir sleggjudómar eru svo al-
gengir.
Paðan af síður er það að undra,
að pólitískir mótstöðumenn grípi fegins
hendi við þessu nýja vopni gegn þeim
er við tilraunirnar fást. Minna hefir nú
verið notað í íslenzkri pólitík til þess
að rægja og ófrægja andstæðinga sína.
Að nokkuð sé fært þeim til betri vegar
er svo sjaldgæft hjá oss.
En það er svo gott að vita, að
málstaður þeirra, sem mest hneykslast
á þessum tilraunum, er engan vegin
eins góður og þeir ætla. Kverið, sem
hér er nefnt að ofan, er ein sönnunin
fyrir því.
Eg er nokkurn veginn viss um, að
hverjum þeirra sem væri hefði brugðið
í brún, ef hendin á honum, þegar hann
settist niður að skrifa eitthvað, hefði
tekið á rás og skrifað ósjálfrátt 'alt
annað en hann hafði ætlað sér, skrif-
að ef til vill á útlendu máli snotran
skáldskap í stað háðgreinar um þá
»öndunga« og maðurinn hefði enga
hugmynd um hvað hendin skrifaði fyr
en hann las það úr pennanum.
Rað er einmitt svipað sem viljað
hefir til í Rvk. Ungur skólapiltur hefir
skrifað 5 æfintýri ósjálfrátt í viðurvist
margra votta, og Björn Jónsson hefir
gefið þau út, án þess að fullyrða
nokkuð hvernig á þessu standi. Eg
sé enga ástæðu til þess að rengja
það, að æfintýri þessi séu tll orðin á
þennan hátt og þau eru svo vel sam-
in, að þeir hlaupa ekki að því að
skrifa jafngóð æfintýri mennirnir sem
mest fárast yfir »öndungum«. Sem
skáldskapur á bókin meira en skilið
að vera gefin út og uppruni hennar
gerir hana að merku sönnunarskjali.
Auk þessa bendir kverið á nýtt óþekt
skáld á íslenzka tungu, sem vel má
vera að geti sér góðan orðstír.
Eg skal ekki fara út í efni æfintýr-
anna. Rau eru svo ódýr að allir geta
aflað sér þeirra.
En hvaða ástæða er til að ætla, að
höfundurinn hafi ekki vel vitað, hvað
hann skrifaði? er von að menn spyrji.
Eg skal ekkert um þetta fullyrða,
nema að það er svo afarauðvelt að
ganga úr skugga um það, hvort ó-
sjálfrátt er ritað eða ekki, að eg geri
ráð fyrir því, að tilraunamennirnir hafi
gengið úr skugga um það. T. d. getur
sá er ritar talað um öll önnur efni
eða lesið meðan hendin heldur stans-
laust áfram að skrifa ósjálfrátt og undar-
lega hiklaust. Slíkt er nærfelt ómögu-
legt að sjálfráðu, þó allur vilji væri
til þess að blekkja aðra.
Að menn skrifi ósjálfrátt er ekki
nein nýlunda í heiminum. Eg veit
ekki betur en að allir fróðir menn
séu sammála um að það sé hafið yfir
allan efa. Pað sem þannig er ritað
ósjálfrátt getur verið ágætis sönnunar-
gagn um ýmislegt viðvíkjandi undir-
vitund manna, því að líkindum er
það hún sem hendinni stýrir og
leggur orðin í pennann; að þessu
leyti er kver þetta næsta merkilegt,
og útgefandinn á þakkir skilið fyrir
að hafa komið því á prent.
En nú bætist það við, að undir
æfintýrunum standa nöfn dáinna manna,
H. C. Andersens, Jónasar Hallgríms-
sonar og — Snorra gamla Sturlusonar!
Ekki dettur mér í hug að svo komnu
að eigna sögurnar þessum mönnum.
Ressi nöfn hafa fyrir mér sömu þýð-
ingu og þó ritað hefði verið undir
æfintýrin: efnið stælt eftir H. C. A.
og málið eftir J. H.
Lang sennilegast er að pilturinn,
sem æfintýrin skrifaði, hafi samið þau
og undirvitund hans stýrt pennanum.
Hann er þá skáld eða efni í skáld,
þó engan veginn sé víst að hann geti
nokkuru sinni haft not þeirrar gáfu
öðruvísi en ósjálfrátt.
Útgefandanum vil eg benda á, að
hann tekur ekki fram eina skýring á
samningu æfintýranna: hugsanaflutning.
Við tilraunirnar er gott skáld, sem vel
var trúandi til þess að skrifa æfintýr-
in. Hugsanir gátu gengið frá undir-
meðvitund skáldsins til undirmeðvit-
undar piltsins, sem þá hefði að eins
verið verkfæri í hendi skáldsins. Svo
er sagt að slíks séu dæmin, þó engin
svik séu í tafli.
En þakkir eiga þeir allir skilið fyrir
kverið sem að því hafa unnið. Ró
ekkert annað hefði hafst upp úr til-
raunum þeirra, þá er það allmerkilegt.
G. H.
Herra 0. Myklesfad
fjárkláðalæknir kom hingað til bæjarins
á laugardaginn var og dvelur hér þangað
til í miðjum júlímánuði.
Hversvegna drekka menij
áfenga drykki?
i.
Spurningu þessari svara menn á ýmsa
vegu og er ekki ófróðlegt að heyra álit
merkra manna um hana. Prófessor Bugge
í Basel hefir svarað henni á þessa leið:
»Fysrta aðalorsökin til drykkjuvanans er
hin mannlega tilhneiging að herma eftir
öðrum. Fyrsta glasið er ekki betra á bragð-
ið en fyrsti vindillinn, sem unglingurinn
reykir, en menn leiðast til að drekka af
því að aðrir drekka. En þegar menn hafa
einu sinni vanið sig á það. skortir þá
aldrei tilefni til þess að halda því áfram.
Menn drekka þegar þeir skilja, og þeir
drekka þegar þeir hittast aftur; þegar þeir
eru svangir drekka þeir til að sefa hungr-
ið, og þegar þeir eru saddir drekka þeir
til að auka matarlystina; þegar kalt er
drekka þeir til að hita sér, og þegar heitt
er drekka þeir til að svala sér; þegar þeir
eru syfjaðir drekka þeir til að halda sér
vakandi, og þegar þeir þjást af svefnleysi
drekka þeir til að geta sofnað. Þeir drekka
þegar liggur illa á þeim, og þeir drekka
þegar að liggur vel á þeim. Peir drekka
þegar barn er skírt, og þeir drekka þegar
þeir gifta sig, og þeir drekka þegar vinir
þeirra og vandamenn eru greftraðir, til
þess að gleyma áhyggjum, sorgum og
neyð, og þeir drekka til að afla sér hug-
rekkis til að svifta sjálfa sig lífi!«
* *
*
Samkvæmt nýlegum skýrslum verður
Bakkus árlega 40,000 manna að bana á
Stórabretlandi, 100,000 á Rússlandi, 20,000
í Niðurlöndum, 40,000 á Frakklandi, 40,000
áÞýzkalandi, 10,000 á Norðurlöndum, 10,000
í Sviss. Pað verður samtals 250,000 á ári,
eða á 30 árum 7V2 miljón manna, og er
það hér um bil jafnmargt og talið er að
fallið hafi í öllum styrjöldum 19. aldarinnar
til samans.
Flestum hlýtur að ógna hvílíku ógrynni
fjár þjóðirnar verja til herkostnaðar, en
þó er það talsvert minna en það, sem
þær fórna Bakkusi.
Þjóðverjar veittu árið 1898—99 nálega
660 miljónir kr. til hermálaefna, en sama
árið létu þeir 2,700 miljónir fyrir áfenga
drykki. Svíar veita árlega 35 miljónir til
hersins, en 80 miljónir eru beinir skattar
til Bakkusar og er þó bindindishreyfingin
öflugri þar, en í flestum öðrum löndum.
Heraflinn danski kostaði Dani árið 1901
18 miljónir krónur, en sama árið fórnuðu
þeir Bakkusi 62'/2 miljón króna.
Hvar stöndum vér íslendingar? Hver
getur sagt hve marga Bakkus leggur ár-
lega í gröfina af okkar fámennu þjóð?
Um það eru engar skýrslur til. En svo
mikið er víst, að það áfengi fyrir nálega
500,000 kr., sem vér kaupum árlega, er
nóg til að eyðileggja líf fjölda manna.
Það er undravert að þjóðirnar hrynda
ekki af sér þessari áfengisplágu. Hvernig
geta vinir Bakkusar stuðlað að því, að svo
margir tugir þúsunda manna verða ófar-
sælir vegna drykkjuskapar? Þeir sporna á
móti því, að bindindisvinir geti yfirstigið
þenna óvin mannkynsins. Það er margra
alda rótgróinn vani og þroskaleysi þjóð-
anna, sem stenjdur í vegi fyrir gjörbreyt-
ingu á þessu. Bindindishreyfingin ryður
sér nú alstaðar til rúms í öllum menn-
ingarlöndum veraldarinnar, en það tekur
langan tíma að útrýma drykkjuskapnum,
þó sleitulaust sé unnið, sérstaklega í þeim
Iöndum, þar sem menn hafa atvinnu við
tilbúning áfengisins. Þrátt fyrir alla mót-
spyrnu verður unnið áfram af miklu kappi
að Iosa þjóðirnar við þessa bölvun áfengis-
nautnarinnar, og enginn vafi er á því, að
sá tími kemur, að það verður talið hin
mesta skömm að láta sjá sig ölvaðan.
Sig. Sigurðsson.
%
Athugasemd.
í hinum skynsamlega dómi um bók mína
»Frá Danmörku« í síðasta tbl. Nl. er tek-
ið fram, og með réttu, að lítið sé sagt frá
sögu og kjörum Dana hinn síðasta manns-
aldur. En aðgætandi er, að eg fekk ekki
meira af handriti mínu prentað í einu;
verður hitt að bíða (margt af því varla
hálfsamið enn). í ár eða næsta ár fæ eg
það líklega útgefið, ef eg lifi til. Reýndar
höfum vér réttgóðar ritgerðir þessa efnis;
fyrst og fremst grein H. Ussings >Um nú-
tíðarbókmentir Dana«, — þar vantar þó
illa í þýðinguna sýnishorn af kveðskapar-
lagi skáldanna í Ijóðum, og vantar þá ná-
lega alt. Þá er góð grein eftir Einar Helga-
son »Um gróðrarrækt í Danmörku«, Tíma-
rit Bókmfl. 19. ár. Loks hefi eg áður fyrri
ritað smágreinir um hina grundvígsku lýð-
skóla, og þeir Jón sagnfræðingur og síra
Þórhallur lektor hafa samið ágætar æfiminn-
ingar eftir hina fyrstu alþýðukennara Dana,
þá Kold og Fjord eða fleiri. En að vísu
segir J- J- það satt, að oss skortir enn þá
tilfinnanlega lýsingu — og það samstæða
— á síðari tíma uppgangi og afreksverkum
hinnar dönsku þjóðar, svo og dæmi dregin
fram, sem einkenna nægilega danska og
einkum jótska alþýðu. Danir, það er bænda-
lýður þeirra, er mjög svo misskilinn enn
hér á landi. Er og alhægt að 'sýna og
sanna að Danir eru alment allólíkir þeirri
mynd, sem lengi hefir verið á lofti haldið
fyrir alþýðu vorri. Þeir eru yfirleitt hóg-
værir menn og hrokalausir, þollyndir og
þrautseigir, sanngjarnir í viðskiftum, gest-
risnir í góðu meðallagi, ekki örlátir eða
óspilsamir og ekki sérlega kurteisir eða
heflaðir, heldur látlausir og meinlitlir, litlir
fræðimenn, en vel heima í öllu er að bún-
aði lýtur. í hernaðinum sýndu þeir þá
þegjandi rækt og elsku við ættjörð sína,
að varla má líkja þeim við nokkura aðra
lifandi þjóð en Finna Fandriks Stáls (hjá
Runeberg). Mundu þeir sem læsu ofan í
kjölinn bækur Vaupells um ófrið Dana við
Þjóðverja, finna það vottorð mitt ófalsað.
Að dönsk alþýða ann oss íslendingum
allshugar alls þess frelsis og frama, sem
vér sjálfir kunnum að kjósa, er handvist
og ætti úr þessu oss öllum augljóst að
vera. Alt annað hjal sprettur af gömlum
inngrónum hleypidómum; því miður megn-
ar tíminn einn að lækna þesskonar fyrir-
munanir, séu það ekki dauðamörk ættler-
anna, sem læknast ekki fyr en á aldurtila-
stund. * Margt í þessa átt hafði eg ritað
til viðbótar og skýringar við hinn fáorða
samanburð á vorri þjóð og Dönum í bók
minni.
Villurnar í bók minni eru leiðar, en
sumar þeirra eru víst að kenna heimildum
mínum.
21/5 ’06.
Matth. Jochumsson.
* Sé það rétt, sem vel má vera, hjá síra
M. J., að „dönsk alþýða ann oss Islend-
ingum alls þess frelsis og frama, sem vér
sjálfir kunnum að kjósa", þá er sfzt lítið
úr því gerandi á þessari lýðveldisöld, en
aðjitlu haldi kemur oss þó þetta, nema
því aðeins að þeir menn, sem með völd-
in fara fyrir alþýðuna, séu líka samá sinn-
is. Að svo hefir ekki verið ætti að vera
„handvíst" hverjum þeim fslendingi, er
fylgt hefir ineð sögu þjóðar vornar síð-
asta mannsaldurinn og enn mun ,á það
reyna, hver breyting er orðin á llugum
þeirra. En þar sjáum vér mest merjki um
„dauðamörk ættleranna" ef oss skortitf sjálfa
dáð og samheldni til þess að gangú eftir
þessu frelsi. Rikstj.